الگىندە اقش-تىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى ۋيليام موزەردىڭ كارانتيندە قازاق ءتىلىن ۇيرەنىپ جاتقان ۆيدەوسى ەلشىلىكتىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا جاريالاندى.

«بۇگىندە قازاق ءتىلى ادامدار اراسىنداعى كۇندەلىكتى قارىم-قاتىناس تىلىنە اينالعانىن كورىپ وتىرمىن»، - دەپ جازدى ەلشى. ءسويتىپ قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە بار كۇشىن سالاتىنىن ايتتى.

موزەر مىرزا بۇعان دەيىن قازاقتىڭ باس اقىنى ابايدىڭ ولەڭدەرىن وقۋ ەستافتاسىن قابىلداپ، ۇلى اقىننىڭ «جەلسىز تۇندە جارىق اي» ولەڭىن اعىلشىن تىلىندە وقىعان بولاتىن.

سونىمەن قاتار، بيىل ناۋرىز ايىندا بارشا قازاقستان حالقىن قازاق جانە اعىلشىن تىلىندە ۇلىcتىڭ ۇلى كۇنىمەن قۇتتىقتادى.

ايتا كەتەيىك، ۋيليام موزەر اقش سەناتىنىڭ شەشىمىمەن 2019 جىلى 2 قاڭتاردا اقش-تىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى قىزمەتىنە بەكىتىلگەن.

ول 2017 جىلدىڭ قاڭتار ايىنان باستاپ وسى قىزمەتكە تاعايىندالعانعا دەيىن اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتىنىڭ شەتەلدەگى ديپلوماتيالىق وكىلدىكتەردىڭ عيماراتتارىن پايدالانۋ جونىندەگى بيۋرو ديرەكتورىنىڭ مىندەتىن ۋاقىتشا اتقارۋشى بولعان. موزەر مىرزا 2011-2015 جىلدارى اقش-تىڭ مولدوۆاداعى ەلشىسى قىزمەتىن اتقارعان.

ال، وسى جىلدىڭ اقپان ايىندا ەلشىلىكتىڭ سايتىندا اقش-تىڭ ورتالىق ازيا بويىنشا 2019-2025 جىلدارعا ارنالعان ستراتەگياسى جاريالاندى.

سونىمەن قاتار، موزەر مىرزا «ازاتتىق» سايتىنا سۇحبات بەرىپ، تاۋەلسىزدىك العان كەزەڭنەن بەرى اقش قازاقستانعا 30 ميلليارد دوللاردان استام ينۆەستيتسيا قۇيعانىن، سونىمەن قاتار ول اقش-تىڭ قازاقستاندا تەك مۇناي-گاز سالاسى بويىنشا جۇمىس ىستەپ جاتپاعانىن، امەريكادان قازاقستانعا تەحنولوگيا سالاسىندا، اۋىلشارۋاشىلىق، پايدالى قازبالاردى يگەرۋمەن اينالىساتىن بىرنەشە كومپانيا كەلگەنىن ايتقان بولاتىن.

ال، بۇعان دەيىن اقش-تىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى بولعان دجون كرولل دا حال-قادىرىنشە قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە تىرىسقان. ماسەلەن، ول 2017 جىلى ەڭ قاستەرلى مەرەكە تاۋەلسىزدىك كۇنىمەن ەلىمىزدى قازاق تىلىندە قۇتتىقتادى.

سونىمەن قاتار، ول 1-مامىر مەرەكەسىنە وراي، ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرىمەن بىرگە ەلىمىزدىڭ ءانۇرانىن ورىنداعان ەدى.

اقش ەلشىلەرى قازاقتىڭ ءتول مەرەكەلەرىندە قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تىلىندە قۇتتىقتاۋ ايتىپ، قازاق تىلىنە، ول ارقىلى قازاق ۇلتىنا قۇرمەتىن كورسەتىپ وتىرادى. راس، مۇنداي ارەكەتتەردىڭ استارىندا ساياسي استار دا جوق ەمەس. دەسە دە، اكىرەڭدەپ سويلەپ، دوق كورسەتە نۇسقايتىن كەيبىرەۋلەردەن گورى، ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستىڭ مۇنداي فورماسى ەلىشىلىك سيمپاتيانى وياتاتىنى جانە راس. بۇلار عوي، اقش-تىڭ وكىلدەرى. ال، ىرگەدەگى كورشىلەر شە؟

قىتاي ەلشىلىگىنەن قازاق تىلىنە دەگەن مۇنداي ءىلتيپاتتى بايقامايمىز. ماسەلەن، قازىرگى ەلشى شىجان سياو ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا اقپاراتتىڭ دەنىن ورىس تىلىندە جازادى.

جالپى، قىتاي ەلشىسى قازاق ءباسپاسوزىنىڭ باس تاقىرىبىنا ءجيى ىلىگەدى. ماسەلەن، وتكەن جىلى شىجان مىرزا جاڭاوزەندەگى قازاق جۇمىسشىلارىنىڭ نارازىلىعى تۋرالى پىكىر ءبىلدىرىپ، «ءوز بيلىگىڭە سەنىمسىزدىك ءبىلدىرىپ وتىرعان سەندەردىڭ ەستەرىڭ دۇرىس پا؟»، دەپ ەل-حالىققا ەسىرە سويلەگەن. بۇل قوعامدا ۇلكەن قارسىلىق تۋعىزدى.

