عابباس قابىشۇلى. ءۇشبۋ سالەم جولدادىم...
قازاقستان پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى
ورال مۇحامەدجانوۆ مىرزاعا اشىق حات
قۇرمەتتى توراعا!
بۇگىندە بيلىكتىڭ باسى-قاسىندا، اينالاسىندا جۇرگەندەردىڭ ءبارىن دەرلىك كەزىندە تاڭداعان اتىنا مىنگىزگەن كەڭەس وكىمەتىنىڭ كەڭسە-مەكەمەلەرىندە جۇرتشىلىقتان كەلگەن حاتقا ون كۇننىڭ ىشىندە جاۋاپ بەرۋدى مىندەتتەگەن ءتارتىپ بولعانىن جاقسى بىلەتىن شىعارسىز. ول دا وكىمەتىمەن بىرگە كەتە باردى. تاۋىلسىزدىگىمىزدىڭ جيىرما جىلى كورسەتىپ بەرگەنىندەي، بىزدە جوعارى-تومەندى كىمگە حات جازساڭ دا، جاۋاپ قايتارىلمايتىن «ءداستۇر» قالىپتاستى. سونىڭ بىرەگەي مىسالى - سىزگە 2004-جىلعى قاراشانىڭ 10-ىندا جانە 2009-جىلعى ماۋسىمنىڭ 16-سىندا جازعان، پوشتانىڭ ءوز قولىڭىزعا تيگىزەتىن جولىمەن جونەلتىلگەن، ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنا ءمالىم ەتۋىڭىزدى وتىنگەن حاتتارىمنىڭ حابار-وشارسىز قالعانى. سونى ەسكەرىپ، مىنا حاتىمدى Abai.kz پورتالى ارقىلى اشىق جازعانىما رەنجىمەگەيسىز.
پارلامەنتتىڭ زاڭ شىعارۋشى ورىن ەكەنىن مەن دە بىلەمىن، الايدا ونداعى دەپۋتاتتار حالىقتىڭ قالاۋلىلارى عوي، سايلاۋشىلارىنان بارعان حاتتارعا ۋاقتىلى نازار اۋدارۋعا، دىتتەۋگە مىندەتتى. سوندىقتان، سايلاۋشى رەتىندە، بۇل حاتىمنىڭ دا دەپۋتاتتارىمىزعا جەتۋىن قالايمىن.
قازاقستان پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى
ورال مۇحامەدجانوۆ مىرزاعا اشىق حات
قۇرمەتتى توراعا!
بۇگىندە بيلىكتىڭ باسى-قاسىندا، اينالاسىندا جۇرگەندەردىڭ ءبارىن دەرلىك كەزىندە تاڭداعان اتىنا مىنگىزگەن كەڭەس وكىمەتىنىڭ كەڭسە-مەكەمەلەرىندە جۇرتشىلىقتان كەلگەن حاتقا ون كۇننىڭ ىشىندە جاۋاپ بەرۋدى مىندەتتەگەن ءتارتىپ بولعانىن جاقسى بىلەتىن شىعارسىز. ول دا وكىمەتىمەن بىرگە كەتە باردى. تاۋىلسىزدىگىمىزدىڭ جيىرما جىلى كورسەتىپ بەرگەنىندەي، بىزدە جوعارى-تومەندى كىمگە حات جازساڭ دا، جاۋاپ قايتارىلمايتىن «ءداستۇر» قالىپتاستى. سونىڭ بىرەگەي مىسالى - سىزگە 2004-جىلعى قاراشانىڭ 10-ىندا جانە 2009-جىلعى ماۋسىمنىڭ 16-سىندا جازعان، پوشتانىڭ ءوز قولىڭىزعا تيگىزەتىن جولىمەن جونەلتىلگەن، ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنا ءمالىم ەتۋىڭىزدى وتىنگەن حاتتارىمنىڭ حابار-وشارسىز قالعانى. سونى ەسكەرىپ، مىنا حاتىمدى Abai.kz پورتالى ارقىلى اشىق جازعانىما رەنجىمەگەيسىز.
