قاسيەتتى رامازان ايىنىڭ العاشقى كۇندەرى «جاس قازاق ءۇنى» گازەتىندە قوس بەيبىتتىڭ اراسىندا بولعان «ەل تىنىشتىعى تەك حانافي مازحابىن مەيلىنشە بەكەم ۇستانۋىمىزدا عانا جاتىر!» اتتى سۇقبات جاريالاندى. ەكەۋارا اڭگىمەلەسۋشىلەردىڭ اتى دا، زاتى دا ۇقساس ەكەن. ولاي دەيتىنىم، سۇقبات الىپ وتىرعان بەيبىت توقتارباي بۇگىنگى جۋرناليست، سۇقبات بەرىپ وتىرعان بەيبىت ساپارالى يت كويلەگىن ودان بۇرىنىراق توزدىرعان جۋرناليست.

قوس جۋرناليست اراسىنداعى   دىني احۋال جايىندا وربىگەن اڭگىمەنىڭ تۇجىرىمى بويىنشا ءتۇرلى شيەلەنىستەر مەن قيىندىقتاردى تۋىنداتىپ وتىرعان بۇگىنگى ءدىني باسقارما سەكىلدى. سوندىقتان ونى تاراتىپ، باسشىسىن تەز ارادا اۋىستىرۋ قاجەت دەگەن وي ايتىلعان. اۋەلى وسى ءدىني باسقارماعا سىن ايتىپ وتىرعان بەيبىت ساپارالى دەگەن كىم، سوعان توقتالىپ وتەيىك.

قاسيەتتى رامازان ايىنىڭ العاشقى كۇندەرى «جاس قازاق ءۇنى» گازەتىندە قوس بەيبىتتىڭ اراسىندا بولعان «ەل تىنىشتىعى تەك حانافي مازحابىن مەيلىنشە بەكەم ۇستانۋىمىزدا عانا جاتىر!» اتتى سۇقبات جاريالاندى. ەكەۋارا اڭگىمەلەسۋشىلەردىڭ اتى دا، زاتى دا ۇقساس ەكەن. ولاي دەيتىنىم، سۇقبات الىپ وتىرعان بەيبىت توقتارباي بۇگىنگى جۋرناليست، سۇقبات بەرىپ وتىرعان بەيبىت ساپارالى يت كويلەگىن ودان بۇرىنىراق توزدىرعان جۋرناليست.

قوس جۋرناليست اراسىنداعى   دىني احۋال جايىندا وربىگەن اڭگىمەنىڭ تۇجىرىمى بويىنشا ءتۇرلى شيەلەنىستەر مەن قيىندىقتاردى تۋىنداتىپ وتىرعان بۇگىنگى ءدىني باسقارما سەكىلدى. سوندىقتان ونى تاراتىپ، باسشىسىن تەز ارادا اۋىستىرۋ قاجەت دەگەن وي ايتىلعان. اۋەلى وسى ءدىني باسقارماعا سىن ايتىپ وتىرعان بەيبىت ساپارالى دەگەن كىم، سوعان توقتالىپ وتەيىك.

بەيبىت ساپارالى جازۋشى، جۋرناليست، قر مادەنيەت قايراتكەرى، حالىقارالىق «ەكولوگيا» اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، «قاعانات» عىلىمي-مادەني ورتالىعى جانە «قاعانات» كونسورتسيۋمىنىڭ باسشىسى. وسى اتاق، ابىرويىنىڭ اراسىنا «ءدىنتانۋشى» دەگەن تاعى ءبىر اتاعى بار. بۇل اتاقتى ءوزى قوسىپ الدى ما، الدە ساقالى مەن «قاجى» ەكەنىن ەسكەرگەن جۋرناليستتەر قوسىپ بەردى مە، كىم ءبىلسىن؟! ويتكەنى، جۋرناليست بولۋ ءۇشىن جۋرناليستيكا ماماندىعىن، اگرونوم بولۋ ءۇشىن اۋىل شارۋاشىلىق ماماندىعىن، كولىك جۇرگىزۋ ءۇشىن ارنايى كولىك جۇرگىزۋ كۋالىگى قاجەت. ال، ەندى بۇل «ءدىنتانۋشىمىز» ءدىني ءبىلىمدى قايدان العان؟ قانداي مەدرەسەدە ءدىني ءبىلىم الىپ ياكي قاي ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءدىنتانۋ ماماندىعىن تامامداعان؟ جوق الدە، باسىنا جاراسىمدى تاقيا كيىپ، ساقال قويعاننىڭ ءبارىن «ءدىنتانۋشى» دەيمىز بە؟ ءجا، جارايدى. دەيتۇرعانمەن، ءجۋرناليستتىڭ سىني پىكىرىن ءبىز دە وزىمىزشە تالقىلاپ كورەلىك.

