قوعامدا امىرشىلدىك-اكىمشىلدىك جۇيە يدەولوگياسى ءوز جەمىسىن بەرە باستاعان 1929 جىلدى ي.ستالين “ۇلى بەتبۇرىس” جىلى دەپ اتادى. پارتيالىق مەرزىمدى باسىلىمدار كوممۋنيستىك ساياسات پەن يدەولوگيانى ناسيحاتتاۋمەن قاتار، پارتيا كوسەمىن ماقتاپ-ماداقتاۋدىڭ ەرەكشە ۇلگىسىن كورسەتتى. ي. ءستاليننىڭ 50 جاسقا تولۋىنا وراي جاريالانعان ماقا¬لالاردىڭ نەگىزگى مازمۇنى پارتيا كوسە¬مىنىڭ ماركسيزم-لەنينيزم تەوريا¬سىن دامىتۋداعى ەرەكشە ءرولىن، سوتسيا¬ليزمدى ءىس جۇزىندە ورناتۋداعى شەكسىز ۇلەسىن ءدا¬رىپتەدى. “پراۆدا” گازەتىندە ل.م. كاگا¬نوۆيچ، ك.ە. ۆوروشيلوۆ، ا.ي. مي¬كويان جانە باسقالاردىڭ كوسەمدى ماقتاپ-ما¬داقتاعان ماقالالارى جاريا¬لاندى. 1929 جىلعى جەلتوقسان ايىندا جارىق كورگەن قازاقستاندىق مەرزىمدى باسىلىمداردىڭ دا وسى ناۋقانعا ىلەسە كەتكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
مەرەيتوي تارقاعاننان كەيىن دە بۇل ءۇردىس ۇدەمەسە تولاستاعان جوق. “ۇلى دانىشپان” ءستاليندى قازاق حالقى عانا ەمەس، بۇكىل كەڭەس جۇرتى جىرعا قوستى. ورتالىق باسىلىمنىڭ جولىنان اۋىتقى¬مايىن دەگەندەي، باسقا ۇلت تىلدەرىندە شىعاتىن مەرزىمدى باسىلىمدار “پراۆدا” گازەتىنىڭ “ستالين جولىمەن” دەگەن تاقىرىپتا كوسەمگە ارنالعان ولەڭدەر توپتاماسىن اۋدارىپ باستى. كەڭەس وداعى كوممۋنيستىك پارتياسى سەزدەرى مەن كونفەرەنتسيالارىنا قاتىسۋشى دەلەگات¬تار ءستاليندى “ستالين جولداسقا – ۋرا!”، “ستالين جولداس جاساسىن!”، “ۇلى ستا¬لين¬نىڭ داڭقى ارتا بەرسىن!”، “دۇنيە ءجۇزى ەڭبەكشىلەرىنىڭ ۇلى كوسەمى – ستالين جولداس جاساسىن!” دەگەن ءتارىزدى ۇراندار¬مەن قارسى الىپ، شىعارىپ سالۋدى ءداس¬تۇرگە اينالدىردى. وسىنداي اسىرا ماقتاپ-ماداقتاۋلار مەن كوتەرمەلەۋلەر مەرزىمدى باسىلىمدار ارقىلى دا حالىققا تاراپ جاتتى. ي.ستالين ءوزىنىڭ 50 جاسقا تولۋىنا بايلانىستى قۇتتىقتاۋلار جىبەرگەن بارلىق ۇيىمدارعا جولداعان حاتىندا (“پراۆدا”، 22 جەلتوقسان، 1929 جىل №302): “جۇمىسشى تابىنىڭ ىسىنە، پرولەتارلىق رەۆوليۋتسيانىڭ جانە دۇنيە¬جۇزىلىك كوممۋنيزمنىڭ ىسىنە بارلىق كۇشىمدى، بارلىق قابىلەتىمدى، ال قاجەت بولسا، ءبىر تامشىسىن قالدىرماي بارلىق قانىمدى بەرۋگە بۇدان بىلاي دا ءازىرمىن، بۇعان كۇماندانباۋلارىڭىزعا بولادى”، – دەپ جازدى.