پارلامەنتتىڭ زاڭ شىعارۋشى ورىن ەكەنىن مەن دە بىلەمىن، الايدا ونداعى دەپۋتاتتار حالىقتىڭ قالاۋلىلارى عوي، سايلاۋشىلارىنان بارعان حاتتارعا ۋاقتىلى نازار اۋدارۋعا، دىتتەۋگە مىندەتتى. سوندىقتان، سايلاۋشى رەتىندە، بۇل حاتىمنىڭ دا دەپۋتاتتارىمىزعا جەتۋىن قالايمىن.
ايتپاقشى، ەكىنشى حاتىمدا ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزدى بىلگىم كەلگەن ماسەلە بەسەۋ ەدى (حاتتارىمدا جەكە باسىما قاتىستى ءسوز بولعان ەمەس), سونىڭ ەكەۋىن قايتالاپ ايتىپ، جاڭا اڭگىمەمدى سودان كەيىن باستايىن. سونداعى «ەسكى» ەكەۋ مىنالار-دى:
اقىن اتەيست پە؟
1. اقىن شاكارىم قۇدايبەردىۇلى «حالىق جاۋى» دەگەن جالادان تولىق اقتالىسىمەن مارقۇمنىڭ تاڭدامالى تۋىندىلارى 1988-جىلى «جازۋشى» باسپاسىنان جارىق كوردى، بىراق ول جيناق جارىمجان بولدى، سەبەبى: باسپاداعى اسىرەساقتاردىڭ «ارقاسىندا» اقىننىڭ ولەڭ-داستاندارى: «قۇداي، اللا، ءتاڭىر، تاعدىر، يمان، مۇسىلمان»، ت. ب. ءدىني سوزدەردەن «تازارتىلىپ»، قاجى شاكەڭ كادىمگى اتەيستكە اينالدىرىلدى. شاكارىمتانۋشى باس عالىم-ادەبيەتشىمىز قايىم مۇحامەدحانوۆ، سىنشى-جازۋشى مۇحتار ماعاۋين ول ورەسكەلدىكتى قاتتى سىناعان ماقالالار جازىپ، دەرەۋ دابىل قاقتى. قوستاۋشىلار از بولمادى.
شاكەڭ جيناعى ودان بەرىدە ەكى دۇركىن شىعارىلدى («امانات» جورنالىنىڭ كىتاپحاناسى، حالىقارالىق اباي كلۋبى، جيدەباي، سەمەي، 2006 ج.). الايدا، ەڭ بولماسا قايىم اعانىڭ جانايقايى ەسكەرىلمەي، كىتاپتىڭ 1988-جىلعىسى قايتالانا سالدى. ارۋاققا ودان وتكەن قيانات بولۋى مۇمكىن ەمەس!
مەكتەپتەرىمىزدىڭ ءبىرازىندا شاكىرتتەرگە شاكارىم ولەڭدەرىن جاتتاتۋ بايگەسى وتكىزىلىپ، كەيبىر وقۋشىلار اقىننىڭ 50-80 ولەڭىن جاتقا ايتىپ، جۇلدە الىپ ءجۇر. بۇل اقىننىڭ «اتەيستىك» ولەڭدەرىن وقىتىپ، جاتتاتىپ، جاس ۇرپاقتى اداستىرۋ ەمەس پە؟ ارينە! وسى جونىندە: «قازاق ادەبيەتى»، «انا ءتىلى»، «جاس الاش» گازەتتەرىندە ماقالالارىم شىقتى. باسشىلار، جۇرتشىلىق قۇلاقتانسىن دەپ جازدىم. اقىن بابامىزدىڭ ولەڭ، داستان، ماقالا، حاتتارى اۆتوردىڭ ءوزى باردا باسىلعان «قازاق ايناسى» كىتابىمەن سالىستىرىلىپ، اكادەميالىق جيناق ەتىلىپ، مەملەكەتتىك باسپادان شىعارىلسا دەپ ۇسىنىس جاسادىم. بىراق، وكىنىشكە قاراي، ءتيىستى باسشى ورىندار عانا ەمەس، جالپى زيالى قاۋىمنان ءتىرى جان ءۇن قاتپادى.
