باقىت تۇمەنوۆا، «امان-ساۋلىق» قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى، كسرو دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى:

باقىت تۇمەنوۆا، «امان-ساۋلىق» قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى، كسرو دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى:

- بىرىڭعاي ۇلتتىق دەنساۋلىق ساقتاۋ (بۇدس) جۇيەسىنىڭ قولدانىسقا ەنگىزىلگەنىنە بىرنەشە جىل بولدى. الايدا قوعامدا «ءىس جۇزىندە اتال­مىش جۇيە جۇمىس ىستەگەن جوق، تۇرعىن­داردىڭ ەمدەۋ ورنىن تاڭداۋ مۇمكىندىگى شەكتەلدى» دەگەن پىكىر باسىم. وسى ورايدا ءسىز بۇدس جۇيەسى ءوز مىندەتىن ورىنداي الدى دەپ ويلايسىز با؟

- جوق، بۇدس جۇيەسى كوزدەگەن ماقساتىنا جەتىپ جۇمىس ىستەدى دەپ ايتا المايمىن. بۇدس جۇيەسى ەنگىزىلگەنىمەن، ءىس جۇزىندە جۇ­مىس تولىق اتقارىلعان جوق. نەگىزى، ناۋقاس­تىڭ رەسپۋبليكا بويىنشا ەمدەۋ ورنىن ءوزى تاڭداۋى وتە جاقسى نارسە. تەك ءبىز بۇل جۇيەنى تولىعىمەن جاقسى جۇمىس ىستەتە الماي وتىرمىز. نەگىزى، مەملەكەت تاراپىنان جىل سايىن ەلىمىزدەگى ءاربىر تۇرعىننىڭ ەمدەلۋى ءۇشىن، اۋرۋىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ارنايى قار­جى بولىنەدى. بۇل - سالىق ارقىلى جينال­عان حالىقتىڭ ءوز اقشاسى. ياعني مەملەكەت تاراپىنان بولىنگەن بۇل قارجى ءار ناۋقاس­تىڭ يگىلىگىنە ساي جۇمسالىپ، ناۋقاستى ايىق­تىرۋعا باعىتتالىپ، ءتيىستى جەرىنە جۇم­سالۋى قاجەت. اتالمىش قارجى اۋرۋحانا مەن ەمحانالار ارقىلى حالىقتى ساۋىقتىرۋعا باعىتتالادى. ايتا كەتەرلىك جايت، بىزدە اۋرۋحانالارعا كوبىرەك كوڭىل ءبولىنىپ، تيىسىنشە قارجى دا كوپ اۋدارىلادى. وسىعان ساي ەمحانادا اۋرۋدىڭ الدىن الۋعا از كوڭىل ءبولىنىپ، ال ناۋقاستار اۋرۋى اسقىنىپ كەتكەن سوڭ عانا باراتىن اۋرۋحانالارعا كوپ قارجى بولىنەدى. نەگىزى، بىزگە اسقىنىپ كەتكەن اۋرۋمەن كۇرەسكەننەن گورى، اۋرۋ اسقىنباي تۇرىپ الدىن العان وڭايىراق ەدى. ءبىز وسىنى تۇسىنبەدىك. قازىر وسى قاتەلىكتەن قورىتىندى شىعارىپ، اۋرۋدىڭ الدىن الۋعا كوبىرەك كوڭىل بولۋگە ۇمتىلۋدامىز. سوندىقتان ناۋقاستارعا اۋرۋىنىڭ الدىن الىپ، ەمدەلۋى ءۇشىن ەمدەۋ ورنىن ءوزى تاڭداۋ مۇمكىندىگى بەرىلۋى جانە مەملەكەت تاراپىنان بولىنگەن قارجىنىڭ تاڭداعان ەمدەۋ ورنىنا ناۋقاس­تىڭ وزىمەن بىرگە بارۋى وتە جاقسى نارسە. ونىڭ ۇستىنە بۇل جۇيە ناۋقاس سەنىمىنە، تاڭداۋىنا ساي بولۋعا ۇمتىلعان ەمدەۋ مەكەمەلەرىنىڭ اراسىنداعى باسەكەلەستىكتى دە ارتتىرار ەدى. ەمحاناعا قاراجات جەر­گىلىكتى باسقارۋشى ورىننان بولىنسە، اۋرۋ­حاناعا قاراجات ورتالىق بيۋدجەتتەن ءبولى­نەدى. وسى جۇيەنى وزگەرتۋىمىز قاجەت.