بك(ب)پ ورتالىق كوميتەتى، بك(ب)پ قازاق ولكەلىك كوميتەتى ءباسپاسوز ساياسي بولىمدەرىنىڭ نۇسقاۋىمەن پارتيالىق باسىلىمداردا ءستاليننىڭ جانە كوممۋ¬نيستىك پارتيانىڭ باسقا دا كوسەمدەرىنىڭ سويلەگەن سوزدەرى، كومسومولدىڭ، پيونەر¬دىڭ تۋعان كۇندەرى مەن قازان توڭكەرىسى جەڭىسكە جەتكەن كۇن جانە تاعى باسقا دا بولشەۆيكتىك مەرەكەلەر ماڭىزى ەرەكشە ناسيحاتتالدى. رەسپۋبليكالىق “سوۆەتسكايا ستەپ” گازەتىنىڭ 1931 جىل¬دىڭ 2 تامىزىندا جاريالانعان باسپاسوزگە شولۋىندا: “كوسەمنىڭ نۇسقاۋلارىن قالىڭ ەڭبەكشى بۇقارا يگىلىگىنە اينال¬دىرۋ كەرەك. بۇل نۇسقاۋلاردى بۇقاراعا جەتكىزۋمەن شەكتەلمەۋ كەرەك، جۇمىستى ستالين نۇسقاۋىنا بەيىمدەپ قايتا قۇرىپ، كوسەمنىڭ ايتقاندارىنىڭ تۇتاستاي ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. “جاڭاشا جۇمىس ىستەپ – جاڭاشا باسقارۋ كەرەك”. ... ءاربىر گازەت ستالين جولداستىڭ سويلەگەن ءسوزىن ۋاقىتىن¬دا ءارى تولىقتاي باسىپ وتىرۋى كەرەك. ءار گازەت ءستاليننىڭ سويلەگەن سوزىنە ءۇن قوسۋشىلاردىڭ پىكىرىن ۇيىمداستىرىپ بەرىپ وتىرۋى كەرەك”، – دەپ وبلىستىق جانە اۋداندىق گازەتتەر مىندەتتەرىن دە اتاپ كورسەتتى. ساياسي ساۋات اشۋ مەكتەپتەرىنىڭ كوپتەپ اشىلۋىنا قاراماستان، پارتيا مۇشە¬لەرىنىڭ كوبىنىڭ 20-جىلدارى ساياسي ساۋاتتىلىق دەڭگەيى تومەن بولاتىن. الايدا، ءستاليننىڭ ءدىني سەميناريادا العان ءبىلىمى ارقاسىندا ءوز يدەيالارىن قىسقا، ەستە ساقتاۋعا جەڭىل، قاناتتى سوزدەرمەن، انىق ءارى تىكەلەي تۇسىنىك بەرەتىن تۇجىرىمدارمەن جەتكىزۋى، ايتاتىن نەگىزگى وي-تۇجىرىمدارىن ءبولىپ، ساندارمەن بەلگىلەپ قويۋ ءادىسى ونىڭ سويلەگەن سوزدەرى مەن نۇسقاۋلارىن قارا¬پايىم حالىقتىڭ قابىلداۋىنا جەڭىلدىك تۋعىزدى. ءستاليننىڭ مۇنداي بايانداۋ ءتاسىلى ستاليندىك تۇجىرىمدار مەن تەو¬ريالاردى ورتاشا تەوريالىق دايىندىق¬پەن-اق قابىلداۋعا مۇمكىندىك جاسادى. اۋ¬ىزشا جانە جازباشا ناسيحات قۇرال¬دا¬رى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ جانە ونىڭ كوسەمىنىڭ مەملەكەتتىك ساياسي بيلىككە قۇقىقتى ەكەندىگىن كەڭىنەن ناسيحاتتادى.
امىرشىلدىك-اكىمشىلدىك جۇيە يدەولو¬گياسىن تولىق ورنىقتىرۋداعى ناقتى قادامداردىڭ ءبىرى بولعان ي.ءستاليننىڭ “پرولەتارسكايا رەۆوليۋتسيا” جۋرنالىنىڭ 1931 جىلعى №6 سانىندا جاريالانعان “و نەكوتورىح ۆوپروساح يستوري بول¬شەۆيزما” دەگەن حاتى مەرزىمدى باسىلىم¬دار عانا ەمەس، راديوگازەتتەر ارقىلى دا كەڭىنەن ناسيحاتتالدى. راديوگازەتتەر جۇ¬مىسىن نىعايتۋ ماقساتىندا “كازاحستان¬سكايا پراۆدا” پو راديو” رەداكتورلىعىنا بۋشاەۆ، رەداكتور ورىنباسار¬لىعىنا وس¬تانين، “سوتسيالدى قازاقستان” راديو ار¬قىلى” رەداكتورلىعىنا مۇسىرەپوۆ، رە¬داك¬توردىڭ ورىنباسارلىعىنا حانگەلدين بەكىتىلدى.
