ءبىر ۆيدەونىڭ «سىرى»...
«Qazaqstan رترك» اق باسقارما توراعاسى
لəززات تانىسبايدىڭ نازارىنا!
مەن "كوشى-قون – ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەل تاۋەلسىزدىگىن جاريالاۋدان بۇرىن جولعا قويعان تۇڭعىش ھام ۇلى ساياساتى! نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ كەمەڭگەر تۇلعا، كورەگەن باسشى ەكەنىن تورتكۇل دۇنيەگە بىردەن تانىتقان دا – وسى الىستا جۇرگەن اعايىندى اتاجۇرتقا شاقىرۋ تۋرالى شىعارعان باتىل ءارى تاريحي شەشىمى!"-دەگەن ءسوزدى ۇنەمى ايتىپ تا، جازىپ تا ءجۇرمىن.
شىنىندا سولاي!
بىراق، سول نۇرسۇلتان ءƏبىشۇلى جولعا قويعان وسىناۋ ۇلى ساياساتتىڭ جولى ۇنەمى ىڭعاي ءتۇزۋ بولا قويعان جوق. وتىز جىل ىشىندە شارىقتاعان "التىن ءدəۋىردى" دە باستان كەشىردى، ىشكى جəنە سىرتقى قارسى كۇشتەردىڭ كەسىرىنەن تۇرالاپ توقتاپ قالا جازداعان كەزدەرى دە بولدى.
سونداي ەستەن كەتپەس داعدارىستىڭ ءبىرى – 2013 جىلعى 15 جەلتوقسانداعى ءتورت جىلسىز ازاماتتىق بەرىلمەيتىن قاتاڭ زاڭنىڭ قابىلدانۋى.
كوزدى اشىپ-جۇمعانشا، دۇنيە قۇبىلىپ شىعا كەلدى. جيىرما جىلدان استام تولاسىز جالعاسقان قازاق كوشى ءۇزىلىپ كەتە جازداپ بارىپ، امان قالدى. بيلىكتىڭ ۇلكەن باسىلىمىنىڭ ءوزى باس ماقالا جازىپ، شەتتەن ورالعاگان قانداستاوىمىزدى جۇرتقا سۇرانشاق، بəلەقور، جەكسۇرىن ەتىپ كورسەتۋگە تىرىسىپ باقتى.
بەكەر وبالى قانە، ۇلت كوشباسشىسى كەمەڭگەرلىك تانىتىپ، كەتكەن قاتەنى تەز ورنىنا كەلتىردى.
Əدىلەتتىلىگىن ايتۋىمىز كەرەك، نۇرسۇلتان ءƏبىشۇلىنىڭ شەتتەگى قازاققا دەگەن كوڭىلى مەن مەيىرىمى اپپاق قارداي تاپ-تازا-تۇعىن. مەن وعان يمانداي سەنەم!
سەبەبى، قازاق راديوسىنىڭ ەفيرىنەن ءوز اۋزىمەن جولداعان اتاقتى «الىستا جۇرگەن اعايىنعا اق تىلەگى» مەن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ ءبىرىنشى جəنە ەكىنشى قۇرىلتايىندا سويلەگەن سوزدەرى – الىستاعى اعايىننىڭ جۇرەك تۇكپىرىنەن وشپەس ورىن العان بولاتىن. Əسىرەسە، 2002 جىلى تۇركىستان قالاسىندا وتكەن ەكىنشى قۇرىلتايدا جاساعان بايانداماسى ەلباسىنىڭ الىستاعى اعايىنعا دەگەن اقجارما تىلەگى مەن وتتاي ىستىق مەيىرىمىن كورسەتتى. مەن ول كەزدە الماتىدا بولاتىنمىن. اتالعان قۇرىلتايعا الىس جانە جاقىن 32 شەت مەملەكەتتەن 400-دەن استام وكىل قاتىستى. قىتايدان كەلگەن دەلەگاتسيانى، جاڭىلماسام، سول كەزدەگى شىنجاڭ ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى اسحات كەرىمباي باستاپ كەلدى.
شىڭجاڭ قازاقتارىمەن قوسا، قازاقستانعا كوشىپ كەلىپ العان اعالارىمىزدىڭ دا ءبىرازى قاتىسىپتى.
ءƏلى ەسىمدە، ەلباسىنىڭ اتالعان بايانداماسىن اقىن دوسىم قايرات قۇل-مۇحامەدتىڭ مۇقاعالي ماقاتاەۆ كوشەسىنىڭ بويىنداعى ەسكى ۇيىندە وتىرىپ، «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنىڭ تىلكەلەي ەفيرىنەن تىڭدادىق.
