اباي: «بىلگەندەردىڭ سوزىنە، ماحابباتپەن ەرسەڭىز»
ۋينستون چەرچيللدىڭ مىناداي تاماشا ءسوزى بار:
«بولاشاققا تىكە قاراۋ كەرەك. كەشە تەڭىز كاپيتانى تۇراتىن مىنبەرگە كوتەرىلىپ، كورابل تۇمسىعى تاۋداي جال-جال تولقىنداردى قالاي جارعانىن كوردىم.
ەرىكسىز سۇراق تۋدى: «ايدىنداعى جالعىز كەمە ءبۇيىرىن سوققىلاپ جاتقان ەسەپسىز تولقىنعا قالاي بوي بەرمەيدى؟»
جاۋاپ وتە وڭاي. ويتكەنى، وندا – ماقسات بار، ال تولقىندى جەل قۋىپ ءجۇر – سول سەبەپتى ىعىسۋعا ءماجبۇر.
ەگەر ءبىز الدىمىزعا ايقىن ماقسات قويا بىلسەك، دىتتەگەن بيىگىمىزدى باعىندىرماي تىنبايمىز».
جالپى «ادام باقىتى» دەگەن نە؟
عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، بەس-اق نارسەدەن تۇرادى ەكەن:
- بولاشاققا دەگەن سەنىم;
- ساپالى ءبىلىم;
- سالاۋاتتى ءومىر سالتى;
- رۋحاني بايلىق;
- تازا سۋ.
ۇلى ماقسات جولىندا قول جەتكەنگە عانا قۋانىپ، العا قادام باسۋدى ويلاماعان – توقىرايدى، ال ىلگەرى وزعانىن ىزدەنىسكە ۇلاستىرىپ وتىرعان – بيىكتەردى باعىندىرادى.
يندۋستريالدىق جاعىنان جوعارى قارقىنمەن دامىعان ەلدەردە حح عاسىردىڭ اياعىنا قاراي جاپپاي ينتەللەكتۋالدى رەسۋرسقا، سونىڭ ىشىندە بىلىمگە ارقا سۇيەگەن سالالار مەن عىلىمي، اقپاراتتىق تەحنولوگيالارعا كوبىرەك يەك ارتقان ەكونوميكانىڭ بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاڭا ءتۇرى پايدا بولدى.
1997 جىلى اقش-تا «اكادەميالىق كاپيتاليزم» دەگەن اتاۋمەن شەيل سلوتەر مەن لارري لەسليدىڭ كىتابى جارىق كوردى.
بۇل تەرميندى عىلىمي اينالىمعا العاش ەدۆار حەكەت ەنگىزگەن ەكەن.
دۇنيە ءجۇزى جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ قىزمەتىن كوممەرتسياليزاتسيالاۋ كوپتەگەن ەلدەردىڭ ەكونوميكالىق دامۋىن جەدەلدەتتى دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار.
جوعارى وقۋ ورىندارىن بيزنەسكە اينالدىرۋدىڭ وزەكتىلىگىن ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى تۇتىنۋشىلىق قاجەتتىلىكتىڭ وزگەرۋىمەن تۇسىندىرۋگە بولادى.
ءبىرىنشى كەزەكتە، كۇن تارتىبىنە جوعارى ءبىلىمدى ەل ەكونوميكاسىنىڭ تولىققاندى سالاسىنا اينالدىرۋدى شىعارىپ، سول ارقىلى قوعامنىڭ اۋقاتتى دا تابىستى مۇشەلەرىنىڭ قاتارىن كوبەيتۋدى كوزدەيدى.
ءسوز جوق، بۇعان قول جەتكىزگەندەر قاتارى كوپ ەكەنى داۋسىز.
الەمدەگى ەڭ قۋاتتى گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىن الساق، NACUBO زەرتتەۋلەرىندە جاريالانعان مالىمەت بويىنشا، ونىڭ قورى 32,3 ميلليارد دوللار قۇرايدى.
