مۇسىلمانشىلدىقتى سان ءتۇرلى مىندەتتەرگە جەگىلۋدەن نەمەسە قاتىپ-سەمىپ قالعان دوگمالاردان تۇرادى دەسەك قاتەلەسەمىز. يسلام بەيبىتشىلىك (ارابشادا «يسلم» ءسوزى بەيبىت ءومىر ماعىناسىندا) ءدىنى بولعاندىقتان، ادامزات بالاسىن قۋانىشقا بولەۋگە قۇمبىل تۇرادى. اسىرەسە، مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ ىنتىماعى مەن بىرلىگىن ارتتىرۋعا ەرەكشە باسىمدىق بەرەدى. ياعني، حاق ۇكىمدەرىنىڭ استارىنان جۇمىر باستى پەندەلەردى ماڭگىلىك باقىتقا جەتەلەيتىن حيكمەتتى عانا كورە الامىز. ءاسىلى، اللا-تاعالا قۇلشىلىق قىلۋدى بۇيىرا وتىرىپ، ادامزات بالاسىن يلاھي شۋاعى مول لاززاتتارعا بولەيدى. دىنىمىزدەگى ءاربىر ۇكىم حيكمەتكە تولى ءارى ادامدى قۋانىشقا كەنەلتۋگە نەگىزدەلگەن. تەك، ول حيكمەت پەن زور قۋانىشتى حاق ۇكىمدەرىن قالتىقسىز ورىنداۋمەن عانا تەرەڭ سەزىنە الامىز.

مۇسىلمانشىلدىقتى سان ءتۇرلى مىندەتتەرگە جەگىلۋدەن نەمەسە قاتىپ-سەمىپ قالعان دوگمالاردان تۇرادى دەسەك قاتەلەسەمىز. يسلام بەيبىتشىلىك (ارابشادا «يسلم» ءسوزى بەيبىت ءومىر ماعىناسىندا) ءدىنى بولعاندىقتان، ادامزات بالاسىن قۋانىشقا بولەۋگە قۇمبىل تۇرادى. اسىرەسە، مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ ىنتىماعى مەن بىرلىگىن ارتتىرۋعا ەرەكشە باسىمدىق بەرەدى. ياعني، حاق ۇكىمدەرىنىڭ استارىنان جۇمىر باستى پەندەلەردى ماڭگىلىك باقىتقا جەتەلەيتىن حيكمەتتى عانا كورە الامىز. ءاسىلى، اللا-تاعالا قۇلشىلىق قىلۋدى بۇيىرا وتىرىپ، ادامزات بالاسىن يلاھي شۋاعى مول لاززاتتارعا بولەيدى. دىنىمىزدەگى ءاربىر ۇكىم حيكمەتكە تولى ءارى ادامدى قۋانىشقا كەنەلتۋگە نەگىزدەلگەن. تەك، ول حيكمەت پەن زور قۋانىشتى حاق ۇكىمدەرىن قالتىقسىز ورىنداۋمەن عانا تەرەڭ سەزىنە الامىز.

يسلام دىنىندەگى قوينى-قونىشى حيكمەتكە تولى يلاھي زور قۋانىشتىڭ ءبىرى ورازا ايت مەرەكەسى ەكەنى امبەگە ايان. مۇسىلمان الەمى وتىز كۇن ورازادان كەيىنگى ءشاۋال ايىنىڭ العاشقى ءۇش كۇنىندە ورازا ايت مەرەكەسىن تويلايدى. پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ) ورازا ايت مەرەكەسىن العاش رەت حيجرانىڭ ەكىنشى جىلى (624 جىلى)  اتاپ وتكەن. بىزگە جەتكەن ساليح دەرەككوزدەرگە قاراعاندا يسلامعا دەيىن ءمادينا حالقى ءاربىر جىلى ەكى كۇن ۇلان اسىر توي جاسايتىن بولعان. مەككەلىكتەر: «بۇل قانداي مەرەكە؟» دەپ سۇراعاندا، مادينالىقتار: «جاھيليەت داۋىرىنەن بەرى تويلاپ كەلە جاتقان مەرەكەمىز» دەپ جاۋاپ بەرگەن.  بۇنى ەستىگەن حاق ەلشىسى (س.ا.ۋ): «اللا تاعالا سىزدەردىڭ بۇل مەرەكەلەرىڭىزدى فيتر (ورازا ايتى) مەن قۇربان مەرەكەسى ەتىپ وزگەرتتى»، دەپ بۇيىرادى. وسى حاديستەگى «فيتر مەرەكەسىن» يسلام عۇلامالارى «وتىز كۇنگى ورازادان كەيىنگى «ورازا ايت مەرەكەسى» دەپ بىلەدى. وسىلايشا، اللا ەلشىسى (س.ا.ۋ)-نىڭ باستاماسىمەن ەسكىنىڭ سارقىنشاعى جاڭا يلاھي ەكى مەرەكەمەن الماستىرىلعان بولاتىن.