ميرزويان كىم؟ «مىرزاجان» با؟
2. رەسەيدىڭ تاريحشى-جورنالشىسى يۋري جۋكوۆتىڭ «ينوي ستالين. پوليتيچەسكيە رەفورمى ۆ سسسر ۆ 1933-1937 گگ.» دەپ اتالعان كىتابىندا قازاقستاندى 1934-1938 جىلدارى بيلەگەن ل. ميرزوياننىڭ 1937-جىلى كرەملگە حات جىبەرىپ، «حالىق جاۋلارىنىڭ» 2446-سىن اتۋعا، 4403-ءىن جەر اۋدارۋعا رۇحسات سۇراعانى ايتىلعان. جيىنى - 6749 كىسى ء(تىزىم جوق، سان بار). ال ەجوۆ ونى 7650 كىسىگە جەتكىزىپ، بەكىتىپ قايتارعان. ميرزويان ودان سوڭ ستالينگە قۇپيا جەدەلحات جولداپ، «رىسقۇلوۆ-نۇرماقوۆتاردىڭ رەۆوليۋتسياعا قارسى ۇلشىلدىق-فاشيستىك ۇيىمى بارىن» مالىمدەگەن. ول «ۇيىمنىڭ مۇشەسى»، رەسپۋبليكا ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ءو. قۇلىمبەتوۆتى ورنىنان بوساتۋدى سۇراعان. بوساتتىرىپ الىپ، اتقىزىپ تاستادى. ياعني ميرزويان 7650 ادامدى تىزىمدەپ، مىسالى، اقىن-جازۋشىلارىمىزدان: احمەت بايتۇرسىنوۆ، ماعجان جۇماباەۆ، ساكەن سەيفۋللين، ءىلياس جانسۇگىروۆ، بەيىمبەت مايلين جانە باسقالاردى جۇتتى. بىراق قازەكەم، قالايشا ەكەنىن تۇسىنبەدىم، مالىن تارتىپ الىپ اشتان قىرعان گولوششەكيندى «قۋ جاق، جاۋىز» دەپ دۇرىس داتتادى دا، مالىنا تيىسپەي، ازاماتتارىن قىرعان ميرزوياندى «مىرزاجان» دەپ ماقتادى. تانىمال قارت جۋرنالشى مادات اققوزين «ۆەرنۋت يز زابۆەنيا» اتتى كىتابىندا (جۇماباي شاياحمەتوۆ تۋرالى) بىلاي دەپتى: «ميرزويان پوسلە تاكوگو پرەدشەستۆەننيكا (گولوششەكيندى ايتادى، - ع. ق.) ياۆيلسيا كاك سپاسيتەل نارودا. پوياۆيلاس رابوتا. وتمەنيلي كارتوچكي نا حلەب، ەگو پروداۆالي ۆ ماگازيناح زا دەنگي. ناچال نالاجيۆاتسيا بىت ليۋدەي. نو نا سمەنۋ ماسسوۆومۋ گولودۋ پريشەل ماسسوۆىي ارەست س راسسترەلامي».
سويتكەن ميرزويان تۋرالى بۇگىن دە ماداقتاۋ ماقالا جازىلۋدا، الماتى، استانا كوشەلەرىندە اتى بار. مەن وسى كەرەعارلىققا دا اشىنىپ، ءار قىرىنان بىرنەشە ماقالا جاريالادىم. الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگىنە حات جازدىم. ەشقايدان ەشكىم ءلام دەمەدى. باياعى: «ءاي، قايتەسىڭ سونى قوزعاپ؟».
وسى ورايدا بابامىز ءال-ءفارابيدىڭ: «سەن دوسىڭنان قاۋىپتەنبە، قاتتى بولسا ساتىپ كەتەر; جاۋىڭنان سەسكەنبە، قاپىڭدى تاپسا ولتىرەر; سەن نەمكەتتىلىكتەن قاۋىپتەن، تۇبىڭە سول جەتەر!» دەگەن قاعيداسى ەسكە تۇسەدى.
بۇل جاي ساندىراق ەمەس. بۇل - قىرعىنعا شاقىرۋ!
