كەشە پرەزيدەنت كەڭەسشىسى ەرلان قارين 27-مامىر كۇنى قر پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ ءۇشىنشى وتىرىسى وتەتىنىن مالىمدەدى. 

ۇلتتىق كەڭەستىڭ العاشقى وتىرىسى وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا وتكەن بولاتىن. وندا كەڭەس مۇشەلەرى قوعامدا قوردالانعان بىرقاتار ماسەلەلەردى ورتاعا سالىپ، ناقتى ۇسىنىستارىن جەتكىزدى. ماسەلەن، سول وتىرىستا ساياسي جاڭعىرۋ توبىنىڭ مۇشەسى ايدوس سارىم 5 زاڭعا وزگەرىس ەنگىزۋدى، ءتىپتى قايتا جازىپ شىعۋدى ۇسىندى. ول: ميتينگىلەر تۋرالى زاڭ، ساياسي پاريالار تۋرالى زاڭ، باق تۋرالى زاڭ، سايلاۋ تۋرالى جانە قر پارلامەنت جانە ونىڭ دەپۋاتتارى تۋرالى زاڭ ەدى.

ال، ەكىنشى وتىرىس 2019 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا ءوتتى. كەڭەستىڭ 40-تان استام مۇشەسى تاۋەلسىزدىك سارايىندا توراعا توقاەۆپەن كەزدەستى. وندا نەگىزىنەن ءبىرىنشى وتىرىستا ايتىلعان ماسەلەلەردىڭ ناتيجەسى تالقىلاندى.

ەندى الداعى كۇندەرى سەنىم كەڭەسىنىڭ ءۇشىنشى وتىرىسى وتپەك. ونلاين فورماتتا وتەتىن بۇل جيىندا قانداي ماسەلەلەر كوتەرىلەدى؟ ءبىز بۇل تۋرالى كەڭەس مۇشەلەرىمەن سويلەسىپ، بىرنەشە ساۋال قويعان ەدىك.

سونىمەن:

1. ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ ءۇشىنشى وتىرىسىندا قانداي ماسەلەلەر كوتەرىلۋى مۇمكىن؟

2. كەڭەس وسى ۋاقىتقا دەيىن قوعام ءۇشىن نە ىستەي الدى جانە ونىڭ مۇشەسى رەتىندە ءسىز قانداي ءرول اتقاردىڭىز؟

3. كەڭەس كونسۋلتاتيۆتىك قۇرىلىم رەتىندە قوعام الدىندا ءوزىن دالەلدەي الدى ما؟

ايگۇل ورىنبەك، زاڭگەر، ۇقسك-ءنىڭ مۇشەسى:

ءبىلىم جانە دەنساۋلىق ماسەلەلەرى تالقىلانادى

1. بۇل ۇلتتىق كەڭەس مۇشەلەرىمەن الدىن-الا كەلىسىپ جاسالعان جوبا بولعاننان كەيىن - ول جەردە ءبىلىم سالاسىنا قاتىستى ماسەلەلەرگە كوڭىل ءبولىپ وتىر. جانە، دەنساۋلىق سالاسىنا بايلانىستى ماسەلەلەر كوتەرىلەدى دەگەن ويدامىن. ءبىز بۇل ماسەلەنى الدىن-الا ءوزىمىزدىڭ الەۋمەتتىك توپ ارقىلى ءوزارا تالقىلاپ، ءوزىمىزدىڭ ۇسىنىستارىمىزدى ايتىپ، ءبىزدىڭ اتىمىزدان كىمنىڭ سويلەيتىنىن تاڭداپ، بارلىعىن سول كىسى ايتىپ شىعۋعا كەلىسكەنبىز.

وڭىردەگى پروبلەمالار وتە ماڭىزدى

2. ءبىز ءۇش توپ بولىپ بولىندىك قوي: الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جانە ساياسات دەپ. ءوزىڭىز كورىپ وتىرعانداي، بىزدە ەڭ ءبىرىنشى ماسەلە – ساياسات توبىنىڭ مۇشەلەرى سويلەدى. ال بۇگىنگە دەيىن كەڭەس نە ىستەي الدى؟ ەڭ ءبىرىنشى بىزدە زاڭنامالارعا وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ، جۋرناليستەردىڭ قۋدالانۋى بويىنشا 130-باپ اكىمشىلىككە اۋىستىرىلدى. بۇل ارقىلى ءبىر ۇلكەن وزگەرىس جاسادىق دەپ ايتساق بولادى. سەبەبى، بىزدە ءوزىڭىز بىلەسىز، كوپتەگەن جۋرناليستەر وسى باپ بويىنشا قۋدالاۋعا ۇشىراپ جاتتى. قىلمىستىق ءىس قوزعالعاندار دا بار. بۇل باپ قازىر باق وكىلدەرىنە دە، باسقا ادامدارعا دا قاتىستى اجەپتىۋىر جەڭىلدەتىلدى دەپ ويلايمىن.

