«ونەر-ءبىلىم بار جۇرتتار
تاستان ساراي سالعىزدى،
ايشىلىق الىس جەرلەردەن
جىلدام حابار العىزدى»

دەگەن ىبىراي اتامىزدىڭ حح عاسىردىڭ باسىندا ايتقان ولەڭ شۋماقتارى بۇگىندە وزەكتى بولىپ تۇر. قۇددى ءبىر زامانىمىزدىڭ سونى تەحنولوگياسى - ينتەرنەت جايلى سەكىلدى. اۋىلداعى قازان-وشاقتىڭ باسىندا جۇرگەن قاتىن-قالاش، شال-كەمپىردەن باسقاسىنىڭ بارلىعىندا قازىر ينتەرنەت دەگەن بار. بۇگىندە ينتەرنەت، اسىرەسە، ستۋدەنتتەرگە تاپتىرمايتىن قۇرال. رەفەرات، كۋرستىق، تىپتەن ديپلوم جۇمىستارى ما، كانديداتتىق، دوكتورلىق جۇمىستار دا سامساپ تۇر. ال الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىندە ينتەرنەت-كىتاپحانا دەگەن الدەقاشان تاجىريبەگە ەنىپ كەتكەن. بىزدە ەندى عانا قولدانىلىپ ءجۇر. دەگەنمەن قازاقتىڭ بارلىق جازۋشىسىنىڭ شىعارمالارىن تۇگەلدەي تاباسىڭ دەپ ايتۋ قيىن. وسى رەتتە قر ۇلتتىق كىتاپحانا قىزمەتكەرلەرىنىڭ بەرگەن دەرەكتەرىنە زەر سالساق:

«ونەر-ءبىلىم بار جۇرتتار
تاستان ساراي سالعىزدى،
ايشىلىق الىس جەرلەردەن
جىلدام حابار العىزدى»

دەگەن ىبىراي اتامىزدىڭ حح عاسىردىڭ باسىندا ايتقان ولەڭ شۋماقتارى بۇگىندە وزەكتى بولىپ تۇر. قۇددى ءبىر زامانىمىزدىڭ سونى تەحنولوگياسى - ينتەرنەت جايلى سەكىلدى. اۋىلداعى قازان-وشاقتىڭ باسىندا جۇرگەن قاتىن-قالاش، شال-كەمپىردەن باسقاسىنىڭ بارلىعىندا قازىر ينتەرنەت دەگەن بار. بۇگىندە ينتەرنەت، اسىرەسە، ستۋدەنتتەرگە تاپتىرمايتىن قۇرال. رەفەرات، كۋرستىق، تىپتەن ديپلوم جۇمىستارى ما، كانديداتتىق، دوكتورلىق جۇمىستار دا سامساپ تۇر. ال الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىندە ينتەرنەت-كىتاپحانا دەگەن الدەقاشان تاجىريبەگە ەنىپ كەتكەن. بىزدە ەندى عانا قولدانىلىپ ءجۇر. دەگەنمەن قازاقتىڭ بارلىق جازۋشىسىنىڭ شىعارمالارىن تۇگەلدەي تاباسىڭ دەپ ايتۋ قيىن. وسى رەتتە قر ۇلتتىق كىتاپحانا قىزمەتكەرلەرىنىڭ بەرگەن دەرەكتەرىنە زەر سالساق:

كىتاپ قورى بۇگىندە 6 ملن 17 مىڭ 527 دانانى قۇرايتىن كىتاپحانا قۇجاتتارىن 1999 جىلدان باستاپ ساندىق تۇرگە كوشىرگەننەن بەرى سيرەك كەزدەسەتىن كىتاپتار مەن قولجازبالار قورىنان 200-دەن استام قۇجاتتار (كىتاپتار، البومدار، جۋرنالدار، گازەتتەر جانە ميكروفيلمدەر) ساندىق تۇرگە كوشىرىلدى. ونىڭ ىشىندە ق.ا.ءياساۋيدىڭ «ريسالاسى»، ابىلعازىنىڭ «حاندار شەجىرەسى»، شاكارىمنىڭ «قالقامان-مامىرى»، ى.ءالتىنساريننىڭ، ج.ايماۋىتوۆتىڭ، ب.ءمايليننىڭ شىعارمالارى; «ايقاپ»، «ساداق»، «تاڭ» جۋرنالدارى، «قازاق»، «ەڭبەكشى قازاق» گازەتتەرى، سونداي-اق مۋزىكالىق جانە نوتالىق شىعارمالاردىڭ ساندىق ەلەكتروندى مۇراعاتى قۇراستىرىلۋدا. ەلەكتروندى فورماتقا قازاقستاندا شىققان 866 تاسىمالداۋشى ء(ۆينيلدى كۇيتاباقتار) وتكىزىلدى. ساندىق تۇرگە كوشىرىلگەن قۇجاتتاردى قر ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ مىنا سايتىنان www.nlrk.kz تولىق وقي الاسىزدار.