ءسوزدى سۇقباتتاعى ۇندەۋگە قاتىستى پىكىردەن باستاساق بەيبىت ساپارالى بىلاي دەپتى «...باس ءمۇفتي شىنىمەن ورىندى پايدالاناتىن بولسا، مۇسىلمان ۇمبەتىنە جىل ون ەكى اي ىشىندە جۇزدەگەن مارتە قىمباتتى ۇسىنىستار تاستاي الادى، ءاردايىم تاقۋالىققا شاقىرا الادى. ول تاڭدا دا، كەشتە دە، ءتىپتى ءتۇن ورتاسىندا دا مەشىتتەر مەن مەدرەسەلەر، زاماناۋي عالامتور مۇمكىنشىلىگىن پايدالانىپ ميلليونداعان جاماعاتقا توقتاۋسىز ءۇن قاتا بەرەدى. اللانى نەگە كوپ ۇلىقتاپ جاتسىڭ دەپ وعان ەشكىم سىن تاعا المايدى. ال ايتارى تاپشى ءدىنباسى كوپ تولعاتىپ، تەك اكىم-قارالار مەن ۇكىمەت مۇشەلەرىن عانا نىساناعا ۇستاپ، ءدىني ماسەلەدەن گورى ساياسي-ەكونوميكالىق جاعداياتتى كوپ كوكسەپ، قاندى وقيعالار ورىن العاندا جوق بولىپ كەتىپ، جەكە باسى ءۇشىن سىن ساعات تاقالعاندا تابان استى بار بولا قالىپ، ءسىز ايتىپ وتىرعانداي قايشىلىققا تولى ۇندەۋ جاريالايدى».

مىنا سوزدەن كەيىن بەيبىت قاجى ءوزى بايىرعى جۋرناليست بولا تۇرا گازەت-جۋرنال وقىپ، تەلەديدار قاراۋدان قالعان-اۋ، ءسىرا دەگەن ويدا قالاسىڭ. ءباسپاسوز بەتتەرىنە جاريالانعان باس ءمۇفتيدىڭ ۇندەۋلەرى مەن ءتۇرلى ماڭىزدى تاقىرىپتارداعى كولەمدى ماقالالارىنا كوز جۇما قاراعانى قالاي؟!

ماسەلەن، 2003 جىلى ءدىنباسى ءا.دەربىسالى حازرەت ءتۇرلى قۋعىن-سۇرگىن مەن سوعىس جىلدارى قازا تاپقان مارقۇمداردى ەسكە الۋ ماقساتىندا «وتكەنگە قۇرمەت - ەلگە قۇرمەت» دەگەن ۇندەۋ جاريالادى. ەلىمىزدەگى بارلىق مەشىت يمامدارىنا ءساۋىر ايىنىڭ سوڭعى سەنبىسى زيراتتاردى تازالاۋ كۇنى، ال 31-مامىردا شاھيتتەر مەن ءتۇرلى زوبالاڭ قۇرباندارىنا ارناپ قۇران باعىشتاۋدى تاپسىردى. بۇل جىل سايىنعى ۇردىسكە اينالدى.

2004 جىلى ماسكەۋدىڭ ريگا مەترو ستانساسىندا بەيبىت ادامداردىڭ قانىن توككەن لاڭكەستەر مەن سولتۇستىك وسەتيانىڭ بەسلان قالاسىنداعى مەكتەپ وقۋشىلارىن كەپىلدىككە العان جاۋىزداردىڭ ءىس-ارەكەتى مۇسىلمانشىلىققا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىندىعىن ناقتى قۇران اياتتارى مەن پايعامبار حاديستەرىنە سۇيەنە وتىرىپ ايىپتادى. وسى جاعدايدى مىسال ەتە وتىرىپ، ەل مۇسىلماندارىن فاناتيزمنەن اۋلاق بولۋعا شاقىردى.

2005 جىلى سىرداريا ارناسىنان تاسىپ، ەجەلگى رۋحاني وردامىز وتىرار اۋدانى مەن قىزىلوردا وبلىسىنىڭ كەيبىر اۋىلدارىن سۋ باسقان كەزدە، ءدىنباسى ءا.دەربىسالى حازرەت «قيىندىق بولىسسەك قانا جەڭىلدەيدى» دەگەن ۇندەۋ تاستادى. قيىندىققا تاپ بولعان وتانداستارىمىزدى سابىرعا شاقىرىپ، بارشا ەل تۇرعىندارىن جاردەم بەرۋگە شاقىردى. سونداي-اق، وسى جىلى ۇلى وتان سوعىسىندا ەرلىكپەن شايقاسىپ، تىلدا جانقيارلىقپەن ەڭبەك ەتكەن اتالار مەن اپالاردىڭ ەڭبەگىن بۇگىنگى ۇرپاق ۇلگى تۇتىپ، ولارعا ءاردايىم قۇرمەت كورسەتۋگە شاقىراتىن «اتالار ەرلىگى بىزگە ۇلگى» دەگەن ۇندەۋ جاريالادى.