ەندى بۇرىنعىلاردى ءوز تورەلىگىڭىزگە تاپسىرىپ، جاڭا سوزىمە كىرىسسەم، ول - قوعام قايراتكەرى اقىن مۇحتار شاحانوۆ باستاعان ءتىلجاناشىرلارىنىڭ حالىققا، پرەزيدەنتكە، پارلامەنتكە جازعان اشىق حاتىمىز. ول باسپاسوزدە جاريالانىسىمەن پرەزيدەنت نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ كەڭەسشىسى ە. ەرتىسباەۆتىڭ ونى: «كونستيتۋتسياعا قارسى ارەكەت»، دەپ شىعا كەلگەنى مەنى دە ەرىكسىز تاڭقالدىردى. كونستيتۋتسيامىز قازاقستان ازاماتتارىنىڭ وي ەركىندىگى مەن ءسوز بوستاندىعىن قامتاماسىز ەتكەن بولسا، پرەزيدەنتتىڭ كەڭەسشىسى ونى نە بىلمەگەن، نە بىلگىسى كەلمەگەن. الدە ءبىزدىڭ: «...جەتىنشى باپتاعى ەكىنشى تارماق الىپ تاستالسىن» دەگەنىمىزدەن ولەردەي شوشىدى ما ەكەن؟
تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش كونستيتۋتسياسىندا قازاق ءتىلى - مەملەكەتتىك ءتىل، ورىس ءتىلى - ۇلتارالىق قاتناس ءتىلى دەلىندى. ءومىر ىڭعايىنا ساي ورىندى بايلام. كسرو كەزىندە وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ بارىندە مەملەكەتتىك ءتىل بولعان ورىس ءتىلىنىڭ كسرو ىدىراپ، ارقايسىسى جەكە شاڭىراق - تاۋەلسىز مەملەكەت بولعان ەلدەردە تاعىدا مەملەكەتتىك ءتىل بولۋى قاي قيسىنعا سايادى؟ كوپ ۇلت-ۇلىستى قازاقستاندا ۇلتارالىق قاتناس ءتىلى بولۋى ورىس ءتىلى ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە ەمەس پە؟! جوق، ىشكى-سىرتقى ورىس اعايىندار ونى ولقىسىنىپ، رەنجي باستاپ ەدى، ءبىزدىڭ «كوڭىلشەك» بيلىك پەن پارلامەنت كونستيتۋتسياعا تۇزەتۋ ەنگىزىپ، ورىس تىلىنە «رەسمي ءتىل» دارەجەسىن بەرە قويدى. مەنىڭشە، «مەملەكەتتىك ءتىل» مەن «رەسمي ءتىلدىڭ» ءبىر-بىرىنەن ايىرماسى جوق، اتى باسقا، زاتى ءبىر. بۇل شىندىق پا؟ شىندىق! سونىڭ سالقىنى تيگەندىكتەن ءبىزدىڭ: وكىمەت، ۇكىمەت، پارلامەنت ءالى كۇنگە ءورىستىلدى مە؟ ورىس ءتىلدى! مۇنىمەن كەلىسكىلەرىڭىز كەلمەسە، قۇرمەتتى توراعا، دەپۋتاتتار، وزدەرىڭىز ايتىڭىزدارشى: پارلامەنت 20 جىلدا جيىنى نەشە ءماجىلىس وتكىزدى جانە ونىڭ نەشەۋى مەملەكەتتىك تىلدە وتكىزىلدى؟ 20 جىلدا نەشە زاڭ شىعاردى جانە ونىڭ نەشەۋى مەملەكەتتىك تىلدە جازىلدى؟
ءبىز حاتىمىزدىڭ العاشقى ءماتىنىن تالقىلاعاندا ورىس ءتىلىن «رەسمي ءتىل» دەپ مەملەكەتتىك تىلمەن تەڭەستىرە بەرمەۋ كەرەك، «ۇلتارالىق قاتناس ءتىلى» دارەجەسىنە ورالتۋدى ايتۋ ءجون بولادى دەگەن پىكىر بولىپ ەدى، ول سوڭعى ماتىندە قالايدا ورىن تاپپاي قالىپتى. وقىس بولايىن دەسە، قاشاندا وپ-وڭاي عوي. سونىڭ بايىبىنا بارا الماعان بۋناكوۆتار وزدەرىنە ۇيىمداسقان قاستىق جاسالعالى جاتقانىن كورگەندەي ۋرالادى دا، سولاردىڭ ىڭعايىنا بەيىم بىرنەشە قازاعىمىز حاتقا بىلمەي قول قويعاندارىن وكىنە مالىمدەدى، ال قويىلعان قولى جوقتار قول قويماعاندارىن ەرلىككە بالاپ ە وركەشتەنە «ءۇن قوستى» (ويتكەندەرىن ءوز باسىم «جاعىمپازدىقتىڭ جالاۋشاسىن كورسەتكەندەرى» دەپ بىلەم). ارينە، اركىمنىڭ ەركى. ايتسەدە، وسى جەردە ءبىر گاپ بار.
