مىنا ءبىر قاناتتى ءسوزدى كوبىڭىز بىلەسىزدەر: «ادام-پەندە ءوزى تانىمايتىن نارسەگە دۇشپان بولادى» دەگەن.

ولاي دەسەك، ءدال قازىرگى كەزدە كەسەلىمەن الەمدى جاۋلاپ «پاندەميا» دەپ ات العان اۋرۋ تۋدىرعىش ۆيرۋس تۋرالى ءبىز نە بىلەمىز؟ ول جونىندەگى دۇنيەجۇزىلىك اقپارات تاسقىنى سول ۆيرۋستان دا كوپ تاراپ جاتىر. الايدا، ءدال وسى «جاۋدىڭ» نە ەكەنى، ونىڭ تابيعاتى قانداي ەكەنى، قالاي تاراپ، قايدا ءوسىپ-ونەتىنى جونىندەگى «عىلىمي-كوپشىلىك اقپاراتتىڭ» وتە ازدىعى بايقالادى. سول ءۇشىن وسى ۆيرۋس دەپ اتالاتىن «كورىنبەيتىن جاۋ» تۋرالى از عىلىمي ماعلۇمات ايتا كەتسەم، دۇشپاندى تانۋدىڭ قورعانۋعا دا پايداسى ءتيسىن دەگەن نيەت دەپ بىلەرسىزدەر.

وسىدان ءۇش ءجۇز ەلۋ جىلعا تاياۋ ۋاقىت بۇرىن ياعني 1673-جىلى گوللانديالىق ونەرتاپقىش لەۆەنگۋك ءوزى جاساعان ۇلكەيتكىش شىنى ارقىلى تامشى سۋدان «كىشكەنتاي جاندىكتەردى» ياعني ءبىز قازىر «باكتەريا» دەپ اتايتىن تىرشىلىك يەلەرىن العاش اشقان ەدى. ءسويتىپ، باكتەرولوگيا دەگەن عىلىم سالاسى وسىدان باستاپ دامىعانى سونشا، ادامزات قازىر باكتەريالاردىڭ ءتۇرلى-ءتۇرلى پايدالىسىن شارۋاشىلىققا قولدانىپ، اۋرۋ تۋدىراتىنىنا قارسى ۆاكتسينا دايىنداپ، اۋىرتقان كەزدە جازىپ الاتىن قانشاما ءتۇرلى انتيبيوتيكتەردى دە جاساپ قويدى.

ايتايىن دەگەنىم، وسى «كىشكەنتاي جاندىكتەردىڭ» ءتۇرىنىڭ سونشا كوپتىگى. جەر بەتىندە ومىرتقالى، ومىرتقاسىز دەپ ۇلكەن ەكى توپقا بولىنەتىن كوزگە كورىنەتىن كىشكەنتاي، وتە ۇلكەن الىپ قانشاما جاندىك-جانۋارلار بار ەكەنىن بيولوگيادان بىلەمىز. ال، باكتەريالاردىڭ ءتۇرى وسىلاردان 25 ەسە كوپ! ال، سانىنىڭ شەگى جوق دەسە بولادى. باكتەريا قولايلى جاعداي تۋعاندا ءار ءبىر جيىرما مينۋتتە ەكى ەسە كوبەيەدى. مۇنى بىلاي تۇسىنۋگە بولادى، جالعىز باكتەريا وسىلاي وسكەندە جەر بەتىن ون كۇندە تولىق جابا الادى!

سودان دا، باكتەريا جەر بەتىنىڭ بۇكىل تۇكپىرىندە تىرشىلىك ەتەدى. ءبىر گرامم توپىراقتا ءۇش ميللياردقا دەيىن، وزەننىڭ ءبىر سانتيمەتر كۋب تازا سۋىندا ءجۇز مىڭنان كەم ەمەس، ۇلكەن قالالاردىڭ اۋا توزاڭىنىڭ سانتيمەتر كۋبى سايىن سۋداعىدان ءسال عانا از وسى باكتەريالار «سايران سالىپ» جۇرەدى. جاۋىن تامشىسىندا عانا وتە از، نە بولماۋى مۇمكىن.

باكتەريا ءتىپتى، مۇحيتتىڭ ەڭ تەرەڭ تاس قاراڭعى تۇبىندە دە، جۇزدەگەن مەتر تەرەڭنەن اتىلىپ شىعاتىن ارتەزيان سۋلاردا دا، جەر استى مۇناي قۇرامىندا دا، وتتاي جانعان ساحارا قۇمدارىندا دا، انتاريكتيكانىڭ مۇز-جارتاستارىندا دا كەزىگە بەرەدى.