2006 جىلى «حيزبۋت-تاحرير» اعىمى مەن يسماتۋللاشىل توبىنىڭ بەت پەردەسىن اشىپ، ەل مۇسىلماندارىنا اتالمىش ۇيىمداردىڭ قىزمەتى مەن ارام ويىن اشكەرەلەپ، ەل بىرلىگى مەن ىنتىماعىنا سىزات تۇسىرەدى دەپ ءپاتۋا شىعاردى. وسى جىلى يراق مۇسىلماندارى شيت جانە سۋننيت بولىپ ءبولىنىپ، قىرىق پىشاق بولىپ جاتقاندا قۇرانداعى «مۇمىندەر انىعىندا ءبىر-بىرىمەن باۋىر» اياتىن باسشىلىققا الىپ، ولاردى ءوزارا كەلىسسوز جۇرگىزىپ، ورتاق مامىلەگە كەلۋگە ۇندەدى.

2010 جىلى قىزىلاعاشتىق اعايىننىڭ باسىنا اللانىڭ سىناعى تۇسكەندە باس ءمۇفتي ءوزى بارىپ ءمان-جايمەن تانىسىپ ولاردى سابىرعا شاقىردى. ەل مۇسىلماندارىنا تابيعاتتىڭ توسىن اپاتىنا ۇشىراعان قانداستارىمىزعا جاردەم بەرۋگە ۇندەۋ تاستاپ، ءدىني باسقارما قىزمەتكەرلەرى 1 كۇندىك جالاقىلارىن ارنايى اشىلعان قوردىڭ ەسەپشوتىنا اۋداردى.

كورشى قىرعىز ەلىندە دۇربەلەڭ باستالىپ، بۇلىك شىققاندا دا ءدىنباسى مۇسىلمان بالاسى قانداي دا ءبىر كۇردەلى ماسەلەنى شەشۋدە قاقتىعىس پەن بۇلىك جولىن ەمەس، تاتۋلىق پەن كەلىسىم، تۇسىنىستىك، كەلىسسوز جولىن تاڭداۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، ايىر قالپاقتى اعايىندى سابىرعا شاقىردى.

ەندى وسى ۇندەۋلەردىڭ قايسى ءبىرىن ەل مۇددەسىنە قايشى دەي الامىز؟ ءاربىر ۇندەۋ كوتەرىلگەن ماسەلەنىڭ ءجۇز پايىزدىق شەشىمىن تاپتىرماسا دا بۇل جاعدايلارعا ءدىني باسقارمانىڭ بەي-جاي قاراپ وتىرا المايتىندىعى مەن از دا بولسا ۇلەس قوسۋعا دەگەن جاناشىرلىق ارەكەتىنىڭ ءبىر كورىنىسى. ءتىپتى، ءاربىر ۇندەۋىنە ءۇن قوسىپ، جەر-جەرلەردەن قولداۋ تاۋىپ تا جاتادى.

بۇعان دەيىنگىسىن تىزبەكتەمەي-اق، ەلىمىزدىڭ باس باسىلىمى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە 2011 جىلدىڭ وزىندە باس ءمۇفتي ءابساتتار قاجى دەربىسالىنىڭ تومەندەگىدەي عىلىمي ىزدەنىستەن تۋعان كولەمدى ماتەريالدارى جارىق كوردى. ولار: «كاير مەدرەسەلەرىن باسقارعان وتىرار يمامى»، «يسلام: دىندەرارالىق تۇسىنىك پەن سىيلاستىق»، «كايردەگى بەيبارىس مەدرەسەسىنىڭ تارازدىق ۇستازى»، «ەجەلگى كاشمير مەن دەليدەگى تۇركىستان پەرزەنتتەرى»، «ءمىناجات»، «دىنارالىق ۇنقاتىسۋ - تۇسىنىستىك باستاۋى»، «ءدىن»، «وتاندى ءسۇيۋ جانە ىنتىماق پەن بىرلىك»، «تۇركياداعى جازبا جادىگەرلەرلەرىمىز»، «دىنارالىق تۇسىنىستىك - اسا ماڭىزدى ماسەلە»، «قازاقستان - باتىس پەن شىعىستىڭ التىن كوپىرى»، «يسلام. قۇران. عىلىم»، «ءوزىن-ءوزى ءولتىرۋ - اۋىر كۇنا»، «قازاق رۋحانياتىنداعى كەردەريلەر» ت.ب. بۇل ەڭبەكتەردىڭ بارلىعى دا حالىقتىڭ يماندىلىعى مەن ءدىني تانىمىن ارتتىرۋ جولىندا جاسالعان قام-حارەكەت.