اۋرۋحانادان گورى ەمحانانىڭ ءرولىن ارتتىرۋ ماسەلەسى 1978 جىلى الماتى قا­لا­سىندا وتكەن دەكلاراتسيادا ايتىلعان بولاتىن. ارتىنشا بۇل كوپتەگەن ەلدەردە ەڭ وزىق جۇيە رەتىندە قولدانىلا باستادى. ال ءبىزدىڭ ەلىمىز مۇنى وتكەن جىلدان باستاپ قانا قولدانىسقا ەنگىزە باستادى. كەش تە بولسا قابىلدانعان بۇل جۇيەنىڭ ماڭىزى وتە زور. تەك جۇيەنى ءوز دارەجەسىندە جۇمىس ىستەتە الۋىمىز قاجەت. سوندىقتان ەڭ الدى­مەن ەمحاناعا كوبىرەك قارجى ءبولىپ، ونىڭ فۋنكتسيونالدىق قىزمەتىن ارتتىرۋعا كۇش سالعان ءجون. ەگەر ەمحانامىز مىقتى بولسا، اۋرۋحاناعا بارار ناۋقاستاردىڭ دا سانى ازايار ەدى. بىزگە اۋرۋمەن كۇرەسىپ، اسقىنعان اۋرۋدى اۋرۋحانادا ەمدەگەننەن گورى، ەمحا­نادا اۋرۋدىڭ الدىن العان وڭايىراق، ءارى ارزانعا تۇسەدى. وسىنى ۇعۋىمىز قاجەت. ال جۇيەنى جۇمىس ىستەتە الماۋىمىزدىڭ باستى سەبەبى - ونى ەنگىزۋگە قوعامىمىز دايىن بولعان جوق.

