باسى: تاريحي كوتەرىلىس حاقىندا

ايىپتى بولۋ

شولاق بەلسەندىلىك – قازاق قوعامدىق ءومىرىنىڭ سوزىلمالى اۋرۋى. بەلگىلى قوعام قايراتكەرى باقىتجان قاراتاەۆ حالىق شىبىنشا قىرىلعان وتىز ەكىنشى جىلعى الاپات اشارشىلىققا ايىپتى باسشى تەك گولوششەكين ەمەس، قايتكەندە پورتفەلدەن ايرىلماۋعا تىرىسقان مانساپقور قازاق قىزمەتكەرلەرى دە ەكەنىن جازىپ قالدىردى. ال سول جەتپىستەن اسقاندا اشتىققا ۇشىراپ ءسىڭىرى شىققان قارت زاڭگەر بولشەۆيكتەردىڭ اشارشىلىق ساياساتىن قازاق دالاسىندا جۇزەگە اسىرۋشى باس قىلمىسكەر مىنگەن ۇكىمەت ۆاگونى اقتوبە ستانتسياسىنا توقتاعاندا، سوناۋ پاڭ كەسكىنمەن ەسىكتەن شىعا بەرگەن جارتى پاتشا گولوششەكينگە جايداق اربامەن تاقالىپ، قالىڭ ەلدىڭ كوزىنشە، تىكەلەي، اششى دا اۋىر سوزدەر ايتقان ەكەن...

قوجايىننىڭ كىناسىنە قولشوقپارلار مەن جاندايشاپتار تۇگەل ورتاق بولۋعا ءتيىس.

بىراق بۇل – پايىمداعانعا عانا. ءىس جۇزىندە، كەشە عانا قۇلدىق ۇرىپ، ايداعانىنا ءجۇرىپ-تۇرعان قوجايىندارىنىڭ باسىنان باق تايعاندا، ولار تەز قۇبىلىپ، باسقا رەجيمگە دە تاپ سولاي جان-تانىمەن قىزمەت ەتۋگە بىلەك سىبانا كىرىسەدى. وندايلار ءار زاماندا بولعان، بولا دا بەرەدى. ولار كەزىندە «باي مەن مولدانى قامشىمەن قويداي قۋعان»، «اسىرا سىلتەۋ بولماسىن» دەگەن ۇرانمەن «اشا تۇياق قالدىرماعان»، «جاپون، گەرمان جانسىزدارىن» ءتۇپ-تامىرىمەن قوپارىپ، قۇرتقان...

ەگەر ءبىز بۇلار جونىندە ونداعان جىلداردان كەيىن ۇزىن قۇلاقتان، ياكي باسپاسوزدەن ءبىلىپ جۇرسەك، سول الىس جىلدارعى كەلەڭسىزدىكتەرمەن تامىرلاس شولاق بەلسەندىلىكتىڭ قازىرگى زامانداعى ۇلگىسىن ايگىلى سەكسەن التىنشى جىلعى ۇلت-ازاتتىق تولقۋعا بايلانىستى، ەندى، بەتپە-بەت كەزىكتىردىك. ولار كوز الدىمىزدا قىزىل جەندەتتەردىڭ جاستارىمىزدى قورلاعان قىلىعىن اقتادى. ازاماتتارىمىزدىڭ تەك قانا قازاق بولعانى ءۇشىن قۋعىنعا ۇشىراۋىنا قينالمادى. ءولىپ-ءتىرىلىپ، بۇكىل قازاق حالقى اتىنان ورىستاردان كەشىرىم سۇراپ الەككە ءتۇستى. ۇلتتىق نامىسى باردىڭ ءبارىن وقيعادان كەيىن اسقان قاتىگەزدىكپەن جازالاۋدا الدارىنا جان سالمادى...

ماڭعاز جاندايشاپتاردىڭ جادىگوي دە زىميان نازارلارىنا جوعارىدا ايتىلعان جاعدايدا، 1986 جىلعى 25 جەلتوقساندا، سودان ءبىر اپتاداي بۇرىن عانا ورىن العان جاستاردىڭ زور تولقۋىنا بايلانىستى جوعارعى كەڭەس تورالقاسى اپپاراتىنىڭ پارتيا جينالىسىندا سويلەگەنىمە بولا مەن دە ىلىگىپ، ولاردىڭ يماننان جۇرداي ساتقىندىقتارىن قاتتى سەزىنگەن ەدىم. «ايىبىمدى» مويىنداتۋ ماقساتىمەن پارتيا جانە اكىمشىلىك بۋىندارىندا مەنىمەن ەداۋىر اڭگىمە وتكىزىلدى. پارتيانىڭ ورتالىق كوميتەتىندەگى اۋمان اتتى ۇلت ماسەلەسىنىڭ «بىلگىرى» وسى ءسوز ءۇشىن «پارتيادان شىعارىلاسىز» دەگەن بولجامىن مەنەن جاسىرعان جوق.

مەن كوممۋنيست رەتىندەگى پىكىرىمدى كوشەدە ەمەس، كوممۋنيستەردىڭ باسقوسۋىندا ايتىپ «ايىپتى» بولعان سول جينالىستان التى كۇن وتكەندە، ياعني 31 جەلتوقسان كۇنى، جازۋشىلار وداعىنا كەلگەن رەسپۋبليكا پارتيا ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى گەننادي كولبيننىڭ الدىندا اقىن جۇبان مولداعاليەۆ ءوزىنىڭ ايگىلى ءسوزىن جاريا ەتتى. ونىڭ جۇرەكجاردى وي-پىكىرى برەجنەۆ الاڭىنداعى سويقاندى اشكەرەلەۋدە مەنىڭ قاتەلەسپەگەنىمدى راستادى! ءوز ايتقاندارىممەن ۇندەس شىققان بەدەلدى اعا ۇرپاق وكىلىنىڭ سول ءسوزىن مەن كوڭىلىمە مەدەت ەتىپ، ءوزىمدى ايىپتاۋشىلار الدىنا تارتىپ كوردىم. الايدا وعان مەنىڭ «تۇزىك» كوممۋنيستەرىم پىسقىراتىن ءتۇر تانىتپادى.

قورعانۋ

نە كەرەك، ون كۇننەن كەيىن، 1987 جىلدىڭ 5 قاڭتارىندا قازاق كسر جوعارعى كەڭەسى تورالقاسىنىڭ اپپاراتىندا 17–18 جەلتوقسان كۇنگى وقيعالاردى تاعى دا تالقىلاۋعا ارنالعان ەكىنشى پارتيا جينالىسى بولدى. بۇل جولى باياندامانى جوعارعى كەڭەس تورالقا توراعاسىنىڭ ءوزى جاسادى. ونىڭ بايانداماسىنىڭ ەداۋىر بولىگى مەنىڭ وتكەن جينالىستاعى ءسوزىمدى سىناۋعا ارنالدى. ءجارىسسوز كەزىندە مەن بىلاي دەدىم:

«توۆاريششي كوممۋنيستى! وبسۋجدايا ەتوت ۆاجنىي ۆوپروس، كاجدىي يز ناس يسپىتىۆاەت چۋۆستۆو وگرومنوي وتۆەتستۆەننوستي، ا يا، پو يزۆەستنوي ۆام پريچينە، – ۆ وسوبەننوستي. ۆى بىلي سۆيدەتەليامي توگو، كاك يا، ۆىستۋپايا 25 دەكابريا نا پارتينوم سوبراني، دوپۋستيل وتدەلنىە دوسادنىە وشيبكي. يا يح ۆ حودە وبسۋجدەنيا پولنوستيۋ وسوزنال ي ۆ كونتسە سوبرانيا زاياۆيل وب ەتوم.

نو توگدا يا نە سموگ پودروبنو راسشيفروۆات پريچينۋ سۆوەگو پوۆەرگشەگو ۆاس ۆ نەدوۋمەنيە ۆىستۋپلەنيا، ۆ چەم سەبيا پوتوم نە راز ۋكوريال. ۆ كونتسە كونتسوۆ يا رەشيل دات وبياسنەنيە سەكرەتاريۋ پارتبيۋرو توۆ. بابۋشكينۋ ميحايلۋ فەدوروۆيچۋ، ا سەيچاس، پولزۋياس سلۋچاەم، حوچۋ راسسكازات وب ەتوم ۆام.