ەكىنشى ورىندا اقش-تىڭ اتاقتى يەل ۋنيۆەرسيتەتى (20,7 ميلليارد دوللار).
شەتەل تاجىريبەسىنە كوز جۇگىرتسەك، وسىنداي دارەجەگە قول جەتكىزىپ وتىرعان الەمدەگى الدىڭعى قاتارداعى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبارى تۇگەلگە جۋىق شەت ايماقتاردا، سونىمەن قاتار كىشىگىرىم قالالاردا ورنالاسقان.
مىسالى، جاڭا ءبىز ايتىپ وتكەن يەل ۋنيۆەرسيتەتى حالقىنىڭ سانى شامامەن 130 مىڭ ادامدى قۇرايتىن نيۋ-حەۆەن قالاسىندا ورنالاسقان.
بۇل ءبىلىم ورداسى، جاھاندىق رەيتينگ بويىنشا، العاشقى بەستىكتىڭ قۇرامىندا. ستۋدەنت سانى – 13 مىڭنان استام.
كەمبريدج قالاشىعىنداعى الەمگە ايگىلى ماسساچۋسەتس تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە 11 مىڭ ستۋدەنت ءبىلىم الادى.
جوعارىدا جەر شارىنداعى ەڭ قۋاتتى جوعارى وقۋ ورنى دەپ كورسەتىلگەن گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتى وسى كەمبريدجدە ورنالاسقان.
پرينستون ۋنيۆەرسيتەتى – پرينستون قالاسىندا.
نەگىزىندە اقش-تا 4,5 مىڭ جوعارى وقۋ ورنى بولسا، ونىڭ 39-ى عانا ۆاشينگتوندا، 94-ءى نيۋ-يوركتە ورنالاسقان.
جالپى العاندا، اقش جوعارى ءبىلىم وردالارىنىڭ 3%، بۇكىل امەريكا امەريكا ستۋدەنتتەرىنىڭ 3,7% – ۆاشينگتون مەن نيۋ-يوركتە.
ۇلىبريتانيانىڭ الەم مويىنداعان وكسفورد، كەمبريدج، مانچەستەر، گلازگو ۋنيۆەرسيتەتتەرى ەلدىڭ قاشىق بۇرىشىندا، كىشىگىرىم گرافتىقتاردا ورنالاسقان.
تۇماندى البيون جەرىندەگى 164 جوعارى ءبىلىم وشاعىندا 2,3 ملن. ستۋدەنت وقىسا، جاستىق شاعىن لوندوندا وتكىزۋ ەلدەگى بارشا ستۋدەنت قاۋىمىنىڭ 20%-نا، ياعني 500 مىڭ جاسقا بۇيىرعان.
جاپونيادا دا الىس ايماقتار ايقىن باسىمدىقتى پايدالانادى.
سوڭعى ساناق بويىنشا، 343 مىڭ ادام تۇرىپ جاتقان جاپونيانىڭ سينۋزيۋكۋ قالاسىندا ورنالاسقان ۆاكەدا ۋنيۆەرسيتەتىندە 50 مىڭ ستۋدەنت ءبىلىم الىپ جاتىر.
ايتا كەتەيىك، بۇل «الما-ماتەر» – الەم مويىنداعان جازۋشى حارۋكي مۋراكامي، Sony كورپوراتسياسى قۇرىلتايشىلارىنىڭ ءبىرى ماسارۋ يبۋكا سياقتى تۇلعالاردى تۇلەتىپ ۇشىرعان ءبىلىم وشاعى.
الەمدەگى العاشقى گۋمانويد روبوت وسى ءبىلىم ورداسىنىڭ زەرتحاناسىندا جاسالعان كورىنەدى.
كەرىسىنشە، 14 ميلليونعا جۋىق تۇرعىنى بار توكيوداعى كەيو ۋنيۆەرسيتەتىندە 33 مىڭ ستۋدەنت وقيدى.