- ال جۇيەنى ەنگىزبەس بۇرىن قانداي دايىندىق شارالارىن جاساپ الۋىمىز كەرەك ەدى؟

- ءبىز الدىمەن وتباسىلىق امبۋلاتو­ريالاردىڭ قاتارىن كوبەيتىپ الۋىمىز قاجەت ەدى. ەگەر وتباسىلىق امبۋلاتوريا جەتكىلىكتى بولعان جاعدايدا جۇرت ءۇيىنىڭ قاسىنداعى سول امبۋلاتورياعا قارالۋشى ەدى. ءتىپتى جەدەل جاردەمدى كوپ قاجەت ەتپەيدى دە. بىزدە وسى وتباسىلىق امبۋلاتوريا­لاردىڭ جەتكىلىكسىزدىگى، ءار شاعىن اۋدان­دار­دا كوپتەپ اشىلماۋى سالدارىنان تاڭداۋ ەركىندىگى بەرىلگەن كەزدە قالا تۇرعىندارى­نىڭ بارلىعى قالاداعى ساناۋلى ەمحانالارعا قاراي شۇبىردى. تۇرعىندار وتباسىلىق امبۋلاتوريالارعا بۇرىننان تەكسەرىلىپ جۇرگەندىكتەن، ناۋقاس سىرىن دا جاقسى بىلەر ەدى. جانە اۋىرا قالسا ءۇيىنىڭ جانىنان تەز ارادا كومەككە كەلىپ، ناۋقاس تا كەز كەلگەن ۋاقىتتا ۇزىن سونار كەزەكسىز دارىگەرىنە كىرە الادى. ال قازىر ناۋقاستار­دىڭ تاڭداۋ مۇمكىندىگى ەنگىزىلگەنىمەن، اۋىرا قالعان جاعدايدا تاڭداعان ەمحاناڭىزدان دارىگەر كەلىپ قارامايدى. ەندەشە، دەر كەزىندە كومەككە كەلە الماعان، تاڭداعان ەمحاناڭىزدان نە پايدا؟! سوندىقتان بۇل جەردە ەمحانا تاڭداۋ ەركىندىگى تەك قانا قاعاز بەتىندە عانا قالىپ تۇر. شىندىعىندا، بۇل جۇيە وتباسىلىق امبۋلاتوريالارعا ارنالعان. سوندىقتان جۇيە جۇمىس ىستەي الماي، بۇدس جۇيەسىنىڭ باستى قاعيداسى سانالاتىن تاڭداۋ ەركىندىگى شەكتەلىپ تۇر. 1995 جىلدىڭ اياعىندا وتباسىلىق امبۋلا­تو­ريانى كوبەيتۋ قولعا الىنىپ، 2000 جىل­­دا­رى قالادا 1600-دەي امبۋلاتوريا قۇ­رىل­عان ەدى. سونىڭ ءبارى ۋاقىت وتە جويى­لىپ، بۇگىندە 20 شاقتىسى عانا قالدى. ءبىز سول امبۋلاتوريانى جويماي ساقتاپ، ناۋ­قاس­تار­دىڭ تاڭداۋ مۇمكىندىگىن ەنگىزگەنىمىزدە ۇتاتىن ەدىك، جۇيە دە جۇمىس ىستەر ەدى. ءبىر جامان جەرى ءبىز جاقسى جۇيەلەردى قولعا العانىمىزبەن ءارى قاراي جالعاستىرمايمىز. مينيسترلەردىڭ اۋىسۋىمەن جۇيەلەر جويى­لىپ، وعان بولىنگەن قارجى جەلگە ۇشىپ، ءبارى اياقسىز قالادى. بۇگىنگى كۇنى وسىنىڭ سالدا­رى­نان مەديتسينا سالاسىنداعى ماسە­لەلەر ازايماي وتىر. جاڭا مينيسترلەردىڭ ءبارىن باسىنان باستاۋى قازاق مەديتسينا­سىنىڭ تۇبىنە جەتتى. وسىنىڭ سالدارىنان مەديتسينا سالاسىندا رەفورما دەگەن ءسوز قورقىنىشتى نارسەگە اينالدى.

- سوڭعى كەزدەرى پورتال ماسەلەسى ۋشىعىپ تۇر. قالا تۇرعىندارى اۋى­را قالعان جاعدايدا جەدەل جاردەم كەلىپ، جەدەل مەديتسينالىق كومەك كورسەتكەنىمەن، پورتال ارقىلى بارىپ ەمدەلىڭىز دەپ تاستاپ كەتەدى ەكەن. ال پورتالعا كۇنى بۇرىن تاپ­سى­رىس بەرىپ، دايىنداپ قويۋ كەرەك. وسى ورايدا شۇعىل جاعدايدا پور­تال ماسەلەسىن قالاي شەشۋگە بولا­دى؟

- نەگىزى، اياق استىنان سىرقاتتانىپ، جە­دەل مەديتسينالىق جاردەم كورسەتۋ قاجەت بولعان جاعدايدا جەدەل جاردەم دارىگەرى ناۋقاستى جەدەل جاردەم كولىگىمەن الا كە­لىپ، اۋرۋحاناعا جاتقىزۋ ماسەلەسىن قولما-قول شەشۋى كەرەك. ول ءۇشىن ەشقانداي پورتال كەرەگى جوق. پورتال ارقىلى تەك كەزەكپەن ەمدەلەتىن ناۋقاستار عانا تىركەلۋى ءتيىس.

