بىزدەر اعا بۋىن وكىلدەرى قازاقتىڭ كوزى اشىق، ءوز ۇلتىنىڭ بولاشاعى  ءۇشىن اتسالىسىپ ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن وقىعان ازاماتتارىمىزدى ماقتان تۇتىپ، وتىرعان جەرىمىزدە ايتىپ، سىرتىنان جاقسى تىلەك تىلەپ جۇرەمىز. سولاردىڭ قاتارىنا مادەنيەتتانۋشى، اقىن-فيلوسوف اۋەزحان قوداردى قوسىپ قوياتىنبىز. اۋەزحاننىڭ اباي تۋرالى ايتقاندارى كەز كەلگەن ادامعا وي سالاتىن. ونىڭ  «...شىنىندا ءبىزدىڭ كەيبىر زيالىلارىمىز ابايدى بىلمەي تۇرىپ ماقتايدى. ابايدان ەسكەرتكىش، عيباداتحانا جاسايدى. راسىندا، ماقسات - ابايدى قولپاشتاۋ ەمەس، مەڭگەرۋ، ونى ءتۇسىنۋ، ۇلى ويشىلدىڭ الەمىنە، دۇنيەتانىمىنا ەنۋ بولۋى كەرەك. ءارى اباي الەمىنە يدەولوگياسىز بارۋ كەرەك»، - دەگەن ءسوزى قالاي ورىندى ايتىلعان. مۇنداي اتالى ءسوزدى وقىپ وتىرىپ اۋەزحانعا قالايشا رازى بولمايسىڭ. وسىنداي ازاماتتاردىڭ بارىنا قۋاناتىنبىز جانە ولاردىڭ كوبىرەك بولعانىن تىلەيتىنبىز.

بىزدەر اعا بۋىن وكىلدەرى قازاقتىڭ كوزى اشىق، ءوز ۇلتىنىڭ بولاشاعى  ءۇشىن اتسالىسىپ ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن وقىعان ازاماتتارىمىزدى ماقتان تۇتىپ، وتىرعان جەرىمىزدە ايتىپ، سىرتىنان جاقسى تىلەك تىلەپ جۇرەمىز. سولاردىڭ قاتارىنا مادەنيەتتانۋشى، اقىن-فيلوسوف اۋەزحان قوداردى قوسىپ قوياتىنبىز. اۋەزحاننىڭ اباي تۋرالى ايتقاندارى كەز كەلگەن ادامعا وي سالاتىن. ونىڭ  «...شىنىندا ءبىزدىڭ كەيبىر زيالىلارىمىز ابايدى بىلمەي تۇرىپ ماقتايدى. ابايدان ەسكەرتكىش، عيباداتحانا جاسايدى. راسىندا، ماقسات - ابايدى قولپاشتاۋ ەمەس، مەڭگەرۋ، ونى ءتۇسىنۋ، ۇلى ويشىلدىڭ الەمىنە، دۇنيەتانىمىنا ەنۋ بولۋى كەرەك. ءارى اباي الەمىنە يدەولوگياسىز بارۋ كەرەك»، - دەگەن ءسوزى قالاي ورىندى ايتىلعان. مۇنداي اتالى ءسوزدى وقىپ وتىرىپ اۋەزحانعا قالايشا رازى بولمايسىڭ. وسىنداي ازاماتتاردىڭ بارىنا قۋاناتىنبىز جانە ولاردىڭ كوبىرەك بولعانىن تىلەيتىنبىز.