وڭتۇستىك كورەيانىڭ 23 000 ستۋدەنت ءبىلىم الىپ وتىرعان اتاعى جەر جارعان عىلىمي-تەحنيكالىق ينستيتۋتى تەدجون قالاشىعىندا ورنالاسقان (بۇل قالانى وسى وقۋ ورنى ارقىلى ىزدەپ تابۋعا بولاتىن شىعار), بۇل جەردە بۇدان باسقا115 مىڭ ستۋدەنت وقيتىن 20 ۋنيۆەرسيتەت بار.
ەل بويىنشا 380 جوعارى وقۋ ورىندارىندا 2,5 ملن. ستۋدەنت وقيدى.
مۇنىڭ سىرتىندا دۇنيە ءجۇزىنىڭ ىرگەلى ۋنيۆەرسيتتەرىنىڭ فيليالدارىن اشۋ ارقىلى ءوز ەكونوميكاسىن ودان ءارى دامىتىپ وتىرعان ەلدەر بارشىلىق. بۇل جونىنەن الەمدەگى العاشقى بەستىك سينگاپۋر (12), مالايزيا (12) مەن كاتار (11) ەنشىسىندە.
تاياۋ شىعىستا ءجيى-ءجيى سوعىس ءورتى تۇتانىپ جاتقانىنا قاراماستان بىرىككەن اراب امىرلىگى وسى ماقساتقا بولىنەتىن قارجى كولەمىن جىل ساناپ ۇلعايتا تۇسۋدە. ابۋ-دابي امىرلىگىنىڭ ۇكىمەتى نيۋ-يورك ۋنيۆەرسيتەتىنە فيليال عيماراتىن تۇرعىزۋ ءۇشىن ءوز تاراپىنان 50 ملن. دوللار ۇسىنعان.
ءبىر قاراعاندا مۇنايىنىڭ ءوزى اسىراپ وتىرعان ەل بولاشاققا وسىنداي ينۆەستيتسيا جۇمساپ وتىر.
مالايزيا ءوز جەرىندە ۇلىبريتانيا، امەريكا قۇراما شتاتتارى، اۆستراليا جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ بولىمشەلىك قۇرىلىمدارىن قۇرىپ، سولارمەن تىعىز بايلانىس ۇستاۋ ناتيجەسىندە جىل سايىن 50 مىڭ شەتەلدىك جاستى وقىتۋعا قول جەتكىزدى.
بۇل ەلدەن العان ديپلوم، وقۋ جىلدارىندا جۇمسالعان قارجىنىڭ ازدىعىمەن قوسا، الەمنىڭ بارلىق ەلدەرىندە مويىندالادى جانە تۇلعالىق تا، مانساپتىق جاعىنان دا ءوسۋ جولىندا سەنىمدى كەپىل بولا الادى.
مالايزيا نوتتينگەم ۋنيۆەرسيتەتى كەلەسى جىلى جيىرما جاسقا تولادى. ديپلومىنىڭ بەدەلى نەگىزگى ۋنيۆەرسيتەت بىتىرۋشىلەرمەن تەڭ دارەجەدە. ءبىر عانا وزگەرىس بولسا، ول – وقۋ قۇنىنىڭ ارزاندىعى. ستۋدەنت ۇلىبريتانياعا بارىپ وقۋىن جالعاستىرۋ قۇقىعىن كەز كەلگەن ۋاقىتتا پايدالانا الادى.
وسىعان دەيىنگى جازعاندارىمىزدا ۇلى دالاداعى بىلىمگە قۇشتارلىق تاريحىن نەگىزگى تاقىرىبىمىزعا ارقاۋ ەتىپ كەلدىك.
بىردەن ايتۋ كەرەك، ءبىز بۇگىن جاس ۇرپاققا ساپالى ءبىلىم، سانالى تاربيە بەرىپ كەلە جاتقان ەلىمىزدەگى جوعارى ءبىلىم سالاسىنىڭ جۇمىسىن تالقىلاۋدى ەمەس، قايتا الەمدىك ۇلگىدە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وڭىرلەردىڭ ەكونوميكاسىن ورلەتۋدەگى ىقپالى تۋرالى ايتۋدى ماقسات تۇتىپ وتىرمىز.