- ەمحاناعا بارعان كەزدە قانداي ءدارى-دارمەكتەر مەن مەديتسينالىق قىزمەت تۇرلەرىنىڭ تەگىن ەكەنىن ناۋقاستار بىلمەيدى. ەمحاناعا جۇرەگىڭدى كورسەتۋگە بارساڭ، جۇرەككە قاتىستى ەمەس باسقا دا اناليزدەر تاپسىرۋعا ءماجبۇر بولاسىڭ. ال جەكەمەنشىك كليني­كالاردا مۇنداي ەمەس. سوندىقتان تۇرعىندار ەمحانالارعا قاراعاندا جەكەمەنشىك كلينيكالاردى جاعا­لاۋعا اۋەس. وسى ورايدا ەمحانادا جۇيەلى جۇيە ورناتۋعا نە كەدەرگى؟

- مەملەكەت تاراپىنان حالقىمىز­دىڭ ارقايسىسىنا دەنساۋلىعىن ساقتاۋ ءۇشىن ار­نايى قارجى بولىنگەنىمەن ونىڭ راقاتىن كەيبىر جاعدايلاردا تۇرعىندار كورىپ وتىرعان جوق. بىزدە قازىر ورتالىقتانعان بيۋدجەتكە قوسا جەرگىلىكتى بيۋدجەت بار. جەر­گىلىكتى بيۋدجەت ارقىلى نەگىزىنەن ەمحانالار قارجىلاندىرىلسا، اۋرۋحانالار ورتالىق­تان­عان بيۋدجەتكە قارايدى. وسى ورايدا ايتارىم - ءبىز قارجىنىڭ باسىم بولىگىن اۋرۋحانالاردان گورى ەمحانالارعا باعىت­تاۋىمىز كەرەك. ويتكەنى ناۋقاستىڭ اۋرۋى اسقىنباۋى جانە اۋرۋحاناعا جاتىپ قال­ماۋى ءۇشىن ەمحانانىڭ دارىگەرلەرى بار كۇش- جىگەرىن جۇمساۋى ءتيىس. ال ەمحانادا ناۋقاس­تىڭ اۋرۋى ودان ءارى اسقىنباسى ءۇشىن بارلىق جاعداي جەتكىلىكتى تۇردە جاسالىنۋى كەرەك. نەگىزىنەن، ەمحانا دارىگەرلەرىنىڭ اراسىندا باسەكەلەستىك تۋعىزۋعا تىرىسقان ءجون. جاڭا جۇيەگە ساي ناۋقاستىڭ ىزىنەن مەملەكەت تاراپىنان بولىنگەن قارجى ەرىپ جۇرەتىن بولعاندىقتان، الداعى ۋاقىتتا ناۋقاستار ءوزى قالاعان ەمحاناسىنا تىركەلۋگە تىرىسا­دى. ەگەر ەمحانانىڭ تۇرعىندارعا كورسەتەر مەديتسينالىق قىزمەتى جوعارى بولسا، الدا­عى ۋاقىتتا ول ەمحاناعا تىركەلە­تىن ناۋقاستار سانى دا ارتا تۇسەدى. تىركەلگەن ناۋقاس سانى­نا قوسا مەملەكەت تاراپىنان بولىنگەن قار­جىنىڭ دا ەلەۋلى بولىگى سول ەمحاناعا اۋدارى­لادى. ال ەمحانا باسشىسى بولىنگەن قارجىعا جاڭا زامانعا ساي مەدي­تسينالىق قوندىرعىلارىنىڭ سانىن ارتتىرا ءتۇسىپ، تۇرعىندارعا ودان ءارى قولايلى جاع­داي تۋعىزۋعا تىرىسىپ باعادى. سونداي-اق ەگەر ناۋقاستىڭ اۋرۋى اسقىنىپ، اۋرۋحاناعا جاتىپ قالاتىنداي بولسا، ونىمەن كەلگەن قارجىنىڭ بىرگە كەتەتىنىن بىلگەندىكتەن ەمحانا دارىگەرلەرى ناۋقاستى ءوز ەمحانالا­رىندا ەمدەپ شىعۋعا تىرىسادى. وسىلايشا، ەمدەۋ مەكەمەلەرىنىڭ اراسىندا باسەكەلەس­تىكتىڭ اسەرىنەن دە كاسىبي دەڭگەيلەرى دە ارتا تۇسەدى. بۇگىندە ەمحاناعا بولماشى قارجى جەرگىلىكتى جەردەن بولىنەتىن بولعاندىقتان، ەمحانانىڭ دارىگەرلەرى جۇمىس ىستەۋگە قۇلىقسىز. اۋرۋدى ەمدەۋگە دە قۇلىقسىزدىق تانىتىپ، «اۋىرساڭ - اۋرۋحاناعا بار» دەپ جىبەرە سالادى. اۋرۋحانا دارىگەرى دە جاسا­عان وپەراتسياسىنىڭ سانىنا قاراي ۇستەمە اقى الىپ، جۇمىسىن جاساپ جۇرە بەرەدى. سوندىقتان ءبىز اۋرۋحانا مەن ەمحانا دارىگە­رىنىڭ اراسىندا باسەكەلەستىك تۋدىرۋدى ۇيرەنۋىمىز قاجەت. ءبىز بۇگىندە دارىگەرلەردىڭ ءوز ماماندىعىنا سالعىرت قاراۋعا جاعداي تۋعىزىپ وتىرمىز.