ال، رامازان ايىنا قاتىستى جەڭىلدىك جاساۋ ۇندەۋى بىرنەشە جىل قاتارىنان جالعاسىپ كەلە جاتقان ءداستۇرلى ۇندەۋ. جالپى، جۇرتشىلىق ءدان ريزا. ۇندەۋ ساپارالى ايتقانداي تەك قانا مينيستر مەن اكىم-قاراعا باعىتتالماعان. كاسىپكەرلەر مەن جالپى حالىققا دا قاراتا ايتىلعان. سوندىقتان ۇندەۋ مۇسىلماندار تاراپىنان قىزۋ قولداۋ تاۋىپ، ناتيجەسىندە الپاۋىت ساۋدا ورتالىقتارى مەن ءتۇرلى دەڭگەيدەگى دۇكەندەر رامازان ايىنىڭ قۇرمەتىنە جەڭىلدەكتەر جاساۋدا. بۇل تۇتىنۋشىلاردىڭ ءبۇيىرىن شىعارىپ، بايىتىپ جىبەرمەسە دە ەدەۋىر جەڭىلدىك بولارى ءسوزسىز. باسقا مەرەكەلەر كەزىندە ۇيىمداستىرىلاتىن ءتۇرلى ارسىز اكتسيالار مەن ۇلتتىق سانامىز بەن ءدىني قاعيدامىزعا جات كورىنىستەرگە كوز جۇما قاراپ، جاماعات قولداعان ۇندەۋدى سىناعانى نەسى؟! رامازان كەشىرىم ايى، جومارتتىق ايى، مۇسىلمان بالاسىنىڭ يگى ءىس جاساۋدا الامان بايگەگە تۇسەتىن ايى بولعاندىقتان ادامداردى جاقسى ىسكە ۇندەۋ - جەكە باستىڭ قامى ءۇشىن ەمەس، جالپى جۇرتشىلىققا قاجەت.

ءوز سوزىندە بەيبىت قاجى بيىلعى ورازا ايىنا بايلانىستى مىناداي بايبالام سالىپتى: «...بىراق مىقتاپ ەسكەرەتىن شاريعات ماسەلەسى سول، رامازان ايى بالەنشە كۇنى انىق باستالادى دەپ ءبىر جىل نە ءبىر اي بۇرىن «كورىپكەلسىماقتاردان» باسقا جاھان مۇسىلمان ەلدەرى ىشىندە ەشكىم دە الدىن-الا جار سالمايدى...

...سوڭعى ون جىل ىشىندە بىزدەر ورازانى الەم مۇسىلماندارىمەن دالمە-ءدال ۋاقىتتا بىرگە باستاعانىمىز سيرەك. نە ءبىر كۇن كەش، نە ەرتە باستاپ كەتەمىز. قادىر كەشىمىز دە سولايشا جىلجۋدا دەگەن ءسوز. ال مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ جاعرافيالىق ورنالاسقان جەرلەرىنە قاراساڭىز ۋاقىت ايىرماسى 3-4 ساعات اينالاسى عانا. سوڭعى ءۇش جىل ىشىندە مىڭ جىل بويعى اتام قازاق ايتقان «وتىز كۇن ورازانى» قاساقانا 29 كۇنگە قىسقارتىپ كەلە جاتقانىمىز، ت.ب. جانعا باتقان ماسەلەلەردى ىقتياتتاپ ءبىر جۇيەگە تۇسىرۋگە بولار ەدى», - دەپتى.

اي كۇنتىزبەسى بويىنشا، ءبىر اي - 29-30 كۇن. سۇيىكتى پايعامبارىمىز (س.ا.س.) ومىرىندە 9 جىل ورازا ۇستاعان بولسا، سونىڭ 4 جىلى 29 كۇن، 5 جىلى 30 كۇن ەتىپ ۇستاعان دەگەن دەرەك بار. 30 كۇن ورازانى قاساقانا قىسقارتىپ وتىر دەۋ ورىنسىز ءۋاج. ماسەلەن، بيىل رامازان رەسەيدە - 29 كۇن بولسا، ەنشىسىن السا دا، رەسەيدىڭ قولاستىندا جاتقان تاتارستاندا - 30 كۇن. ال، تۇركيادا - 29 كۇن. الدىن-الا ەشكىم حابارلامايدى دەپ جار سالماس بۇرىن استرونوميالىق ەسەپكە سۇيەنگەن تۇركيا ديانەت ىستەر باسقارماسىنىڭ سايتىنداعى (http://www.diyanet.gov.tr) 1900 جىلدان باستاپ، 2015 جىلعا دەيىن كورسەتىلگەن رامازان مەن قۇربان ايت ۋاقىتتارىن قاراساڭىز ەتتى. تۇرىكتەر بيىلعى ەمەس، الداعى 4 جىلدىڭ ۋاقىتىن جاريالاپ قويعان. جەردەن جەتى قويان تاۋىپ العانداي ءجونسىز بايبالام سالۋدىڭ قاجەتى قانشا؟!