ەكى ساعاتقا جالعاسقان بايانداماسىندا نۇرسۇلتان ءƏبىشۇلىنىڭ بار كۇشىن سالىپ دايىندالعانى، شەكارا سىرتىندا جۇرگەن قانداستارىنا دەگەن ىستىق ساعىنىشى مەن كول-كوسىر مەيىرى əر سوزىنەن سەزىلىپ تۇردى. كەيدە ءتىپتى الدىنداعى قاعازىن سىرىپ قويىپ، ءوز ويلارىن اشىق، بۇكپەسىز ايتتى. داۋىسى دا سونداي جاعىمدى اۋەنمەن تاس بۇلاقتىڭ سۋىنداي سىڭعىرلاپ، كەيدە كولدەن ۇشقان اققۋداي مامىرلاپ شىقتى. جان تەبىرەنتەرلىك سول سوزدەرگە سوعىلعان شاتىرلاعان شاپالاق پەن كوزدەن اققان ىستىق جاستا ەسەپ جوق!
Əر ءسوزى – التىن بولىپ، توگىلىپ جاتتى...
دەمەك، 2013 جىلى قاتاڭ زاڭ قابىلدانعاندا مەنىڭ قۇلاعىمنىڭ تۇبىندە نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ سول سوزدەرى ءəلسىن-ءəلى جاڭعىرىپ، كەلبەتتى بەينەسى كوز الدىمنان كەتپەي تۇردى. Əتتەگەن-اي دەپ، تەك بارماق تىستەۋمەن عانا بولدىم.
اقىرى شىداماي، «ناعاشىما حاتتى» جازدىم. حات ەلباسىنا جەتتى. سول كەزدەگى پرەزيدەنت كەڭسەسىنىڭ باسشىسى ماحمۇت اعا قاسىمبەكوۆ مەنى اقورداعا شاقىرىپ، قۋانىشتى حاباردى جەتكىزدى...
ءبىر قىزىعى، ەلباسى «رايىنان» قايتىپ، زاڭ جوباسىن قايتا قاراۋ قولعا الىنعانىمەن دە بيلىكتىڭ كەيبىر بۇتاقتارى مەن جەكەلەگەن تۇلعالاردىڭ بەتىن بەرى قايتارۋ وڭايعا سوققان جوق. ەلباسى بۇيرىعى شىعىپ، زاڭ قايتا قارالاتىن بولعانىمەن، قارسى كۇشتەر سول وقيعانى سىلتاۋ ەتىپ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ اتىنا اۋىر-اۋىر سىندار ايتۋىن قويماي تۇرعان ەدى. «ورالمان» دەسە، ۇركە قارايتىن جاعداي قالىپتاسا باستاعان...
دəل سول سəتتە سوعان قارسى قارۋ رەتىندە ەلباسىنىڭ وتكەن قۇرىلتايلار مەن جينالىستاردا سويلەگەن سوزدەرىن، əسىرەسە ەكىنشى قۇرىلتايداعى تاريحي بايانداماسىن پايدالانۋىما تۋرا كەلدى. ينتەرنەتتىڭ مەن اقتارماعان بۇلىڭ-بۇشپاعى قالمادى. وكىنىشكە وراي، ول سوزدەر ەشبىر سايتقا جۇكتەلمەپتى. ءسويتىپ، داعدارىپ، ەڭسەم ءتۇسىپ جۇرگەندە، مولدابەك ساعىمبەكۇلى اعام كەزدەسە كەتپەسى بار ما!
مولدەكەڭمەن سوناۋ الماتىدا جۇرگەن كەزدەن بەرى تانىسپىن. قازۇۋ-دىڭ جاتاقحاناسىندا تالاي شايقاعامىز. وتە تالانتتى رەداكتور، ارداگەر تەلە-راديو جۋرناليست جانە ونەر، تاعدىرلى ونەرپاز دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن ازامات. كورگەن جەردەن باس سالىپ، قۇشاقتاسىپ امانداستىق. اماندىق-ساۋلىق سۇرسىپ، ارعى-بەرگى كۇندەردى ازداپ ەسكە العان سوڭ، ىزدەپ جۇرگەن جوعىمدى ايتايىن.