الەمگە ايگىلى تۇرىكتانۋشى عالىم لەۆ گۋميلەۆ «ۇلى دالا مەن رۋس» دەپ اتاعان زاماننان بەرىدە رەسەي پاتشالارىنىڭ كەڭبايتاق ۇلى دالانى - قازاق جەرىن يەمدەنگىسى كەلمەگەنى جوق. ماسەلەن، 1-پەتر رەسەي بۇل كەڭىستىكتى وزىنە قاراتىپ، حالقىن قارا جۇمىسقا پايدالانۋى كەرەك، ولار عىلىم-بىلىمگە قابىلەتسىز دەسە، 2-نيكولاي پاتشا قازاقتاردىڭ كونگەندەرىن پراۆوسلاۆيە دىنىنە ەنگىزىپ، كونبەگەنىن قىرىپ تاستاۋ تۋرالى جارلىق شىعارعان بولاتىن. ءجا، شوۆينيستىك ول جاۋىزدىقتاردى تىزە بەرمەي، بەرتىنگى سولجەنيتسىن-جيرينوۆسكيشىلدەردىڭ عانا قازاقستانعا، قازاقتارعا قارسى ايتقان، جازعان ساندىراقتارىن ساناساق، «كوپتومدىق شىعارمالار جيناعى» بولار ەدى. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىمىز بىردە جالاقور جيرينوۆسكيدى قازاقستاننىڭ شەگىنە جولاتپاۋعا شەشىم قابىلداپ (زيالى قاۋىمنىڭ تالابى بويىنشا), رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە نوتا تاپسىرعان، بىراق، ارادا اي وتەر-وتپەستە، ول شەشىم دالادا قالدى دا، «شەشەسى - ەۆرەي، اكەسى - زاڭگەر» جەرلەسىمىز الماتىعا كەلىپ، وقىعان مەكتەبىندە كەزدەسۋ وتكىزىپ، مەيلىنشە تايراڭداپ قايتتى. ول قالاي؟ سوندا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىمىزدىڭ كىم كورىنگەنگە قولجاۋلىق بولعانى عوي؟!
ونى دا قويا تۇرىپ، وسىدان ءۇش اپتا بۇرىن ماكسيم اكيموۆ دەگەننىڭ (بۇركەنشىك اتى-ءجون بولۋى دا مۇمكىن) رەسەيلىك ينتەرنەت-سايتتا جاريالانعان «ك روسسيسكيم سووتەچەستۆەننيكام ۆ كازاحستانە... رۋسسكيە، وچنيتەس!» دەپ اتاعان ۇندەۋىنەن بىرەر ءۇزىندى كەلتىرەيىن:
«...داۆايتە رازبيراتسيا ۆ چەم دەلو. ا دەلو ۆ توم، چتو دو پريحودا رۋسسكيح ۆ ستەپنوي كراي، وسەدلوگو ناسەلەنيا زدەس نە بىلو، نە بىلو ۆووبششە. ۆوزموجنو، گدە-تو نا يۋگە تەرريتوري نىنەشنەگو كازاحستانا، سۋششەستۆوۆالي ەدينيچنىە نەبولشيە پوسەلكي، نو گورودوۆ نە بىلو، نيكاكوي تسيۆيليزاتسي نە وبنارۋجيلوۆالوس. رۋسسكيە (ي پروچيە سلاۆيانە), پريبىۆايۋششيە يز ۆنۋترەننيح گۋبەرني روسسي، ياۆلياليس پەرۆىمي پوسەلەنتسامي، پەرۆىم پوستوياننىم ناسەلەنيەم رەگيونا. يمەننو وني ي موگۋت سچيتاتسيا كورەننىم ناسەلەنيەم كازاحستانا...».