ۆى زناەتە، كاك نا سوبراني مەنيا پوپراۆيلي كوممۋنيستى. نا درۋگوي دەن، نەسموتريا نا وگرومنۋيۋ زانياتوست ۆاجنىمي گوسۋدارستۆەننىمي دەلامي، ۋدەليل منە ۆرەميا، نەمالوە ۆرەميا، سالامات مۋكاشەۆيچ مۋكاشەۆ. ون پودۆەرگ موە ۆىستۋپلەنيە سكۋرپۋلەزنومۋ اناليزۋ، تەرپەليۆو ي مۋدرو رازياسنيال نەۆەرنوست وتدەلنىح مويح سۋجدەني. پوۋچيتەلنو بىلو دليا مەنيا ي بەسەدا ۆ رايوننوم كوميتەتە پارتي ۋ ەگو پەرۆوگو سەكرەتاريا توۆ. كادىربەكوۆوي ا.ك. ۆ ەتي دني، توۆاريششي، يا سپال وچەن پلوحو. ۆەد پولۋچيلوس تاك، چگو يا نالومال دروۆ، ي تەپەر، «پوجينال پلودى». مەنيا پودەلوم پوپراۆليالي. ي ۆسە جە، يا دولجەن ەتو وتمەتيت، پوپراۆليالي س بولشيم تاكتوم، س جەلانيەم پوموچ منە سامومۋ پونيات ۆسيۋ سەرەزنوست مويح وشيبوك. پەرۆايا مويا وشيبكا سوستويالا ۆ توم، چتو يا لەگكو پوددالسيا ەموتسي، ۆىزۆاننوي كۋلۋارنىمي رازگوۆورامي و سوبىتياح 17–18 دەكابريا. ۆ چاستنوستي، وسكوربيتەلنو ي ۆوزمۋتيتەلنو دليا مەنيا زۆۋچالي رازگلاگولستۆوۆانيا ت.شۋلگي وب ەففەكتيۆنوستي فيزيچەسكوي راسپراۆى س مولودەجيۋ نا پلوششادي ۆپلوت دو ۋبيەنيا. دليا نەگو ۆسە وني پوگولوۆنو بىلي انتيوبششەستۆەننىمي ەلەمەنتامي، كوتورىح نادو بيت پودرياد ي داجە ۋبيۆات، ا دليا مەنيا – پوداۆليايۋششەە بولشينستۆو يز نيح – ليش وبمانۋتىە پودسترەكاتەليامي رەبياتا، كوتورىح نادو بى سپاسات رازياسنەنيەم. ۆ درۋگوي راز، پوبىۆاۆ ۆ موسكوۆسكوم رايونە، ت. شۋلگا ۋدوۆلەتۆورەننو راسسكازال و توم، كاك «زاپروستو» ۋسپوكويل چلەنوۆ ودنوگو يز ترۋدوۆىح كوللەكتيۆوۆ سەكرەتار رايكوما، گوۆوريا يم: «چتو ۆاجنو دليا ۆاس؟ چتوب I سەكرەتار تسك بىل كازاحوم؟ يلي ۆ ماگازيناح بىل حلەب؟» دليا ت. شۋلگي ەتو بىلي چۋدودەيستۆەننىە سلوۆا، ا يا سچيتال تاكوە رازياسنەنيە پارتينوگو رابوتنيكا پريميتيۆنو-ۆۋلگارنىم ي ۆرەدنىم. ەتو سلىشالي توۆاريششي يشمۋحامەدوۆ، شولانوۆ، تايروۆ، تاتاباەۆا، وني نە دادۋت منە سوۆرات. شۋلگا – موي داۆني كومسومولسكي سوبرات. ۋج كتو-كتو، نو شۋلگا، ۆچەراشني كومسومولسكي رابوتنيك، دولجەن بىل پونيات، چتو ۆىشلي نا ۋليتسى پوليتيچەسكي نەزرەلىە رەبياتا، ي چتو ۆ ەتوي يح بەدە سوپريچاستنى ۆسە مى، ۆ ت.چ. ي ون، موجەت بىت بولشە – ون، پوسكولكۋ ون ۆچەرا رۋكوۆوديل شكولنىم وتدەلوم تسك كومسومولا، ا ەتي رەبياتا – ۆچەراشنيە شكولنيكي. نو شۋلگا ۆيدەل ۆ نيح تولكو پرەستۋپنيكوۆ، پروياۆليايا پري ەتوم وتكروۆەننو شوۆينيستيچەسكوە ناستروەنيە. ەتو ي پودستەگنۋلو مەنيا نا يزۆەستنوە ۆام زاپالچيۆوە ۆىستۋپلەنيە.

ۆوپروسى ۆوسپيتانيا مولودەجي زانيمايۋت مەنيا داۆنو. يا دليا مولودەجي ي دەتەي ناريادۋ س حۋدوجەستۆەننىمي پرويزۆەدەنيامي يزدال ي كنيجكي پو وبششەستۆەننو-پوليتيچەسكوي تەماتيكە پود نازۆانيامي: «زاۆەتام لەنينا ۆەرنى»، «ينتەرناتسيوناليزم – ناشە زناميا»، «ناگرادى كومسومولا»، «يۋنكور – يميا گوردوە». پوەتومۋ ۆ توم ۆىستۋپلەني يا زاترونۋل تەورەتيچەسكيە ۆوپروسى ينتەرناتسيونالنوگو ۆوسپيتانيا. ۆ كريتيچەسكوم پلانە يسپولزۋيا وتدەلنىە فاكتى يز سوبىتي تەح دنەي ي ۆىشەيزلوجەننىە وتكروۆەنيا ت. شۋلگي. نە راسپولاگايا دوستوۆەرنىمي سۆەدەنيامي، يا پريۆوديل ۆ ۆىستۋپلەني سۆوي ۆپەچاتلەنيا وت رازروزنەننىح فاكتوۆ، ۆ چەم ي زاكليۋچاليس موي سەرەزنىە وشيبكي.

وشيباياس ۆ چاستنوستي، ۆ گلاۆنوم يا بىل نەپوكولەبيمو تۆەرد: يا تسەليكوم ي پولنوستيۋ پوددەرجيۆال پوليتيكۋ پارتي، وبراششەنيە تسك كپك، پرەزيديۋما ۆس ي سم رەسپۋبليكي ك الماتينتسام، ۆىراجال ۋۆەرەننوست ۆ نەزىبلەموستي درۋجبى نارودوۆ، ۆىستۋپال زا رەشيتەلنىي وتكاز وت ۋپروششەننوگو، سحەماتيچنوگو، شابلوننوگو ۆەدەنيا رابوت پو ينتەرناتسيونالنومۋ ۆوسپيتانيۋ. يا حوتەل دونەستي دو كوممۋنيستوۆ مىسل و توم، چتو نەلزيا پودحوديت پرەدۆزياتو ك ۋچاستنيكام ەتوي نەزدوروۆوي دەمونستراتسي، چتو نادو رازليچات وبمانۋتىح وت پودسترەكاتەلەي ي نە دوپۋسكات پەرەگيبا پري ناكازاني.

ترەۆوجنو بىلو منە ۆ ەتي دني، يا پەرەجيل ستراشنىە ۆولنەنيا. تەم نە مەنەە يا وستالسيا ۋۆەرەننىم ۆ توم، چتو يا ني نا يوتۋ نە سپولز س پوزيتسي پودليننوگو ينتەرناتسيوناليزما. چەم بولشە يا مىسلەننو اناليزيروۆال سۆوي وشيبكي ۆ ۆىستۋپلەني 25 دەكابريا، – تەم ياۆستۆەننەە پروستۋپال كونتراست س پروۆوكاتسيوننو-بەزوتۆەتستۆەننىم ۆىستۋپلەنيەم ت. شۋلگي، گدە ون وگۋلنو پريچيسليال مەنيا ك ناتسيوناليستام، زاياۆليال و نەۆوزموجنوستي رابوتات سو منوي ۆ ودنوم اپپاراتە، پريزىۆال ۋۆوليت مەنيا س رابوتى. مەنيا ەششە بولەە ناستوروجيلو ۆنۋترەننەە سودەرجانيە ت. شۋلگي، كوگدا ون ۆ سۆوەم ۆىستۋپلەني پو سۋتي وكلەۆەتال ۋكراينسكي نارود، گوۆوريا، چتو ون-دە «نە موگ جيت ۆ ۋكراينە، ي ۋەحال وتتۋدا، پوسكولكۋ تام سيلنو پاحلو ناتسيوناليزموم».

توۆاريششي! حوچۋ پودچەركنۋت ەششە راز، چتو يا وسوزنال سۆوي وشيبكي، پريچينۋ كوتورىح يزلوجيل سەيچاس، ي يا گوۆوريۋ ۆام: يزۆينيتە! زاۆەريايۋ ۆاس، چتو يا يزۆلەك ۋروك يز ۆسەگو توگو، چتو بىلو ي ۆپرەد نەدوپۋششۋ پودوبنوە. يا ۆسەگدا ستارالسيا ي بۋدۋ ستاراتسيا بىت ناستوياششيم پاتريوتوم ي ينتەرناتسيوناليستوم-لەنينتسەم، كاكيم پودوباەت بىت يستيننىم پارتيتسام».

(«كوممۋنيست جولداستار! وسى ماڭىزدى ماسەلەنى تالقىلاۋدا ءبىزدىڭ ارقايسىمىز ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك سەزىنەمىز، ال مەن وزدەرىڭىزگە ءمالىم سەبەپ بويىنشا – ايرىقشا قوبالجۋلىمىن. 25 جەلتوقسانداعى پارتيا جينالىسىندا سويلەگەن سوزىمدە مەنىڭ جەكەلەگەن قاتەلىككە ۇرىنعانىم وزدەرىڭىزگە ءمالىم. تالقىلاۋ بارىسىندا ونىمدى ءتۇسىندىم دە، جينالىس سوڭىندا ءتيىستى مالىمدەمە جاسادىم. بىراق ول كەزدە سىزدەردى تاڭىرقاتقان ءسوزىمنىڭ ايتىلۋ سەبەبىن اشپاعان ەدىم. اقىرى مەن پارتبيۋرو حاتشىسى بابۋشكين ميحايل فەدوروۆيچ جولداسقا تۇسىنىك بەرۋگە بەل بۋدىم، ال قازىر، رەتى كەلگەندە، وسى جايىندا سىزدەرگە اڭگىمەلەپ بەرمەكپىن.