– اۋىتجان-اۋ، مەن ۇلتتىق ارنانىڭ «التىن قورىنىڭ» باستىعىمىن عوي، سەن ىزدەگەن كاسەتا ءبىزدىڭ قوردا سارى مايداي ساقتاۋلى تۇر. ەرتەڭ قۇرىلتايدىڭ قاي جىلى، قاي ايدىڭ قاي كۇنى وتكەنى تۋرالى داتاسىن تاۋىپ، ماعان كەل، كەرەكتى نəرسەڭنىڭ ءبəرىن بەرەم! – دەگەنى.
قۋانعاننان مولداكەڭدى قايتا قاپسىرا قۇشاقتاپ، بەتىنەن ءسۇيىپ-ءسۇيىپ الىپپىن. قولىن ءالسىن-ءالى قىسىپ، قيماي-قيماي قوشستاستىم.
بۇل – 2015 جىلدىڭ اقپان ايىنىڭ ون سەگىزى كۇنى بولاتىن.
ەرتەسى، داتانى قاعازعا جازىپ الىپ، «قازمەديا» ورتالىعىندا وتىراتىن مولدابەك اعاما باردىم. مولداكەڭ قاعازعا ءبىر قارادى دا، سورەلەردىڭ ءبىر جەرىنەن قولاقپانداي دəۋ كəسەتانى سۋىرىپ الدى. سوسىن، ءبىر اسپاپقا سالدى دا، قۇلاعىما ناۋشنيكتى تاعىپ، «ال اسقپاي تىڭدا، كەرەكتى جەرىن بەلگىلە، كەسىپ، دايىنداپ بەرەم» - دەدى دە ءوزى جۇمىسىن جالعاستىرىپ كەتتى.
ەكى ساعاتتىق باياندامانى، ەرىنبەي وتىرىپ، باستان-اقىر مۇقيات تىڭداپ شىقتىم. اراسىندا كوزىمە جاس الىپ، مولداكەڭە بىلدىرمەي، وكسىپ-وكسىپ الام.
«قۇداي-اۋ، ءبىر كەزدە ەلباسىنىڭ بىزگە دەگەن ىقىلاسى مەن پەيىلى وسىلاي ەدى-اۋ، قانداي ءيتتىڭ كۇشىگى اراعا وت جاعىپ جىبەردى ەكەن، الدە كوز ءتيدى مە، ءتىل بوددى ما؟!» دەپ، ءوز-وزىمە كۇبىرلەپ سويلەپ قويام.
نە كەرەك، دەگەنمەن جولى بولعىش جىگىتپىن عوي، ىزدەگەن التىن دۇنيەم تابىلدى. ەندى مەنى بۇل كوشى-قون ماسەلەسى بويىنشا داۋدا ەشكىم دە جەڭە المايدى. قارسى كەلگەندى ەلباسىنىڭ التىنعا بەرگىسىز اسىل سوزدەرىمەن قاسقا ماڭدايدان تارس ەتكىزىپ ۇرام دا وتىرام... قيال شىركىن لەزدە سارىارقانىڭ دالاسىن ەندەي ءوتىپ، بەس قۇرلىققا تارىداي شاشىراپ كەتكەن قازاقتاردى كەزىپ كەتتى. بويعا بۋىرقانعان الىپ كۇش ءبىتتى، جۇرەككە نىق سەنىم ورنادى...
مولداكەڭ ايتقانداي، ەلباسى ءسوزىنىڭ وزىمە ەڭ كەرەك دەگەن 19 مينۋت، 43 سەكۋند جەرىن كەسىپ، ديسككە قاتىرىپ تۇرىپ جازىپ بەردى.
سول كۇنى قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسىنىڭ كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىن وتكىزۋ تۋرالى جينالىسى ءوتىپ جاتىر ەكەن. شىنى كەرەك، وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ قوشامەتىنە بولەنىپ وتىرعان ەلباسىمدى ىشتەي قاتتى قىزعانىپ كەتتىم. مەنىڭ جەرلەستەرىم دە، قۇداي قالاسا، وسى بيىككە جەتەدى، جەتكىزەمىز دەپ، جۇدىرىعىمدى ءتۇيىپ-ءتۇيىپ قويدىم.
ۇيگە كەلدىم دە، «قانداستار نۇرەكەڭدى اسسامبلەيادان الپىس ەسە ارتىق قولدايدى!» دەگەن ماقالانى سارت ەتكىزىپ جازدىم دا، وعان ماناعى مولدابەك اعا جاساپ بەرگەن ەلباسىنىڭ ۆيديوسىن قوسىپ، «Abai.kz»- بۇرق ەتكىزدىم!
;feature=emb_titleسوزدە قۇدىرەت بار. ال، ول جاي بىرەۋ ەمەس، پرەزيدەنتتىڭ ءسوزى بولسا شە؟!