ەكىنشىدەن، ميتينگ. بەيبىت شەرۋلەر تۋرالى زاڭدارعا وزگەرىستەر ەنگىزىلدى.

مەنىڭ كوتەرىپ وتىرعان ماسەلەلەرىم - وڭىردەگى پروبلەمالار. جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىكپەن حالىقتىڭ اراسىنداعى شەشىلمەي جاتقان ماسەلەلەر. حالىقتىڭ كوپتەگەن شاعىمىن جوعارعى جاققا جەتكىزىپ، بىرنەشە ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋىنە ۇيىتقى بولدىق. ونىڭ ءبارىن ءتىزىپ ايتا بەرسەڭ وتە كوپ. ماسەلەن، مۇعالىمدەردىڭ بەدەلى، بەرىلمەي جاتقان ايلىقتار، دۇرىس بولىنبەي جاتقان اسپ-لار، اۋدان، اۋىلدارداعى تەندەر بويىنشا كوپتەگەن جۇرگىزىلەتىن كاناليزاتسيا جۇمىستارى، سالىنباعان جولدار، جارىق جۇرگىزىلمەگەن جەرلەر ت.ب. ونىڭ ءبارىن ءتىزىپ ايتا بەرسەڭ وتە كوپ. ەندى مۇنىڭ ءبارى اۋىل-ايماقتاعى مايدا جۇمىس بولىپ كورىنگەنىمەن، وتە ماڭىزدى. سوندىقتان، وسىنىڭ ءبارىن قازىر جوعارى جاققا جازىپ، جەتكىزۋ ارقىلى بىرتىندەپى ورىندالىپ جاتىر. بۇل وڭىرلەر بويىنشا. مەن ەندى تۇركىستان وبلىسى وڭىرىندە بولعاننان كەيىن وسىنداعى كوپ حالىقتىڭ شەشىلمەي جاتقان وتە وزەكتى ماسەلەلەرىن كوتەرىپ جاتىرمىز...

ءبىزدى شەنەۋنىك رەتىندە سىناۋدىڭ قاجەتى جوق

3. بۇل جەردە اركىمنىڭ ويى ءارتۇرلى. مەنىڭ ويىمشا، ءار ادام ءوز ناتيجەسىن ءىسى ارقىلى دالەلدەيدى عوي. باعاسىن حالىق بەرۋ كەرەك. ەندى مەن ءوز باسىم ۇقسك كونسۋلتاتيۆتىك كەڭەس رەتىندە ءوزىنىڭ دارەجەسىن كورسەتىپ، دالەلدەپ بەردى دەپ ويلايمىن. سەبەبى، قازىر شاعىم ايتۋشى، پرەزيدەنتتىڭ سەنىمدى وكىلىسىز عوي، دەپ كەلىپ جاتقان حالىق كوپ. ارينە، سىني پىكىرلەر بولادى. ازاماتتىق قوعام بولعان جەردە سولاي بولۋ كەرەك نەگىزى. بىزدە بىرەۋ تاققا وتىرسا، سول ادامعا تەك قانا جاعىمپازدانىپ، ماقتاۋ ايتسا دەپ وتىرادى عوي. نەگىزى سىن بولعان دۇرىس. بىراق، سىناعان كەزدە دە ءبىزدى شەنەۋنىك رەتىندە سىناۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىز ول جەردە ەشقانداي ايلىق المايمىز، ەشقانداي دا پايدا تاپپايمىز، ەشقانداي جەكە باس مۇددەسى ءۇشىن بارعان جوقپىز.

ماسەلەن، ءبىز كەز-كەلگەن اۋىل-ايماقتاردى ارالاپ، شاعىمدارىن تىڭداعان كەزدە ءوزىمىزدىڭ قاراجاتىمىزعا بارامىز، استاناعا دا مەن ءوزىمنىڭ قاراجاتىممەن بارىپ، حالىقتىڭ شاعىمىن جەتكىزىپ ءجۇرمىن. بۇل ءبىر جەكە باسىمنىڭ مۇددەسىن پايدالانۋ ەمەس. بۇل جەردە ازاماتتىق قوعامنىڭ دامىپ، مەملەكەتتىڭ وركەنيەتتى ەل قاتارىنا قوسىلۋى ءۇشىن قوسىپ جاتقان ۇلەسىمىز دەپ ەسەپتەيمىن. ال، ونى كەيبىرەۋلەر دۇرىس تۇسىنبەي جاتىر. كوپ ادام حابارلاسىپ: «سەن نەعىپ وتىرسىڭ، ساعان پرەزيدەنت ءوستىپ بەردى عوي»، دەيدى. مەن: «پرەزيدەنت ماعان حالىق سەنىپ وتىرعاننان كەيىن وسىنداي مۇمكىندىك بەردى. ەگەر سىزدەردىكى دۇرىس بولسا، سىزدەردىڭ جانايقايلارىڭىزدى جەتكىزەمىن. ال، ءوزىڭىزدىڭ جەكە باسىڭىزدىڭ مۇددەسى ءۇشىن بولسا، وندا كەشىرەرسىز، مەن بىرەۋدىڭ قولشوقپارى ەمەسپىن. تەك قانا قوعامدىق، حالىققا كەرەك ءىس بولاتىن بولسا عانا مەن بۇنى جەتكىزەمىن»، دەپ ايتامىن. بىراق، كوبىسى ءوزىنىڭ جەكە باس ماسەلەسىنە شەشۋگە كەلگەندە وسىنداي ۇلتتىق كەڭەس مۇشەلەرىن پايدالانعىسى كەلەتىنى راس.