سول سەبەپتى وقىرمان نازارىن ويعا العان ماقساتىمىزعا بۇرىپ، ىشكى جاعدايعا ورالايىق:
| №/№ | جوو ورنالاسقان جەر | جوو سانى | ستۋدەنت سانى |
| 1. | اقمولا وبلىسى | 4 | 10 166 |
| 2. | اقتوبە وبلىسى | 6 | 24 459 |
| 3. | الماتى وبلىسى | 3 | 10 410 |
| 4. | اتىراۋ وبلىسى | 3 | 13186 |
| 5. | باتىس قازاقستان وبلىسى | 4 | 30 663 |
| 6. | جامبىل وبلىسى | 3 | 22 665 |
| 7. | قاراعاندى وبلىسى | 9 | 44 549 |
| 8. | قوستاناي وبلىسى | 7 | 21 169 |
| 9. | قىزىلوردا وبلىسى | 3 | 10 660 |
| 10. | ماڭعىستاۋ وبلىسى | 2 | 6 215 |
| 11. | پاۆلودار وبلىسى | 4 | 15 892 |
| 12. | سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى | 2 | 7 530 |
| 13. | شىمكەنت قالاسى | 10 | 84 813 |
| 14. | تۇركىستان وبلىسى | 2 | 9 673 |
| 15. | شىعىس قازاقستان وبلىسى | 7 | 32 129 |
| 16 | نۇر-سۇلتان قالاسى | 14 | 55 000 |
ال، ءبىر عانا الماتى قالاسى – 41 جوو، 144 000 ستۋدەنت.
كەستەدەن كورىنىپ تۇرعانىنداي، ەلدەگى جوعارى وقۋ ورىندارى دۇنيەجۇزى تاجىريبەسىندەگىدەي الىس ايماقتاردا ەمەس، كەرىسىنشە، ەكى ءىرى ورتالىقتا عانا شوعىرلانعان.
بىلگەندەردىڭ سوزىنە
ماحابباتپەن ەرسەڭىز، – دەپ ۇيرەتەدى كەمەڭگەر اباي.
الەمدىك ءبىلىم مۇحيتىندا كوش باستاپ كەلە جاتقان ەلدەر سياقتى بىزدەگى جوعارى ءبىلىم بەرۋ ورىندارىنىڭ ورنالاسۋىن قالاي رەتتەۋگە بولادى دەگەن سۇراق تۋىندايدى.
قۋاتتى ءوڭىر – قۋاتتى قازاقستان.
بۇل اكسيوما.
وڭىرلەردەگى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ بەلگىلى ءبىر ەكونوميكالىق باعىتتا كوشباسشى بولعانىن قالار ەدىك.
سولاي بولسا، ايماقتاردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى مەن كادرلىق الەۋەتىن نىعايتۋدا شەشۋشى ءرول اتقارىپ، مىقتى تىرەك بولا الادى.
وقۋدىڭ مىناداي تولىق تسيكلىن قۇرۋ مۇمكىندىگى تۋادى: كوللەدج – جوو – وڭىرگە جۇمىسقا ورنالاستىرۋ.
ماسەلەن، ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك وبلىستارى بارلىق ۋاقىتتا اگرارلىق ايماق بولىپ ەسەپتەلەدى.
ورتالىق قازاقستان مەتاللۋرگيا، اۋىر ونەركاسىپ پەن يندۋستريا سالاسى كادرلارىن دايىنداپ شىعارا الادى.
قازاقستان ماگنيتكاسىنىڭ بۇگىنگى تاڭدا كادر تاپشىلىعىن قاتتى سەزىنىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس.