سودان بەرى بۇل سوزدەردىڭ، رەتىنە قاراي، ەڭ كەرەك جەرىن قاعازعا ءتۇسىرىپ الىپ، قانشا ماقالاما ارقاۋ ەتتىم دەشى! ءتىپتى، ءبىر ۇزىگىن «زاڭ تۇزەلدى، قانداسىم، سەن دە تۇزەل!» دەگەن كىتابىمنىڭ ءبىرىنشى بەتىنە اناتاتتسيا ەتىپ بەردىم. ءسويتىپ، تالاي جاۋدىڭ بەتىن قايتاردىق، ءالى قايتارىپ كەلەمىز...
سەنەسىز بە، قاسيەتىڭنەن اينالايىن نۇرەكەڭنىڭ وسى ءسوزىن كەشە عانا تاعى پايدالاندىم. سالعان جەردەن كەسىپ ءتۇستى، دەپۋتات نۇرلان اعا دۋلاتبەكوۆكە حاتپەن قوسا جىبەرىپ ەدىم، نۇرلان ورىنباسارۇلى تارتپاسىندا ءبىر-ەكى ايدان بەرى سار تاپ بوپ سارعايىپ جاتقان ءبىر ۇسىنىسىمدى مəجىلىستەگى جۇمىس توبىنىڭ تالقىسىنا بىردەن سالدى!
قورىتىپ ايتقاندا، نۇرسۇلتان ءƏبىشۇلىنىڭ بۇل ءسوزى – كەيىنگى بۋىنعا، əسىرەسە بيلىك تۇتقاسىن ۇستاپ، كوش باستاعان ازاماتتارعا قالدىرعان اماناتى.
ال، ءبىز جəنە ءبىزدىڭ جولىمىزدى قۋىپ، كوشى-قون ساياساتىمەن اينالىسام دەگەندەر، جۇيەدەن قازاق كوشى ءۇشىن – پاسپورت!
قازاق كوشى دەسە، اۋزى قيسايا قالاتىنداردى تۇزەيتىن – ەمەن تەز!
قارسى كەلگەندەرگە، قاسقايتا سىلتەيتىن الماس قىلىش!
قۇدايعا تəۋبە، قازىر كوشى-قوننىڭ بەتى بەرى قارادى.
زاڭدار مەن نورماتيۆتىك قۇجاتتارداعى كەدەرگىلەر الىنىپ، كوشكە داڭعىل جول اشىلدى.
قانداستارىنىڭ ەلباسىنا دەگەن قۇرمەتى مەن العىسى دا شەكسىز!..
بۇل ءسوزدى ەندى ەشكىم، ەشقاشان اتتاپ وتە المايدى. اتتاتپايمىز دا!
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ باستاعان كوماندا مەن اقوردادان اق باتا الىپ شىققان تالانتتى ءۇش ءجۇز جاس كادر كوكەيىنە ءتۇيىپ، كوشتىڭ كورىگىن ودان ارى قىزدىرا تۇسەتىنىنە مەنىڭ سەنىمىم بەك كəمىل!
ەلباسىمىز امان بولسىن!
جامبىل اتامنىڭ جاسىنا كەلسىن!
ەندى لəززات قارىنداسىما ءبىر ءوتىنىش:
قۇرمەتتى لəززات مۇراتقىزى!
قازىرگە دەيىن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ بەس قۇرىلتايى ءوتتى.
سول بەس قۇرىلتايدىڭ بەسەۋىنە دە ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى كەلىپ، وتە ماڭىزدى سوزدەر سويلەدى. كەرەمەت شەشىمدەر حابىلدادى. سونىڭ ءبəرى قازاق كوشى ءۇشىن تəريحي قۇجات!
سىزدەن سول ۆيديولاردى ارحيۆتەن شىعارىپ، جاڭا فورماتقا كوشىرىپ، ۇلتتىق ارنانىڭ سايتىنا جəنە باسقا دا əلەۋمەتتىك جەلىلەرگە جۇكتەتىپ قويۋىڭىزدى وتىنەم.
جۇرت تىڭداپ، ەلباسىمىزدىڭ تۋعان حالقىنا دەگەن قالتقىسىز جۇرەگىن، تارداي شاشىراپ كەتكەن قانداستارىن وتانىنا ورالتقان ۇلى ەڭبەگىن كورسىن، كوكەيلەرىنە ءتۇيسىن! ۇرپاعىنا ۇلاعاتتاپ وتىرسىن!
قۇرمەتپەن،
اۋىت مۇقيبەك.
Abai.kz