سونداي-اق ول، قازاق جاستارىنىڭ قىتاي تىلىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعى جوعارى دەڭگەيدە، دەپ ەسەپتەيدى. ال، وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا شىجان سياو استانالىق 4 مەكتەپتە قىتاي ءتىلى وقىتىلاتىنىن ايتىپ، مەكتەپتەرگە 27,5 ملن. تەڭگەگە قىتاي تىلىندەگى كىتاپتار مەن وقۋ قۇرالدارىن الىپ بەرگەن.

جانە، ەلشىنىڭ شىڭجاڭداعى قازاقتاردىڭ ۇستالعانى تۋرالى اقپارات جالعان دەپ سويلەۋى دە قوعامدا ءبىراز سىنعا ىلىككەن ەدى.

ال، 6-ناۋرىز كۇنى ول الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا سايراگۇل ساۋىتباي ىسىنە قاتىستى ديپلوماتيا تالاپتارىنا قايشى جازبا جاريالاعان بولاتىن.

«4 ناۋرىزدا ۆاشينگتوندا سايراگۇل ساۋىتباي مەملەكەتتىك دەپارتامەنتتىڭ رەجيسسەرلىعىمەن الدەبىر ەرلىگى ءۇشىن بەلگىسىز ءبىر سىيلىقتى الىپتى. بۇل – قىتايدىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسۋعا باعىتتالعان كوپە-كورنەۋ ارانداتۋ. شارانىڭ ءوزى باستان اياق قىزىقسىز تسيرك بولعانىمەن، ۆاشينگتوننىڭ تۇپكى ارام ويىن اشكەرەلەپ بەردى.

«باتىرعا» بايلانىستى ايتارىمىز، ول قىتايدا دا، قازاقستاندا دا قىلمىسكەر دەپ تانىلعان. ونىڭ ەرلىگى – وتانىن ساتۋ، ءوزىن، وتباسىن اسىراعان ەلگە قارا كۇيە جاعۋ. ەگەر ەرلىك جاساعىش بولسا، شىڭجاڭداعى نەسيەسىن جاپپاي ما؟ ول ءوزىنىڭ گەوساياسي تسيركتە قانداي ءرول اتقارىپ جۇرگەنىن تۇسىنبەيتىنى وكىنىشتى»،- دەپ جازدى.

قىتاي ەلشىسىنىڭ كەيبىر ماسەلەلەرگە قاتىستى مۇنداي اگرەسسيالى قارىم - قاتىناسى قوعامنىڭ قحر-عا دەگەن تەرىس كوزقاراسىن قالىپتاستىراتىنى راس. ال، سياو مىرزانىڭ قازاق تىلىندە سويلەپ، قازاق مادەنيەتىنە كورسەتكەن قۇرمەتىن باق بەتتەرىنەن بايقاي المادىق.

ەلىمىز ءۇشىن تاعى ءبىر ماڭىزدى كورشى – رەسەي. ەلشى الەكسەي بوروداۆكين مىرزا ازىرگە قازاق تىلىندە سويلەپ اۋرەلەنبەدى. ول: «ەل باسشىلىعىنىڭ ءوزى ورىس تىلىندە سويلەيدى»، دەپتى. سوندىقتان، قازاقستانداعى ورىس ءتىلىنىڭ پوزيتسياسى باسەڭدەمەيتىنىنە وتە سەنىمدى. جانە ول بيلىك باسىنداعىلار ءوز ارالارىندا عانا ەمەس، قازاقستان حالقىنا ۇندەۋىندە ورىس تىلىندە جاسايتىنىن ايتىپتى.

«قازاقستاندا قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسى كەڭەيىپ بارادى دەپ الاڭدايتىنداردى تۇسىنبەيمىن: بۇل تابيعي ءارى دۇرىس پروتسەسس. بىراق، بۇل ورىس ءتىلىنىڭ پوزيتسياسى ادەيى باسەڭدەتىلىپ نەمەسە شەك قويىلىپ جاتىر دەگەندى بىلدىرمەيدى. ماسەلەن، ناقتى مىسال كەلتىرەيىن. ەل باسشىلىعى ورىس تىلىندە سويلەيدى، تەك ءوز ارالارىندا عانا ەمەس، قازاقستان حالقىنا ۇندەۋ جاساعان كەزدە دە»,- دەپتى بوروداۆكين مىرزا.

ءبىز ەلىمىز ءۇشىن ماڭىزدى دەگەن ءۇش مەملەكەتتىڭ ەلشىلەرىنىڭ سوزدەرىن سالىستىرىپ كوردىك. ەلدەستىرمەك ەلشىدەن ەكەنىن ەسكەرسەك، وسى ەلشىلەردىڭ قارىم - قاتىناسى ارقىلى سول مەملەكەتتەرگە دەگەن قوعامدىق كوزقاراس قالىپتاساتىنى بەلگىلى. سايكەسىنشە، اقش، قىتاي، رەسەيدىڭ دە قازاقستانعا دەگەن كوزقاراسىن وسى ەلشىلەردىڭ ارەكەتىنە قاراپ باعامداۋعا بولادى. دالىرەك ايتساق، العاشقى ەكەۋى مەن سوڭعى ەكەۋىنىڭ قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تىلىنە دەگەن ۇستانىمى - ولاردىڭ قازاقستانعا، قازاق حالقىنا دەگەن نيەت-كوڭىلىن، اۋەلى ساياسي پيعىلىن اڭعارتسا كەرەك.

ءتۇيىن. سونىمەن، اقش ەلشىسى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن، قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ ءۇشىن ارنايى ساباق الىپ، وقىپ جاتىر ەكەن. ەندەشە، ازىرگە موزەرگە - «5»، شىجان مەن الەكسەيگە - «2»! دەيىك، الداعىسىن تاعى كورە جاتارمىز...

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى 

Abai.kz