جينالىستا مەنى كوممۋنيستەردىڭ قالاي تۇزەتكەنىن سىزدەر بىلەسىزدەر. كەلەسى كۇنى، ماڭىزدى مەملەكەتتىك جۇمىستاردان قولى بوسامايتىنىنا قاراماستان، ماعان سالامات مۇقاشەۆيچ مۇقاشەۆ ۋاقىت ءبولىپ، سويلەستى. ول مەنىڭ ءسوزىمدى مەيلىنشە ۇقىپتى تالداۋعا الدى. مەنىڭ جەكەلەگەن پايىمدارىمنىڭ دۇرىس ەمەستىگىن توزىممەن جانە دانالىقپەن ءتۇسىندىردى. اۋداندىق پارتيا كوميتەتىندەگى، ونىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ا.ق. قادىربەكوۆاداعى اڭگىمە دە مەن ءۇشىن تاعىلىمدى بولدى. بۇل كۇندەرى، جولداستار، مەن ۇيقىدان ايرىلدىم. ويتكەنى مەن تالاي نارسەنى ءبۇلدىرىپ، ەندى «جەمىسىن جەپ» جاتىر ەدىم عوي. مەنى ىستەگەنىمە ساي تۇزەتىپ جاتتى. دەگەنمەن، مەن مۇنى اتاپ ايتۋىم كەرەك، ەرەكشە سىپايى تۇردە، ءوزىمنىڭ قاتەلىگىمنىڭ بارشا ەلەۋلى ءمانىن ءوزىم تۇسىنۋگە كومەكتەسۋ نيەتىمەن تۇزەتتى.

مەنىڭ العاشقى قاتەلىگىم 17–18 جەلتوقسان وقيعاسى جايىندا قىزمەتتەن تىسقارى بولعان اڭگىمەلەر اسەرىنەن ەموتسياعا تەز بەرىلىپ كەتكەندىگىمنەن تۋدى. اتاپ ايتقاندا، الاڭداعى جاستاردى فيزيكالىق تۇرعىدا، ءتىپتى ولتىرۋگە دەيىن جازالاۋعا بارۋدىڭ تيىمدىلىگى تۋرالى كوكىگەن ج. شۋلگانىڭ سوزدەرى مەن ءۇشىن قورلايتىن جانە زىعىردانىڭدى قايناتاتىنداي بولىپ ەستىلدى. ول ءۇشىن جاستاردىڭ ءبارى شەتىنەن ۇرىپ-سوعۋعا، تىپتەن ءولىم قۇشتىرۋعا لايىق انتيقوعامدىق ەلەمەنتتەر بولاتىن، ال مەن ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگىن تەك ارانداتۋشىلارعا الدانعان، ءتۇسىندىرۋ ارقىلى قۇتقارۋىمىزدى كەرەك ەتەتىن بالالار دەپ ءبىلدىم. كەلەسى جولى، موسكۆا اۋدانىندا بولىپ كەلگەنىنەن سوڭ، ەڭبەك ۇجىمدارىنىڭ ءبىرىنىڭ مۇشەلەرىن اۋكوم حاتشىسىنىڭ قالاي وپ-وڭاي تىنىشتاندىرعانىن ج. شۋلگا قاناعاتتانا اڭگىمەلەدى: «سەندەر ءۇشىن قايسىسى ماڭىزدى؟ – دەپتى حاتشى. – وك-نىڭ 1-ءشى حاتشىسى قازاق بولعانى ما؟ الدە دۇكەندەردە نان بولعانى ما؟» ج. شۋلگا ءۇشىن بۇل عالامات اسەرلى ءسوز ەدى، ال مەن پارتيا قىزمەتكەرىنىڭ مۇنداي تۇسىنىكتەمەسىن قارابايىر-تۇرپايى جانە زالالدى دەپ ەسەپتەدىم. مۇنى يشمۋحامەدوۆ، شولانوۆ، تايروۆ، تاتاباەۆا جولداستار ەستىدى، ولار ماعان جالعان سويلەتپەيدى. شۋلگا مەنىڭ بايىرعى كومسومول باۋىرىم بولىپ تابىلادى. باسقا-باسقا، بىراق كەشەگى كومسومول قىزمەتكەرى شۋلگا كوشەگە ساياسي تۇرعىدا تولىسپاعان بالالار شىققانىن، ولاردىڭ بۇل سورىنا ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ قاتىستى ەكەنىمىزدى، بالكىم، ونىڭ كوبىرەك قاتىسى بار ەكەنىن تۇسىنۋگە ءتيىس بولاتىن. بالكىم ول كوبىرەك جاۋاپتى شىعار، سەبەبى ول كەشە كومسومول وك-ءنىڭ مەكتەپ ءبولىمىن باسقارعان ەدى عوي. بىراق شۋلگا ولاردى تەك قىلمىسكەر رەتىندە كوردى، بۇل رەتتە ول اشىقتان-اشىق شوۆينيستىك پيعىل تانىتتى. مىنە وسى ءجايت مەنى وزدەرىڭىزگە ءمالىم جەتە ويلاستىرىلماعان سوزگە قامشىلادى.

جاستار تاربيەسى مەنى كوپتەن الاڭداتادى. مەن جاستار مەن بالالار ءۇشىن كوركەم شىعارمالارىممەن قاتار، قوعامدىق-ساياسي تاقىرىپ بويىنشا: «لەنين وسيەتتەرىنە ادالمىز»، «ينتەرناتسيوناليزم – ءبىزدىڭ تۋىمىز»، «كومسومول ناگرادالارى»، «جاس قالام» اتتى كىتاپشالار جازدىم. سوندىقتان دا مەن سوزىمدە سول كۇندەر وقيعالارىنىڭ جەكەلەگەن دەرەكتەرىن جانە ج. شۋلگانىڭ اتالعان جۇرەكجاردى سىرلارىن سىني تۇرعىدا پايدالانا وتىرىپ، ينتەرناتسيونالدىق تاربيەنىڭ تەوريالىق ماسەلەلەرىن قوزعاعان ەدىم. ناقتى مالىمەتتەر قولدا بولماعاندىقتان، مەن سوزىمدە جەكەلەگەن فاكتىلەردەن العان اسەرىمدى كەلتىردىم، مەنىڭ ەلەۋلى قاتەلىكتەرىم دە سوندا جاتىر. جەكەلەگەن جايتتەردە قاتەلەسە وتىرىپ، باستى ماسەلەگە مەن مىزعىماس بەكەم بولدىم: پارتيانىڭ ساياساتىن، قكپ وك، رەسپۋبليكا جك مەن مك-ءنىڭ الماتىلىقتارعا ۇندەۋىن مەن تولىق جانە تۇگەلدەي قولدادىم، حالىقتار دوستىعىنىڭ مىزعىماستىعىنا سەنىم ءبىلدىردىم، ينتەرناتسيونالدىق تاربيە جونىندەگى جۇمىستاردى قارابايىرلاندىرىپ، نوبايلاپ قانا جۇرگىزۋدەن شەشىمدى تۇردە باستارتۋ جاعىندا بولدىم. بۇل دەرتتى دەمونستراتسياعا قاتىسۋشىلارگا كۇنىبۇرىن كەسىپ-پىشىلگەن پيعىلمەن قاراۋعا بولمايتىنى، الدانعانداردى ارانداتۋشىلاردان اجىراتىپ، جازالاۋ كەزىندە اسىرا سىلتەۋگە جول بەرمەۋ قاجەتتىگى جايىنداعى ويىمدى كوممۋنيستەرگە جەتكىزسەم دەگەن نيەتتە بولدىم.

بۇل كۇندەرى مەنەن مازا كەتتى، مەن قاتتى تولقۋدى باستان كەشتىم. سوندا دا، مەن ءوزىم شىنايى ينتەرناتسيوناليزم پوزيتسيالارىنان ءبىر ءتۇيىر دە اۋىتقىعان جوقپىن دەگەن يلانىمىمدا قالا بەردىم. ءوزىمنىڭ 25 جەلتوقسانداعى سوزىمدە جىبەرگەن قاتەلىكتەرىمدى ويشا تالداعان سايىن، ج. شۋلگانىڭ مەنى ۇلتشىلدارعا بەتالدى قوسقان، مەنىمەن ءبىر اپپاراتتا قىزمەتتەس بولا المايتىنىن مالىمدەگەن، مەنى جۇمىستان قۋعا شاقىرعان ارانداتقىش-جاۋاپسىز سوزىمەن اراداعى كونتراست ايقىن كورىنە ءتۇستى. مەنى ج. شۋلگانىڭ ءوز سوزىندە «ۋكراينادا تۇرا الماعانىن، وندا ۇلتشىلدىقتىڭ ءيىسى قاتتى شىعىپ تۇرعاندىقتان، كوشىپ كەتكەنىن» ايتىپ، ءىس جۇزىندە ۋكراين حالقىنا جالا جاپقانى، ونىڭ ىشكى پيعىلى ودان سايىن تىتىركەنتتى. جولداستار! تاعى دا اتاپ ايتقىم كەلەدى: مەن سەبەبىن قازىر وزدەرىڭىزگە بايانداعان قاتەلىكتەرىمدى ۇقتىم، سوندىقتان مەن سىزدەرگە: كەشىرىڭىزدەر! – دەيمىن. مەن بولعاننىڭ بارىنەن ساباق الدىم، مەن قاشانعىمشا شىنايى كوممۋنيسكە ءتان ناعىز پاتريوت جانە لەنينشىل ينتەرناتسيوناليست بولۋعا تىرىستىم جانە تىرىسامىن»).