- جىل سايىن حالىق دەنساۋلى­عىن جاقسارتۋعا ميلليونداعان قارجى اۋدارىلۋدا. ونىڭ سىرتىن­دا حالىق دەنساۋلىعىن نىعايتۋعا ارنالعان باعدارلامالار ارقىلى دا مەملەكەت تاراپىنان قىرۋار اقشا بولىنۋدە. وسى ورايدا وسىنشا قارجى اۋدارىپ، قابىلدانىپ جاتقان باعدارلامالاردىڭ اسەرى بولىپ جاتىر دەپ ويلايسىز با؟

- دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ۇيعارىمى بويىنشا، حالىق دەنساۋلىعىن جاقسارتۋعا بولىنگەن قارجى ءىجو-ءنىڭ 7-8 پايىزىن قۇراۋى ءتيىس. ال بىزدە بۇل ءالى دە 3-4 پايىزدان اسپايدى. الايدا وسى 3-4 پايىزدىڭ ءوزىنىڭ قىزىعىن، پايداسىن كورىپ جاتقان جوقپىز. الدىمەن مەملەكەتتىك مىندەتتى ساقتاندىرۋ جۇيەسىن ەنگىزۋىمىز كەرەك. نەمەسە حالىق دەنساۋلىعىن جاقسارتۋ ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان ءبولىن­گەن قارجىنى ءاربىر ادامنىڭ ەسەپشوتىنا سالىپ بەرەتىندەي جۇيە ورناتۋىمىز كەرەك. جانە ول قارجى مىندەتتى تۇردە ءاربىر حالىق­تىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋعا عانا جۇمسا­لۋى ءتيىس. باسقا ماقساتقا جۇمساۋعا رۇقسات جوق. ەگەر اۋىرماسا ول قارجىنى جۇمساماي، جىل سايىنعى مەملەكەت تاراپىنان بولىنگەن قارجىنى جيناپ كوبەيتۋگە دە بولادى. بۇل ادامداردىڭ ءوز دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن دا تۋدىرادى. اۋىرماعان جاعدايدا مەملەكەت تاراپىنان بولىنگەن قارجىعا ەڭ بولماسا جىل سايىن ءتىسىن جوندەتىپ تۇرۋعا بولادى. سونداي-اق ەگەر جاقىن جۋىعى نەمەسە تانىسى سىرقات­تانىپ، شەتەلدە ەمدەلەتىندەي جاعدايدا ءوز دەنساۋلىعىنا ارنالعان قارجىنى جاقى­نىنا اۋدارۋعا دا مۇمكىندىك تۋدىرۋ كەرەك. ويتكەنى بۇگىندە كىشكەنتاي بالالار سىرقات­تانىپ، جەدەل ارادا شەتەل مەديتسيناسىنا جۇگىنۋ قاجەت بولعان جاعدايدا اقشا تاپپاي قينالىپ جاتادى. ال الگىندەي جۇيە ەنگىزسەك ولارعا قارجى جيناۋ قيىن بولماس ەدى. ول ءۇشىن الدىمەن دەنساۋلىقتى مەملەكەتتىك مىندەتتى ساقتاندىرۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ كەرەك. مەملەكەت تەك جۇمىسپەن قامتىلماعان ازاماتتاردى ساقتاندىرسا، جۇمىس ىستەيتىن ازاماتتاردى جۇمىس ىستەيتىن مەكەمەسى جالا­قىسىنان ۇستاپ وتىرۋ ارقىلى ساقتان­دىرىلۋى ءتيىس. ايتا كەتەر جايت، تەگىن ءنار­سەنىڭ قادىرى بولمايتىنى سەكىلدى، ادامدار ءوز دەنساۋلىعىنىڭ قادىرىنە جەتە بەرمەيدى. سوندىقتان بولاشاقتا مىندەتتى مەديتسينا­لىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىن ىسكە قوسۋ قاجەت. ونىڭ ىشىندە قوعامداعى ءاربىر ادامنىڭ مۇمكىنشىلىگىنە قاراي دەنساۋلىعىن ساقتان­دىرۋعا جاعداي تۋعىزۋىمىز قاجەت. سوندا ءاربىر ادامنىڭ ءوز دەنساۋلىعىنا دەگەن جاۋاپكەرشىلىگى كۇشەيەدى. ەگەر قالتاسىنان قارجى شىعارىپ، جىل سايىن ءوز دەنساۋلى­عىن ساقتاندىرىپ وتىراتىن بولسا، ادامدار دەنساۋلىعىن كۇتۋگە دە ايرىقشا كوڭىل بولەر ەدى.

- سىزدەردىڭ جەدەل جەلى جۇيەلە­رىڭىز ارقىلى مەديتسينا سالاسىنىڭ كەمشىن تۇسىن ءدوپ باسىپ تابۋعا بولاتىن سەكىلدى. سىزدەرگە ەڭ كوپ تۇسە­تىن ارىز-شاعىم تۇرلەرى قانداي؟