ي.ءستاليننىڭ باستاماسىمەن بك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ 1935 جىلعى اقپان پلەنۋمىنا كسرو-نىڭ 1924 جىلعى كونستيتۋتسياسىن وزگەرتۋ ماسەلەسى قوي¬ىلدى. 7-سايلانعان كسرو ورتالىق ات¬قارۋ كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى سەسسياسى 1935 جىلعى 7 اقپاندا كونستيتۋتسيانىڭ جاڭا ءماتىنىن جاساپ، كسرو ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ بەكىتۋىنە تاپسىرۋ ءۇشىن ي.ۆ.ءستاليندى توراعا ەتىپ كونستيتۋتسيا كو¬ميس¬سياسىن قۇردى. 1936 جىلعى 11 ماۋ¬سىمدا كسرو ورتالىق اتقارۋ كوميتە¬تىنىڭ پرەزيديۋمى جاڭا كونستيتۋتسيا جوباسى تۋرالى ءستاليننىڭ بايانداماسىن تىڭدادى. ي.ستالين “سسر وداعى كونس¬تي¬تۋتسياسىنىڭ جوباسى تۋرالى” باياندا¬ماسىندا: “بۇل ءداۋىردىڭ ىشىندە قوعامى¬مىزدىڭ قۇرىلىسىندا دا تەرەڭ وزگەرىستەر بولدى. ونەركاسىپ سالاسىندا كاپي¬¬تاليس¬تەر تابى جوعالدى. اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا كۋلاكتار تابى جوعالدى. توۆار وبوروتى سالاسىندا كۋپەتستەر مەن سپ¬ەك¬ۋليانتتار جوعالدى. ... ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جۇمىسشى تابى، شارۋالار تابى، ينتەل¬لي¬¬گەنتسيا قالدى. سوۆەت وكىمەتى ورناعان¬نان بەرگى جىلدار ىشىندە بۇل الەۋمەتتىك توپتاردىڭ وزدەرى دە وراسان وزگەردى”، — دەدى. كونستيتۋتسيا كوميسسياسى تاپسىرعان جوبا ماقۇلدانىپ، كسرو كونستي¬تۋتسيا¬سىنىڭ جوباسىن قاراۋ ءۇشىن كەڭەستەردىڭ بۇكىلوداقتىق سەزى شاقىرىلسىن دەگەن قاۋلى الىندى. 1936 جىلعى 12 ماۋسىمدا كسرو كون¬ستيتۋتسياسىنىڭ جوباسى ءباسپاسوز بەتىندە تال¬قىلاۋعا ۇسىنىلدى. كونستيتۋتسيانى “تالقىلاۋ” دەگەن اتى بولماسا، “جەڭگەن ءسوتسياليزمنىڭ ستالين¬دىك كونستيتۋتسياسى” (“پراۆدا”، 12 يۋن 1936 ج.), “كادرعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، تاربيەلەپ وتىرۋ كەرەك” (“سوتسيالدى قا¬زاقستان”، 30 ناۋرىز 1936 ج.), “ستاليندىك كونستيتۋتسيا جانە بولشەۆيكتىك باس¬پا¬سوزدىڭ مىندەتتەرى” (“سوتسيالدى قازاق¬ستان”. 15 جەلتوقسان، 1936 ج.) جانە باس¬قا دا ماقالالاردا “مەملەكەت جۇمى¬سىنداعى، كادر ماسەلەسىندەگى ستاليندىك ستيل” ءۇشىن كۇرەس، ۇگىت-ناسيحات جالعاسىن تاپتى. ءستاليننىڭ ء“بىزدىڭ پارتيامىز قامال – ونىڭ ەسىكتەرى تەك لايىقتى كى¬سىلەر ءۇشىن عانا اشىق بولادى” دەگەن ءسوزى ساياسي ۇران ءارى ىسكە باسشىلىق بولىپ سانالدى. ستاليندىك كونستيتۋتسيا جو¬باسىنا سىن پىكىر بولعان جوق. 1936 جىلدىڭ 5 جەلتوقسانىندا كەڭەستەردىڭ بۇكىلوداقتىق ءVىىى توتەنشە سەزى ي.