ءسوز تۇسىنۋشىلىكپەن تىڭدالدى، سويلەۋشىلەردىڭ كەيبىرى مەنى قولداۋعا باعىتتالعان پىكىرلەرىن ايتىپ جاتتى. اقىرى جينالىس دوڭگەلەنىپ سوڭىنا كەلدى. مەن ءۇشىن جۇمساق قاۋلى قابىلداناتىنى ايقىندالىپ قالعان. وسى ساتتە تاعى دا دۋناەۆىم ورنىنان كوتەرىلدى. «بۇل قالاي، – دەدى ول قاپالانىپ، – كوممۋنيستەردىڭ قىراعىلىقتى جوعالتقانى نەسى؟ ويلاساڭىزدارشى، قويشىباەۆ تۇك تە مويىنداعان جوق، ەشبىر وپىنعانى سەزىلمەيدى، ول وتكەن جينالىستا جايىپ سالعان پوزيتسياسىندا قالىپ تۇر عوي! مەن وتكەن جولى ۇسىندىم، ءمان بەرمەدىڭىزدەر، قازىر دە ايتام – ءبىز پارتيا كوميتەتتەرى الدىندا ۇياتتى بوپ قالماۋعا ءتيىسپىز! قويشىباەۆتىڭ ءسوزىن ارنايى كوميسسيا كۇرىپ تەكسەرەيىك تە، ءىسىن جەكە قارايىق!» – قىزىل بەلسەندىلىكتىڭ تابيعاتى عاجاپ: اقتى قارا دەپ تانىتۋعا ءماجبۇر ەتپەيىنشە تىنبايدى...

جازاعا كەلىسپەۋ

دۋناەۆ باسقارعان كوميسسيا ءۇش اپتاداي «جۇمىس ىستەدى»، اقىرى، 31 قاڭتاردا پارتبيۋرو ءماجىلىسى شاقىرىلىپ، مەن پارتبيۋرو مۇشەلەرىنىڭ كوپە-كورىنەۋ جالا جاپقان ءبىر جاقتى تالقىلاۋىنا ءتۇستىم.

ءبىر-ەكى كۇننەن كەيىن راسىمدەگەن قاۋلىلارىن كوردىم، وقىعان بەتتە، بىلايشا نارازىلىق ءبىلدىردىم:

«سەكرەتاريۋ پارتبيۋرو پرەزيديۋما ۆس كازسسر توۆ. بابۋشكينۋ م.ف. وت چلەنا كپسس كويشيباەۆا ب.و.

يا سەگودنيا وزناكوميلسيا س ماتەريالامي موەگو پەرسونالنوگو دەلا.

سچيتايۋ، چتو سوزداننايا پارتبيۋرو كوميسسيا، پريزۆاننايا ۆنيماتەلنو يزۋچيت موە دەلو، پودوشلا ك ەتومۋ ۆوپروسۋ تەندەنتسيوزنو، يسكۋسستۆەننو پودگونيايا ۆسە ك وچەرنەنيۋ موەگو ميروۆوززرەنيا، يدەينوگو ۋبەجدەنيا. پري ەتوم كوميسسيا پودتاسوۆىۆالا ۋگودنىە ەي فاكتى، ۆىرىۆايا يح يز كونتەكستا ي پريسترايۆايا پود سۆويۋ شاپكۋ، نە يمەيۋششۋيۋ نيچەگو وبششەگو س وسنوۆنىم زامىسلوم موەگو ۆىستۋپلەنيا. پريستراستيە كوميسسي دوشلو دو توگو، چتو سفابريكوۆالا نە يمەۆشيحسيا ۆ موەم ۆىستۋپلەني «وسۋجدەنيا مەر» ي «ترەبوۆانيا».

كوميسسيا پيشەت، چتو يا «پىتالسيا پۋتەم دەماگوگيچەسكيح راسسۋجدەني پەرەلوجيت وسنوۆنۋيۋ ۆينۋ زا ەتي سوبىتيا نا رابوتنيكوۆ پارتينىح ي سوۆەتسكيح ورگانوۆ». يا دەيستۆيتەلنو گوۆوريل و ۆينوۆنوستي ۆزروسلوگو پوكولەنيا، پارتينو-سوۆەتسكيح رابوتنيكوۆ، ك چيسلۋ كوتورىح پريچيسليال ي سەبيا. گوۆوريل، چتو تەح سوبىتي پوستەپەننو «پودگوتاۆليۆالو» ناستروەنيە سامودوۆولستۆا، ۆسەدوزۆولەننوستي، سترەملەنيە پريۋكراسيت دەيستۆيتەلنوگو پولوجەنيا دەل، وترىۆ يدەولوگيچەسكوي. پروپاگانديستسكوي رابوتى وت جيزني، ي تو، چتو پريتۋپلەننىە زا گودى «بلاگودۋشيا» ناشي چۋۆستۆا رەالنوگو، نە پوزۆوليلي ي پوسلە كرۋتوگو پەرەلوما بىسترو پەرەسترويتسيا ۆ ۆەدەني ينتەرناتسيونالنوي رابوتى (ستر. 9 موەگو پەر- سونالنوگو دەلا). ەتي مىسلي سودەرجاتسيا ۆو ۆسەح دوكۋمەنتاح، ماتەريالاح، وتچەتاح، كاساۆشيحسيا الماتينسكيح سوبىتي. سلەدوۆاتەلنو، وبۆينەنيە ۆ دەماگوگي ۆ سۆوي ادرەس نە موگۋ پرينيات.

كوميسسيا پيشەت: «ۆ ەگو ۆىستۋپلەني ۋتۆەرجداەتسيا، چتو نەكوتورىە رۋكوۆوديتەلي رايكوموۆ پارتي. رازياسنيايا سۋششنوست رەشەنيا پلەنۋما تسك كپ كازاحستانا، پريبەگالي ك «كوۆارنىم» پريەمام». يا دەيستۆيتەلنو گوۆوريل و پريميتيۆنوستي رازياسنەنيا سەكرەتاريا رايكوما (سترانيتسا 10 پ. د.). گوۆوريل بەزادرەسنو، چتو ۆىزىۆالو سپراۆەدليۆوە نەدوۋمەنيە ۆ پوسلەدوۆاۆشيح زا ۆىستۋپلەنيەم بەسەداح ۋ پرەدسەداتەليا پرەزيديۋما ۆەرح. سوۆەتا ي ۋ پەرۆوگو سەكرەتاريا سوۆەتسكوگو رايكوما. پوەتومۋ، نا ۆتوروم پارتسوبراني يا راسكرىل يستوچنيكا ەتوي ينفورماتسي. ەتو بىلو وبياسنەنيە پريچين مويح وشيبوك، ا نە پوپىتكا وپراۆداتسيا تاكيم پۋتەم، كاك ۋتۆەرجدالا كوميسسيا. و توم، چتو ۆىسكازىۆانيا سەكرەتاريا رايكوما پرينەسەنى ك نام ت. شۋلگوي، چتو ي ۆىزۆالو مويح رەزكيح سۋجدەني، ەموتسي، ۆوزمۋششەنيا، پودتۆەرديلي تري توۆاريششا (ستر. 15, 16, 22, 23, 25 پ. د.), نەسموتريا نا نيح. كوميسسيا سدەلالا وبراتنىي ۆىۆود، نە سووتۆەتستۆۋيۋششي دەيستۆيتەلنوستي، س چەم يا نە سوگلاسەن.

كوميسسيا پيشەت، چتو منويۋ «دوپۋسكايۋتسيا يزمىشلەنيا و ياكوبى يمەۆشيح مەستو ۆ پروشلوم فاكتاح ماسسوۆوي گيبەلي ليۋدەي كورەننوي ناتسيونالنوستي ۆسلەدستۆيە پەرەگيبوۆ سو ستورونى ورگانوۆ ۆلاستي»، كوتورىە «ياۆليايۋتسيا نيچەم ينىم، كاك پوپىتكوي وپراۆدات يمەۆشيە مەستو سوبىتيا». ابزاتس س ساموستوياتەلنوي سمىسلوۆوي ناگرۋزكوي، وتكۋدا ۆىرۆانو «يزمىشلەنيە» ي پريلەپلەنو ك سوۆەرشەننو پروتيۆوپولوجنومۋ سۋجدەنيۋ، ۆىگلياديت تاك: «نيكوگدا، نيكتو نە سموجەت رازرۋشيت درۋجبۋ كازاحسكوگو ي رۋسسكوگو نارودوۆ، ۆەرۋ ي ليۋبوۆ كازاحسكوگو نارودا ۆ لەنينسكۋيۋ پارتيۋ. چەرەز بولي ي سترادانيا ناتسي پريشلي ليۋدي ك ەتومۋ، ۆەكامي كوۆالي سۆياششەننىە ۋزى درۋجبى. نە سكاجۋ وب وبششەيزۆەستنىح پريمەراح ينتەرناتسيوناليستسكوگو اكتا كازاحسكوگو نارودا، پروياۆلەننىە ۆ رازنىە يستوريچەسكيە پەريودى ناشەي سترانى. ناپومنيۋ ليش و مالويزۆەستنوم شيروكومۋ كرۋگۋ ليۋدەي فاكتە – كازاحسكي نارود داجە توگدا، كوگدا ۆ رەزۋلتاتە ستراشنوگو پەرەگيبا پارتينو-سوۆەتسكيح رابوتنيكوۆ، دوپۋششەننوگو ۆ پروۆەدەني كوللەكتيۆيزاتسي ۆ كازاحستانە، پوتەريال وكولو دۆۋح ميلليونوۆ سۆوەي چيسلەننوستي، – نە پوتەريال ۆەرۋ ۆ پارتيۋ، ۆ رۋسسكي نارود. سلەدوۆاتەلنو، مى وبيازانى سۆياتو حرانيت، بەرەچ ەتۋ ۆەرۋ ي ليۋبوۆ. دەلات ۆسە دليا توگو، چتوبى ناشە پودراستايۋششەە پوكولەنيە ۆىروسلو ۆەرنىم رەۆوليۋتسيوننىم تراديتسيام وتتسوۆ ي پودليننىمي ينتەرناتسيوناليستامي – ناش دولگ» (ستر. 11 پەرس. دەلا). دوپۋسكايا ۆسيۋ نەۋداچنوست فاكتا، نەۆوزموجنو لوگيچەسكي وتريتسات توگو، چتو ون تۋت نورمالنو يلليۋستريرۋەت گلاۆنۋيۋ ي ەدينستۆەننۋيۋ يدەيۋ ابزاتسا. چتو كاساەتسيا وب «يزمىشلەني پەرەگيبا»، دوستاتوچنو بىلو بى كوميسسي زنات يستوريۋ، حوتيا بى كازاحستانسكوگو پەريودا بيوگرافي ف.ي. گولوششەكينا، سچيتاۆشەگو، چتو ون سوۆەرشاەت زدەس «مالىي وكتيابر». سلەدوۆاتەلنو، ي ۆ داننوم سلۋچاە يزمىشلياەت كوميسسيا، پروتيۆ چەگو يا، ەستەستۆەننو، ۆىراجايۋ سۆوە نەسوگلاسيە.