ال، ادامنىڭ ءوز دەنەسىندە دە ءتۇر-ءتۇرى قاپتاپ ءجۇر. ونىڭ ادام دەنەسىنە قىزمەت ەتەتىن پايدالىسى دا، دەنە السىرەگەن كەزدە باس سالىپ اۋرۋ تۋدىراتىن ءتۇرى دە قاتار تىرشىلىك ەتۋدە.

ماسەلەن، توق شەگىمىزدەگى باكتەريانىڭ ميكروفلوراسى ءبىزدى جىلۋمەن قامتاماسىز ەتەتىن ەنەرگيا كوزى ءارى جەگەن ازىعىمىزدىڭ ەڭ سوڭعى قالدىعىن قورتاتىن ەڭ پايدالى ءتۇرى. ال، جۇتقىنشاق بەزىندەگى سترەپتوكوكك دەگەن باكتەريا «انگينا-تونزيلليت» دەگەن دەنساۋلىققا زياندى سوزىلمالى اۋرۋدىڭ قوزدىرۋشىسى.

مىنە، وسىلايشا ءبىزدىڭ بۇكىل دەنەمىز باكتەريالاردىڭ «كۆارتيراسى» دەسە دە بولادى. بەت-ءجۇزىمىز، شاشىمىزدىڭ اراسى، بۇكىل دەنەمىزدەگى تەرىلەردىڭ تەسىكتەرى، قول، ساۋساق، تىرناق استى، اۋىز، مۇرىن قۋىسى... قويشى باكتەريا مەكەندەمەيتىن ءبىر جەر تابا المايسىز!

مۇنى نەگە ايتىپ وتىرسىز، باكتەريانىڭ ۆيرۋسقا قانشا قاتىسى بار، دەگەن سۇراق كوكەيىڭىزگە تۋىپ كەلە جاتقان بولۋ كەرەك. ويتكەنى، وسى كوزگە كورىنبەيتىن ەكى جاندىكتىڭ ءوزارا بايلانىسى اۋرۋ تۋدىراتىن ۆيرۋستان قورعانۋ جاعىنان وتە قاتىستى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن ايتىپ ەدىم. ەندى، سوعان كەلەمىز.

باكتەريانىڭ ەڭ كىشكەنەسى 2-4 ميكرون، ال ەڭ ۇلكەنى 40 ميكرون بولادى. ءبىر ميكرون دەگەن ميلليمەتردىڭ مىڭ دا ءبىر بولىگى ەكەنىن ويلاساڭىز، باكتەريانىڭ قانشالىقتى كىشكەنتاي ەكەنىنە تاڭقالاسىز. سويتە تۇرا باكتەريا ءبىر جاسۋشالى كادىمگى جاندىك، ءوز-ءوزىنىڭ وزگەشە ءتۇرى بار، كوبەيەدى، ءوز جاۋىنان ساقتانادى... دەگەن سەكىلدى.

ال، بىزگە «جاۋ بولىپ ءتيىپ جاتقان» ۆيرۋستىڭ كولەمى قانداي؟ ورىستىڭ ءبىر ۆيرۋسولوگ عالىمى ونى ادامدارعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن بىلاي سالىستىرىپتى: ۆيرۋستى ءبىر تيىندىق دوڭگەلەك دەپ كورسەك، ەڭ ۇلكەن باكتەريا ونىڭ جانىندا ماسكەۋدىڭ «دينامو» دەگەن ستاديونىنداعى فۋتبول الاڭىنداي دەپتى. ياعني، ۆيرۋس باكتەريانى ولشەيتىن ولشەمنەن مىڭ ەسە كىشى ميلليميكرون دەگەن ولشەممەن مولشەرلەنەدى ەكەن. ماسەلەن، ميدىڭ مەنينگيت اۋرۋىن قوزدىراتىن ۆيرۋسى 30 ميلليميكرون، ال تەمەكى جاپىراعىن شىبارلايتىن ۆيرۋس بۇدان ەكى ەسە كىشى، اۋسىل قوزدىرعىش ۆيرۋس 8 ميلليميكرون عانا.