ءستاليننىڭ باياندا¬ما¬سىنان كەيىن ونى ءبىر¬اۋ¬ىز¬دان بەكىتتى. كسرو كونستي¬تۋ¬تسياسى نەگىزىندە قازاق اۆتونوميالى رەسپۋبليكاسى وداقتاس رەسپۋبليكا بولىپ قايتا قۇرىلدى. وسىعان وراي قازاق كسر-ءىنىڭ جاڭا كونس¬تيتۋتسياسىن جاساۋ قاجەتتىگى تۋىندادى. 1937 جىلعى 9 اق¬پاندا قازاق كسر-ءى كونس¬تي¬تۋتسياسىنىڭ جوباسى تالقى¬لاۋ ءۇشىن باسپاسوزدە جاريا¬لاندى. 1937 جىلدىڭ 21-26 ناۋرىزىندا الماتى قالا¬سىن¬دا وتكەن كەڭەستەردىڭ ءبۇ¬كىلقازاقستاندىق توتەنشە ح سەزى قازاق كەڭەستىك سو¬تسيا¬ليستىك رەس¬¬پۋب¬ليكاسىنىڭ كونستي¬تۋ¬تسياسىن بەكىتتى. كەڭەستەردىڭ بۇكىلقازاق¬ستان¬دىق توتەنشە ح سەزىنىڭ دە¬لە¬گاتتارى ي.ستالينگە العىس حات جولدادى. حاتتىڭ ءماتىنى باسپاسوزدە جاريالاندى. حاتتا: “بىزدەر، حالىقتىڭ قالاپ سايلاعان ادام¬دارى... بۇگىن قازاق كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ كون¬ستيتۋتسياسىن بەكىتتىك. ...قىمباتتى ۇستاز، كو¬سەگەسى كوگەرگەن قازاق حالقىنىڭ شىن جۇرەك¬تەن بەرىلگەندىك جانە ءسۇيىس¬پەنشىلىك سەزىمىن قابىل ال، قازاق حالقى كوممۋنيزم ورناتۋ ىسىنە بارلىق كۇشىن، بار¬لىق جىگەرىن جۇمسايدى، جاۋلار شا¬بۋىل جاساعان كۇندە ءبىز ۇلى، تاماشا سوتسياليستىك وتاندى كەۋدە توسەپ قورعاۋعا ءازىرمىز دەگەن سەرتىمىزدى قابىل ال” دەپ جازىلدى. ستاليندىك كونس¬تيتۋ¬تسيا¬نىڭ جەتىستىگىن حا¬لىققا ءتۇسىندىرۋ ناۋقانى مەرزىمدى باسىلىمداردا جالعاسا بەردى. بارلىق وبلىستىق پارتيا كو¬ميتەتتە¬رىن¬دەگى جاۋاپتى ادامدار، گازەت رەداك¬تورلارى باسىلىمداردى مەزگىلىمەن شىعارىپ، بك(ب)پ ورتالىق كوميتەتى نۇسقاۋلارىن تىڭعىلىقتى ورىنداۋدى قامتاماسىز ەتتى. قوعامدىق عىلىمدار سالاسىن پارتيالىق ساياساتقا باعىندىرۋدىڭ تەوريالىق نەگىزىن سالعان “بك(ب)پ تاريحى قىسقاشا كۋرسىنىڭ” شىعۋى ەلدە ەرەكشە ۇگىت-ناسيحاتتىق ساياسي ناۋقانعا ۇلاستى.
1939 جىلدىڭ 4-9 قاڭتارىندا وتكەن قازاقستان ك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ پلەنۋمى بك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ ““بك(ب)پ تاريحى قىسقاشا كۋرسىنىڭ” شىعۋىمەن بايلانىستى پارتيالىق ناسي¬¬حاتتى جولعا قويۋ تۋرالى” قاۋلىسىن جۇزەگە اسىرۋ جايىندا ماسەلە قارادى. پلەنۋم ورتالىق كوميتەتتىڭ پارتيالىق ناسيحات ءبولىمىن، وبلىستىق پارتيا كو¬ميتەتتەرىن، وبلىستىق جانە رەسپۋبليكا¬لىق گازەتتەردىڭ رەداكتورلارىن بارلىق پارتيا جانە كومسومول گازەتتەرىندە نا¬سيحات بولىمدەرىن ۇيىمداستىرۋعا، ولار¬دىڭ الدىنا مىندەتتى تۇردە تەوريالىق ماسەلەلەر جونىندەگى ماقالالاردى، ناسيحاتشىلاردىڭ كەڭەستەرىن، دارىستەرىن جانە وقۋشىلاردىڭ سۇراقتارىنا جاۋابىن ۇنەمى جاريالاپ وتىرۋعا مىندەتتەدى.
