ولاردىڭ تاريحي ەڭبەكتەرى لايىقتى باعالانسا...

ولاردىڭ تاريحي ەڭبەكتەرى لايىقتى باعالانسا...

ابايتانۋشى، فيلولوگ-عالىم، اكادەميك م.مىرزاحمەتۇلى باستاعان ەلىمىزگە تانىمال عالىمداردىڭ باتىربەك داتقا تۋرالى مۇراعاتتان تابىلعان دەرەكتەر نەگىزىندە جازىلعان كولەمدى ماقالاسى باسىلىمداردا جاريالانىپ كەلەدى. دەي تۇرعانمەن، داناگوي باسشى ءالى دە بولسا وزىنە لايىقتى باعاسىن الىپ كەلە جاتقان جوق. باتىربەك داتقا ءبىر رۋدىڭ ەنشىلەيتىن كىسىسى ەمەس، ول - قازاق حالقىنا ورتاق تاريحي تۇلعا. باتىربەك داتقا - شەبەر ساياساتكەر، ۇستامدى، پاراساتتى، يسلام دىنىنە، سالت-داستۇرگە وتە بەرىك، ەلىنە، حالقىنا شىن بەرىلگەن كەمەڭگەر تۇلعا. مىنە، تاريحي تۇلعانىڭ جەكە قاسيەتىنە، ەرەن ەڭبەگىنە، جات ەلدىڭ گەنەرالى چەرنياەۆ ءوزىنىڭ سوعىس مينيسترىنە جازعان قۇپيا حاتىندا وسىلاي باعا بەرگەن. باتىر باۋكەڭ دە باتىربەك داتقانى دانا، كەمەڭگەر ەل باسشىسى، شەبەر ساياساتكەر، ستراتەگ دەپ ءپىر تۇتاتىن. الاشتىڭ ارداقتىلارى باتىربەك داتقانى قادىرلەپ، سىيلاپ وتكەن.
قازاقتا ون توعىزىنشى عاسىردىڭ اۋمالى-توكپەلى زامانىندا ەل بيلەگەن داتقالار، اعا سۇلتاندار كوپ بولعان، بىراق سولاردىڭ اراسىنداعى بىرەگەيلەرى باتىربەك داتقا مەن اعا سۇلتان قۇنانباي قاجى بولاتىن. ەكەۋى دە - مەككەگە قاجىلىققا بارىپ، قوناقۇي سالدىرتقان، قاجى اتانعان تاريحي تۇلعالار. ەكى تاريحي تۇلعا دا وتارشىلدىق زاماندا ەل بيلەگەن كەزىندە جەكە مۇددەلەرىنەن ەلىنىڭ، حالقىنىڭ مۇددەلەرىن جوعارى قويعان، ەلدىمەكەندەردە مەشىت-مەدرەسەلەر سالدىرتىپ، مۇسىلمان ەلدەرىنەن ءبىلىمدى ۇستازدار الدىر­تىپ، جەرگىلىكتى حالىققا يسلام قۇندىلىقتارى­نان ءدارىس تىڭداتىپ، جاس جەتكىنشەكتەردىڭ ءدىني ءبىلىم الۋلارىنا تولىق جاعداي جاسادى. ولار قازاق حالقىن ون توعىزىنشى عاسىردا دىنسىزدەنۋدەن، ءوز سالتىن، ءداستۇرىن، ءتىلىن، ءدىنىن ۇمىتپاۋدان ساقتاپ قالدى.
ەكى تاريحي تۇلعانىڭ مەشىت-مەدرەسەلەرى پاتشالىق رەسەيدىڭ قازاق جەرىندە اشىقتان-اشىق جۇرگىزگەن ميسسيونەرلىك-جىمىسقى ساياساتىنا توسقاۋىل بولدى. باتىربەك داتقا مەن اعا سۇلتان قۇنانبايدىڭ تاريحي ەڭبەكتەرىن بىزدەر لايىقتى باعالاپ ءجۇرمىز بە؟ جوق. ەكى تاريحي تۇلعالار دا تەكتى اۋلەتتەن شىققان. تەكتىلىكتەرى ەلىنە، حالقىنا ادال اتقارعان ەڭبەكتەرىنەن كورىنىپ تۇر. بيىل قازاق مەملەكەتى يسلام كونفەرەنتسياسىنا توراعالىق ەتەدى. وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، قر مادەنيەت مينيسترلىگى مەن قازاقستان مۇسىلماندار ءدىني باسقارما باسشىلارى قازاق جەرىندە ون توعىزىنشى عاسىردا پاتشالىق رەسەي وتارشىلدارىمەن