جافار بين مۇحاممەدتىڭ جەتكىزۋىنە قاراعاندا اللا ەلشىسى (س.ا.ۋ) ورازا ايت مەرەكەسى كۇندەرى ادەمى كيىمدەرىن كيىپ جۇرەتىن. ورازا ايتىنىڭ نامازىن وقىماي تۇرىپ، ماي مەن قۇرما جەيتىن. حاسان اس-سابيت: «ەكى ايتتا دا حاق ەلشىسى (س.ا.ۋ)  بىزگە ادەمى كيىنۋدى، جۇپار ءيىس سەبۋدى، جاعدايعا قاراي سەمىز مالدى شالۋدى بۇيىراتىن ەدى»، دەيدى. وسى حاديسكە بايلانىستى يسلام عۇلامارى مۇسىلمانداردى ورازا ايتىنىڭ تاڭ سارىسىندە بوي دارەت الىپ، تىستەرىن تازالاپ، مۇنتازداي تازا ءھام ادەمى كيىمدەرىن كيىپ جۇرۋگە ۇندەيدى. ورازا ايت نامازىنان بۇرىن ءپىتىر ساداقا بەرىپ، مەشىتكە بارىپ ۋاعىز-ناسيحات تىڭداۋدىڭ مۋستاحاب (امالداردىڭ ابزالى) ەكەنىن ايتادى.

پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ)-نىڭ «مەرەكەڭىزدى تاكبىرمەن (ناماز) بەزەندىرىڭىز» دەگەن ءحاديسى ورازا ايت نامازى حاقىندا ايتىلعان. حانافيا مازحابىنىڭ عۇلامالارى كاۋسار سۇرەسىندەگى «فاساللي لي راببيكەنى...» (سوندىقتان، ايت نامازىن وقى) ورازا ايت نامازىنا جاسالعان يشارا دەپ بىلەدى. وسىعان وراي ءبىزدىڭ مازحابىمىزدا ورازا ايتىنىڭ نامىزىن وقۋ ءۋاجىپ (مىندەتتى) سانالادى. ال، شافيلەر مەن ماليكيلەردە سۇننەت مۋاككادا (ۋاجىپكە جاقىن سۇننەت), حانباليادا پارىز كيفايا (ەشكىم قىلماسا، بارلىعىنا كۇنا جازىلادى) بولىپ تابىلادى. ورازا ايت نامازى كۇن نايزا بويى كوتەرىلگەندە (كەراھات ۋاقىتىنىڭ شىعۋى، ياعني، كۇن شىققاننان كەيىن قىرىق بەس مينۋت وتكەن سوڭ) مەشىتتەردە وقىلادى.

ۋاحاب يبن ءمۇناببيحتىڭ جەتكىزۋىنە قاراعاندا اللا-تاعالا جۇماقتى وسى ورازا ايت كۇنى جاراتىپ، تۋبا (جانناتتاعى وسىمدىك) اعاشىن وسى كۇنى ەككەن. جەبىرەيىلدى دە وسى كۇنى پايعامبارلارعا ۋاھي تۇسىرەتىن پەرىشتە رەتىندە تاڭداپ، پەرعاۋىننىڭ سيقىرشىلارىنىڭ ءتاۋباسىن دا وسى كۇنى قابىل ەتكەن. وسى كۇنى شايتاننىڭ اسكەرلەرىن ءبىر جەرگە جينالىپ: «ءسىز نەگە كوڭىلسىزسىز؟»، دەپ شايتتاننان سۇراعاندا، ول: «اللا-تاعالا بۇگىن مۇسىلماندارعا كەشىرىم بەردى. ەندى ولاردى قايتادان ناپسىسىنە باعىندىرۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك»، دەپ مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ كەشىرىمگە يە بولىپ، ۇشپاققا شىققانىنا قاتتى وكىنەدى ەكەن.

يمام عازاليدىڭ جەتكىزۋىنە قاراعاندا وسى كۇنى بارلىق پەرىشتەلەر تاڭ الاكەۋىمدە جەر بەتىنە ءتۇسىپ: «ۋا، مۇحاممەدتىڭ ۇمبەتى، ويانىپ سىرتقا شىعىڭىزدار. اللا-تاعالا سىزدەردىڭ بارلىق كۇنالارىڭىزدى كەشىرەدى»، دەپ ورازا ۇستاعان مۇسىلمانداردى ىزگى حابارمەن سۇيىنشىلەسە، اللا-تاعالا مۇسىلمانداردىڭ ورازا ايت نامازىن وقۋعا مەشىتتەرگە كەلگەنىن كورىپ: «سەندەر كۋا بولىڭدار. مەن ولارعا شەكسىز ريزامىن. ولاردى كەشىردىم»  دەيدى ەكەن.

ءيا، جاراتۋشىسىنا جۇگىنگەن جۇمىر باستى پەندە ورازا ايت مەرەكەسىندە پەرىشتەدەي پاك كۇيگە بولەنىپ، حاق شۇعىلاسىنا شومىپ، حاقيقات سىرلارىنا قانىعادى. اعايىن-جۇراعات ارقا-جارقا بولىپ، ءبىر ءسات كۇيبەڭ تىرشىلىكتەگى وكپە-نازدى ۇمىتىپ، قوينى-قونىشىنا سيماعان قۋانىشىن ءبىر-بىرىمەن بولىسەدى. مۇنداي بەرەكەلى شاقتا ءبىر-بىرىنە دەگەن جىلۋار سەزىمى اتقاقتاپ، كوڭىلدىڭ تۇتاستىعى ارتا تۇسەدى. «ايت قۇتتى بولسىن!» دەپ، اق تۇيەنىڭ قارنىن جارىپ، ۇلان اسىر توي جاسايدى. ەندەشە، قۇداي-تاعالا حالقىمىزدى وسىنداي قۋانىشتان ايىرماي، ءدايىم ايتتان ايتقا امان ەسەن جەتىپ، ۇلتىمىزدىڭ مەرەيى تاسىپ، بىرلىگى مەن تىرلىگى ارتا بەرسىن دەپ تىلەيمىز!

«اباي-اقپارات»