ي.ءستاليننىڭ اتالعان ەڭبەگى ەرەكشە كوپ تاراعان كىتاپ بولدى. “تۋرا ايتۋ كەرەك، مارك¬سيزمنىڭ ءومىر بويىندا سونشا كوپ تاراعان مارك¬سيستىك كىتاپتىڭ ءبىرىنشىسى وسى”، دەپ جازدى جدانوۆ. ناقتىراق ايتار بولساق، ون جىل ىشىندە (1938-1948 جىلدارى) “بك(ب)پ تاريحى قىسقاشا كۋرسى” 34 ميلليون 219 مىڭ دانا بولىپ تارادى. ورىسشا 71 رەت باسىلىپ 27,5 ميلليون دانا، كەڭەستەر وداعىنىڭ تاعى باسقا تىلدەرىندە 5,5 ميلليون دانا بولىپ شىقتى. بۇل كىتاپ قازاقستاندا 700 مىڭ دانا بولىپ تارادى. سونىڭ ىشىندە قازاق تىلىندە 3 رەت باسىلىپ، 250 مىڭ دانا بولىپ شىقتى.
پارتيانىڭ كوپشىلىك اراسىنداعى ناسيحات جۇمىستارىنىڭ ەڭ ماڭىزدى ءبىر تاراۋى – ۆ. لەنين مەن ي. ءستاليننىڭ ءومىرباياندارىن ناسيحاتتاۋ بولاتىن. كو¬سەمدەر ءومىرباياندارىن جەتكىلىكتى دارە¬جەدە ناسيحاتتاماعانى ءۇشىن تالدىقورعان وبلىسىنىڭ “سەميرەچەنسكايا پراۆدا” جانە ء“ستالينشىل” گازەتتەرى قازاقستان ك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ ورگانى – “كوممۋنيست” جۋرنالىنىڭ قاتاڭ سىنىنا دا الىندى.
ماركس-ەنگەلس-لەنين ينستيتۋتىنىڭ قازاق بولىمشەسى – قك(ب)پ ورتالىق كوميتەتى جانىن¬داعى پارتيا تاريحى ينستيتۋتى ي.ۆ.ءستاليننىڭ قىسقاشا ءومىربايانىن قازاق تىلىنە اۋداردى. اۋ¬دار¬مانى قك(ب)پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ رەداكتسيالىق كوميسسياسى تەكسەرىپ، قك(ب)پ ورتالىق كوميتەتى ماقۇلدادى. 1947 جىلى قازاقتىڭ بىرىككەن مەملەكەت باسپاسىنان “يوسيف ۆيسساريونوۆيچ ستالين. قىسقاشا ءومىربايانى” دەگەن كىتاپ 50 مىڭ دانامەن باسىلىپ شىقتى. اتالعان كىتاپقا “كوممۋنيست” جۋرنا¬لىندا قاسىم ءشارىپوۆ: “ي.ۆ. ستالين قىسقاشا ءومىربايانى” – ءبىزدىڭ ۇلى كوسەمىمىزدىڭ ءومىر مەكتەبى. لەنيندەي، ستاليندەي قايراتكەر بولۋ ءۇشىن سوۆەت ادامدارى وسى مەكتەپتەن ساباق الۋلارى كەرەك. ي.ۆ.ستا¬لين¬نىڭ ءومىربايانىن قۇنتتاپ ۇيرەنۋ كادرلارىمىزدى يدەيا جاعىنان قارۋلاندىرىپ، كوممۋنيزمنىڭ تولىق جەڭۋى جولىنداعى كۇرەسكە جۇمىل¬دىرادى”، دەپ پىكىر جازدى.
