گەندەرلىك ساياسات تۋرالى قوعامدا سان ءتۇرلى پىكىرلەر بار. بىرەۋ ماقتاپ، بىرەۋ داتتاپ جاتادى. ەكى تاراپتىڭدا سوزىنە قۇلاق تۇرسەڭ، ايتىلعان ويلارى قامشىنىڭ ورىمىندەي ءبىرى مەن ءبىرى ۇيلەسىم تاۋىپ جاراسىمدى جۇپ قۇراپ، الدى ارتىڭدى ماتاپ تاستايدى. دەگەنمەن باتىسقا قاراپ كوش تۇزەۋگە قارسىمىن. جاھاندانۋ دەپ جارياعا جار سالىپ جۇرگەندەرگەدە ايتارىم بار. گەندەرلىك ساياسات ءسوز بولعالى ۇلتتىق مەنتاليتەت، ادەت-عۇرىپ قىر استىندا قالدى. ونى قولدايتىندار وسى جايلى ءتىس جارمايدى. سوندىقتان داۋعا باسىمدى شاتپاس بۇرىن شاريعاتقا جۇگىنبەكپىن. سەبەبى، قازاقتىڭ يماندىلىعى يسلامنان باستاۋ الادى. شاريعات بويىنشا وتباسىنىڭ تىزگىنى ەركەككە جاۋاپكەرشىلىك رەتىندە تاپسىرىلعان. ەركەكتەر ايەلدەرگە پانا، قامقور، باسقارۋشى.

ەندى اتا-بابا ۇستانعان سالت-داستۇرگە ءۇڭىلىپ كورەلىك. مۇندا دا ايەلدەرگە دەگەن ۇستانىم شاريعاتتان الشاق جاتقان جوق. كەمسىتۋشىلىك، قورلاۋ، مۇسىركەۋدەن ادا. قىزىن ەركەلەتىپ، الپەشتەپ وسىرگەن حالىق، ايعانىم، زەرە ۇلپان سەكىلدى انالارىندا كوككە كوتەرگەن. بيلىگىنە باعىنىپ، بىتىمىنە كونگەن. بىراق وسى انالارىمىز تايراڭداپ توسكە ورلەمەگەن. ەر ازاماتتاردى باعالاپ، قادىرىنە جەتە بىلگەن. وكىنىشكە قاراي، ءبىز تامىرىمىزدان اجىراپ بارامىز.

گەندەرلىك ساياسات تۋرالى قوعامدا سان ءتۇرلى پىكىرلەر بار. بىرەۋ ماقتاپ، بىرەۋ داتتاپ جاتادى. ەكى تاراپتىڭدا سوزىنە قۇلاق تۇرسەڭ، ايتىلعان ويلارى قامشىنىڭ ورىمىندەي ءبىرى مەن ءبىرى ۇيلەسىم تاۋىپ جاراسىمدى جۇپ قۇراپ، الدى ارتىڭدى ماتاپ تاستايدى. دەگەنمەن باتىسقا قاراپ كوش تۇزەۋگە قارسىمىن. جاھاندانۋ دەپ جارياعا جار سالىپ جۇرگەندەرگەدە ايتارىم بار. گەندەرلىك ساياسات ءسوز بولعالى ۇلتتىق مەنتاليتەت، ادەت-عۇرىپ قىر استىندا قالدى. ونى قولدايتىندار وسى جايلى ءتىس جارمايدى. سوندىقتان داۋعا باسىمدى شاتپاس بۇرىن شاريعاتقا جۇگىنبەكپىن. سەبەبى، قازاقتىڭ يماندىلىعى يسلامنان باستاۋ الادى. شاريعات بويىنشا وتباسىنىڭ تىزگىنى ەركەككە جاۋاپكەرشىلىك رەتىندە تاپسىرىلعان. ەركەكتەر ايەلدەرگە پانا، قامقور، باسقارۋشى.

ەندى اتا-بابا ۇستانعان سالت-داستۇرگە ءۇڭىلىپ كورەلىك. مۇندا دا ايەلدەرگە دەگەن ۇستانىم شاريعاتتان الشاق جاتقان جوق. كەمسىتۋشىلىك، قورلاۋ، مۇسىركەۋدەن ادا. قىزىن ەركەلەتىپ، الپەشتەپ وسىرگەن حالىق، ايعانىم، زەرە ۇلپان سەكىلدى انالارىندا كوككە كوتەرگەن. بيلىگىنە باعىنىپ، بىتىمىنە كونگەن. بىراق وسى انالارىمىز تايراڭداپ توسكە ورلەمەگەن. ەر ازاماتتاردى باعالاپ، قادىرىنە جەتە بىلگەن. وكىنىشكە قاراي، ءبىز تامىرىمىزدان اجىراپ بارامىز.