اسحات سادىرباي، جۋرناليست، ۇقسك-ءنىڭ مۇشەسى

تالقى - ءبىلىم سالاسى تۋرالى بولماق...

1. بۇل كەڭەستىڭ وتىرىسى وتكەن جولعى كەڭەس وتىرىستارىنا قاراعاندا ەرەكشە بولادى. ويتكەنى ونلاين فورماتتا وتەدى. ەكىنشىدەن، ءبىز بۇل جولى ءبىلىم تاقىرىبىنا، ءبىلىم سالاسىنا كوبىرەك دەن قويىپ، وسى ماسەلەنىڭ اينالاسىنداعى پروبلەمالاردى كوتەرسەك دەگەن نيەتتەمىز. اقپان ايىندا ءوزىمىزدىڭ جۇمىس توبىنىڭ جينالىسىندا بۇل ماسەلە تالقىلانعان بولاتىن. كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ كوپشىلىگى سول كەزدىڭ وزىندە وسى ءبىلىم ماسەلەسىن كوتەرەيىك، وسىعان كوڭىل بولەيىك دەپ ۇسىنىس ايتىلىپ، سول جەردە ءوزارا اقىلداسقان بولاتىنبىز. سوندىقتان تاقىرىپ -  ءبىلىم ماسەلەسى. بۇگىن ۇلتتىق كەڭەستىڭ حاتشىسى ەرلان قارين مىرزا دا ول جايىندا ايتىپ ءوتتى عوي.

قازىر نە كورىپ وتىرمىز؟

2. ۇلتتىق كەڭەس نە ىستەي الدى دەگەنگە كەلەتىن بولساق، ۇلتتىق كەڭەستىڭ وسىعان دەيىن ەكى وتىرىسى ءوتتى. ەڭ العاشقى وتىرىسىندا بىرنەشە ۇسىنىستار ايتىلدى. ءسوز سويلەگەندەردى بىلەسىزدەر. بىرنەشە ماسەلەلەردىڭ توڭىرەگىندە ءارتۇرلى تاقىرىپتار بويىنشا، الەۋمەتتىك، ساياسي، ەكونوميكالىق باعىتتاعى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە بىرنەشە ماسەلەلەر قوزعالدى. ۇسىنىستار دا بەرىلدى. ودان بولەك ۇلتتىق كەڭەستىڭ مۇشەلەرىنىڭ ءبىرازى پرەزيدەنتپەن كەزدەسۋدە بولدى. ولار دا ودەرىنىڭ ۇسىنىستارىن، پروبلەمالارىن ايتىپ ۇلگەردى. ەكىنشى كەڭەستە ۇلتتىق كەڭەستىڭ ءبىرىنشى وتىرىسىنان كەيىنگى جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىنە كوپ ۋاقىت ءبولىندى.

ال، قازىر نە كورىپ وتىرمىز؟ ساياسي رەفورمالارعا كەلەتىن بولساق، بىرنەشە زاڭ جوبالارى قازىرگى تاڭدا ۇسىنىلىپ، قارالىپ، پرەزيدەنتتىڭ قول قويىلۋى عانا كۇتىلىپ وتىر. ول بەيبىت جيىندار تۋرالى زاڭدار. تاعى دا باپتارعا بايلانىستى ماسەلە. ودان كەيىن قۇقىقتىق زاڭنامالىق كودەكسكە بايلانىستى، پارتيا تۋرالى زاڭعا قاتىستى. بۇل دا سول ۇلتتىق كەڭەستىڭ وتىرىسىندا كوتەرىلگەن ەدى. وسىنداي-وسىنداي ەلدىڭ ساياسي ماسەلەسىنە قاتىستى، ەكونوميكالىق الەۋمەتتىك ماسەلەسىنە قاتىستى كوپتەگەن ماسەلەلەر كوتەرىلدى. ەندى ولار وسىلاي بىرتە-بىرتە شەشىمىن تاۋىپ كەلە جاتقانىنا قۋانامىن.