مىنە، ۆيرۋس وسىنشا كىشكەنتاي بولعاندىقتان دا عىلىمدا بەلگىلى بولعانىنا ءجۇز جىلدان عانا استى. ياعني، 1892-جىلى رەسەي عالىمى دميتري يۆانوۆسكي ۇزاق ۋاقىت جاساعان جانكەشتى تاجىريبەنىڭ ناتيجەسىندە «تەمەكى جاپىراعىن شىبارلاپ» اۋىرتاتىن كەسەلدىڭ باكتەريادان دا كىشكەنتاي «بەلگىسىز جاندىكتەن» ەكەنىن تاپتى. بىراق، ونى ەڭ زور ۇلكەيتكىش ميكروسكوپپەن دە كورە العان جوق. تەك قانا، اۋىرعان تەمەكى جاپىراعىنان الىنعان ءسولدى ەرەكشە نازىك سۇزگىمەن  كوپ قايتا ءسۇزۋ ارقىلى سونداي جاندىكتىڭ بار ەكەنىن دالەلدەدى.

وسى ۆيرۋستى تەك قانا ەلەكتروندىق ميكروسكوپ ىسكە اسقان سوڭ كورگەندە ياعني 200 مىڭ ەسە ۇلكەيتكەندە كوزگە تۇسەتىن قارىنداش ءپىشىندى «تىرلىك يەسى» بولىپ شىقتى. (ادامزات الدىنداعى وسىنداي ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن كەيىن بولسا دا رەسەيدىڭ ۆيرۋسولوگيا ينستيتۋتىنا يۆانوۆسكيدىڭ اتىن بەرگەن ەكەن.)

الايدا، ۆيرۋسولوگيا عىلىمى وپ-وڭاي قالىپتاسا سالعان جوق. كوپتەگەن بيولوگ عالىمدار ۆيرۋستى جاندىك ەمەس، كۇردەلى حيميالىق زات دەپ اتادى. ويتكەنى، ۆيرۋستا جاسۋشا-كلەتكا جوق ەدى. ۆيرۋستىڭ بۇكىل ءتۇرى وتە كۇردەلى پروتەين بەلوكتارى مەن نۋكلەين قىشقىلىنان قۇرالادى. پروتەين بەلوگىن ۆيرۋستىڭ قابى دەسەك، نۋكلەين قىشقىلى ونىڭ وزەگى سانالادى.

ماسەلەن، تەمەكى جاپىراعىن اۋىرتاتىن ۆيرۋس تاياقشاسىنىڭ ىشىندەگى نۋكلەين قىشقىلىنىڭ ۇزىن مولەكۋلاسىن ەرەكشە ءتاسىل ارقىلى جەكە سۋىرىپ العاندا ول «جاندىكتىك» قاسيەتىنەن دەرەۋ ايىرىلىپ، انشەيىن حيميالىق زاتتارعا اينالىپ شىعا كەلگەن. ۆيرۋس كەزىندەگىسى سەكىلدى بىرىنەن-ءبىرى كوبەيەتىن، ءوز ءتۇرىن ساقتايتىن، ورتانىڭ كەرى اسەرىنەن «قاشاتىن» قاسيەتىنەن ايىرىلىپ قالعان. بۇل عاجاپ تاجىريبە، قالاي دەسە دە، ۆيرۋستىڭ ەڭ قاراپايىم جاندىك ەكەنىن كورسەتىپ بەردى.

سونىمەن قاتار، ۆيرۋستىڭ وزەگىن قۇرايتىن نۋكلەين قىشقىلى ونىڭ نەگىزگى قاسيەتى، تىرلىك بەلگىسى ەكەندىگى دە انىقتالدى.

وسىنداي، قانشاما زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسىندە سونشا ءجۇز جىلدان بەرى ادامزاتتى تالاي قىرعىنعا ۇشىراتىپ كەتكەن «تۇماۋ-گريپپ ۆيرۋسىنىڭ» ءتۇر-ءتۇرى بەلگىلى بولدى. باۋىردىڭ جۇقپالى دەرتىن تۋدىراتىن ۆيرۋس تۇرلەرى دە ابدەن تانىلدى. ءسويتىپ، ۆيرۋسولوگيا عىلىمى مەديتسينا سالاسىنىڭ ءبىر قاناتى بولىپ، ودان ساقتانۋدىڭ، ەمدەۋدىڭ جولدارى دا جولعا قويىلىپ كەلە جاتقان ەدى.