مەن ءوزىم دە انامىن. سان جىلدىق پەدوگوگيكالىق تاجىريبەم دە جەتەرلىك. گەندەرلىك ساياساتتىڭ جاقسى جاقتارى بار ەكەنىن جوققا شىعارمايمىن. نە نارسەگە دە ءبىر جاقتى قاراۋعا بولمايدى. الايدا، ۇلتىمىزدىڭ مەنتاليتەتىنە قايشى كەلەتىن تۇستارىنىڭ كوپ ەكەنىن ايتپاي كەتۋ ارعا سىن. سوندىقتان قولىما قالام الىپ وتىرمىن.

«قىز وسسە ەلدىڭ كوركى» دەپ بابالارىمىز ايتىپ كەتكەندەي، ايالاپ وسىرگەن قىز بالانىڭ ءبىرىنشى مىندەتى تەڭىن تاۋىپ وتاۋ قۇرۋ. كىم بۇعان داۋ ايتادى. ەكىنشى، شاڭىراقتىڭ ۇيتقىسى بولۋ. دۇنيەگە ءسابي اكەلىپ، دەموگرافيالىق وسىمگە ۇلەس قوسۋ. ەرىنىڭ قاس-قاباعىنا قاراپ، اس-ءمازىرىن دايىنداپ، بالالارىنىڭ كۇلكىسىنە شومىلىپ وتىرۋ. بۇل دا بولسا ايەل زاتىنا - تابيعاتتىڭ بەرگەن ەرەكشە سىيى، تارتۋى. شىندىعىنا كەلگەندە ايەل زاتىنا بۇدان اسقان باقىتتىڭ كەرەگى بار ما؟ ارينە جوق.

گەندەرلىك ساياساتقا باسقا قىرىنان قاراساق ەلىمىزدە ايەل ادامداردىڭ ءبارىنىڭ بىردەي ءوز قۇقىعىن ءبىلىپ، قورعاي بىلمەيتىنى راس. زورلىق-زومبىلىقتىڭ قۇربانى بولىپ جاتقاندار دا مول دەيتىن ماماندار پىكىرىمەن كەلىسپەۋگە بولماس. الايدا، «ءبىر قولىمەن الەمدى تەربەتسە، ەكىنشى قولىمەن بەسىكتى تەربەتەتىن» نازىك جاندىلار گەندەرلىك جولمەن «ۇشپاققا» شىعادى دەۋ ورىنسىز. كەيدە ماعان وسى گەندەرلىك ساياساتتى دامىتۋ اينالىپ كەلگەندە ايەلدەردى «ەركەكتەردەن قاي جەرىڭ كەم» دەپ ەلىرتۋگە باستايتىنداي كورىنەدى. سەبەبى، بيلىكتىڭ ءدامىن تاتىپ قالعان ايەل زاتىنىڭ، وتباسى وشاق قاسىندا ۇستەمدىك ەتپەسىنە كىم كەپىلدىك بەرەدى. ەر ازاماتتى تورگە شىعاراتىن دا، كورگە سۇيرەيتىن دە - ايەل. بيلىك باسپالداعىنا كوتەرىلگەن تومەن ەتەكتىلەردىڭ ءبارى بولماسا دا كوبىنىڭ كۇيەۋلەرىمەن "تەڭ" دارەجەدە سويلەسەتىنىن كورىپ ءجۇرمىز. ءتىپتى ۇياتتى جاعدايعا بارىپ جۇرگەندەرى دە بار.