ودان كەيىن، مەن نە ىستەي الدىم دەگەندە كەلسەك، بۇل جەردە ۇلتتىق كەڭەستىڭ مۇشەلەرى ءبىز ءوزىمىز بىرنەشە توپقا بولىنگەنبىز. مەن وسى الەۋمەتتىك-مادەني توپتامىن. بۇل جەردە دە ءبىزدىڭ توپتا ۇلكەن اعالارىمىز، اپكەلەرىمىز ۇلتتىق كەڭەستىك ءبىرىنشى وتىرىسىندا ءسوز العان بولاتىن. ءبىراز ماسەلە ايتىلدى. ەندى بىزدە قازىرگى تاڭدا تەك قانا ۇلتتىق كەڭەستىڭ شەڭبەرىندە ەمەس، جالپى ەلدەگى وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپ جاتىرمىز. كەيبىرەۋى جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ ارالاسۋىمەن، نازار اۋدارۋىمەن شەشىلىپ جاتسا، كەيبىرەۋلەرى ءالى كۇنگە نازاردان تىس قالۋدا دەگەن سياقتى. ەندى ءارتۇرلى. ءبىز ءبىرىنشى وتىرىستا دا، ەكىنشى وتىرىستا دا ءوزىمىزدىڭ ناقتى ۇسىنىستارىمىزدى بەردىك. ول ماسەلەلەر قارالىپ جاتىر. ودان بولەك، ءبىز مينيسترلەرمەن كەزدەستىك. ول كەزدە دە ءوزىمىزدىڭ قوعامدا مازالاپ جۇرگەن بىرنەشە سۇراقتاردى مينيسترگە قويعان بولاتىنبىز. ول جايىندا مەن ءوزىمنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشامدا جازدىم. ءبىز قوعامدا بولىپ جاتقان پروبلەمالاردى زەرتتەۋگە جانە ونى كوتەرۋ، جەتكىزۋ، سول پروبلەمانى شەشۋدىڭ جولدارىن ىزدەستىرۋگە كۇش سالىپ جاتىرمىز.

ازىرگە باعا بەرۋ اسىعىستىق بولار...

3. كەڭەسكە قازىر باعا بەرۋ قيىن. بۇل كونسۋلتاتيۆتىك قۇرىلىمنىڭ قۇرىلعانىنا ءبىر جىل دا بولعان جوق. سوندىقتان، مەنىڭشە ازىرگە باعا بەرۋ اسىعىستىق بولار. قازىر جۇمىستىڭ ناتيجەلەرىن جايلاپ-جايلاپ كورىپ جاتىرمىز عوي. اسىرەسە، مىناۋ بىرنەشە باپتارعا قاتىستى... سوندىقتان، كۇزگە قاراي، مۇمكىن وسى جىلدىڭ سوڭىنا قاراي ءبىراز جاڭاعى كوتەرىلگەن ماسەلەلەر شەشىمىن تاۋىپ، بولماسا ناقتى ءبىر قادامدار جاسالعان كەزدە بارىپ تولىققاندى باعا بەرۋگە بولاتىن شىعار. بىراق، وسى اتقارىلعان جۇمىستى دا ءبىز جوققا شىعارا المايمىز. ونىڭ دا ءوزىنىڭ ورنى بار. ونىڭ ءوزى دە اتاپ وتەتىن نارسە.

ەندى سىني كوزقاراس قاشاندا ءارتۇرلى بولادى. ۇلتتىق كەڭەستىڭ ورنىنا باسقا ورگان بولسا دا، باسقا ماسەلە بولسا دا ءارتۇرلى كوزقاراس بولادى. ويتكەنى ءبىز قۇقىقتىق-زايىرلى مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. بىزدە ءاربىر ازاماتتىڭ ەركىن پىكىر بىلدىرۋگە قۇقى بار. ءسىزدىڭ دە، مەنىڭ دە... سوندىقتان، بۇل جەردە سىن ايتىلدى ەكەن، بولماسا مىنانداي پىكىر ايتىلدى ەكەن دەپ ارتىمىزعا قارايلاپ توقتاپ قالماي، قايتا وسى بەرىلگەن مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، ەل ءۇشىن ماڭىزدى جۇيەلەردىڭ وزگەرۋىنە، وسى مۇمكىندىك بەرىلىپ تۇرعاندا قول قۋسىرىپ وتىرعانشا، سونى پايدالانىپ بىرنارسە ىستەۋىمىز كەرەك دەپ ويلايمىن. سوزدەن ىسكە!