ۆيرۋسولوگيانىڭ ەڭ نەگىزگى جاڭالىعى ۆيرۋستاردىڭ پارازيت جاندىك ەكەندىگىن اشقانى. وسىعان بايلانىستى ۆيرۋستاردى نەگىزگى ءۇش توپقا بولەدى: قازىر وسىمدىك تەكتى 200 ءتۇرلى ۆيرۋس انىقتالعان. ال جانۋار جانە ادام تەكتى ۆرۋستاردىڭ دا تۇرلەرى سول شامادا.

بىلايشا، ايتقاندا ۆيرۋستار تەك قانا ءتىرى، جاندى ورگانيزمدە عانا تىرلىك ەتە الادى دەگەن ءسوز. وسىنشا ءتۇرلى ۆيرۋستار ءوز «تاڭداعان ولكەسىندە» عانا ءتىرى بولا الادى. ماسەلەن، وسىمدىك تەكتى ۆيرۋستىڭ جانۋار مەن ادامعا قاتىسى جوق. الايدا، جانۋار تەكتى ۆيرۋستار ادامعا جۇعا الادى. ال، ادام تەكتى ۆيرۋستىڭ دا ادام دەنەسىندە «جاقسى كورەتىن» ارنايى جەرلەرى بار. «سارسۇزەك» ياعني گەپاتيتتىڭ «س»، «ۆ» ت.ب. تۇرلەرى تەك باۋىرعا كىرىپ سونى بۇلدىرەدى. گريپپ ۆيرۋستارى كەڭىردەك، برونحلاردا تەز وسەدى دەگەن سەكىلدى...

ەندى، ۆيرۋستار قايتىپ تارالادى، قالاي جۇعادى دەگەنگە كەلەيىك. ماقالامىزدىڭ باس جاعىندا توپىراقتا، اۋادا، سۋدا... قانشاما باكتەريالاردىڭ بولاتىنىن ايتتىق. مىنە، اۋرۋ تۋدىراتىن ۆيرۋستار ۋاقىتشا وسى باكتەريالاردى «كولىك» ەتە الادى. كوزدەگەن جەرىنە جەتكەنشە ءبىراز ۋاقىت «وزىنەن ۇلكەن» وسى جاندىكتى پانالاي تۇرادى دەگەن ءسوز. تۇماۋ-گريپپ تۋدىراتىن ۆيرۋستى مەديتسينادا «تىنىس جولدارىنىڭ جەدەل تۇماۋى» (ورز) ياعني اۋا-كوپىرشىكتەرى ارقىلى جەدەل تارالاتىن ۆيرۋستىق جۇقپالى اۋرۋ دەپ اتايدى.

بىلايشا ايتقاندا، گريپپ-تۇماۋمەن اۋىرعان ادامنىڭ تۇشكىرىك، جوتەلى، سويلەگەنى ارقىلى اينالاعا شاشىراعان ۆيرۋستار اۋاداعى باكتەريالارعا جابىسىپ باسقا ساۋ ادامدارعا تاسىمالدانادى دەگەن ءسوز. اۋاداعى باكتەرياعا جابىسقان مىڭداعان جاڭا ۆيرۋستار باسقا ادامداردىڭ تىنىس جولىنا، مۇرىن قۋىسىنا، اۋىزىنا، جۇتقىنشاعىنا كىرىپ كەلەدى. كىرىپ كەلە سالا جاڭا ۆيرۋس ەندى، ادامنىڭ وزىنە قولايلى جەرى سانالاتىن تاماق، مۇرىننىڭ كىلەگەي قاباتىنا جابىسا باستايدى.

الايدا، ادامنىڭ ارنايى قورعانىسقا ارنالاعان كىلەگەي قاباتتارى جاڭا شابۋىلداۋشى ۆيرۋستاردى «حوش كەلدىڭ!» دەپ، قۇشاعىنا المايتىنى انىق. ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە، تۇشكىرۋ ارقىلى «كىرىپ كەلگەندەردى» قۋىپ شىعۋ امالى ىسكە اسادى. ودان، امان قالعان ۆيرۋستاردى كىلەگەي قاباتتىڭ «ەرىتىپ جىبەرۋشى» سولدەرى ىسكە جەگىلىپ جويۋعا كىرىسەدى. ودان دا امان قۇتىلىپ كەڭىردەككە قاراي قاشقان ۆيرۋستاردى «جوتەل» دەگەن رەفلەكس قاقىرىقپەن قوسىلىپ قۋىپ شىعۋدى قاراستىرادى.