عۇلاما بابامىز ماحمۇد قاشعاريدىڭ 1082-جىلى «الەمنىڭ دومالاق كارتاسىن» («كرۋگلايا كارتا ميرا») جاساپ، وندا بۇگىنگى ورتا ازيا مەن قازاقستاننىڭ دا جەر بەدەرىن، قالالارىن عىلىمي انىق مانەرلەپ سىزعانىنان حابار-وشارى بولماعان، بولعان كۇننىڭ وزىندە ادەيى بىلمەگەنسىپ بىقسىعان سولجەنيتسىننىڭ سايقالدىق ەلەسىنە ەلىتىپ جۇرگەن كوپ شۋىلداقتىڭ ءبىرى - مىناۋ م. اكيموۆ قازاقتاردىڭ تاريحىنا دا، تىلىنە دە، ادەبيەتىنە دە جاۋىعىپ، «مادەنيەتسىزدەر، ۇلتشىلدار» دەپ تۇتىگىپ، قازاق جەرىندەگى ورىستارعا: «رۋسسكيە، وچنيتەس، نۋجنو ۆوزۆراششات سيتۋاتسيۋ ۆ نورمالنوە رۋسلو، ۆوزۆراششات ۆسە نا كرۋگي سۆويا، ۆەد ۆى ۋ سەبيا دوما، ۆى پەرۆىمي ناچالي سترويت دوما ۆ ەتيح ستەپياح!» دەپ ۇلىپ وتىرىپ ۇران تاستادى.
بۇل نە؟ جاي عانا ساندىراق پا؟ جوق، بۇل - قازاقستانداعى قازاقتار مەن ورىستاردىڭ اراسىنا ادەيىلەپ، اشىق وت تاستاۋ! بۇل - قىرقىسقا، قىرعىنعا شاقىرۋ! بۇل - ەلىن، جەرىن، مەملەكەتتىك ءتىلىن قۇرمەتتەۋشى قازاقتاردى تاعىدا تۇنشىقتىرۋدى كوكسەۋ! بۇل - بىزدە: كازاچەستۆوسىن ۇستەم ەتۋدى كوزدەپ قوقىراقتاپ جۇرگەن كازاكتاردى; «وتانىمىز - روسسيا، پرەزيدەنتىمىز - مەدۆەدەۆ!» دەپ مانتىراپ جۇرگەن قايسىبىر كەۋدەمسوق ورىستاردى جەلىكتىرۋ، ۇلتارالىق شيەلەنىس تۋعىزۋ، ارانداتۋ! ناعىز شوۆينيزم!
شىن بار-اۋ، قازاقتى حالىق دەگىسى كەلمەي ساندالعان مىناۋ اكيموۆ تاريحتان مۇلدە بەيحابار ەكەن: «بىت كازاحوۆ، كاك مى ۆسە پرەكراسنو زناەم، ناحوديلسيا نا ۋروۆنە كوچەۆنيكوۆ-سكوتوۆودوۆ، ۆ تو ۆرەميا كاك ۆ روسسي ۋجە پوياۆيليس لومونوسوۆى ي مەندەلەەۆى» دەپتى. بايعۇس-اي!.. اريستوتەلدەن كەيىنگى ەكىنشى ۇستاز بولعانىن الەم عالىمدارى مويىنداعان ءابۋ ءناسىر مۇحاممەد ءال-فارابي بابامىز عىلىمدا نەبىر جاڭالىق اشىپ جۇرگەن كەزدە لومونوسوۆتار مەن مەندەلەەۆتەردىڭ بابالارى دا بۇل دۇنيەگە كەلمەگەن ەدى عوي؟!.