راسۋل جۇمالى، ساياساتتانۋشى، ۇقسك-ءنىڭ مۇشەسى:

كوپ نارسە اتقارۋشى ورىندار مەن اقورداعا كەلىپ تىرەلەدى

1. الداعى 27-مامىرداعى كەزدەسۋ ونلاين فورماتتا وتەدى. ازىرگە بەلگىلى بولعان نەگىزگى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى - ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى رەفورمالار. بۇل كەڭەس اقىرىنداپ جۇيەلەنىپ كەلە جاتقان قۇرىلىم عوي. ءبىرىنشى، ەكىنشى وتىرىسىندا قانداي ماسەلەلەر كوتەرىلگەنى بەلگىلى. مەنىڭ ويىمشا، وسى باعىتپەن جۇرەتىن سياقتى. بۇعان دەيىن ىشكى ساياسات، ەكونوميكا، رۋحانيات تۇرعىسىندا ءبىرتالاي ماسەلەلەر كوتەرىلدى. اتاپ ايتقاندا، العاشقى وتىرىستا ەڭ نەگىزگى باسىمدىقتار ايتىلىپ كەتتى. 2019-دىڭ جەلتوقسان ايىندا وتكەن ەكىنشى وتىرىستا وسى ايتىلعان ۇسىنىستار، پىكىرلەر جۇيەلەنىپ، ولاردىڭ ءبىرتالايى پرەزيدەنتتىڭ سوزىندە، مالىمدەمەسىندە كورىنىس تاپتى. سونىڭ ناتيجەسىندە ناقتى تاپسىرمالار بەرىلدى. ياعني، ءبىرىنشى وتىرىس پەن ەكىنشى وتىرىستىڭ اراسىندا جۇمىس توقتاپ قالعان جوق. ناتيجەسىندە، بىقاتار زاڭدارعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ كەرەكتىگى ايتىلدى. ونىڭ بىرقاتارى باق-تا، الەۋمەتتىك جەلىلەردە تارالدى. ونى كوردىڭىزدەر.

مىسالى، مەن كىرەتىن ساياسي توپقا قاتىستى ايتار بولسام، بۇل توپ سايلاۋ جايىنداعى زاڭ، ساياسي پارتيالار تۋرالى زاڭ، ميتينگ وتكىزۋ جايىنداعى زاڭ سياقتى ماسەلەلەردى كوتەردى. ول بويىنشا ناقتى وزگەرىستەردىڭ ەنگىزىلىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. ارينە، ولارعا قاتىستى سىني پىكىر دە، كوڭىل تولماۋشىلىق تا جوق ەمەس. مەنىڭشە، وسى ماسەلەلەر كەلەسى وتىرىستىڭ كۇن تارتىبىندە قارالاتىن سياقتى. دەگەنمەن، ءبىر جەڭىلدەتۋلەر ەنگىزىلدى. بىراق، ورتا دەڭگەيدە، اتقارۋشىلار دەڭگەيىندە. ءالى دە بىرقاتار شەكتەۋلەر، كەدەرگىلەر ساقتالۋدا. مەنىڭ ويىمشا، وسى ماسەلەلەر كوتەرىلەتىن شىعار.

ۇلتتىق كەڭەستىڭ جۇمىسىنىڭ ءوزى كەڭەس بەرۋ، كونسۋلتاتيۆتى ورگان عوي. مۇنى دا ەسكەرۋ كەرەك. بۇل وتىرىستا بارلىق ماسەلەنى شەشىپ جىبەرەدى، تەز ارادا ەڭسەرىپ جىبەرەدى دەگەن دە اعات پىكىر سياقتى. مۇندا كوپ نارسە اتقارۋشى ورىندارعا، بيلىكتىڭ وزىنە، اقورداعا كەلىپ تىرەلەدى.

ۇلتتىق كەڭەسكە قاتىستى مەنىڭ ءوز ويىم، كوزقاراسىم – جوقتان بار جاقسى. وسىنداي ۇيىمنىڭ بولماعانىنان بولعانى دۇرىس. ءوزىنىڭ بار ەكەندىگىن، ءوزىنىڭ قاجەت ەكەندىگىن وتە قارقىندى دەڭگەيدە بولماسا دا، ۋاقىت وتكەن سايىن دالەلدەپ كەلە جاتقان قۇرىلىم. ارينە، قوعامدى دا، جەكەلەگەن ازاماتتاردى دا، ازاماتتىق بەلسەندىلەردى دە تۇسىنۋگە بولادى. وسىنداي وزگەرىستەر، جاڭا ۋادە ەتىلگەن رەفورمالار، ونىڭ ىشىندە ساياسي رەفورمالار نەعۇرلىم تەز وتسە دەگەندەي پىكىرلەر ايتىلادى. نەعۇرلىم شاپشپاڭ جۇرگىزىلسە دەگەن ءۇمىت-تىلەك تە جوق ەمەس. بىراق، وكىنىشكە قاراي ساياساتتا رەفورمالار پوپۋليزممەن، اسىعىس-ۇسىگىس جاسالعانى دۇرىس ەمەس. قايتا ارتىق قىلام دەپ تىرتىق قىلادى. مەنىڭ مەڭزەپ وتىرعانىم - ساياساتتا رەفورمالار بايسالدى تۇردە، شەگىنەن شىعىپ كەتپەي، ونىڭ ىشىندە تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىككە نۇقسان كەلتىرمەي، اسىرا سىلتەۋشىلىككە ۇرىنباي جۇرگىزىلگەنى دۇرىس. دەگەنمەن، قوعامداعى تەزىرەك بولسا ەكەن دەگەن كوڭىل تولماۋشىلىقتى تۇسىنۋگە بولادى.