سوزىمىزگە مىنا ءبىر ريۋاياتتى دايەك ەتكەندى ءجون كورەمىز. ساد ينب ءابي ۋاققاس (ر.ا): «بىردە پايعامبارىمىز (س.ا.س.) ءبىزدىڭ الدىمىزعا كىرىپ كەلىپ، قولدارىن ءبىر-بىرىنە ۇرىپ: «اي مىناداي، اي مىناداي، اي مىناداي» دەپ ەكى رەت ون ساۋساعىن كورسەتىپ، ۇشىنشىسىندە ءبىر ساۋساعىن جۇمىپ توعىز ەتىپ كورسەتتى»، - دەپ ريۋايات ەتەدى. (يمام احماد پەن يمام ءمۇسىلىم جەتكىزگەن). دەمەك، حاديستە ايدىڭ 29 كۇن بولاتىندىعى دا ايتىلىپ تۇر.

«ءدىن ماسەلەسىندە پىكىرتالاسۋ مادەنيەتىن جاقسى مەڭگەرمەگەن» دەپ بۇكىل قازاقستانداعى يمامدارعا توپىراق شاشقان ب.ساپارالى ءوزىنىڭ مىناداي جالا جابۋ مادەنيەتىمەن ۇلگى كورسەتۋدى ءجون ساناپتى: ...«ءتىپتى، اباي.kz, زونا. kz, ءباا-گى «ءال-بايان» گازەتىندە اتاپ كورسەتىلگەندەي، وتكەن جىلى باس مۋفتي اراب بايلارىنان قازاقستان مۇسىلماندارى قاجەتتىلىكتەرى ءۇشىن دەپ 13 ميلليون اقش دوللارى كولەمىندەگى جاريا ساداقا الىپتى. قايدا، قانداي ماقساتتا جۇمسالعانى ەشكىمگە بەلگىسىز بۇل قاراجاتتى ءتيىستى زاڭ ورىندارى مۇقياتتاپ تەكسەرسە، اقيقات جاي ورنىعار ەدى. پاقىردىڭ، مىسكىننىڭ، كەمباعالدىڭ، جەتىمدەر مەن جەسىردىڭ اقىسىن جەمەي ماسەلەلەر ناقتى، جوسپارلى جاريا تۇردە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتسا، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك ءالسىز توپتارىنا وتە ۇلكەن سەپ بولار ەدى...».

قۇراندا كۇماننىڭ كوبى كۇنا ەكەنىن ەسكەرتكەن. سوندىقتان ءارتۇرلى الىپ-قاشپا اڭگىمەگە قاراپ، كۋاگەرسىز ۇكىم ايتۋ شاريعات تۇرماق ادامگەرشىلىك قاعيداسىنا قايشى ەمەس پە؟!

باس ءمۇفتي ءا.دەربىسالى حازرەت ەلىمىزدىڭ ءارتۇرلى ايماقتارىندا مەشىت اشۋ سالتاناتتارىنا قاتىسىپ ءجۇر. قوناقشىل قازاق حالقى اۋىلىنا ات تەرلەتىپ كەلگەن ءدىنباسىنا قۇرمەت كورسەتىپ، ءبىرى يىعىنا شاپان جاپسا، ەندى ءبىرى ابزەلدەپ ات مىنگىزىپ جاتادى. ءدىنباسى سول سىيلىق بەرۋشىدەن: «بۇل سىيلىقتى ماعان بەرىپ تۇرسىز عوي، ءا؟! مۇنى نە ىستەسەم دە ءوز ەركىم عوي»، - دەپ سۇراپ الادى. الگى ادام باسىن قايتا-قايتا يزەپ: «ءيا، بۇل سىزگە ارنالعان سىيلىق»، - دەگەن سوڭ شاپاندى سول اۋىلدىڭ ەڭ ۇلكەن قارياسىنىڭ يىعىنا جاۋىپ، ال سايگۇلىكتى مۇقتاج وتباسىنىڭ بالاسىنا مىنگىزىپ كەتەدى. سىي-سياپات كورسەتۋشى ادامدار «بۇل سىيلىق سىزگە ارنالعان، ءوزىڭىز الۋىڭىز كەرەك» دەپ شۋلاسىپ قالىپ جاتادى. مۇنداي جاعدايعا ءوز باسىم بىرنەشە رەت كۋا بولدىم. ەگەر باس ءمۇفتيدىڭ يىعىنا جابىلعان شاپانداردى جيناسا، تەك قانا سول شاپانداردى ساتۋعا ارنالعان ءبىر دۇكەن اشۋعا بولادى. سونداي-اق، مىنگىزىلگەن اتتاردىڭ دا بىرنەشە ءۇيىر جىلقى بولار كەزى بولدى. مۇنى مىسال ەتىپ وتىرعان سەبەبىم، جەكە باسىنا جاسالىپ وتىرعان سىي-سياپاتتان باس تارتقان ادام پاقىر مەن مىسكىننىڭ، جەتىم مەن جەسىردىڭ اقىسىن جەپ، قايىرىمدىلىقتان تۇسكەن قاراجاتتى جەكە باسىنىڭ پايداسىنا اسىرىپ وتىر دەۋى - بارىپ تۇرعان جالا. ءدىني باسقارمانىڭ بيۋدجەتى مەن قايىرىمدىلىقتان تۇسكەن قاراجات تەك قانا اسىل ءدىنىمىزدىڭ جولىندا جۇمسالاتىندىعىنا ەش كۇمان جوق. ەگەر تيتتەي دە ۇياتىڭىز بولسا، بۇل جاپقان جالاڭىز ءۇشىن ءدىني باسقارما مەن ونىڭ باسشىسىنىڭ الدىندا كەشىرىم سۇراعانىڭىز ءجون.