- ءدال قازىرگى تاڭدا پورتالعا قولى جەتپەگەن ناۋقاستاردىڭ ارىزى كوپ. سونداي-اق پورتال الىپ بولعاننان كەيىن اۋرۋحاناعا جەتە الماي، اۋرۋىن اسقىندىرىپ الىپ جات­قاندار مەن ەمحانادا نەۆروپاتولوگ، ەندوكرينولوگ مامانداردىڭ جەتىسپەۋشى­لىگىن ايتىپ، شاعىمداناتىندار كوپ. جەكە­مەنشىك كلينيكالاردىڭ قاتەلىگىن ايتىپ شاعىمداناتىندار دا بارشىلىق. تاعى ءبىر ءجيى تۇسەتىن ارىز - دارىگەرلەردىڭ ناۋقاستان ورىنسىز اقشا تالاپ ەتۋى. دياگنوزدى دۇرىس قويا الماعان دارىگەرلەردىڭ ۇستىنەن ارىز تۇسىرەتىن ناۋقاستار كوپ كەزدەسەدى. جانە دارىگەردىڭ قاتەلىگى سالدارىنان جاقىن-جۋىعى قايتىس بولعاندار ءجيى ارىز جازادى. ايتا كەتەر جايت، بىزدە وسىنداي ارىزداردى قاراۋ كەزىندە تاۋەلسىز ساراپشىلار جەتىسە بەرمەيدى. بىزدە «تاۋەلسىز ساراپشى» دەگەن اتى عانا. تاۋەلسىز ساراپشى تاعايىندالدى  دەپ ايتادى، شىن مانىندە ول ساراپشىنىڭ ءوزى ءبىر اۋرۋحانادا دارىگەرلىك قىزمەت اتقا­رادى. اينالىپ كەلگەندە، «قارعا قارعانىڭ كوزىن شۇقىماي»، ءبارى سۇتتەن اق، سۋدان تازا بولىپ شىعا كەلەدى. ال دارىگەردىڭ قاتەلىگىن سول ماماندىقتاعى ادام عانا تابا الادى. باسقا ەشقانداي مامانعا دارىگەردىڭ قاتە­لىگىن تاۋىپ الۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان ناۋ­قاستار تاراپىنان تۇسكەن ارىزعا مەدي­تسينالىق ساراپتاما جاساۋ كەزىندە مىندەتتى تۇردە قوعامدىق ساراپشى دا تاعايىن­دال­عانى ءجون دەر ەدىم. ءبىزدىڭ «امان-ساۋلىق» قوعامدىق قورىمىزعا ءۇش جارىم جىلدىڭ ىشىندە 14 مىڭنان استام شاعىم كەلىپ ءتۇستى. ناۋقاستار مەن مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى اراسىنداعى تۇيتكىلدى ماسەلەلەردى شەشۋ ماقساتىندا الداعى ۋاقىتتا دا جەدەل جەلى جۇيەسى جۇمىس ىستەي بەرمەك. مەديتسينا سالاسىنا قاتىستى ارىز-شاعىمدارى بار ازاماتتار ءبىزدىڭ جەدەل جەلى جۇيەسىنىڭ (8(7272)320851, 8(7272)320852 تەلە­فون­دارىنا حابارلاسۋىنا بولادى.