بىراق، ەكىنشى جاعىنان ساياساتتىڭ ءوز زاڭدىلىقتارى، ءوزىنىڭ شىندىعى دا وسىندا. مەنىڭ نەگىزگى ايتىپ وتىرعانىم - قوعامدىق كەڭەستىڭ بولعانى دۇرىس. ارينە، ءوزىمىزدىڭ ىشىمىزدەگى كەيبىر دۇنيەلەرگە كوڭىل تولماۋشىلىق بار. مىسالى، نەلىكتەن پارتيا قۇرۋ ءۇشىن 40 مىڭ داۋىستىڭ ورنىنا 20 مىڭعا دەيىن قىسقاردى. ودان ءارى قىسقارتۋعا بولار ەدى دەگەندەي ماسەلەلەر. يا بولماسا ميتينگتەر مەن شەرۋلەرگە قاتىستى ءبىرتالاي اكىمشىلىك كەدەرگىلەردىڭ كوبىنە ويدان شىعارىلعانى قالايشا پايدا بولدى دەگەن ماسەلەلەر. بىراق، قايتالاپ ايتامىن، جوقتان بار جاقسى.

قايتا، وسى الاڭنىڭ بولعانى بيلىك پەن قوعامنىڭ اراسىندا قوسىمشا وركەنيەتتى پىكىر الماسۋدىڭ ءبىر مۇمكىندىگى بولىپ وتىر. مەنىڭشە، ونى  پايدالانىپ قالعان دۇرىس. سوندىقتان ورىسشا ايتقاندا «وستوروجنىي وپتيميزم» دەيدى عوي...

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى - قوعامدىق كەڭەستە تەك قانا ونىڭ قوعامنان شىققان وكىلدەرى عانا ەمەس، بيلىكتىڭ ءوزى، ونىڭ ىشىندە توراعاسى پرەزيدەنت تە ءوزىنىڭ مالىمدەمەسىمەن، ءوزىنىڭ كوزقاراستارىمەن ءبولىسىپ تۇراتىنى بەلگىلى. سوندىقتان بۇل جەردە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ تا مەنىڭشە قوسىمشا ءبىر ماسەلەلەردى قوزعايتىن شىعار.

ەلدەگى كوروناۆيرۋسقا، كارانتين شارالارىنا بايلانىستى قازىر كەڭەستىڭ جۇمىسى كىشكەنە توقىراپ قالدى. ول ەندى وبەكتيۆتى، تۇسىنىكتى جاعداي. بىراق، قازىر كارانتين ءالسىن-ءالسىن الىنىپ جاتىر عوي. سوندىقتان ۇلتتىق كەڭەستىڭ جۇمىستارىنا دا كىشكەنە جان بىتەدى.

ءبىر-ەكى كەزدەسۋدە بارلىعىن قامتۋ مۇمكىن ەمەس

2. ەندى كەڭەسكە ءاۋ باستا ءوزىڭىز بىلەسىز 40-تان استام قوعامنىڭ ءتۇرلى سالالارىنىڭ وكىلدەرى ەندى. ءاۋ باستا ءبىز كەلىسىپ العان بولاتىنبىز. بۇل قوعامدىق كەڭەس ءوزىنىڭ اتىنا زاتى لايىق بولۋى كەرەك. سوندىقتان كەڭەستىڭ 40-تان استام مۇشەسى ءوزىنىڭ عانا كوكەيىندە جۇرگەن ماسەلەلەرمەن شەكتەلىپ قالماي، ۇجىمدىق تۇعىردا بولۋى كەرەكتىگى، سول ارقىلى ەڭ نەگىزگى باسىمدىقتاردا ورتاق وي-پىكىرگە كەلۋ قاجەتتىگى كەلىسىلگەن. سونىڭ ناتيجەسىندە ۇلتتىق كەڭەس دابىرا ويلار، تەك قانا ءبىر-بىرىمەن كەلىسپەۋشىلىك، ديسبۋتتاردان كوز اشپاۋ سياقتى دۇنيەگە بوي الدىرماي، ناقتى ءبىر شەشىمدەرگە توقتالىپ وتىر. ارينە، كوكەيدە جۇرگەن ماسەلەلەر اركىمدە جەتكىلىكتى. 40-تان استام مۇشە مەنىڭشە ارقايسىسى ون ەمەس، جۇزدەگەن ۇسىنىستاردى ەنگىزۋگە مۇددەسى بار ەدى. بىراق، دەسە دە كەز-كەلگەن قۇرىلىمنىڭ ءوزىنىڭ ءبىر رەگلامەنتى، شەكتەۋلەرى بولادى. ونىڭ ىشىندە ۇيىمداستىرۋشىلىق، ۋاقىتتىق شەكتەۋلەر. 24 ساعات بويى كەڭەسىپ وتىرۋ قايدا؟ سوندىقتان بار مۇمكىندىكتەردى ەسكەرە وتىرىپ، سول 40 مۇشەنىڭ ءوز ورتاسىندا ءۇش توپقا بولىندىك. سونىڭ ىشىندە ءوز باسىم ساياسي توپقا ءتۇستىم. كۇن تارتىبىندە كوپتەگەن ماسەلەلەر بار. بىراق، بارلىعىن ءبىر ۋاقىتتا نەمەسە ءبىر-ەكى كەزدەسۋدە قامتىپ ءوتۋ مۇمكىن ەمەس.