ارىسى مەككەگە ءبىر رەت، بەرىسى تۇركىستانعا ءتورت رەت بارىپ، «ءدىنتانۋشى» اتانعان اقىلمانعا ايتارىم، اۋەلى 3 جىل مەدرەسە قابىرعاسىندا ياكي 4 جىل يسلام ۋنيۆەرسيتەتىندە ارناۋلى ءدىني ءبىلىم الىپ، سوسىن اۋىلدىق مەشىتتە جالاقىسىز يمام بولىپ قىزمەت اتقارسىن. اۋىل جاماعاتىنىڭ رۋحانياتىن كوتەرىپ، سوسىن اۋداندىق دەڭگەيدە قىزمەت جاساسىن. قالا، وبلىس ورتالىقتارىنداعى مەشىتتەردە قىزمەت اتقارىپ، شىنايى احۋالمەن قانىقسىن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا بارلىق باسپالداقتاردى باسىپ ءوتىپ، ءتۇرلى دەڭگەيدەگى جاماعاتپەن جۇمىس جاساپ كورسىن. وسى قىزمەتتەر بارىسىندا وتباسىن اسىراي وتىرىپ، حالىقتى رۋحاني نارمەن سۋسىنداندىرسىن.

قازاقستانداعى بارلىق يمامدار ساۋاتسىز دەپ سانايتىندار، بۇگىندە تالاس-تارتىس تۋعىزىپ وتىرعان ءتۇرلى ماسەلەلەرگە قاتىستى قۇران مەن سۇننەتكە جانە حانافي مازھابىنىڭ ۇستانىمىنا ساي تىڭ ەڭبەكتەر جازسىن. اقىلعا قونىمدى تىعىرىقتان شىعار تۇيىتكىلدى جولدى نۇسقاسىن. ال ەگەر بۇلاي باتىل قادام جاساۋعا ءناپسىسى جىبەرمەي ياكي ءبىلىمى جەتپەسە، نەگىزسىز وسەك-اياڭ ايتاتىن ەكى ەلى اۋىزعا ءبىر ەلى قاقپاق دەپ اۋزىنا تاس سالىپ ءجۇرسىن!