كوميسسيا پيشەت: «توۆ. كويشيباەۆ وسۋجداەت مەرى، پرينيماەمىە ۆ وتنوشەني چلەنوۆ پارتي ي كومسومولتسەۆ، ۋچاستۆوۆاۆشيح ۆ بەسپوريادكاح، ي ۆ تو جە ۆرەميا ترەبۋەت «ستروگو سپروسيت س تەح، كتو وسوبو ۋسەردستۆوۆال، ناحودياس ۆ رياداح بليۋستيتەلەي پوريادكا – سولدات، ميليتسيونەروۆ، درۋجيننيكوۆ». نا ساموم دەلە يا ليش كونستاتيرۋيۋ، ا نە وسۋجدايۋ، كاك ۋتۆەرجداەت كوميسسيا، چتو زادەرجاننىە يسكليۋچايۋتسيا يز پارتي ي كومسومولا، پروسيل نە پودحوديت ك ۋچاستنيكام سوبىتي پرەدۆزياتو، وتليچيت وبمانۋتىح وت پودسترەكاتەلەي، ۆىسكازىۆال سووبراجەنيە، چتو يح «لۋچشە نادو، ۆو يميا بۋدۋششەگو، ۆوسپيتىۆات» (ستر. 14 پ. د.). ۆسيو وستالنوە سفابريكوۆانو كوميسسيەي. ەي نادلەجالو بى سناچالا ۆەس تەكست ۆىستۋپلەنيا پريۆەستي س موەي پوموششيۋ ۆ تاكوي ۆيد، ۆ كاكوم پروزۆۋچالو ۆىستۋپلەنيە نا پارتسوبراني، ۆەد تەكست بىل بۋكۆالنو يزيات ۋ مەنيا سرازۋ پوسلە سوبرانيا. ا كوميسسيا ۆمەستو ەتوگو يسكالا ليشنيە دوۆودى دليا پودكرەپلەنيا سۆوەي سفابريكوۆاننوي پو سۋششەستۆۋ مىسلي و موەي «پوليتيچەسكوي نەبلاگونادەجنوستي»، رەشيلا ۆوسستانوۆيت يز زاچەركنۋتىح پرەدلوجەني «ۆىگودنىە» ەي كۋسكي (ستر. 6 پ. د.).

كوميسسيا پيشەت، چتو يا نە موگ «دوپۋستيت سلۋچاينوي وشيبكي»، ۆىستۋپلەنيە موە «بىلو پودگوتوۆلەننىم». و توم، چتو يا گوتوۆيلسيا – گوۆوريت پيسمەننىي تەكست. ء25/حىى 1986 گ. ۋتروم وبياۆيلي و سوبراني، پروسيلي گوۆوريت و توم، چتو دۋماەش. گوۆوريت منە بىلو و چەم. سۆەجو بىلو ۆو منە ەموتسيونالنوە ۆوزبۋجدەنيە، ۆىزۆاننوە سپوروم س شۋلگوي، كوتورىي، ۆەرنەە ۆىشەنازۆاننىي پريمەر و پارترابوتنيكە، پودتۆەرجدال ەششە راز وب وتسۋتستۆي نورمالنوي، پوستاۆلەننوي نا ناۋچنۋيۋ وسنوۆۋ ۆوسپيتاتەلنوي رابوتى. ۆچيتىۆالسيا ۆ تو ۆرەميا ء(24/حىى 86) ۆ وتچەت و زاسەداني بيۋرو تسك كپ كازاحستانا، گدە پودچەركيۆالوس وتسۋتستۆيە رابوتى پو ينتەرناتسيونالنومۋ ۆوسپيتانيۋ. ي يا، مەجدۋ سلۋجەبنىمي دەلامي، پودگوتوۆيل ۆىستۋپلەنيە. سپەشنوە، پوتومۋ ي س وشيبكامي، پريزناننىمي منويۋ سرازۋ ي بەسپوۆوروتنو ۆ پەرۆوم جە سوبراني. ۆسە موي وسنوۆنىە سۋجدەنيا و نەوبحوديموستي كورەننوگو ۋلۋچشەنيا ينتەرناتسيونالنوگو ۆوسپيتانيا نە نوۆى. ۆسە تەورەتيچەسكيە ۆىكلادكي – يز پارتسەزدوۆ، يز ترۋدوۆ ۆ.ي. لەنينا، ۆسە ەتي مىسلي پودتۆەرجدەنى ۆ دوكلادە توۆ. م.س. گورباچەۆا نا يانۆارسكوم (1987 گ.) پلەنۋمە تسك كپسس. ودناكو كوميسسيا نە سموگلا دوبيراتسيا دو گلاۆنوي سۋتي ۆىستۋپلەنيا، دوپۋسكايۋ مىسل – نە حوتەلا.

زاسەدانيە پارتبيۋرو پروحوديلو ۆ رامكاح سپراۆكي كوميسسي، چلەنى بيۋرو نە بىلي وسۆوبوجدەنى وت ۆپەچاتلەنيا پەرۆوگو سوبرانيا، پروحوديۆشەگو بولشە مەسياتسا نازاد، گورەلي جەلانيەم ۆو چتو بى ني ستالو «پوحورونيت» مەنيا – ي نالوجيت وچەن ستروگوگو ۆزىسكانيا، ي پرەسەكات موي تۆورچەسكي پۋت، ي وسۆوبوديت وت رابوتى.

ودناكو، كرومە گرۋبوگو جەلانيا پريلەپيت يارلىك، يا نە ۋسلىشال ارگۋمەنتيروۆاننوگو دوۆودا، كوتورىي پودتۆەرديل بى پولنۋيۋ اپوليتيچنوست تەكستا ۆىستۋپلەنيا. ۆ ۆىستۋپلەني يمەيۋتسيا وشيبكي سەرەزنىە ۆ پودبورە فاكتوۆ، كوتورىح يا نا ۆسەح ينستانتسياح، سوبرانياح ي نا زاسەداني پارتبيۋرو پريزناۆال ي زا نيح پروسيل نەودنوكراتنو پروششەنيا. ا وسنوۆنىە مىسلي ۆىستۋپلەنيا وتۆەچايۋت مويم يدەينىم ۋبەجدەنيام، وت نيح يا نە وتكاجۋس، يبو سووتۆەتستۆۋيۋت پارتينىم ترەبوۆانيام، دۋحۋ پەرەسترويكي ي وسنوۆانى نا ناۋچنوم كوممۋنيزمە.

س رەشەنيەم پارتبيۋرو وت 31/1–1987 گ. نە سوگلاسەن، و چەم حوچۋ ۆاس ستاۆيت ۆ يزۆەستنوست پيسمەننو. ب. كويشيباەۆ. 2/11-1987 گ.»

(«قازكسر تورالقاسىنىڭ پارتبيۋرو حاتشىسى جولداس م.ف. بابۋشكينگە سوكپ مۇشەسى ب.و. قويشىباەۆتان. مەن بۇگىن مەنىڭ جەكە ءىسىمنىڭ ماتەريالدارىمەن تانىسىپ شىقتىم.

مەنىڭ ءىسىمدى مۇقيات تەكسەرۋ ءۇشىن قۇرىلعان پارتبيۋرو كوميسسياسى بۇل ماسەلەگە مەنىڭ دۇنيەتانىمىمدى، يدەيالىق سەنىمىمدى قارالاۋعا جاساندى تۇردە ءبارىن بۇرا وتىرىپ، بىرجاقتى كەلدى دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل رەتتە كوميسسيا ءوزى قولايلى كورگەن فاكتىلەردى تۇپماتىننەن ءجۇلىپ الىپ، مەنىڭ ءسوزىمنىڭ نەگىزگى ويىنا ەش قاتىسى جوق ءوز ۇيعارىمى استىنا قاساقانا ورنالاستىردى. كوميسسيانىڭ بىرجاقتى قۇمارلىعى مەنىڭ سوزىمدە جوق «شارالاردى ايىپتاۋ» جانە «تالاپ ەتۋ» دەگەن تىركەستەردى ويدان شىعارىپ قوسۋعا دەيىن باردى.