سونىمەن قاتار، سىرتتان «ۆيرۋس» دەگەن جاۋ كىرىپ كەلگەندىگى بۇكىل دەنەدە ەرەكشە تۇيسىك ارقىلى جاريالانىپ يممۋندىق-جۇيە ياعني دەنەدەگى ىشكى ىستەر قورعانىسى قارسى شابۋىلعا دايىندالادى. ءسويتىپ، ليمفاداعى، قانداعى قانشاما «ارنايى تۇيىرشىكتەردىڭ» ساندارى ادەتتەگىدەن مولايتىپ، قورعانىسقا دايىن تۇرادى. مۇنداي تابيعي «SOS»-تىڭ ەڭ العاشقى بەلگىسى دەنە تەمپەراتۋراسىنىڭ ەرەكشە قىزۋى ارقىلى بىلىنەدى.

بىراق، قاۋىپتى ۆيرۋس دەنەگە كىرە سالا ونداي «SOS» جاريالانبايدى. ياعني «جاسىرىن» كەزەڭ دەگەن بولادى. بۇل دەنەگە كىرگەن ۆيرۋستىڭ اداپتاتسياعا ءتۇسىپ كۇش العانشا «بۇعىپ جاتۋى» دەسە بولادى. (شەتەلدەن اۋىرعانىن بىلمەي كەلگەندەر وسى كەزەڭدە قالعاندار).

ال، قازىرگى تارالىپ جاتقان «كوروناۆيرۋس» وسى گريپپ-ۆيرۋسىنا وتە ۇقسايدى. كوپشىلىك تىعىز جينالعان جەردە تەز تارالۋى، ۇلكەن قالالاردا كوبەيۋى بۇل ۆيرۋستىڭ دا اۋا-كوپىرشىك ارقىلى، اۋاداعى باكتەريالاردى «كولىك» ەتەتىنىن دالەلدەپ تۇر. جانە، جۇققان ادامداردىڭ دا ەڭ اۋەلى تىنىس جولىن بۇلدىرۋدە. سول سەبەپتەن دە، ۇلكەن قالالارداعى كوشەلەردە اۋقىمدى دەزينفەكتسيالارىنىڭ جۇرگىزىلۋى اۋاداعى جانە باسقا زاتتارداعى باكتەريالاردى قىرىپ-جويۋ ارقىلى ۆيرۋستاردىڭ جولىن كەسۋ بولىپ تابىلادى.

ال، ۆيرۋستاردى جۇقتىرعان ادامدار بولسا ونى ءالى جەتپەگەن جەرگە «تاسىمالداۋشى» دەگەن ءسوز. سول سەبەپتەن دە، ىندەتتى ودان ءارى تاراتپاۋدىڭ، قوعامدى ساقتاۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى «كارانتين ءتارتىبىن» ورناتۋ ەكەنى انىق.

ادامزاتتىڭ سوڭعى ەلشىسى (س.ا.ۋ.) دە: «ىندەت تارالعان ولكەدەن شىقپاڭدار ءارى ىندەت تارالعان ولكەگە بارماڭدار»، دەگەن ءحاديسىن قازىر ەپيدەميولوگيا عىلىمى جان-جاقتى دالەلدەپ قويعانى تەگىن ەمەس.

وسىعان سايكەس، بۇل ىندەتتەن جەكە ادامنىڭ ەڭ ءتيىمدى ساقتانۋ جولىن دا وسى سۇننەتكە بايلانىستى ەتىپ ايتساق بۇكىل ادامعا تۇسىنىكتى بولار دەپ، ۇمىتتەنەمىز. پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.): «مۇسىلمان ادام قايدا جۇرسە دە دارەتپەن ءجۇرسىن»، دەگەن ماعىناداعى ءحاديسىن امانات ەتكەنى، مىنا دۇنيەدە پالە مەن ىندەتتەن ساقتانۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى ەكەنىن كورسەتىپ تۇرعان سەكىلدى.

كۇنىنە بەس رەت، كەيدە ودان دا كوپ رەت الىناتىن دارەتتىڭ ءتورت پارىزى، ءبىز جوعارىدا ايتقان دەنەنىڭ اشىق جەرىندە جۇرەتىن باكتەريالاردى جۋىپ، تازارتىپ تۇراتىن عاجاپ عيبادات ەكەنى انىق.

ال، دارەتتىڭ سۇننەتى سانالاتىن تاماق، اۋىز قۋىسىن ءار جولى ءۇش رەتتەن قارعارا ارقىلى شايۋ، مۇرىن قۋىسىن دا كەڭسىرىككە دەيىن ءۇش رەتتەن شايۋدىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەندىگى ماقالادا ايتىلعان ماسەلەنى ۇققان ادام ءۇشىن وتە تۇسىنىكتى شىعار.