«ءسىزدى مۇفتيلىككە ۇسىنىپ جاتسا، قالاي قارايسىز؟»، - دەگەن ساۋالعا قۇرامىندا وزىنەن باسقا قىزمەتشىسى ساۋساقپەن سانارلىق مەكەمەنىڭ باسشىسى ب.ساپارالى بىلايشا جاۋاپ بەرىپتى: «ەل اۋزىنا قاقپاق بولا المايسىز. اڭعال قاۋىم كىم ۇناپ قالسا، سونى دەرەۋ بولاشاق مۋفتيلىككە لايىق ەكەن دەپ جاتادى. وزگەرىستى، جاڭعىرۋدى قالاعاندىقتان بايەك بولىپ، باتا بەرىسىپ جاتادى. قاراپايىم جاماعاتتان باستاپ جەر-جەردەگى ءدىندارلار قاۋىمى ەلباسىنىڭ الدىنا دەيىن كەي-كەيدە وسىنداي ۇسىنىستار كوتەرىپ قالاتىنىن سوڭعى ون بەس جىل بويى ەستىپ كەلەمىن. ۇلكەن ءۇمىت ارقالاپ، شىن نيەتىمەن پىكىر بىلدىرگەن ەل ارداقتىلارىنا يستيعفار ايتىپ، العىستان باسقا ايتارىم جوق»، - دەپ اعىنان جارىلعان اعامىز وتكەن قۇرىلتايلاردا مۇفتيلىككە لايىق دەپ ءوزى سانايتىن ءبىرشاما كىسىلەردىڭ اتى-ءجونىن اتاي كەلە الداعى ۋاقىتتا الدا-جالدا قۇرىلتاي كەزەكتەن تىس ءوتىپ جاتسا، ءۇنسىز قالا المايمىز، - دەپتى. ءسويتىپ ءمۇفتي بولۋدى جاتسا-تۇرسا ارمانداپ، ءتۇس كورىپ جۇرگەن قاجى: «ءبىزدىڭ اتىمىزدى ايتىپ باس مۇفتيلىككە ۇسىنار بولسا، قيىن دا سىندارلى كەزەڭدە ەڭبەگىمىزدى ەلەپ ەسكە الىپ جاتقان جاماعاتقا ءدان ريزاشىلىعىمىزدى بىلدىرەمىز. باس مۋفتيلىككە تاپ وسى الماعايىپ زاماندا كىمدەر لايىقتى دەگەن كوكەيدەگى ۇسىنىستارىمىزدى دا بۇكپەسىز ورتاعا جايىپ سالامىز», - دەپ سىپايىلىق سىڭاي تانىتىپتى. دەمەك، اڭگىمەنى ارىدەن اكەلىپ، «ءمۇفتي بولۋعا مەن ابدەن لايىقپىن، ءمۇفتي بولۋعا دايىنمىن» دەگەن ءسوزدى ايقايلاپ ايتقىسى كەلىپ تۇر. كوكەك ءوز اتىن شاقىرعانداي، بۇل سوزدەرى ب.ساپارالى مىرزانىڭ كەزەكتەن تىس قۇرىلتاي بولىپ جاتسا، ءوز-ءوزىن ۇسىنۋ ماقساتىن كوزدەگەن سايلاۋ الدى باعدارلاماسى ىسپەتتى. الايدا، ءوز سالاسى بويىنشا «ەلارنا» تەلەارناسىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتە الماي قىزمەتتەن شەتتەتىلگەن ادام، 11 ميلليون مۇسىلماننىڭ رۋحاني كوكجيەگىن اشىپ، ءدىني باسقارمانىڭ بەدەلى مەن مەرەيىن ارتتىرىپ، ءتۇرلى ءدىني ماسەلەلەردى شەشە الاتىن رۋحاني باسشى بولۋعا لايىق دەپ كىم ايتا الادى؟!

«وتكەلدە ات اۋىستىرمايدى» دەمەكشى، بۇگىنگى بار ماسەلەنىڭ شەشىمى باس ءمۇفتيدى اۋىستىرۋ ەمەس، زامان تالابىنا ساي قىزمەتى تۇزەلىپ كەلە جاتقان ءدىني باسقارماعا جان-جاقتان قولداۋ كورسەتۋ. بولاشاقتا ءمۇفتي بولاتىن ادام، بۇگىنگى مۇفتيمەن دەڭگەيلەس بولمايىنشا ءدىني باسقارمانىڭ جۇمىسىن دامىتىپ-وركەندەتۋى جانە ونىڭ ىشكى-سىرتقى بەدەلىن ۇستاپ قالۋى نەعايبىل. قۇدايعا شۇكىر، بۇگىندە ءدىني باسقارمادا مىسىردا، تۇركيادا جانە نۇر-مۇباراك ەگيپەت يسلام مادەنيەتى ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم العان بىلىكتى دە ءبىلىمدى ماماندار قىزمەت ەتۋدە. ەل مۇسىلماندارىنىڭ رۋحاني يدەولوگياسىن ءبىر عانا ادامعا ياكي ساۋساقپەن سانارلىق عانا قىزمەتكەرى بار ءدىني باسقارماعا ارتىپ قويۋ دۇرىس پا؟! قيت ەتسە، ءدىني باسقارماعا قاراي شوقپار الا جۇگىرمەي ونىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ، قارجىلىق تەتىگىن شەشۋ قاجەتتىلىگى ۋاقىت كۇتتىرمەيتىن ماسەلە ەكەنىن جاۋىر بولسا دا ايتۋدان جالىقپاۋ كەرەك. سوندا شتات تا كوبەيىپ، قىزمەتتىڭ ءورىسى دە كەڭەيەدى، بەدەلى دە ارتىپ، ءبىرشاما مۇمكىندىكتەرگە دە يە بولارى حاق. ءار تۇستان يتشە تالاماي، جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ، ءبىرىڭىز «قاجى»، ءبىرىڭىز «ءدىنتانۋشى»، ەندى ءبىرىڭىز «جۋرناليست» بولىپ، مەيلى كىم بولساق تا اتا ءدىننىڭ جاناشىرى ءھام جاردەمشىسى بولايىق!