قازاق ءتىلجاناشىرلارىنىڭ حاتىن توبەلەرىنە تۇسەتىن بومباداي كورگەن ءورىستىلدى گازەتتەر: سولجەنيتسىن-جيرينوۆسكي-كۋزمين-ميروگلوۆ-اكيموۆ... سياقتى سۋحيتتاردىڭ سۇمپيعىلدى سوزدەرىنە نەگە نازار اۋدارمايدى، قانتالاپ تۇرعان قاسكويلىك نيەتتەرىن نەگە ايىپتامايدى؟ جىمىسقى ساياساتپەن ۇرريتسوقتاپ قاشانعى ءۇنسىز قالا بەرەدى؟ ينتەرنەت سايتتارى ارقىلى قازاققا، قازاقستانعا جىنكوبىگىن شاشىپ جۇرگەن كورگەنسىزدەرىنە نەگە تيىم ءسوزىن ايتپايدى؟
ءبىزدىڭ ۇكىمەت شە؟ ۇلتارالىق، ءتىپتى مەملەكەتارالىق قاتىناستى ۋشىقتىرۋعا بەلسەنە، جانتالاسا كىرىسىپ جۇرگەن رەسەيلىك ساياساتشىلاردى، جۋرنالشى-جازۋشىلاردى تارتىپكە شاقىرۋدى تالاپ ەتە رەسەي ۇكىمەتىنە نەگە سالماق سالمايدى؟
سونداي-اق، ءبىزدىڭ حاتتان ات-توندارىن الا قاشقان قازاعى بار، باسقاسى بار «جاناشىرلارىمىزدىڭ، باتىرلارىمىزدىڭ» قايسىسى ەڭ بولماسا مىناۋ اكيموۆكە قارسى ءبىر اۋىز ءسوز ايتتى؟
جوعارى-تومەن بيلىكتەگى شەنەۋنىكتەر بولسا، ءورىستىلدى گازەتتەردىڭ جەكە تىلشىلەرىنىڭ سۇراقتارىنا، نەمەسە ءورىستىلدى جۋرنالشىلارمەن سۇحبات جاساعاندارىندا، نەمەسە ماقالالارىندا قازاقستاننىڭ، قازاقتىڭ اتىنا ايتىلىپ جاتقان بەتپاقتىققا، جالاقورلىققا ناقتى، قۇجاتتى مىسالدارمەن تويتارىس بەرۋدى نەگە كەرەك ەتپەيدى؟ ءويتۋدىڭ ورنىنا ءوزىمىزدى ىشتەن شالا قوسارلانىپ: «ءتىل ماسەلەسىن ساياساتتاندىرۋعا بولمايدى... كونستيتۋتسياعا قول سۇقپاڭدار... پارلامەنت ءتىل ماسەلەسىمەن اينالىسپايدى... پارلامەنت كونستيتۋتسياعا تۇزەتۋ ەنگىزبەيدى... قازاقستاننىڭ تىنىشتىعىن ورىس ءتىلى ساقتاپ كەلە جاتىر...» دەستى (ن. نىعماتۋللين، ق. ءمامي، و. مۇحامەدجانوۆ، م. تىنىكەەۆ، ت. ب.). پارلامەنت ماڭى ەرەكشە بەلسەندىلىك تانىتتى. دەپۋتات ب. سىزدىقوۆا «ءتورت مەملەكەتتىك ءتىلدى شۆەيتساريانى» ۇلگى ەتىپ، ءتىپتى اعىلشىن تىلىنە مەملەكەتتىك مارتەبە بەرۋ كەرەك دەپ، قوجاناسىر اپەندى «اسپانعا شىعارىپ كەتكەن» ايدى جەرگە تۇسىرە جازدادى. پاھ، شىركىندەر!
ۇلتتىڭ نامىسىن شاباقتايتىن قارا كۇش - شوۆينيزم!