ويتكەنى، وتە تازا تۇرعان مۇرىن قۋىسى مەن تاماق قۋىسى شاڭ باسقان، كىر باسقان قۋىستان ارتىق ەكەنى، ىندەتكە قارسىلاسۋ قابىلەتى جوعارى بولاتىنى بەلگىلى ەمەس پە!؟ (ماشينەڭىزدىڭ بىتەلگەن ماي-ءفيلترىن اۋىستىراتىنىڭىزدى ەسكە الىڭىز!)

ۇلى جاراتۋشى ءاربىر ادامنىڭ مۇرىن، تاماق قۋىسىندا عاجايىپ قورعانىس جۇيەسىن جاراتىپ قويعاندىعى، ءبىزدىڭ تاعىپ جۇرگەن ماسك-تۇمىلدىرىقتان ارتىق ەكەنىن ءسال ويلانعان ادام ۇعا الادى دەيمىز. وسىنداي قاراپايىم، اقشا جۇمسالمايىن، ارىپ-شارشامايتىن ءتيىمدى ءبىر ساقتانۋدى مۇسىلمان رەتىندە، بۇرىنعى دارگەر رەتىندە وتانداستارىما ايتۋدى وزىمە مىندەت سانادىم. (باسقا ساقتانۋ، ەمدەلۋ جولدارى جەتكىلىكتى ايتىلۋدا)

ال، قازىرگى اقپاراتتا كوپ جازىلىپ جاتقانداي قاريا ادامداردىڭ بۇل ىندەتكە تەز شالدىعۋى ولاردىڭ مۇرىن، تاماق كىلەگەي قاباتتارىنىڭ كارىلىكتەن جۇقارىپ السىرەۋى جانە يممۋندىق-قورعانىس جۇيەسىنىڭ دە ازايۋى دەپ ۇعۋ كەرەك.

جانە، ءبىر پىكىردى قوسا كەتسەم دەپ، ەدىم. وسىدان ءجۇز جىلعا تاياۋ ۋاقىت بۇرىن گريپپتىڭ تاعى ءبىر پاندەمياسى تارالعان كەزدە الدەبىر فيزيك عالىم «بۇل گريپپ كۇننىڭ رادياكتيۆتىگىنە بايلانىستى كۇشەيىپ تۇر، كۇن اكتيۆتىگى ازايعان كەزدە توقتايدى» دەگەندە، نادان كوپشىلىك «اسپانداعى كۇننىڭ جەردەگى اۋرۋعا قانداي قاتىسى بار؟» دەپ، مازاق قىلىپتى. بىراق، بۇل عىلىمدا قازىر دالەلدەنىپ قويعان قۇبىلىس. قازىر دە، وسىنداي ۆرۋستىڭ ءورشۋى، دۇنيەجۇزىندە اۋا-رايى كاتاكليزمدەرىنىڭ كۇشەيۋى جەر شارنىڭ ماگنيت ءورىسىنىڭ اۋىتقۋىنان دەگەن بولجامدار دا ايتىلۋدا. راسىندا، شەكسىز الەمدى ءبىر-بىرىمەن ۇلى جاراتۋشىنىڭ سەبەپتەر زاڭدىلىعى ۇستاپ تۇرعانىن قالاي جوققا شىعارا الاسىز...

سوندىقتان، كەيبىر ساياساتكەر-بلوگەرلەردىڭ «بۇل قىتايدىڭ باكتەرولوگيالىق سوعىسى» دەگەنى عىلىمي ساۋاتسىزدىعى. جاندى ۆيرۋستى قويىپ، ادامزات تەحنولوگياسى ءالى كۇنگە كۇردەلى بەلوكتاردى دا قۇراستىرا العان جوق. سوندا، جاراتۋشىنىڭ عانا كۇشى جەتەتىن جاھاندىق قۇبىلىستى «قىتايلار باسقارىپ جاتىر» دەۋ تىم كۇلكىلى نارسە.

قايتا، يسلامتانۋشى عالىمداردىڭ «بۇل ۇلى جاراتۋشىنىڭ ادامزاتقا جاساعان ەسكەرتۋى، كوپتەگەن حيكمەتى بار عالامدىق قۇبىلىس» دەۋى الدەقايدا اقىلعا قونىمدى سەكىلدى.

اباي ماۋقاراۇلى،

جازۋشى-جۋرناليست.

Abai.kz