گرانتتاردى ايماقتارعا ءبولۋدىڭ تيىمدىلىگى نەدە:
- ىشكى كوشى-قون جوعارى قارقىنمەن داميدى;
- ەكونوميكالىق بەلسەندىلىك ارتادى;
- وڭىرلەردەگى تالانتتى جاستارعا كەڭىنەن جول اشىلادى.
ايماقتاردا ءبىلىم سەگمەنتىنە ارقا سۇيەۋ – ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك ساياساتتى تابىستى جۇرگىزۋدىڭ باستى كەپىلى.
بىرەر مىسال. كاليفورنيا شتاتىندا ورنالاسقان سيليكون اڭعارى امەريكاداعى ءۇش ءىرى تەحنولوگيالىق ورتالىقتىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. بۇل جەردە Forbes تىزىمىنە ەنگەن الەمنىڭ 80 ميللياردەرى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر.
وسىنداعى ستەندفورد ۋنيۆەرسيتەتى – ناعىز زياتكەرلىك يادرو.
مۇندا جىل سايىن 7 000 ستۋدەنت پەن 8 000 ماگيسترانت ءبىلىم الادى.
تQS Best Student رەيتينگى بويىنشا، اقش-تىڭ «ستۋدەنتتەر قالاشىعى» بولىپ سانالاتىن بوستون قالاسى مەن ونىڭ ماڭايىندا ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى جونىنەن ەڭ جوعارى كورسەتكىشتەرگە يە.
ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى جوعارى، ءارى كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋعا وتە قولايلى بولىپ سانالادى.
تاپ وسىنداي جاعدايدى ۇلىبريتانيا جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى باسىنان كەشىپ وتىر.
ءبىر عانا وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جىل سايىنعى تابىسى 5 ملرد. دوللاردى قۇرايدى. بۇل ىرگەلى ءبىلىم ۇياسىنىڭ كۇندەلىكتى قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋگە قالانىڭ بارلىق كاسىپورىندارى جۇمىلدىرىلعان.
مانچەستەر ۋنيۆەرسيتەتى ءوزىنىڭ ءبىلىم ستراتەگياسىنىڭ ارقاسىندا الەمنىڭ 66 ەلىندە وقۋ باعدارلاماسىن جۇرگىزۋ ارقىلى ءوز بيۋدجەتىنە جىل سايىن 1,4 ملرد. دوللار كىرىس اكەلەدى.
مۇنداي بولماق قايدا دەپ
ايتپا عىلىم سۇيسەڭىز.
اباي.
جوعارىدا ءبىز تىلگە تيەك قىلعان شەتەل مەملەكەتتەرىنىڭ قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىن يگەرۋگە ابدەن بولادى.
وعان العىشارت پەن قولايلى جاعداي جەتكىلىكتى.
قولداعى مالىمەت، كەرىسىنشە، ءبىلىم ىزدەپ سىرتقا ساپار شەگەتىندەردىڭ سانى ازايماي وتىرعانىن كورسەتەدى.
ءسوز سوڭىندا، جوعارى ءبىلىم بەرۋ ورىندارىن ءار ايماقتىڭ ەكونوميكالىق دامۋ قاجەتتىلىگىنە وراي باعىتتاپ وتىرۋ كەرەكتىگىن ايتقىمىز كەلەدى.
دانا اباي ايتپاقشى، «قۇدايدان قورىق، پەندەدەن ۇيال، بالاڭ بالا بولسىن دەسەڭ – وقىت!
...الداۋ قوسپاي، ادال ەڭبەگىن ساتقان قولونەرلى – قازاقتىڭ اۋليەسى سول».
جوعارى وقۋ ورىندارى ارقىلى وڭىرلەردىڭ ەكونوميكاسىن دامىتۋمەن قوسا، ەلىمىزدى ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى جوعارى ءبىلىم ورتالىعىنا اينالدىرۋ مۇمكىندىگى بار.
ارىستانبەك مۇحامەديۇلى
Abai.kz