ەڭبەك دەمەكشى، باس ءمۇفتي ءا.دەربىسالى حازرەت ءدىني باسقارماعا كەلگەننەن بەرى «يسلام جانە زامان»، «جاھان نامە»، «يسلامنىڭ جاۋھارلارى مەن جادىگەرلىكتەرى»، «ۇلىق يمام، يمام اعزام ءابۋ حانيفا»، «ءاز-پايعامبار حازرەتى مۇحاممەد»، «قاسيەتتى قۇران»، «رامازان - نۇر شاشقان اي»، «قۇربان ايت - قۇتتى مەرەكە»، «كۋربان ايت - بلاگوسلوۆەننىي پرازدنيك»، «قازاقستاننىڭ مەشىتتەرى مەن مەدرەسەلەرى»، «يسلام - رەليگيا ميرا ي سوزيدانيا» اتتى ەڭبەكتەرى جارىق كوردى. مۇنىڭ بارلىعى دا اسا ىزدەنىسپەن، شىنايى ىجدىھاتتىلىقپەن دۇنيەگە كەلگەن ەڭبەكتەر. اسىرەسە، «جاھان نامە»، «يسلامنىڭ جاۋھارلارى مەن جادىگەرلىكتەرى»، «قازاقستاننىڭ مەشىتتەرى مەن مەدرەسەلەرى» اتتى ەڭبەكتەرى ءبىر-ءبىر عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى اينالىساتىن دۇنيەلەر. ءدىنباسى ءا.دەربىسالى حازرەت وتكەن عۇلاما بابالارىمىز جايىندا تىڭ دەرەكتەر تاۋىپ، ولاردىڭ ەڭبەكتەرىن تانىستىرۋدا. ول ءۇشىن ەشكىمنەن اقى دا، العىس تا سۇراپ وتىرعان جوق. وسىنداي اۋىر جۇكتى مىندەتسىنبەي كەرىسىنشە، پەرزەنتتىك بورىشىم دەپ بىلەدى. سوندىقتان اۋىزدى قۇرعاق شوپپەن سۇرتپەي، عالىمنىڭ ەڭبەكتەرىن باعالاي ءبىلۋ قاجەت. ءتۇرلى «دىنتانۋشىسىماقتار» مىقتى بولسا، تاسادان تاس اتقانشا وسىنداي ەڭبەكتەر جازىپ، ەل يگىلىگىنە ۇسىنسىن. بىزگە قاجەتى سىبىر-سىبىر وسەك ەمەس، ناقتى ءىس. مەنىڭشە، ءاربىر ادام «ەل يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋ ءۇشىن باسشى بولۋ شارت ەمەس» دەگەن قاعيدانى ۇستانىپ، دىنگە، ۇلتقا، قوعامعا ءوز قىزمەتىنىڭ اياسىندا ايانباي ەڭبەك ەتىپ، پايداسىن تيگىزگەنى ءجون.

بەيبىت قاجى، ءسىزدى قازاق رۋحانياتىنىڭ جاناشىرى، قۇراندا عايباتتى باۋىرىنىڭ ەتىن جەۋمەن بالاعان اللانىڭ قۇلى، بوتەن بىرەۋدى وسەكتەپ، عايباتتاعان ادامدى قۇستىرىپ، ايات اقيقاتىن ساحابالارىنا كورسەتكەن پايعامباردىڭ ۇممەتى دەپ بىلەمىز. سوندىقتان لايىم مۇسىلماندىقتان تانباي، ناعىز مۇمىنگە ءتان ءىس-ارەكەت تانىتساڭىز ەتتى. قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ قىزمەتىنە تىلەۋلەس بولۋ - ەل بىرلىگى مەن ىنتىماعىن ويلاعان سىزدەي قاجىنىڭ ازاماتتىق ءارى مۇسىلماندىق بورىشى دەپ بىلەمىز.

جارىقتىق حاليفا ومار (ر.ا.) كىسى قولىنان اۋىر جاراقات الىپ، وزىنە مۇسىلماننىڭ ەمەس، ءماجۋسيدىڭ (وتقا تابىنۋشى) قاستاندىق جاساعانىن ەستىپ جانى جاي تاپقان ەكەن. ءيا، ول كىسى ولىمنەن قورقىپ ەمەس، اقىرەت كۇنى مۇسىلمانمەن جاعا جىرتىسىپ جاتۋدان قورىققان-دى. سوندىقتان اي مەن كۇننىڭ امانىندا ءبىر-بىرىمىزگە جاۋ بولماي، سىيلاستىقپەن ءارى قۇرمەتپەن قارايىق! بۇگىنگى تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ءاربىر اعا بۋىنى ءوزىنىڭ ۇلگىلى ءىس-ارەكەتتەرىمەن عانا كەيىنگى ۇرپاقتىڭ ساناسىندا قالسا ەكەن دەپ تىلەيمىز. پايعامبارىمىز (س.ا.س.) جانناتقا كىرۋىمىزگە كەپىلدىك بەرگەن ءتىل، كوز، ەكى بۇتتىڭ اراسىنداعى مۇشەلەرىمىزگە ءاردايىم ساق بولۋدى جاراتقان ءناسىپ ەتسىن!

«اباي-اقپارات»