كوممۋنيستىك پارتيا كوسەمىنىڭ 50, 60, 70 جاسقا تولعان مەرەيتويلارىنىڭ ءبارىن مەرزىمدى باسىلىمدار ەرەكشە ناسيحاتتادى. كەڭەستەر وداعىندا توتا¬¬¬ليتارلىق جۇيە تولىق ورنىققان 1920 جىلداردىڭ سوڭى مەن 1950 جىلداردىڭ ورتاسىندا كەڭەستىك يدەولوگيا “كۇناسىز، كەمشىلىكسىز، كىرشىكسىز تازا كوسەم” مەن “حالىق جاۋىنىڭ” وبرازدارىن قالىپ¬تاس¬تىردى. مۇستافا شوقاي كەڭەستىك كوسەمگە تابىنۋ تۋراسىندا بىلاي دەدى: “... “يزۆەستيا” مەن “پراۆدا” گازەتتەرىنە باسىلعان ماتەريالداردى وقىساڭىز – وسىنىڭ ءبارى تەك ءستاليننىڭ جەكە باسىن دارىپتەپ، ونى تاڭىرگە اينالدىرۋ ءۇشىن ىستەلگەن بە دەگەن ويعا كەلەسىز.
الدىمەن سۋرەتتەر كوزگە ۇرادى. ستالين قازاقستان وكىلدەرى اراسىندا، ستا¬¬لين تاجىكستان وكىلدەرى اراسىندا، ستالين قاراقالپاقتارمەن بىرگە، ستالين وزبەكتەر ىشىندە، ستالين تۇركىمەندەرمەن بىرگە، ستالين، مىنە، قازاق جۇمىسشى¬لارى¬مەن جۇزدەسىپ تۇر، ستالين، مىنە، كىشكەنتاي تاجىك قىزىن كوتەرىپ قۇشاقتاپ تۇر، وعان التىن ساعات سىيعا تارتتى. وزبەكتەر ستالينگە سىي شاپان كيگىزىپ جاتىر. ءبىر قازاق بارىس تەرىسىن سىيلادى...
ستالين... ستالين... ستالين... ول بارلىق تو¬راي¬لار مەن بۇزاۋلاردىڭ “قۇر¬مەتتى اتاسى”، ماقتا ما¬مانى... ماسكەۋدىڭ “جاڭا سارا جولى دەگەنىڭىز – ستالينگە تابىنۋ، باسشىلارعا تابى¬نۋدان تۇرادى”.
مەرزىمدى باسىلىمدار كەڭەس حالقى ستاليندىك زاماندى ماقتانىش ەتەتىنىن جارىسا جازىپ جاتتى، بۇل ناۋقان 1949 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا ي. ءستاليننىڭ 70 جاسقا تولۋى قارساڭىندا ءتىپتى ەرەكشە قارقىن الدى. “سوتسياليستىك قازاقستان” گازەتى جامبىل اقىننىڭ “جۇرەككە قۇيىلعان نۇر ستاليننەن، جىر بولىپ توگىلەدى قىزىل تىلدەن” دەگەن ولەڭ جولدارىن گازەتتىڭ ۇرانى ەتىپ الىپ، ل. حاميدي مەن ح.ەرعاليەۆتىڭ “ستالين تۋرالى جىر”، ت.جاروكوۆتىڭ “وتانىم ءستاليننىڭ اياسىندا”، و.ءشيپيننىڭ “مەنىڭ شاشۋىم” جانە باسقا ولەڭدەر توپتاماسى مەن ۆ. مولوتوۆتىڭ “ستالين جانە ستاليندىك باسشىلىق”، ا.كوۆالەۆ¬سكيدىڭ “ستالين جولداس – سوۆەت حال¬قىنىڭ ۇلى وتان سوعىسىنداعى جەڭىستە¬رىنىڭ دەم بەرۋشىسى جانە ۇيىمداستى¬رۋشىسى”، م. اۋەزوۆتىڭ “ادام ۇلىنىڭ ارداقتىسى”، ت.مۇقانوۆتىڭ “حالىقتار¬دىڭ باقىتى، ويى، جۇرەگى” دەگەن قۇت¬تىقتاۋ ماقالا¬لا¬رىن باستى. قازاقستاندىق اقىندار كوسەمگە ارناعان شىعارمالارىن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن جازۋى ءمىن¬دەتتەلدى. “تەگىندە، اۆتور وتان اتى، ستالين جولداستىڭ ەسىمى اتالسا بولعانى، ونداي ولەڭ توقتاۋسىز قابىلدانا بەرەدى دەپ ويلايتىن بولسا... ول قاتە پىكىر. ءتىپتى، ۇلى كوسەمنىڭ قاسيەتتى ەسىمىن جامان ولەڭنىڭ ىشىنە تىقپالاي بەرۋ – ساياسي ايىپ” بولىپ تابىلاتىنى ەسكەرتىلدى. قازاق¬ستاندىق مەرزىمدى باسىلىمدار “كوسەمگە” ارنالعان
كوك الىبى، جەر شۇعىلاسى كۇن مەن اي،
جەر الىبى، تاۋ ءتاڭىرىسى گيمالاي
ادامزاتتىڭ ەڭ الىبى عالىمى –
ۇلى ستالين – ۇلى لەنين داناداي!