گەندەرلىك ساياساتتىڭ ءبىزدىڭ ۇلتىمىزعا تاعى ءبىر بەرگەنى، قىرىققا كەلگەنشە كارەەرا قۋىپ "كەمپىر" بولعانىن بىلمەي قالعان قىزدار كوبەيدى. دەموگراف-عالىم ماقاش ءتاتىموۆتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ەلىمىزدە 300 مىڭنان اسا كارى قىز بار ەكەن. كەلەشەكتە ولاردىڭ سانى وسەدى دەپ كۇتىلۋدە. سەبەبى، بۇگىنگى ساياسات سولارعا جۇمىس جاساپ جاتىر. بۇگىنگى كارى قىزداردىڭ كوبى قىزمەتتىڭ «قۇلىنا» اينالعاندار. وسىدان كەلىپ ۇلتتىڭ دەموگرافياسى قۇلدىراۋدا. قازاقتىڭ وسۋىنە قاۋىپ ءتونىپ تۇر. مىنا دەرەككە كوز سالىڭىز. تاۋەلسىزدىك العالى تۋ كورسەتكىشى 1989 جىلعى دەڭگەيگە جەتپەگەن. مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى. «گەندەرلىك ساياسات ستراتەگياسىنان وتباسىنداعى تەپە-تەڭدىك پەن ۇيلەسىمدىلىك، ياعني گارمونيا جوعالمايدى. ال، ۇيلەسىم تاپپاعاندار تەك وزىنە وكپەلەۋگە ءتيىس» دەيتىندەر قارا كورسەتىپ ءجۇر. ولارعا ايتارىم، ەركەك ءتۇزدىڭ ادامى. ونىمەن قوسىلىپ ايەلى شاپقىلاسا نە بولعانى. ۇيدەگى بالا تاربيەسىنە زاردابى تيگەنىمەن قويماي، "بايتال شاۋىپ بايگە المايتىنىن" ەسكەرۋى كەرەك قوي. مەن نەگىزىنەن، گەندەرلىك ساياساتقا، ول دەموگرافيالىق قۇندىلىقتارمەن قاتار جۇرسە عانا قارسى ەمەسپىن. تەك ون ايەلدىڭ مينيستر، جيىرما ايەلدىڭ دەپۋتات بولعانى ءۇشىن عانا اتالعان ساياساتتى قولداۋعا بولمايدى عوي. تەڭدىك دەپ جۇرگەن، بيزنەسپەن اينالىسىپ جۇرگەن قىزدارىمىزدىڭ كوبىنىڭ، جاسىراتىنى جوق، تولىققاندى وتباسىلارى جوق. ارقايسىسىندا ءبىر-ءبىر عانا بالادان، كەيبىرەۋىندە ءبىر بالا دا جوق. بۇل ساياسات وركەندەپ، وسە بەرەتىن بولسا، ەلىمىزدىڭ دەموگرافياسىنا ۇلكەن قاۋىپ تۋعىزۋى مۇمكىن.

كەيدە قازاقستان راسىمەن گەندەرلىك ساياساتقا ءماجبۇر ەل مە دەپ ويلايمىن. قاراپ وتىرسام، وعان نەگىز جوق. باتىستىڭ ساياساتىن باسىم باعىت ەتىپ الۋىمىزعا نە سەبەپ؟ ونىڭدا وزىمشە جاۋابىن ىزدەپ كوردىم. ناتيجەسىندە كوپتەگەن قىزىقتى جايتتارعا تاپ بولىپ، باسقاسىن قايدام، ءدال بىزدە جۇزەگە اسىپ جاتقان گەندەرلىك ساياساتتىڭ قانشالىقتى سوقىر ەكەندىگىنە كوز جەتكىزدىم. ەندى وسى ماسەلەنى وزىمشە باعامداپ كورەيىن.

ءسوزىمدى باستاماس بۇرىن كوپتىڭ كوڭىلىن كۇپتى قىلىپ جۇرگەن ساياساتتىڭ انىقتاماسىمەن تانىستىرايىن. گەندەرلىك ساياساتتى الاقايلاپ قولدايتىندار: «گەندەرلىك ساياسات دەگەنىمىز - ءومىر قۇندىلىقتارىنىڭ بارلىق سالاسىنا قاتىستى ەر مەن ايەل اراسىندا تەڭدىك ورناتۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق ءىس-ارەكەتتەر» - دەپ ەرەجەسىن ءتۇزىپتى. دەمەك، گەندەرلىك ساياسات بىزگە ەر مەن ايەل اراسىنداعى تەڭدىك ءۇشىن قاجەت ەكەندىگى كورىنىپ تۇر. سوندا ەلىمىزدە تاپ سونداي قاجەتتىلىك تۋىنداپ وتىر ما؟ ءبىز يسلام دىنىندەگى ەلمىز. حاديستە "جۇماق انانىڭ اياعىنىڭ استىندا" دەپ جازىلعان. باتىس تاڭسىق كورىپ كوتەرىپ جاتقان ماسەلەنى يسلام الەمى باياعىدا رەتتەپ قويعان. وسى جەردە قاجەتىمە جارار دەپ قويىن داپتەرىمە ءتۇرتىپ جۇرگەن قىزىق وقيعانى بايانداي كەتەيىن. بىردە، ءبىر بريتانيالىق ازامات يسلام عالىمدارىنىڭ بىرىنەن: «نەگە يسلامدا ەركەكتەرگە ايەلدەرمەن قول الىپ امانداسۋعا بولمايدى؟»، - دەپ سۇراپتى. سوندا الگى شەيح: «سىزدەر، وزدەرىڭىزدىڭ پاتشايىمدارىڭىز ەليزاۆەتامەن ءدال سولاي امانداسا الاسىزدار ما؟»، - دەپ قايىرا سۇراق قويادى. «ارينە، جوق. ونىڭ قولىن الۋعا تەك ەڭ تاڭداۋلىلار عانا قۇقىلى»، - دەگەن بريتانيالىققا شەيح: «ەندەشە، ءبىزدىڭ ايەلدەردىڭ بارلىعى پاتشايىم. ولاردىڭ قولىن الۋ مۇمكىندىگىنە، تەك تاڭداۋلىلار عانا يە بولادى»، - دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. وسى ديولوگتىڭ وزىندە قانشاما استار جاتىر.