ەلىمىزدە ينتەرنەتپەن جۇمىس ىستەيتىندەردىڭ سانى 1 ميلليوننان اسىپ جىعىلادى. ونىڭ ىشىندە 25 پايىزى كۇنىنە بىرنەشە رەت، ال 4,7 پايىزى كۇنىنە 1 رەت، 17,8 پايىزى اپتاسىنا 2-3 رەت، 19,4 پايىزى ايىنا 2-3 رەت پايدالانادى. ۇلتتىق كىتاپحانا قىزمەتكەرلەرىنىڭ بەرگەن دەرەگى بويىنشا، مۋلتيمەديا زالىنا كۇنىنە 30-عا جۋىق وقىرمان كەلەدى ەكەن. 2008 جىلعى كورسەتكىش بويىنشا، بارلىعى 6026 وقىرمان، 2009 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىنداعى كورسەتكىش بويىنشا، 1990 وقىرمان ەلەكتروندىق وقۋلىقتاردىڭ جانە ينتەرنەت جەلىسىنىڭ ماعلۇماتتارىن پايدالانعان. ال قازىرگى ۋاقىتتا قر ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ سايتىن كۇنىنە 1000 وقىرمان پايدالانادى. 2008 جىلعى سايتتاردى پايدالانۋشىلارىنىڭ ەسەبى 355 895-كە جەتكەن.

كەڭەستىك داۋىردە ەكىنىڭ ءبىرى كىتاپ وقىسا، سولاردىڭ سارقىنشاعى بۇگىندە ينتەرنەتتە وتىرادى. سول سەبەپتەن دە جاسى ۇلكەن اعالارىمىزدىڭ اۋزىنان «قازىر كىتاپ وقىمايتىن بۋىن كەلدى» دەگەندى ءجيى ەستىپ ءجۇرمىز. شىن مانىسىندە دە سولاي. ءبىر كىتاپقا ءۇڭىلىپ وتىرعاننان گورى، ينتەرنەتتەگى سان الۋان سايتتارعا كىرىپ، ءتۇرلى ماعلۇماتتار العاندى ءجون كورەدى. وسى ورايدا وزگەلەردىڭ دە پىكىرىنە نازار اۋدارساق.
ءبىرىنشى  پىكىر

قۇلبەك ەرگوبەك (ف.ع.د.، پروفەسسور):

- كىتاپ مادەنيەتىنىڭ ءوزى قازاق حالقىنا كەنجەلەپ كەش جەتكەن. «كونەرگەن مادەنيەتتىڭ ءبارىن بويىنا سىڭىرگەن ادام عانا ءوزىن مادەنيەتتى ادام ساناي الادى»، - دەپ ل.ن.تولستوي ايتقانداي، كىتاپتىڭ مىندەتى وسى ادامزات بالاسىنىڭ جاساعان مادەنيەتىن يگەرۋ بولاتىن. كەزىندە كسرو-داعىداي كىتاپ وقىعىش ەل بولعان جوق. «كورشىڭ سوقىر بولسا، كوزىڭدى قىس» دەگەندەي، وزگە ۇلتتارعا قاراپ، قازاق ەلى دە كىتاپ وقۋدىڭ بيىك مادەنيەتىنە كەلدى. قويشىنىڭ قونىشىندا «جۇلدىز» جۋرنالى جۇرەتىن. ولار «سوتسياليستىك قازاقستان»، «لەنينشىل جاس»، «قازاق ادەبيەتى» گازەتتەرىن قولىنان تاستاماي وقيتىن. ءبىز سول كەزدەگى «لەنينشىل جاس» گازەتىندە قازاقتىڭ باياعى ورحون-ەنەسەي جازبالارىن تاپقان ءبىر شوپاننىڭ جانە قازاق تاريحىن زەرتتەپ جۇرگەن تاعى بىرەۋىنىڭ ماتەريالىن جاريالاعان ەدىك. وسىنىڭ ءبارى قاي ماماندىق يەسى بولماسىن، كىتاپ وقۋدىڭ مادەنيەتىن يگەرگەنىن بىلدىرەدى. قازاق حالقى دا حح عاسىردىڭ 70-80 جىلدارى وسى بيىككە جەتىپ قالعان ەدى. بالكىم، جاقسىلىق، بالكىم، جامانشىلىق، كىم ءبىلسىن، بۇگىنگى تاڭدا ەلەكتروندى تەحنيكا، ينتەرنەت كىتاپ وقۋدى ىعىستىرىپ بارا جاتىر. بۇل ءبىر جاعىنان ءبىر فورماتسيادان ەكىنشى فورماتسياعا ءوتۋ كەزىندە كىتاپ وقىمايتىن بۋىندار قالىپتاسقاننان تۋىندادى.