*  *  *
لەنينشە تۋدى ۇستاعان،
لەنينشە ەلدى باستاعان،
بۇگىنگى لەنين – ستالين
*  *  *
ستالين – تۋ بار ەلدە،
ستالين – كۇن الەمگە، – سەكىلدى ولەڭ شۋماقتارىن مەرەيتوي تارقاعان سوڭ دا جۇيەلى تۇردە جاريالاپ تۇردى. “كوممۋنيست” جۋرنالىنىڭ 1950 جىلعى №11 سانىنداعى س.بايىشەۆ “ي.ۆ.ستا¬لين – قازاقستانداعى سوتسياليزم جەڭىستەرىنىڭ دەم بەرۋشىسى جانە ۇيىمداس¬تىرۋشىسى” دەگەن ماقالاسىندا: “قازاقستاننىڭ ءاربىر ەڭبەكشىسى رەسپۋبليكامىزدا بولعان سوتسياليستىك وزگەرىستەردىڭ ۇلكەندى-كىشىلى ءما¬سەلەلەرىنىڭ ءبارى دە ستالين جولداستىڭ قاتىسۋىمەن شەشىلىپ كەلگەنىن بىلۋگە ءتيىستى. قازاقستانداعى پارتيا جانە مەملەكەت قۇرىلىسىنىڭ ماسەلە¬لەرىنەن باستاپ، ونەركاسىپ ورىندارىن، شارۋا¬شىلىق قۇرىلىستارىن سالۋ، عىلىمي جانە مادەني-اعارتۋ مەكەمەلەرىن اشۋ ماسەلەلەرىنە دەيىن ءبىز ستالين جولداستىڭ قانداي بولسا دا ءبىر ءپرينتسيپتى نۇسقاۋىن، كەڭەسىن، ۇسىنىسىن كەزدەستىرمەي قويمايمىز.
...قازاقستانداعى پارتيا جانە مەم¬لەكەت قۇرىلىسىنىڭ بارلىق ماڭىزدى ماسەلەلەرى ستالين جولداستىڭ تىكەلەي قاتىناسۋىمەن شەشىلدى”، دەپ جازدى.
ءستاليننىڭ اۋزىمەن ايتىلعان ءار ءسوز، ول جازعان ءار سويلەم مەملەكەتتىك يدەولوگياعا اينالدىرىلدى. ول – جالپى كوممۋنيستىك يدەولوگيانىڭ وزەگى بولىپ تابىلدى. كوممۋنيس¬تىك ساياسات پەن يدەولوگياعا باعىندى¬رىل¬عان مەرزىمدى باسىلىمدار پارتيانىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى تۋرالى ميفتەر مەن مي¬فولوگيانى ناسيحات جۇمىستارى ارقىلى ادامدار ساناسىنا سىڭىرە بەردى. مەم¬لەكەتتىك بيلىكتىڭ كوممۋنيستىك پارتيا مەن ونىڭ باسىندا تۇرعان جەكە ادامنىڭ قولىنا شوعىرلانۋى قوعام¬دىق-ساياسي ومىردە دەمو¬كرا¬تيانىڭ شەكتەلۋىنە اكەلدى. شىنايى دەموكرا¬تيادان الشاق تۇرعان توتاليتارلى ءامىرشىل-اكىمشىل جۇيە حالىقتى ساياسي بيلىكتەن شەتتەتىپ، مەملەكەت پەن قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالالارىنا تولىق ۇستەمدىگىن ورناتتى.

داناگۇل ماحات، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ دەرەكتانۋ، تاريحناما جانە مەملەكەتتىڭ قازىرگى زامان تاريحى ءبولىمىنىڭ باستىعى.
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى 24 ماۋسىم 2009 جىل