ارپالىسا ءجۇرىپ، جەر-جەرلەردە مەشىت-مەدرەسەلەر سالدىرتىپ، يسلام ءدىنىنىڭ قازاق حالقىنىڭ اراسىندا كەڭ قانات جايىپ، ورنىعۋىنا تىنباي ەڭبەك سىڭىرگەن باتىربەك داتقا مەن اعا سۇلتان قۇنانبايدىڭ ەڭبەكتەرىن دە مۇسىلمان ەلدەرىنە ناسيحاتتاپ، تانىمال ەتسە دۇرىس بولار ەدى. باتىربەك داتقا مەن اعا سۇلتان قۇنانبايدىڭ ەسىمدەرىن ەلدىمەكەن، اۋدان، مەكتەپكە، مەشىت-مەدرەسەلەرگە، قالا كوشەلەرىنە بەرۋ قاجەت.
تاريحي تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرىن قالانىڭ كوشەلەرىنە، ەلدىمەكەن، مەكتەپتەرگە بەرۋ ماسەلەسىندە كەيدە داۋ-داماي تۋىنداپ جاتاتىنىن بايقاپ ءجۇرمىز. اتاعا، رۋشىلدىققا بوي الدىرامىز. كوپ جاعدايدا ەلدىمەكەندەر مەن مەكتەپتەرگە، قالا كوشەلەرىنە كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا ۇجىم، مەكتەپ، اۋدان، ت.ب. باسقارعان، حالىققا كەڭ تانىلماعان كىسىلەردىڭ ەسىمدەرى بەرىلىپ جاتادى. حالىق پىكىرى سونداي، «وزدەرى شەشتى، بىزدەر نە ىستەيمىز؟» دەيدى جەرگىلىكتى ونوماستيكا كوميسسيا مۇشەلەرى. بۇل دۇرىس ەمەس. بۇل - جاستاردىڭ رۋحاني ءوسىپ، دامۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزەتىن قاۋىپتى قۇبىلىس.
حالىق پىكىرىن ءبىلۋ كەرەك شىعار، بىراق تاريحي تۇلعالاردىڭ ەڭبەكتەرىن باعالاۋدى ەلگە تانىمال عالىمدار ايتۋلارى قاجەت. عالىمداردىڭ پىكىرلەرى قورىتىندى پىكىر بولۋى كەرەك. ماسەلەنى سوعان سۇيەنە وتىرىپ، ادىلەتتى تۇردە شەشىمىن شىعارۋ قاجەت.
باتىربەك داتقانىڭ قىزىل كىرپىشتەن سالدىرتقان مەشىت-مەدرەسەلەرىن، ءوزىنىڭ كۇمبەزىن كوممۋنيستەر 1928 جىلى قيراتىپ، قۇرىلىسقا پايدالانعان، ورنى قازىر اشىق-شاشىق قورشاۋسىز جاتىر. مۇسىلمان مەملەكەتتەرىنەن دەمەۋشىلەر تاۋىپ، وسى تاريحي ورىندى قالپىنا كەلتىرىپ، قورشاتىپ، بەلگى قويىلسا دەگەن ۇسىنىس ايتامىز. ەكى تاريحي تۇلعانىڭ مۇراعاتتاردان سۋرەتىن تاۋىپ، ءمۇفتياتتا، وبلىس مەشىتتەرىندە ءىلدىرتىپ قويعان ءجون. بۇل تاريحي تۇلعالارعا قۇرمەت كورسەتۋ ۇرپاقتارىمىزدىڭ دۇرىس تاربيەلەنۋىنە، ءتالىم الۋىنا قاجەتتى ءىس-شارا دەپ ويلايمىن. قر مادەنيەت مينيسترلىگى، قازاقستان مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى، جامبىل، شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ باسشىلارى وسى ماسەلەگە مەملەكەتتىك تۇرعىدا ءمان بەرىپ، وڭ شەشىم قابىلدايدى دەپ ۇمىتتەنەمىز.

ك.رىسباەۆ،
تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
پروفەسسور،

د.مىرزابەكوۆ،
تاراز مەملەكەتتىك پەداگوگيكا ينستيتۋتى تاريح فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى

http://anatili.kz/?p=7117