ەكىنشى پىكىر

ەلەونورا ياكيا، «ازاتتىق راديوسىنىڭ» ۆەب-رەداكتورى:

- ينتەرنەتتىڭ قازىرگى تاڭداعى اقپارات قۇرالى رەتىندەگى ءرولىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. ونىڭ بارلىق مۇمكىندىگىن ەسكەرە وتىرىپ، ءبارىبىر ينتەرنەت كىتاپتىڭ ورنىن ەشقاشان دا الماستىرا المايدى دەپ ايتار ەدىم. ينتەرنەتتەگى كىتاپ قولىڭىزداعى كومپيۋتەردى كەز كەلگەن جەردە اشىپ جىبەرىپ، قاراي سالۋ جاعىنان قولايلى، ارينە، بىراق... وسى كەزگە دەيىن وقىپ كەلگەن كىتاپتارىمىزدىڭ بارلىعىن قازىر ەلەكتروندى جۇيەگە اۋىستىرۋعا مۇمكىندىك بار. دەگەنمەن قانداي قىزىق كىتاپ بولسا دا، ينتەرنەتتەن وقىعاننىڭ كادىمگى قولعا ۇستاپ وقىعان كىتاپتاي راحات سەزىمى بولمايدى. قازىر ينتەرنەت ءبىزدىڭ ارقايسىمىزدىڭ اجىراماس قۇرالىمىزعا اينالىپ، «ۇيىمىزدە، تورىمىزدە» تۇرعان نارسە. ماسەلەن، مەن جۇمىسىما تىكەلەي بايلانىستى بولعاندىقتان، تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن ينتەرنەتتە وتىرامىن. ودان بارلىق اقپاراتتى الامىن، بۇل جاعىنان ونىڭ ماڭىزدىلىعىنا، ۇشقىرلىلىعىنا تالاسىم جوق. ينتەرنەتكە سۇيەنىپ العانىمىز سونداي، جەكەلەگەن سۇحباتتار مەن قىزىقتى تاقىرىپتار كەزدەسىپ قالماسا، قازىر گازەتتى دە كوپ وقىمايتىن بولدىق. جەتكىنشەك جاستاردى قايدام، ءارىپ تانىعاننان باستاپ كىتاپ جاستانىپ وسكەن بۋىننىڭ وكىلدەرى ءۇشىن بۇل ەكى نارسەنى قاتار قويۋ دا قيىنداۋ شىعار، مۇمكىن بۇل كونسەرۆاتورلىق كوزقاراس بولىپ تا كورىنەر، بىراق شىنى - وسى. مەن ينتەرنەتتەن كوركەم شىعارمالار ەمەس، كوبىندە پسيحولوگيالىق جانە كاسىبي جۇمىسىما قاتىستى كىتاپتار قارايمىن، وندا دا ۋاقىت بولعاندا. كەڭسەگە كەلگەن سوڭ اركىمنىڭ ءبولىنىپ بەرىلگەن قىزمەتى بار، كىتاپ وقۋ ءۇشىن ينتەرنەت اقتارۋعا مۇمكىندىك ىلعي بولا بەرمەيدى. ال ينتەرنەتتەگى ادەبي كىتاپتارعا كەلسەك، شەتەلدىك اۆتورلار بولماسا، قازاق اقىن-جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارى تۇگەلدەي ينتەرنەتكە ءتۇسىپ بولعان جوق، ءبىزدىڭ قالامگەرلەردىڭ شىعارمالارىنىڭ تولىق نۇسقاسى ەمەس، ءتىزىمى، كاتالوگى عانا بار، ياعني جەكەلەگەن شىعارمالار بولماسا، كىتاپتاردى تولىعىمەن الىپ وقۋعا مۇمكىندىك جوق.

اينۇر قالداربەك

«الاش ايناسى» گازەتى 24 ماۋسىم 2009 جىل