جاقىندا «ارگۋمەنتى ي فاكتى كازاحستان» گازەتىنىڭ №25 سانىن الىپ وقىدىم. ادەتىم بويىنشا  «داۆاي پوگوۆوريم س توبويۋ، برات» دەگەن اتپەن شىققان  تاقىرىبىنا كوز جۇگىرتىپ، استىنا قاراسام، ءوزىم جاقسى كورەتىن اۋەزحان قودار مەن يۋري كيرينيتسيانوۆتىڭ ەكەۋارا اڭگىمە-سۇحباتى نەگىزىندە جازىلعان ماقالا ەكەن. وقىسام، سىزدەرگە وتىرىك، ماعان شىن قانىم كوتەرىلىپ كەتتى. بۇل سۇحباتتى وقىعان كەز كەلگەن جۇرەگى قازاق دەپ سوعاتىن ازاماتتىڭ قانى كوتەرىلمەسە دە، جۇيكەسىنە اسەر ەتەتىنى ءسوزسىز. «يۋرامەن سۇحباتتاسقان قاي قودار؟» - ەكەن دەپ قاراسام، سول باياعى مەن جاقسى كورەتىن قودارىم ەكەن. باياعىدا بىرەۋ: «اكەسىنە ءتىل تيگىزدى دەگەندى ەستۋشى ەدىم، بىراق ءدال مىنانداي اكەسىن ارباعا بايلاپ قويىپ ساباعان ەسەرسوقتى كورمەپپىن» دەپتى. سول بىرەۋ ايتپاقشى، مەن دە مۇنداي قوداردى كورمەپپىن.اڭگىمەلەرىن وقىپ وتىرىپ: «بۇل قودار قازاقتىڭ ەگەمەندىگىن العانىنا وكىنەتىن سياقتى-عوي» دەگەن ويعا قالدىم.  ەكى ميلليون ورىس كەتىپ قالدى دەپ قاتتى وكىنىپتى. كەتسە، ولار وزدەرىنىڭ اتا مەكەنىنە كەتتى. دەمەك، ولاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمدەرى  بار دەگەن ءسوز. ونداي ەلىن سۇيگەن پاتريوتتارعا راحمەت ايتۋدىڭ  ورنىنا، وكىنگەنىڭە ءسوز بولسىن. ولاردىڭ كەتكەنىنە ءىشىڭ ۋداي اشىسا، نەگە بىرگە كوشىپ كەتپەدىڭ؟.. قازاقتا «سىرتى ءبۇتىن، ءىشى ءتۇتىن» دەگەن ماقال بار.بۇل ماقال سەن سياقتى ىشىندە بىقسىعان شوعى بار، ويلانباي سويلەيتىندەرگە ايتىلعان ءسوز. «قازاقتار اتا قونىسىنا كوشىپ كەتىپتى» - دەپ، سەن سياقتى وكىنگەن قىتايدى نەمەسە موڭعولدى ەستىپ پە ەدىڭ؟ ەستىگەن جوقسىڭ، ەستىمەيسىڭ دە. ال سەن...
ال ەندى ءتىلدى دامىتۋ جونىندەگى ويىڭا جول بولسىن. «قازاق ءتىلىن» ستاحانوۆشىل ادىسپەن ومىرگە ەنگىزە باستادى دەۋىڭ قالاي؟ كەرىسىنشە، سول «ستاحانوۆشىل» ءادىس بولماي وتىرعان جوق پا؟ ءتىل ۇيرەنەتىن نيەتى بار زەردەلى ادامعا 20 جىل از ۋاقىت بولدى ما؟ ەسىڭدە مە، العاشقى ەگەمەندىك العان جىلدارى كوپتەگەن ورەكەڭدەر بالالارىن قازاق بالاباقشالارىنا  بەرىپ، وزدەرى قازاقشا ۇيرەنە باستاعان. سول ءۇردىس سەن سياقتى  «كوپشىل»، «گۋماننىي»  وقىمىستىلاردىڭ كەسىرىنەن باياۋلاپ قالعان جوق پا؟ «يا جە دۋمايۋ، چتو پەرەحود ك گوسۋدارستۆەننومۋ يازىكۋ نادو بىلو پوسترويت يناچە، بولەە پلاۆنو. رازبيت نا نەسكولكو ەتاپوۆ»، - دەپ سايراپسىڭ.
ءتىپتى بىرنەشە ۇرپاققا قالدىرۋ كەرەك ەدى دەيسىڭ. بۇل ءسوزدى قانشا فيلوسوف بولساڭ دا، ويلانباي ايتقانسىڭ.
وسىندايدا چەرچيلدىڭ          «...ساياساتتىڭ دا سەرتى بولادى. ول كەشىكپەۋ - ۇلتتىق مۇددە تۇراتىن جەردە ەشۋاقىتتا كەشىكپەۋ كەرەك. ال نۇقسان كەلەتىن  نە اياقاستى ەتەتىن جاعدايدا سوزبۇيداعا سالىپ، ءتىپتى ونى كەلەسى ۇرپاققا قالدىرۋ كەرەك» دەگەن ءسوزى ەسكە تۇسەدى. سول كەشىكپەۋ كەرەك دەگەن ءسوز ءبىزدىڭ انا تىلىمىزگە بايلانىستى ايتىلعان ءسوز - دەپ تۇسىنگەنىڭ ءجون. ال سەن ايتپاقشى، ءتىل ۇيرەنۋدى كەلەسى ۇرپاققا قالدىرۋ مەملەكەتتىك ءتىلدى اياقاستى ەتۋمەن بىردەي. كەشەۋىلدەي بەرۋ ءتىلدىڭ بولاشاعىنا قاۋىپ. قاشانعى ەلدىڭ كوڭىلىنە قاراپ، جالتاقتاي بەرەمىز. ونداي جالپاق شەشەيلىكتى قويۋ كەرەك. بۇرىنىراقتا  ءوزىڭ سياقتى ەلدىڭ كوڭىلىنە قاراعىش ءبىر جالتاق جىگىت: «كورشىمنىڭ كوڭىلىنە قارايمىن دەپ، بالام وزىمە تارتپاي قالىپتى» دەگەن ەكەن. سول جىگىت ايتپاقشى،  ۋاقىتتى وتكىزىپ المايىق. ءوزىڭ جاقسى بىلەتىن حالەل دوسمۇحاممەدۇلىنىڭ «ءوز ءتىلىن بىلمەگەن ەل-ەل بولمايدى» دەگەن ءسوزىن ەسىڭە مىقتاپ ساقتا!