كوميسسيا مەنى «وسى وقيعالار ءۇشىن نەگىزگى كىنانى دەماگوگيالىق پايىمداۋلارى ارقىلى پارتيا جانە سوۆەت ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە ارتۋعا تىرىستى» دەپ جازادى. مەن ەرەسەك ۇرپاقتىڭ، پارتيا-سوۆەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ كىنالىلىگى تۋرالى ايتتىم، ولاردىڭ ىشىنە ءوزىمدى دە جاتقىزدىم. سول وقيعالاردى ماردامسۋ، ويىنا كەلگەندى ىستەۋ، ءىستىڭ ناقتى احۋالىن اسىرەلەپ كورسەتۋگە تىرىسۋ، يدەولوگيالىق، ناسيحاتتىق جۇمىستىڭ ومىردەن اجىرىپ قالۋى جانە «جايباراقاتتىق» جىلداردا ءبىزدىڭ ناقتى جاعدايدى سەزىنۋ قاسيەتىمىزدىڭ سولعىندانۋى بىرتىندەپ «دايىندادى»، كۇرت بەتبۇرىستان كەيىن دە ينتەرناتسيونالدىق ءجۇمىستى جۇرگىزۋگە تەز يكەمدەلتپەدى (مەنىڭ جەكە ءىسىمنىڭ 9-شى بەتى). بۇل ويلار الماتى وقيعالارىنا قاتىستى بارلىق قۇجاتتاردا، ەسەپتەردە بار، دەمەك، مەن ءوز ادرەسىمە ايتىلعان دەماگوگياعا سالىندى دەگەن ايىپتاۋدى قابىلداي المايمىن.

كوميسسيا: «ونىڭ سوزىندە پارتيا اۋكومدارىنىڭ كەيبىر باسشىلارى قازاقستان كپ وك پلەنۋمىنىڭ شەشىمدەرىن تۇسىندىرۋدە «زۇلىم» تاسىلدەرگە باردى دەگەن تۇجىرىم بار»، – دەپ جازادى. مەن شىنىندا دا پارتيا اۋكومى حاتشىسىنىڭ تۇسىندىرمەسىنىڭ قارابايىرلىگى جايىندا ايتتىم (ج.ءى. 10-بەتى). ادرەسسىز ايتتىم، ونىم جوعارعى كەڭەس تورالقاسىنىڭ توراعاسى مەن سوۆەت اۋكومىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىندا بولعان اڭگىمەلەردە تۇسىنبەۋشىلىك تۋعىزدى. سوندىقتان، ەكىنشى پارتجينالىستا مەن وسى اقپارات شىققان بۇلاقتى اشتىم. بۇل كوميسسيا ايتقانداي – اقتالۋىما ارەكەتتەنۋىم ەمەس، مەنىڭ قاتەلىكتەرىمنىڭ سەبەپتەرى تۋرالى جينالىسقا تۇسىنىكتەمە بەرۋىم ەدى. اۋكوم حاتشىسىنىڭ ايتقاندارىن بىزگە ج. شۋلگانىڭ جەتكىزگەنى، وعان مەنىڭ قاتاڭ پايىم، ەموتسيا، اشۋ بىلدىرگەنىمدى ءۇش جولداس راستاعان (ج.ءى. 15, 16, 22, 23, 25-بەتتەرى), سولارعا قاراماستان كوميسسيا شىندىققا سايكەس كەلمەيتىن كەرى قورىتىندى جاساپتى، مەن مۇنىمەن كەلىسپەيمىن.

كوميسسيا مەنىڭ سوزىمدە: «قۇددى بيلىك ورگاندارى تاراپىنان وتكەندە اسىرا سىلتەۋلەر جاساۋ سالدارىنان جەرگىلىكتى ۇلت ادامدارىنىڭ جاپپاي قىرىلۋى ورىن العان دەلىنەتىن ويدان شىعارۋلارعا جول بەرىلگەن»، ونىسى «بولعان وقيعالاردى اقتاۋعا تىرىسۋدىڭ تاپ ءوزى بولىپ تابىلادى»، – دەپ جازادى.

كوميسسيا تاققان «ويدان شىعارۋ» جۇلىپ الىنىپ، مۇلدەم قاراما-قارسى پايىمداۋعا جاپسىرىلعان دەربەس ماعىنالىق سالماعى بار ابزاتس مىنانداي: «ەشكىم دە، ەشۋاقىتتا دا قازاق جانە ورىس حالىقتارىنىڭ دوستىعىن، قازاق حالقىنىڭ لەنين پارتياسىنا دەگەن سەنىمدىلىگى مەن سۇيىسپەنشىلىگىن جويا المايدى. ۇلت كورگەن كوپتەگەن قيىنشىلىقتارعا توزە وتىرىپ، ادامداردىڭ قولى وسىعان جەتتى، عاسىرلار بويى دوستىقتىڭ قاسيەتتى دىڭگەگىن قالادى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ءتۇرلى تاريحي كەزەڭدەرىندە كورىنىس تاپقان قازاق حالقىنىڭ جالپىعا ءمالىم ينتەرناتسيونالدىق اكتىسى تۋرالى ايتپاي-اق قويايىن. تەك كوپشىلىككە ءمالىم ەمەس مىنا ءبىر فاكتىنى عانا ەسكە سالعىم كەلەدى: قازاقستاندا كوللەكتيۆتەندىرۋ كەزىندە پارتيا-سوۆەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ اسىرا سىلتەۋلەرى ناتيجەسىندە قازاق حالقى ەكى ميلليونداي ادامنان ايىرىلعان، ءتىپتى سونىڭ وزىندە دە پارتياعا دەگەن، ورىس حالقىنا دەگەن سەنىمىن جوعالتپاعان ەدى. دەمەك، ءبىز بۇل سەنىم مەن سۇيىسپەنشىلىكتى قاستەرلەپ، باعالاۋعا ءتيىسپىز. ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاعىمىزدىڭ اكەلەرىنىڭ رەۆوليۋتسيالىق داستۇرلەرىنە ادال بوپ، شىن مانىندەگى ينتەرناتسيوناليست بولىپ ءوسۋى ءۇشىن بارلىعىن ىستەۋىمىز كەرەك، بۇل ءبىزدىڭ بورىشىمىز» (جەكە ءىستىڭ 11-بەتى).

دەرەكتى ءساتسىز الىنعان دەسە دە، ونىڭ مۇندا ابزاتستىڭ باستى جانە جالعىز، دارا يدەياسىن دۇرىس تولىقتىرىپ تۇرعانىن جوققا شىعارۋ مۇمكىن ەمەس. ال «اسىرا سىلتەۋدى ويدان شىعارۋ» تۋرالى ايتساق، كوميسسياعا تاريحتى، تىم بولماسا ءوزىن وسىندا «كىشى وكتيابر» جاساپ ءجۇرمىن دەپ ەسەپتەگەن ف.ي. گولوششەكين ءومىربايانىنىڭ قازاقستاندىق كەزەڭىن ءبىلۋ جەتكىلىكتى بولار ەدى. دەمەك، وسى جاعدايدا دا كوميسسيا ويدان شىعارىپ وتىر، مەن، ارينە، وعان قارسىمىن، ءوز كەلىسپەۋشىلىگىمدى بىلدىرەمىن.

كوميسسيا: «قويشىباەۆ جولداس تارتىپسىزدىكتەرگە قاتىسقان پارتيا مۇشەلەرى مەن كومسولەتستەرگە قولدانىلىپ جاتقان شارالاردى ايىپتايدى، سونىمەن بىرگە، «ءتارتىپ ساقشىلارى قاتارىندا ەرەكشە ىنتا كورسەتكەن سولداتتار، ميليتسيونەر، جاساقشىلاردى قاتاڭ جاۋاپقا الۋدى» تالاپ ەتەدى»، – دەپ جازادى. مەن ءىس جۇزىندە كوميسسيا ايتقانداي ايىپتاپ تۇرعان جوقپىن، تەك ۇستالعانداردىڭ پارتيا مەن كومسومولدان شىعارىلىپ جاتقانى تۋرالى اتاپ ايتتىم، وقيعاعا قاتىسۋشىلارعا ايىپتاۋ تۇرعىسىنان كەلمەۋدى، الدانعانداردى ارانداتۋشىلاردان ءبولىپ قاراۋدى ءوتىندىم، ولاردى «بولاشاق ءۇشىن تاربيەلەگەن دۇرىس» بولاتىنىن ايتتىم (ج.ءى. 14-6.). سودان باسقاسىنىڭ ءبارىن كوميسسيا ويدان شىعارعان. وعان الدىمەن ءسوز ءماتىنىن مەنىڭ كومەگىممەن پارتجينالىستا سويلەنگەن قالىپقا كەلتىرىپ الۋ كەرەك ەدى، ويتكەنى ءماتىندى مەنەن جينالىستان كەيىن بىردەن الىپ الدى عوي. ال كوميسسيا مۇنىڭ ورنىنا، مەنىڭ «ساياسي سەنىمسىزدىگىم» حاقىنداعى ءوزىنىڭ قولدان جاسالعان ويىن راستاۋ ءۇشىن، ماتىندەگى سىزىلىپ تاستالعان سويلەمدەردەن وزىنە «ءتيىمدى» ۇزىندىلەردى قالپىنا كەلتىرگەن (ج.ءى. 6-6.).