قازاق جەرىن ەرتەدە ارالاعان شەتەلدىك ساياحاتشى عالىمدار قازاقتىڭ: مەيمانقوس، ادەپتى، ەڭبەككەر، ءانشى، كۇيشى، ونەرلى، مومىن، كەشىرىمدى، اڭقاۋ حالىق ەكەنىن جازعانى تاريحتان ءمالىم. ال ونىڭ سىرتتان كەلگەن جاۋعا قاھارلانىپ قارسى تۇرۋعا ارقاشان ءازىر بولعانى، ىشتەي ءوزارا قاقتىعىس-قىرقىسقا بارماعانى وزىمىزگە دە بەلگىلى. «كورشىڭدى قۇدايداي سيلا» - ەجەلگى قاعيداسى. مىناۋ نارىقتى ەكونوميكا كەزىندەگى ماتەريالدىق-مورالدىك قيىندىقتارعا دا ءتوزىپ، شىداپ كەلەدى. ەلىمىزدەگى تۇراقتىلىق پەن تىنىشتىق - قازاق حالقىنىڭ وسى قاسيەتىنىڭ جەمىسى!
قازاقتىڭ جەرىن جەرلەپ، سۋىن سۋلاپ وتىرعان ورىستاردىڭ قايسىبىرى ءبىزدى «ۇلتشىلدار!» دەپ ايىپتاپ الەك. ءيا، ءبىز ءوز ۇلتىمىزدى سۇيەمىز جانە ۇلتىمىزدىڭ ۇلتتىق نىشانى - ءتىلىن قۇرمەتتەيمىز، قورعايمىز! ءبىزدى مازاق ەتكىسى كەلەتىن ءشوۆينيزمدى ايىپتايمىز! سانى از قاي حالىقتىڭ بولسىن ۇلتتىق نامىسىن شاباقتايتىن قارا كۇش - شوۆينيزم!
قۇرمەتتى توراعا، دەپۋتات مىرزالار! ءبىز ورىستارعا قارسى بولعان ەمەسپىز، بولمايمىز دا. اباي مەن پۋشكيننىڭ ارۋاقتارىن سيلايمىز.
ىرگەلەس ەكى ءۇي - قازاق پەن ورىس سيىسپاي قالسا، ءبىرىنىڭ كوشىپ كەتۋى مۇمكىن. ال قۇداي تابيعي كورشى ەتكەن قازاقستان مەن رەسەي ويتە المايدى. مىڭداعان شاقىرىمعا سوزىلعان ورتاق شەكارالى قازاق پەن ورىس ۇلى دالا مەن رۋس تۇسىندا-اق قۇداندالى تۋىس بولعان. ياعني ەكى حالىقتىڭ اراسىنا ور قازۋ پيعىلىنان باس تارتقىسى كەلمەيتىن الىس-جاقىنداعى ارانداتۋشىلارعا كەسىمدى سوزدەرىڭىزدى رەسمي تۇردە قاشان ايتاسىزدار؟ ءتىل ساياساتى دەسەك، حالىقتىڭ كوكەيكەستى ماسەلەسىنە ءمان بەرمەيتىن پارلامەنت قاي حالىققا كەرەك؟ ءبىرىنشى كونستيتۋتسيامىزداعى: «ورىس ءتىلى - ۇلتارالىق قاتناس ءتىلى» دەگەندى كەيىن «رەسمي ءتىل» دەپ تۇزەتكەن پارلامەنتىمىز ەمەس پە؟ ءيا، پارلامەنتىمىز! ەندەشە، «رەسمي ءتىل» دەگەن اعاتتىعىن «ۇلتارالىق قاتناس ءتىلى» دەپ باستاپقى قالپىنا ورايلاستىرا تۇزەتۋگە ءتيىس پە؟ ارينە!
ءتىلجاناشىرلارىنا ورتاق وسى ويلارىمىزدى ەسكەرەتىندەرىڭىزگە سەنەمىز!
سايلاۋشىلارىڭىزدىڭ ءبىرى رەتىندە ىزگى تىلەكپەن حات جازۋشى -
عابباس قابىشۇلى،
حالىقارالىق ادەبي «الاش» سيلىعىنىڭ يەگەرى،
قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى جۋرنالشىسى.
17-قىركۇيەك، 2011-جىل.
الماتى قالاسى
«اباي-اقپارات»