قودار مىرزا! ءبىر سوزىڭدە  «ورىس تىلىندە ءدارىس بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ سانى ازايىپ كەلەدى» دەپسىڭ. سەنىڭشە قالاي؟ قازاق مەكتەپتەرىنىڭ سانىن ازايتىپ، ورىس تىلىندە ساباق بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ سانىن  كوبەيتۋ كەرەك پە؟ سەن ءوزىڭ قاي مەملەكەتتە تۇراتىنىڭدى ەسىڭە الىپ قاراشى. ەلىمىزدە جەرگىلىكتى ۇلتتىڭ سانى كوپ ەكەنىن بىلمەيسىڭ بە؟ نەگە ولاردىڭ  مەكتەپ سانى كوبەيمەۋ كەرەك؟ بۇل ءسوزىڭدى تۇسىنبەدىم.مەنىڭشە بۇل ءسوزدى ساعان بىرەۋ ايتقىزىپ وتىرعان بولۋى كەرەك. مەن بىلەتىن اۋەزحان قودار مۇنداي ءسوزدى ايتپاۋ كەرەك ەدى.سەن وسىنداي بەرەكەسىز سوزىڭمەن ۇلتشىل ورەكەڭدەردىڭ ويىنا دەم بەرىپ، ساسىق قولتىقتارىنا سۋ بۇركىپ  وتىرسىڭ. بۇل ءسوزىڭ ازداي «...بيلىك دالىزدەرىندە ورىستاردىڭ سانى تىم از» - دەپسىڭ. ماسساعان! مىنە، قۇلدىق سانا قايدا جاتىر؟
اينالايىن اۋەزحان! 70 جىلدا ورەكەڭدەردەن شىن قۇتىلدىق پا؟ وتىرىك قۇتىلدىق پا؟ ءوز تىزگىنىمىز  وزىمىزگە ءتيدى مە؟ - دەپ جۇرگەندە، ولاردى اڭساعانىڭا جول بولسىن. ەگەر ورىس باستىقتى ارمانداپ جۇرسەڭ ءوزىڭ باسقاراتىن «تامىر» جورنالىنا بىرەۋىن اكەلىپ باستىق ەتىپ قوي. ءبىر قازاق قارسى بولمايدى. قارسى بولسا ماعان كەل. ولارمەن مەن-اق سويلەسىپ بەرەيىن.
ال اۋەزحان باتىر! مىنا ۇلكەن كىسى ماعان نەگە سەن دەپ سويلەدى دەپ رەنجىمە. مەن سەن سياقتى مادەنيەت تانۋشى ەمەسپىن، بىراق انا ءتىلىن سىيلامايتىندارعا مادەنيەتسىزبىن. سەن مەملەكەتتىك ءتىلدى اسپەتتەۋدىڭ ورنىنا قىرىن قاراساڭ، مەن اسپەتتەۋشىمىن. سەن قازاق ءتىلىن قاجەتسىنبەسەڭ، مەن سول ءتىل ءۇشىن كۇرەسۋشىمىن. سەن ورەكەڭدەرگە جاعىنا سويلەسەڭ، مەن جاعىمپازدانۋعا قانىم قاس اداممىن. سەن باسقا ۇلتتىڭ مۇددەسى ءۇشىن «كۇرەسسەڭ» مەن ءوز ۇلتىمنىڭ مۇددەسى ءۇشىن كۇرەسەمىن. سەن باسقا ۇلتقا ءوز جاعدايىڭ ءۇشىن جالتاقتاساڭ، مەن جالتاقتامايمىن، ونداي جاستان ءوتىپ كەتكەنمىن. سەن ءالى جاسسىڭ، «ەسىڭ باردا ەلىڭدى تاپ دەمەكشى» مەن بىلەتىن قودارعا قايتىپ كەل.مۇنى اعانىڭ ايتقان اقىلى دەپ ءتۇسىن. ءالى كەش ەمەس.
تۇسىنبەسەڭ، «كوشكە بەرگەن تايىڭدى قايتىپ ال».

بەركىن  اكەباەۆ،
زەينەتكەر

http://jasqazaq.kz/post/b%D2%B1l-%D2%9Bai-%D2%9Bodar