جالپى گەندەرلىك ساياساتتىڭ شىعۋ توركىنى باتىس ەكەنى بەلگىلى. XIX عاسىرعا دەيىن ول جاقتا ايەلدى ادام قۇرلى كورمەي، «ادامزاتتىڭ جۇماقتان قۋىلۋىنا سەبەپ بولدىڭ» دەپ كەز كەلگەن سالادا قۇقىعىن شەكتەپ قويعانى دا تاريحتان ءمالىم. بۇنداي باسسىزدىققا شىداماعان باتىس ايەلدەرى باس كوتەرىپ، ناتيجەسىندە «گەندەرلىك ساياسات»، «فەمينيزم» دەگەن تەرميندەر پايدا بولدى. سودان بەرى بۇل سوزدەردىڭ ايدارىنان جەل ەسىپ، اياسى كەڭەيىپ سالا بەردى.

مۇمكىن باتىسقا بۇل ساياسات كەرەك تە شىعار. ويتكەنى باتىستىڭ بولمىسى بولەك، قالىبى بوتەن. ال بىزگە، ءتىپتى قازاقى بولمىسىمىزعا جات.

ال ەندى باتىس قاجەت ەتكەن وسىنداي سوقىر ساياساتقا قازاقتىڭ وڭ قاراۋى كوڭىلگە قاياۋ تۇسىرەدى. سەبەبى بىزدە «ەركەك پەن ايەل تەڭ بولسىن» دەيتىندەي تەڭسىزدىككە جول بەرىلە قويعان جوق ءالى. ءدىن مەن ءدىل امان تۇرعاندا ول بولمايدى دا. ودان كەيىن «ايەل تەڭدىگى» دەپ ۇلارداي شۋلاپ، ۇلتتىق ماسەلەگە اينالدىرۋدىڭ دا قاجەتى شامالى. ويتكەنى ءبىزدىڭ ەلدە نازىكجاندىلار ەرلەر تاراپىنان ەشقانداي قىسىمشىلىق كورىپ جاتپاعانى بارشاعا ءمالىم. كەرەك دەسەڭىز، بىزدە مينيستر، دەپۋتات، ۆيتسە-مينيستر سىندى لاۋازىمدى قىزمەتتەردىڭ تىزگىنىن ۇستاپ جۇرگەن ايەلدەر جەتەرلىك. جانە ونداي ايەلدەر بىزگە گەندەرلىك ساياسات جەتپەي تۇرىپ ورىن العان بولاتىن.

ءبىز گەندەرلىك ساياسات كەلمەي تۇرىپ ايەلدىڭ ورنىن ايقىنداپ، قامقورلىقتىڭ سان قيلى ستراتەگياسىن جاساپ قويعان حالىقپىز. ەگەر قازىرگى جۇرگىزىلىپ جاتقان گەندەرلىك ساياسات انا مەن بالاعا ايرىقشا الەۋمەتتىك جاعداي جاساۋ، وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ سياقتى ماسەلەلەردى شەشۋ بوپ تابىلسا قۇپتارلىق.

ايتپەسە بالاسىن امەريكا، ەۋروپا سەكىلدى قۇرلىقتارعا بارىپ تۋىپ جۇرگەن ايەلدەردىڭ "ەركەلىگى" گەندەرلىك ساياساتتىڭ جەمىسى ءھام جەڭىسى سەكىلدى كورىنەدى. وسى جەردە دانا قازاقتىڭ "كىندىك قانى تامعان جەر" دەگەن تامسىلىنە نازار اۋدارعان ءجون. سوندا كىندىك قانى شەت جەردە تامعان بالانىڭ تولىققاندى قازاق بولىپ دۇنيەگە كەلمەسى انىق. وسىعان ۇقساس، ۇلتتىق مۇددەگە قايشى قىلىقتاردى جىپكە تىزە بەرۋگە بولادى. ۇلتقا پايداسىنان زيانى كوپ گەندەرلىك ساياسات تۋرالى مەنىڭ تۇسىنىگىم وسىنداي. ءسىز نە ايتاسىز، وقىرمان؟!

www.masa.kz ينتەرنەت گازەتى