ءبىزدىڭ ورتاق ۇيعارىمىمىز – وسى جۇيە قۇراۋشى بىرنەشە زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ. سەبەبى، وسى وزگەرىستەر ەنگىزىلەتىن بولسا، ولار قالعان وزەكتى ماسەلەلەردى ارتىنان سۇيرەپ اكەلگەندەي الەۋەتكە يە بولار ەدى. سوندىقتان  باسقالاردىڭ الدىندا باسىمدىق بەردىك. ءسوز بولىپ وتىرعانى بۇل سايلاۋ، ساياسي پارتيالار، ءباسپاسوز، ءوزىن-ءوزى باسقارۋ جانە ءوزىن-ءوزى جەرگىلىكتى باسقارۋ جانە ميتينگ، شەرۋلەر ماسەلەسى. ولاردىڭ بارلىعى دا كەرەمەتتەي ەسكەرىلدى، كەرەمەتتەي ىسكە اسىپ جاتىر دەپ تاعى ايتا المايمىز. ونىڭ سۋبەكتيۆتى، وبەكتيۆتى سەبەپتەرى بار. بىراق، ەشنارسە تىندىرىلعان جوق دەۋگە جانە بولمايدى.

بۇل جۇمىس وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان وسى ۋاقىتقا دەيىن جالعاسىن تاۋىپ وتىر. ونىڭ ناقتى كورىنىسىن رەسمي قابىلدانعان، جاريا ەتىلگەن شارۋالاردان بايقاۋعا بولادى. ونىڭ ىشىندە ەندى شاما-شارقىمىزشا، اسىرەسە استاناداعى ۇلتتىق كەڭەس وكىلدەرى پارلامەنتتىڭ جۇمىسىنا نە بولماسا ۇكىمەتتىك مەكەمەلەردىڭ كەڭەستەرىنە قاتىسىپ تۇردى. تەك قانا ساياسي ماسەلەلەر ەمەس. ەكونوميكالىق ماسەلەلەر، جەر تاقىرىبىنا قاتىستى، باسقا دا وزەكتى تاقىرىپتار. سول جەردە ءوزىمىزدىڭ ويىمىزدى ءبىلدىرىپ، ءوزىمىزدىڭ مۇددەمىزدى جەتكىزدىك. سوندىقتان بۇل جەردە مەن ناقتى مەن مىنانى ءبىتىردىم، مىنانى ءبىتىردىم دەپ ايتا المايمىن. ۇجىمدىق جۇمىس بولعاننان كەيىن بارلىعى ورتاق. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، بۇل جەردە دە ءالى باياعى ءبىر ينەرتسيا كۇشىن ساقتاپ وتىر. رەفورماعا ونشا بارعىسى كەلمەيتىن. اسىرەسە اتقارۋشى، ورتا دەڭگەيدەگى. دەسە دە سونى ءتۇسىندىرۋ، ءومىردىڭ وزگەرگەنىن، قوعامنىڭ تالابىنىڭ وزگەرگەنىن جەتكىزە وتىرىپ، جاڭاعىداي مامىلەگە كەلۋ تۇرعىسىنان مەنىڭشە اجەپتەۋىر قوزعالىس بار.

كەز-كەلگەن مۇمكىندىكتى پايدالانۋ كەرەك

3. دالەلدەدى، دالەلدەگەن جوق دەپ مەنىڭ باعا بەرىپ جاتقانىم كىشكەنە ورىنسىزداۋ بولار. سەبەبى، ءوزىم وسى قۇرىلىمنىڭ مۇشەسى بولعاننان كەيىن مەنىڭ ويىم كىشكەنە سۋبەكتيۆتى بولادى. سوندىقتان، باعانى قوعام بەرۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، ۋاقىت وتكەننەن كەيىن جالپى حالىقتىق كوزقاراس قانداي بولادى؟ ناقتى ناتيجە بەردى مە، بەرگەن جوق پا؟ مەنىڭشە كەز-كەلگەن جوبا بولسىن، باعدارلاما بولسىن، قۇرىلىم بولسىن ونىڭ جۇمىسى ناقتى ناتيجەسىمەن انىقتالۋى كەرەك.