- قالتاسىندا قارجىسى بارلار رەتى كەلسە شەتەل اسىپ ەمدەلۋگە اۋەس. وسى ورايدا دارىگەرلەرىمىزدىڭ بىلىكتىلىگىنە قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟

- دۇرىس ايتاسىز. قالتاسىندا اقشاسى بارلار دا، شەنەۋنىكتەرىمىز دە ەمدى تەك شەتەلدە الادى. ەلىمىزدىڭ مەديتسيناسىنىڭ قانداي كۇيدە ەكەنىن وسىدان-اق بىلۋگە بو­لا­دى. مەن بۇدان ارتىق باعا بەرە الماي­مىن. قالتاسىندا اقشاسى بار ازاماتتار ەلىمىزدە ەمدەلمەيدى. بۇل جاعداي ەلىمىزدەگى مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋدىڭ ناقتى كور­سەتكىشى دەۋگە دە بولادى. ياعني قازاق مەدي­تسيناسىنىڭ تالاپقا ساي ەمەستىگىنىڭ ايعاعى. ەلىمىزدە تەك شەتەلگە شىعۋعا شاماسى جوق­تار عانا ەمدەلەدى. بۇگىندە حالقىمىزدىڭ ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ جاسىن ۇزارتۋ تۋرالى اڭگىمە قوزعالۋدا. جاپوندار نەگە ۇزاق ءومىر سۇرەدى؟ ويتكەنى ولار دەر كەزىندە دارىگەرگە كورىنىپ وتىرۋدى ادەتكە اينالدىرعان. راس، باسقا دا فاكتورلار بار شىعار، بىراق قاي اۋرۋ بولماسىن، ءبىرىنشى ساتىسىندا انىقتاپ، ەمدەپ، ساۋىقتىرىپ الۋدىڭ ماڭىزى زور. بىزدە اۋرۋ ابدەن اسقىنىپ، ءۇشىنشى، ءتورتىنشى ساتىسىنا بارعاندا عانا دارىگەرگە جۇگىرەدى. ال اسقىنعان اۋرۋدى ەمدەپ جازۋدىڭ ءۇمىتى از. ءبىز كەڭەس زامانىنان قالعان «اۋىرسام دارىگەر كىنالى»، «بالام جامان وقىسا ۇستازى كىنالى» دەگەن پسيحولوگيادان ءالى ارىلا الماي ءجۇرمىز. دارىگەر اۋرۋدان اراشالاپ قالمايدى، تەك اۋرۋدان ايىعۋعا كومەكتە­سەدى. وسىنى ۇمىتپاۋ كەرەك. اركىم ءوز دەن­ساۋلىعىنا ءوزى جاۋاپتى.

- سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدەگى اۋرۋلاردىڭ ءتۇرى «جاسارىپ» بارادى. ءبىز اۋرۋدىڭ الدىن الۋعا قاۋقارسىزدىق تانىتىپ وتىرمىز با، الدە باسقا دا سەبەپتەرى بار ما؟

- دەنساۋلىق تەك قانا مەديتسينا سالا­سىنا قاتىستى دۇنيە ەمەس. ەڭ الدىمەن، ادام­نىڭ وزىنە، دەنساۋلىعىن كۇتۋىنە، جەگەن تاماعىنا تىكەلەي قاتىستى. سوندىقتان دەنى ساۋ بولىپ ۇزاق ءومىر سۇرگىسى كەلگەن ادام ءوز دەنساۋلىعىن ءوزى كۇتۋى كەرەك. مەديتسينا تەك سول دەنساۋلىق سىر بەرە باستاعان كەزدە اتتار تابالدىرىق سانالۋى ءتيىس. ال وعان دەيىنگى جاعدايدىڭ بارلىعى ءار ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى. اۋرۋلاردىڭ جاسارۋىنا ەكولوگيالىق احۋال سەكىلدى باسقا دا دۇنيەلەر اسەر ەتەدى. الايدا ادامداردىڭ ءوز دەنساۋلىعىن ساقتاي ءبىلۋى كوپ نارسەگە اسەر ەتەرى ءسوزسىز.

الاشقا ايتار داتىم بار...

ەلىمىزدە جاعدايى بار ادامدار بالالارىن شەتەلگە وقۋعا جىبەرۋگە اۋەس. ال شەتەلگە وقۋعا بارعان بالالار ەبىن تاۋىپ، ءسىڭىسىپ سوندا قاۋعا تىرىسادى. ياعني ولار ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنا سەنبەي وتىرعانداي. ەلىمىزدە حالىق سانى ونسىز دا از. راس، تاۋەلسىزدىك العان جىلدان بەرى قاراي ءبىر ميلليونداي ورالماندى ەلىمىزگە كوشىرىپ الىپ كەلدىك. الايدا ەلىمىزگە، اتاجۇرتىنا قايتىپ كەلگىسى كەلەتىن قازاقتاردىڭ سانى تىم از. الىس شەتەلدەگى قازاقتار ەلىمىزگە كوشىپ كەلۋگە قۇلىقسىز. وسى ۋاقىت ىشىندە موڭعوليادان، وزبەكستاننان قانداستارىمىز قايتىپ كەلدى. ال ەۋروپادان قايتىپ كەلگەن قازاقتار جوقتىڭ قاسى. مۇنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ كورسەتكىشى بولا الادى. تالانتتى، دارىندى جاستاردى شەتەلدىكتەر وزدەرى ساتىپ الىپ، گرانتىمەن وقىتىپ جاتسا، قالعاندارى ءوز كۇشتەرىمەن شەتەلگە كەتىپ جاتىر. بۇگىندە ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنا سەنەتىندەردەن گورى سەنبەيتىندەردىڭ قاتارى باسىم سەكىلدى... مەنى وسى ءبىر قۇبىلىس قاتتى قورقىتىپ، تولعاندىرادى.

قۋانىش ابىلداقىزى

«الاش ايناسى» گازەتى