كوميسسيا مەنىڭ «كەزدەيسوق قاتە جىبەرۋىم» مۇمكىن ەمەس، مەنىڭ ءسوزىم «الدىن الا دايىندالعان» دەپ جازادى. مەنىڭ دايىندالعانىمدى جازباشا ءماتىن راستاپ تۇر. ء25/حىى 1986 ج. تاڭەرتەڭ جينالىس جايىندا حابارلادى، نە ويلايتىنىڭ تۋرالى ايتۋدى سۇرادى. مەنىڭ ايتارىم بار-تىن. مەن شۋلگامەن داۋلاسقاننان كەيىنگى ەموتسيالى احۋالدان ارىلا قويماعان ەدىم، پارتقىزمەتكەر جايىنداعى مىسال تاربيە جۇمىسىنىڭ دۇرىس عىلىمي جولعا قويىلماعانىن راستاپ تۇرعان. سول شاقتا ينتەرناتسيونالدىق تاربيە جوقتىعى اتاپ ايتىلعان قازاقستان كپ وك بيۋروسىنىڭ ءماجىلىسى جايىنداعى ەسەپتى ء(24/حىى 86) وقىپ وتىرعانمىن. سودان مەن، قىزمەت ىستەرى ارا-اراسىندا، ءسوز دايىنداپ الدىم.

اسىعىس بولگاندىقتان دا، ءبىرىنشى جينالىستا-اق مويىنداعان قاتەلىكتەرىم سوندا كەتتى. مەنىڭ ينتەرناتسيونالدىق تاربيەنى تۇبەگەيلى جاقسارتۋ قاجەتتىگى جونىندەگى نەگىزگى پايىمدارىمدا جاڭا ەشتەڭە دە جوق. تەوريالىق قيسىندارىمنىڭ ءبارى – پارتسەزدەردەن، ۆ.ي. لەنين ەڭبەكتەرىنەن، بۇل ويدىڭ ءبارى سوكپ وك قاڭتار (1987 ج.) پلەنۋمىندا م.س. گورباچەۆ جولداستىڭ بايانداماسىندا راستالعان. الايدا كوميسسيا ءسوزدىڭ باستى مانىنە جەتە المادى، ءتىپتى جەتكىسى كەلمەدى دەپ تە ويلايمىن.

پارتبيۋرو وتىرىسى كوميسسيا انىقتاماسى اۋقىمىندا ءوتتى. بيۋرو مۇشەلەرى بۇدان ءبىر ايدان استام ۋاقىت بۇرىنعى العاشتى جينالىس اسەرىنەن ايىعا الماعانىن كورسەتتى. ولار مەنى قايتكەندە «جەرلەۋگە» – وتە قاتاڭ جازا قولدانۋعا دا، مەنىڭ شىعارماشىلىق جولىمدى قيۋگا دا، ءجۇمىستان بوساتۋعا دا قۇلشىنىستى.

الايدا، ماعان دورەكى تۇردە قارا جالاۋ تاعۋعا قۇمارتقاننان باسقا، مەن ءوزىمنىڭ ءسوزىمنىڭ بەيساياسيلىعىن راستايتىنداي ەشبىر ارگۋمەنتتى دالەل ەستىمەدىم. سوزدە فاكتىلەر كەلتىرۋ جاعىنان ەلەۋلى قاتەلەر بار، مەن ولاردى بارلىق ينستانتسيالاردا، جينالىستاردا جانە پارتبيۋرو وتىرىسىندا مويىندادىم جانە سولارىم ءۇشىن كەشىرىم سۇرادىم. ال سوزدەگى نەگىزگى ويلارىم مەنىڭ يدەيالىق يلانىمىما جاۋاپ بەرەدى، مەن ولاردان باستارتپايمىن، سەبەبى ولار پارتيا تالاپتارىنا، قايتا قۇرۋ رۋحىنا سايكەس جانە عىلىمي كوممۋنيزمگە نەگىزدەلگەن.

پارتبيۋرونىڭ 31/1–1987 ج. شەشىمىمەن كەلىسپەيمىن، وسى تۋرالى ءسىزدى جازباشا حاباردار ەتىپ وتىرمىن. ب. قويشىباەۆ. 2/11–1987 ج.»)

ماجبۇرلىك

حاتشى وقىپ شىقتى دا، بۇل ماسەلە بويىنشا قايتادان پارتبيۋرو شاقىرمايتىنىن، قالاسام – حاتىمدى جينالىستا وقىپ بەرەتىنىن، بىراق مەنىڭ كوممۋنيستەر شەشىمىن وزگەرتە المايتىنىما سەنىمدى ەكەنىن ايتتى. جينالىسقا مويىنسۇنعان سەزىممەن دايىندال دەپ كەڭەس بەردى.

مەن جوعارعى كەڭەس تورالقاسىنىڭ توراعاسىنا كىردىم. ويىم – پارتبيۋرو مۇشەلەرىنە، اسىرەسە، ايرىقشا بەلسەنىپ، كوميسسيا قۇرعىزعان، ماتىنمەن ءجۇمىس ىستەۋدە مەكتەپ وقۋشىسىنىڭ دەڭگەيىنەن دە تومەن ءتۇسىپ، اقتى قارا دەپ قيىستىرعان دۋناەۆ، جاباعينا دەيتىن ءبولىم مەڭگەرۋشىلەرىنە ءادىل ءسوزىن ايتار، ساۋاتسىز دا تۇرپايى شەشىمدەرىن وزگەرتكىزەر...

الايدا ول مەنىڭ تاعدىرىما اراشا بولۋعا نيەتتەنبەدى دە. الماتى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى مەڭدىباەۆ مەنىڭ ايتقاندارىمدى «رەۆوليۋتسيالىق ءسوز» دەپ تاڭبالاپتى، استارىندا «سازايىن تارتقىزۋ قاجەت» دەگەن ەمەۋرىن جاتسا كەرەك. ماسكەۋدەن كەلگەن ەميسسارلار دا وكىمەت باسىنداعىلاردىڭ ءار قيمىلىن باعىپ جۇرگەن كورىنەدى...

مەنىڭ جاستار دەمونستراتسياسىنا بايلانىستى ايتقان ءسوزىمدى تىلگە تيەك ەتكەن ءۇشىنشى پارتيا جينالىسىندا تورالقانىڭ ءىس باسقارۋشىسى مەن باسپا-رەداكتسيا توبىنىڭ جەتەكشىسى مەنى ءجۇمىستان بوساتۋ قاجەتتىگىن تاعى ءبىر شەگەلەپ ايتىپ، كوممۋنيستەردى ريزا ەتىپ جاتتى.

مەنى جازالاۋ ءتۇجىرىمداماسى – «ستروگي ۆىگوۆور س زانەسەنيەم ۆ ۋچەتنۋيۋ كارتوچكۋ زا يزۆراششەنيە پريچين سوبىتي 17–18 دەكابريا 1986 گودا، يمەۆشيح مەستو ۆ گ. الما-اتە، پوپىتكۋ پەرەلوجيت ۆينۋ نا رابوتنيكوۆ پارتينو-سوۆەتسكيح ورگانوۆ زا يح پوسلەدستۆيا» («1986 جىلعى 17–18 جەلتوقساندا الماتىدا بولعان وقيعالار سەبەبىن بۇرمالاعانى، ولاردىڭ سالدارلارى ءۇشىن كىنانى پارتيا-سوۆەت قىزمەتكەرلەرىنە اۋدارۋعا ارەكەتتەنگەنى ءۇشىن ەسەپ كارتوچكاسىنا جازىلاتىن قاتاڭ سوگىس جاريالانسىن») – جوعارعى كەڭەس اپپاراتى كوممۋنيستەرىنىڭ جينالىسىندا ءبىر اۋىزدان قابىلداندى.

مەن باستاۋىش ۇيىم بەرگەن ءبۇل ادىلەتسىز جازا پارتيانىڭ اۋداندىق كوميتەتىندە الىنىپ تاستالار دەپ ۇمىتتەندىم.

پارتكوميسسيا ءىسىن جۇرگىزۋشى ايەل مەنىمەن سونشالىقتى ءتۇسىنىسىپ سويلەسكەندەي كورىنگەن، ءتىپتى بالالارىمنىڭ قازاق مەكتەبىندە وقيتىنىن دا سۇراپ ءبىلىپ، باۋىرمالدىق تانىتقانداي ەدى.

سويتسەم، ول مەنىڭ جاۋابىمنان وزىنشە ۇيعارىمعا كەلىپ، وي ءتۇيىپتى – پارتكوميسسيا ماجىلىسىندە ول مەنى پارتيادان شىعارۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسادى. داۋىس قاق ايىرىلىپ، ءبىر عانا قولدىڭ مەن جاققا ارتىق كوتەرىلۋىمەن باستاۋىش پارتيا ۇيىمىنىڭ شەشىمى كۇشىندە قالدى...

اۋپارتكوم بيۋروسىندا اۋداندىق حالىقتىق باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ماعان دۇرسە قويا بەرىپ، «سەن بارريكادانىڭ ارعى جاعىنا شىقتىڭ» دەپ سوكتى، بيۋرو مۇشەلەرىن مەنى پارتيادان شىعارۋعا شاقىردى.

ءابۇيىر بولعاندا، ونىڭ ۇزەڭگىلەستەرىنىڭ ءبارى بىردەي قىزىل كوز ەمەس ەكەن...

اۋاتكومنىڭ توراعاسى الەكساندر اكۋلەنكو مەن اۋپارتكومنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ايگۇل قادىربەكوۆانىڭ وي-پىكىرىنە قۇلاق اسۋشىلار كوپشىلىك بولدى. جازانىڭ وزگەرمەي بەكىگەنىنە تاۋبە دەدىك.

جۇيە جانى ورىس بوپ كەتكەن قىزمەتكەرلەرگە داڭعىل جول اشىپ قويعان-دى. ءوزى دە وڭباي تۇرعان كومپارتيانىڭ مۇلدەم ابىرويدان ايرىلۋىنا ءىلىمي تياناعى تايعاناق سوندايلار مول ۇلەس قوستى. ۇلت ماسەلەسى حاقىنداعى ءبىلىمى كەمشىن مۇنداي جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرگە شاش ال دەسە، باس الاتىن شولاق بەلسەندىلەر قوسىلعاندا – تەوريا مەن پراكتيكا قايدان الشاقتاماسىن...

ىنتىماق

جوعارعى كەڭەس تورالقاسى اپپاراتىنداعى قىزمەتتەن ايرىلدىم. ءوزىم مۇشەسى بولىپ تابىلاتىن جازۋشىلار وداعىنىڭ پارتيا ۇيىمىنا ەسەپكە ءتۇردىم دا، سونداعى بوس ورىنعا ورنالاسپاققا نيەت ەتتىم.

الايدا وداقتىڭ سول كەزدەگى اۋزى دۋالى حاتشىلارىنىڭ ءبىرى مەنىڭ «ساياسي ايىبىم» بارىن كوزىمە شۇقىپ، الدىمەن ءوزىمدى ەڭبەگىممەن اقتاپ الۋعا كەڭەس بەردى.

وبالى نەشىك، وداقتىڭ ءبىر جۋرنالىنىڭ باسشىسى مەنى ونداي شارتسىز-اق بىردەن قىزمەتكە العان ەدى، الايدا، ءۇش كۇننەن كەيىن، الدەبىر ىقپالدىلاردىڭ قىسىمى ءوتىپ كەتكەندىكتەن، قينالا وتىرىپ، قايتا بوساتتى. سودان ءجۇمىس بىتكەننىڭ ەسىگى ماعان ءبىر جارىم جىل بويى جابىق تۇردى.

اقىرى، دەموكراتيا تەگەۋرىنىنىڭ كۇللى اسىرە ساقتاردى ىعىستىرىپ، ساياسات ايدىنىنا دارا شىعىپ كەلە جاتقانى ءبىزدىڭ ەلدە دە انىققا اينالدى...

قىزمەتسىز جۇرگەن شاعىمدا، 1988 جىلعى كوكتەمدە، جازۋشىلار وداعىنىڭ پارتيا ءۇيىمى ءوزىنىڭ جالپى جينالىسىندا مەنىڭ ەسەپ كارتوچكامدا جازۋلى تۇرعان پارتيالىق قاتاڭ جازانى الۋ تۋرالى ماسەلە قارادى. سوندا عافۋ قايىربەكوۆ، بەكسۇلتان نۇرجەكەەۆ سىندى ءبىراز قالامگەر قولداۋ ءسوز سويلەدى، مايدانگەر جازۋشى اعامىز قالمۇحان يساباەۆ ءتىپتى، ءبىر بەلگىلى ارىپتەسىمىزدىڭ: «وعان، بالكىم، باتىرلىقتى بەرۋ كەرەك شىگار؟» – دەپ كەكەتكەنىنە قاساقانا، ادىلەتتى قولداپ بۇرمالاعان پارتيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ كىنالارىن بەتكە باسىپ كورسەتۋدى ۇسىندى. جينالىستى شەرحان مۇرتازاەۆ باسقارىپ وتىردى.

ول شاقتا دەموكراتيا بىزدە سونشالىقتى ورنىعا قويماعان، سول سەبەپتى قالامداستارىمنىڭ مۇنداي اشىق تىلەكتەستىك ءبىلدىرۋى كوڭىلگە ەداۋىر مەدەۋ-ءتىن.

ادىلەت

مەنىڭ سوناۋ 1986 جىلعى 25 جەلتوقسانداعى شولاق بەلسەندىلەردىڭ دەلەبەسىن قوزدىرعان ءسوزىم مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىككە دەيىن باسپاسوزدە – «اقيقات» گازەتىنىڭ 1990 جىلعى 4-ءشى سانىندا جاريالاندى.

گازەت رەداكتورى جازۋشى جۇماباي شاشتايۇلى مەن جۋرناليست ءدىلدار مامىرباەۆانىڭ كوممۋنيستىك پارتيا ءالى دە بيلىكتەن كەتە قويماعان كەزدەگى تاۋەلسىز كوزقاراسى، مەنەن سۇحبات الا وتىرىپ، 86-نىڭ 25 جەلتوقسانىنداعى ءسوزىمنىڭ ءماتىنىن دە سول قالپى جاريا ەتۋى مەنى ريزا ەتتى. جاريالانىممەن تانىسقان ءبىر تاريحشى دوسىم «وسىنداي سالماقتى ءسوزدى سول قيىن شاقتا سويلەدىم دەپ ەشكىم ماقتانا المايدى» دەدى. شىن جۇرەكتەن ايتقانىنا كۇماندانبادىم.

بەرتىندە، جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ العاشقى دوڭگەلەك مەرەيجىلىنا ورايلاستىرىپ، اقىن اعامىز سەيفوللا وسپان مەن جايىندا «باس كەسپەك بولسا دا، ءتىل كەسپەك جوق» دەگەن تاقىرىپپەن «تۇركىستان» گازەتىنە (1996 جىلعى 11 جەلتوقسان كۇنگى سانىندا) ۇلكەن ماقالا جازدى، جانعا جاعىمدى پىكىر ءبىلدىردى. ودان، كوتەرىلىستىڭ جيىرما جىلدىعى قارساڭىندا، جۋرناليست جانە جازۋشى جاڭابەك شاعاتاي مەنىڭ مازاسىز دا قاھارلى جەلتوقسان كۇندەرىندەگى جەدەل ءسوزىمدى ءتۇسىنىپ تە ءتۇيسىنىپ وقىعانىن سول «تۇركىستان» بەتىنەن («اۆگي قوراسىن تازالاۋدىڭ ازابى نەمەسە تاۋەلسىزدىك كۇرەسسىز كەلدى مە؟»، 15 ماۋسىم 2006 ج.) ايگى ەتتى، ءارى ونى كۇنى بۇگىنگە شەيىن ەشكىمنىڭ اۋزى بارا قويماعان دارەجەدە باعالادى. ال «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ 2006 جىلعى 15 قىركۇيەكتەگى سانىندا پۋبليتسيست قايىم-مۇنار تابەەۆ مەنى «بۇگىنگى ۇرپاق بىلۋگە، اسپەتتەۋگە ءتيىس ۇلت پەرزەنتتەرى» قاتارىنا قوستى.

وسى جايتتەر اڭگىمەمنىڭ باسىندا اۋىزعا العان مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ «قايدا ەدىڭ؟» دەگەن جۇرەكجاردى ساۋالىنا اشىق جۇزبەن قىسىلماي تىك قاراۋىما ماعان ەرەن سەنىم بەرەدى.

***

ەندى ىلگەرىدە ءتىل ۇشىنا ورالىپ، ايتىلۋى ءسال كەيىنىرەككە قالدىرىلگان تولىق شىندىق حاقىندا بىرەر ءسوز.

اسقار تاۋدىڭ شىن بيىكتىگىن ونىڭ ەتەگىنەن الىستاعان سايىن ايقىن كورەتىنىڭ ءتارىزدى، قاسىرەتتى دە قاستەرلى جەلتوقساننىڭ شىن بەينەسىن ۋاقىت وتكەن سايىن مەيلىنشە انىق اجىراتا تۇسەسىڭ.

رەسپۋبليكا استاناسىنان باستاپ وبلىس ورتالىقتارىنىڭ كوبىندە، وزگە دە ەلدى مەكەندەردە ورىن العان 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى بيلىك بەرگەن «قازاق جاستارىنىڭ دەموكراتيالىق بوي كورسەتۋى» دەگەن انىقتامادان الدەقاشان اسىپ كەتتى. ول قازاق حالقى يمپەريا قۇزىرىنا قاراتىلعالى وتارشىلدارعا قارسى جۇرگىزىپ كەلە جاتقان ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ ەڭ سوڭعى جەڭىستى ءدۇمپۋى بولدى. توتاليتاريزم قۇرساۋىن قاۋساتۋدىڭ، كەڭەستىك كەڭىستىكتى ىدىراتۋدىڭ، دەموكراتيالىق وزگەرىستەردىڭ باستاۋى رەتىندە بۇگىندە كوزى اشىق ازاماتتار ساناسىندا ابدەن تانىلدى.

الداعى مىندەت – وسى ءجايتتى رەسميلەندىرۋ، ءسويتىپ، سەكسەن التىنىڭ جەلتوقسانىن ارقاۋ ەتە وتىرىپ، حالقىمىزدىڭ ەلىمىزدى مەكەندەيتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىمەن ىنتىماعىن ارتتىراتىن، بىرلىگىن نىعايتا ءتۇسۋدى قامتاماسىز ەتەتىن شارالار كەشەنىن تۇراقتى تۇردە ۇدايى جۇرگىزىپ وتىرۋعا قول جەتكىزۋ.

1990, 2006.

(ب. قويشىباەۆ، «جەلتوقسان – سىن» پۋبليتسيستيكالىق

حرونيكاسى. – الماتى: «رۋح بگ» باسپاسى، 2016 ج.).

بەيبىت قويشىباەۆ

Abai.kz