ارينە، ءاۋ باستا قۇرىلىمعا ەنەسىز بە دەگەن ۇسىنىس كەلىپ تۇسكەندە، بىرقاتارىمىز، ونىڭ ىشىندە مەندە بارمىن، كۇماندانىپ، كىرۋ كەرەك پە، كىرمەۋ كەرەك پە، مۇنىڭ پايداسى بولا ما، سوزدەن اسپايتىن جاي وتىرىس بولا ما، دەگەن ويلار بولدى. سەبەبى، بۇعان دەيىن دەموكراتيا ماسەلەلەرى بويىنشا كوميسسيا، جەر ماسەلەلەرى بويىنشا كوميسسيا كوبىنە سول سوزدەن شىعا الماي، پىكىر-تالاستان اسا الماي توقىراپ قالعان. دەسە دە جوقتان بار جاقسى. وسىنداي مۇمكىندىك تۋعاندا نەگە پايدالانىپ قالماسقا دەگەن ۇستانىم ءوز باسىما اسەر ەتتى. ءاۋ باستا ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل قۇرىلىمعا ءبىرتالاي ازاماتتار كىرمەي قالدى. باس تارتقانى بار. مەن سەنبەيمىن بۇدان بىرنارسە شىعاتىنىنا دەپ. بۇل ارينە وزدەرىنىڭ قۇقىعى. ول ءۇشىن ولاردى ەشكىم ايىپتامايدى.

بىراق، قايتالاپ ايتامىن – وسى كەڭەستەن نە شىعادى، بولماي-اق قويسىن، ءبارىبىر تۇك بىتىرمەيدى دەگەن پىكىرگە مەن ءوز باسىم كەلىسپەيمىن. ساياسات مۇنىڭ ەڭ نەگىزگى انىقتاۋىشتارىنىڭ ءبىرى. ساياسات دەگەننىڭ ءوزى مۇمكىندىكتەر الاڭى. بۇل ۇزاق مەرزىمدى كۇرەس. كەي كەزدەرى كوزگە كورىنبەيتىن. بۇل پىكىرلەر سايىسى. جانە وركەنيەتتى جولمەن جۇرەمىز دەسەك، بۇل جەردەگى كەز-كەلگەن مۇمكىندىكتى پايدالانۋ كەرەك. وسى تۇرعىدان العاندا كەڭەستىڭ قۇرىلعانى ونىڭ قۇرىلماعانىنان، بولماعانىنان جاقسى.

ەلەستەتىپ كورەيىك، كەڭەس بولماسا؟

ارينە، ەشنارسە قۇردىمعا كەتپەس ەدى. بىراق، مىسالى وسىدان ءبىر جىل-ءبىر جارىم جىل بۇرىن ويلاپ كوردىك پە ميتينگ تۋرالى زاڭعا وزگەرىستەر ەنەتىنىن. ءباسپاسوز تۋرالى زاڭ قايتا قاراستىرىلۋى ىقتيمال ەكەنىن. پارتيالار جايىنداعى دا سولاي. وسىدان 1-1,5 جىل بۇرىن مۇلدە ەشكىم ءلام-ميم اۋزىن اشپاعان. سوندىقتان بۇل تۇرعىدا مەن ءۇشىن جاعىمدى تاجىريبە. كەرەمەتتەي بولماسا دا، قاتەلىكتەرى بولسا دا...

ەندى قاتەلەسپەيتىن ادام جوق. تەك قانا ەشنارسە ىستەمەگەن، ەشنارسە بىتىرمەگەن ادام عانا قاتەلەسپەيدى. مۇنى دا مويىنداۋ كەرەك.

ال، ۇلتتىق كەڭەس جايىندا، بۇدان ەشنارسە شىقپايدى، ءبارى بەكەر، ءبارى ساتىلىپ كەتكەن، ءبارى ۇقك-ءنىڭ ادامدارى دەپ وتىرا بەرسەك، قوعامدا ۇيقىلى جاعدايدا بولادى، بيلىك تە توقىراعان جاعدايىندا قالا بەرەدى. اراسىنداعى ماسەلەلەر شەشىلمەيدى. كۇردەلەنە بەرەدى، ۋشىعا بەرەدى. سوندىقتان، وسىنداي تاۋەكەلدەردىڭ اراسىندا قوعامدىق كەلىسىمنىڭ پايدا بولعانى، وركەنيەتتى پىكىر الماسۋدىڭ قوسىمشا ءبىر الاڭىنىڭ جاساقتالعانى مەن ءۇشىن بۇل جاعىمدى جاڭالىق.

دايىنداعان نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz