بولاشاقتا ءۇش الەمدىك تەندەنتسيا قاشىقتىقتان ءبىلىم بەرۋدىڭ دامۋىنا اسەر ەتەدى. ءبىرىنشىسى - گيگونوميكا (دجيگ ەكونوميكاسى) دەپ اتالاتىن ءوسىم، بۇل كادىمگى ءداستۇرلى جۇمىستارمەن اينالىسقاننان گورى، كوپ ادامدار وزدەرى ءۇشىن جۇمىس ىستەۋدى ءجون كورەتىندىگىندە. ەكىنشى جاھاندىق تەندەنتسيا قازىرگى ادامنىڭ جەكە ءوزىن-ءوزى تانۋعا دەگەن ۇمتىلىسىمەن بايلانىستى: اركىم ءوزىنىڭ ءومىرىنىڭ ماقساتى مەن ماعىناسى بولعانىن قالايدى. ءۇشىنشى تەندەنتسيا الەمدىك ءبىلىم بەرۋ نارىعىنىڭ ورتالىقسىزداندىرىلۋىنان كورىنەدى. قازىرگى كەزدە ءبىلىم بەرۋ قىزمەتتەرىن تۇتىنۋشىلار نەنى، قاشان جانە قالاي وقىعىسى كەلەتىنىن وزدەرى شەشەدى. اقپاراتتىق تەحنولوگيالارعا نەگىزدەلگەن قاشىقتىقتان ءبىلىم بەرۋ وسى تەندەنتسيالاردى ەسكەرىپ، ءار وقۋشىعا جەكە كوزقاراس قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بيلل مەن مەليندا گەيتستىڭ ايتۋىنشا، جەتىلدىرىلگەن باعدارلامالىق جاساقتاما مەن جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ ارقاسىندا ءبىلىم سالاسىنداعى رەۆوليۋتسيا بولادى. ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگيالارى بىلىمگە قول جەتىمدىلىكتى ارتتىرادى جانە الەمدەگى، اسىرەسە افريكا مەن وڭتۇستىك ازيا سياقتى ايماقتاردا ساۋاتتىلىق دەڭگەيىندەگى ايىرماشىلىقتى ازايتادى. ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگياسىنىڭ جوعارعى ماقساتى ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋ بولىپ قالا بەرەدى. 2011 جىلى قاشىقتىقتان ءبىلىم بەرۋدىڭ دۇنيەجۇزىلىك نارىعى 35,6 ميلليارد دوللارعا باعالاندى، بولجام بويىنشا، نارىق 2016 جىلعا قاراي 51,5 ميلليارد دوللارعا دەيىن وسەدى. نارىقتاعى ەڭ ۇلكەن ءوسىم لاتىن امەريكاسىندا (14,6%), شىعىس ەۋروپادا (16,9%) جانە ازيادا (17,3%) بولادى جەگەن بولجام بار. امەريكا قۇراما شتاتتارى مەن باسقا دا دامىعان ەلدەردىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى بۇرىننان بەرى وزگەرىپ وتىرعان ورتاعا بەيىمدەلىپ كەلەدى. ءار ءتۇرلى زەرتتەۋلەر جاقىن بولاشاقتا ونلاين-ءبىلىم بەرۋدىڭ داميتىنىن ايتادى. كلەيتون كريستەنسەننىڭ ايتۋىنشا، 2019 جىلعا قاراي اقش-تاعى بارلىق ورتا مەكتەپ كۋرستارىنىڭ 50% -ى ونلاين رەجيمىندە قول جەتىمدى بولماق. قاشىقتان وقىتۋدىڭ دامۋىنا بايلانىستى كەز كەلگەن كۋرستى ونلاين رەجيمىندە وقيتىن ستۋدەنتتەر سانى ارتىپ وتىر.   امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى ستۋدەنتتەردىڭ جالپى سانىنىڭ ءوسۋى اياسىندا (2002 ج. 16,611 ملن. باستاپ 2011 ج. 20994 ملن. دەيىن), ون-لاين رەجيمىندە كەم دەگەندە ءبىر كۋرستا وقيتىن ستۋدەنتتەردىڭ سانى 2002 ج. 1.603 ملن.-دان 6.714-كە دەيىن ءوستى. ينتەرنەتتەگى ستۋدەنتتەر سانىنىڭ ارتۋى بايقالادى: 2002 جىلى بارلىق تالاپكەرلەردىڭ تەك 9,6% -ى ونلاين كۋرستاردى تاڭداعان، 2011 جىلى - 32% -دان كەم ەمەس ءبىر ونلاين-كۋرستارعا قاتىسقان. العاش رەت قاشىقتان وقىتۋ ارقىلى جوعارى ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگى 1836 جىلى لوندون ۋنيۆەرسيتەتى قۇرىلعان كەزدە پايدا بولدى. پوچتا بايلانىسى ارقىلى وقۋلىقتار مەن وقۋ ماتەريالدارى، ەمتيحان سۇراقتارى، كەيس تاپسىرمالار قاشىقتان وقيتىن ستۋدەنتكە جىبەرىلىپ،  كەرى بايلانىس تا ورناتىلدى. 1920 جىلدارداعى راديونى ويلاپ تابۋ بىرقاتار لەكتسيادان تۇراتىن راديو كۋرستاردىڭ پايدا بولۋىنا اكەلدى. كەيدە مۇنداي كۋرستار باسپا ماتەريالدارىمەن جانە سىنىپتاعى ءىس-شارالارمەن تولىقتىرىلدى. 50-ءشى جىلدارى تەلەديدار كۋرستارى بەلسەندى دامىدى، وقۋ قۇرالدارىمەن، ساباقتارمەن جانە مەزگىل-مەزگىل ەمتيحان باقىلاۋىمەن بىرگە ءجۇردى.

1969 جىلى بىرىككەن كورولدىكتىڭ اشىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پايدا بولۋى (Open University of the United Kingdom,UKOU) جاڭا كەزەڭنىڭ باستالۋىنان حابار بەردى. وسى ساتتەن باستاپ قاشىقتىقتان ءبىلىم بەرۋدە ءبىرىنشى رەت وقىتۋدىڭ جان-جاقتى ءتاسىلى باسپا ماتەريالدارىنىڭ باسىمدىق جاعدايىندا بارلىق قۇرالداردى قولدانا باستادى. اشىق ۋنيۆەرسيتەت قاشىقتىقتان وقىتۋعا ارنالعان جوعارى ساپالى وقۋ قۇرالدارىن شىعاردى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ستۋدەنتتەرمەن بىرجاقتى قارىم-قاتىناسى راديو جانە تەلەديدارلىق حابارلارمەن تولىقتىرىلعان باسپا ماتەريالدارى ارقىلى جۇزەگە استى (اۋديوكاسسەتالار كەيىنىرەك كەڭ تارالدى). وقىتۋشىلار مەن ستۋدەنتتەردىڭ ەكىجاقتى ارەكەتى تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا سىرتتاي، بەتپە-بەت كونسۋلتاتسيالار جانە قىسقا مەرزىمدى كۋرستار ارقىلى جۇزەگە اسىرىلدى. بۇل مودەل دايىندىق كەزەڭىندە قىمبات باعالاندى. الايدا، قاجەتتى ماتەريالدار مەن باعدارلامالاردى جاساعاننان كەيىن،  ءار ستۋدەنتتى وقىتۋ ۇلكەن شىعىنداردى قاجەت ەتپەيتىن بولدى. ۇلىبريتانيا ۇكىمەتى بۇل جوباعا ايتارلىقتاي قاراجات ءبولدى. قاشىقتىقتان وقىتۋ ءۇشىن وقۋ جوسپارلارى، باعدارلامالار، وقۋ قۇرالدارى جانە ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگيالارى قاجەت بولدى. كورولەۆانىڭ ءوزى اشىق ۋنيۆەرسيتەت قۇرىپ، ال  ۇكىمەت پالاتاسىنىڭ سپيكەرى كانتسلەر (رەكتور) بولىپ تاعايىندالدى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ اۋقىمدى جانە بەدەلدى بولۋى ءۇشىن ءبارى جاسالدى. ۇلىبريتانيانىڭ اشىق ۋنيۆەرسيتەتى ونىڭ قول جەتىمدىلىگىن تومەن باعامەن جانە ساباققا ءجيى بارۋدىڭ قاجەتى بولماۋىمەن كورسەتەتىن ەتىپ اتادى. باستاپقىدا ۋنيۆەرسيتەت وقۋ تۋرالى وتىنىشتەردى تەك بىرىككەن كورولدىكتىڭ ازاماتتارىنان قابىلدادى. كەيىننەن، ءبىراز تاجىريبە جيناپ، ولار شەتەلدىكتەردەن قاشىقتىقتان ءبىلىم الۋعا وتىنىشتەر قابىلداي باستادى.

قاشىقتان وقىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ سوڭعى بۋىنى اقپاراتتىق جانە كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالاردى بەلسەندى قولدانۋعا نەگىزدەلگەن، ءار ءتۇرلى نىسانداردا ء(ماتىن، گرافيكا، دىبىس، انيماتسيا) ەكى جاقتى بايلانىستى سينحروندى تۇردە دە (بەينە نەمەسە اۋديوگرافيالىق كونفەرەنتسيالار) جانە ەلەكتروندى پوشتانى قولدانا وتىرىپ جۇزەگە اسىرىلدى.

قاشىقتان وقىتۋدىڭ الەمدىك كوشباسشىلارى

ۇلىبريتانيانىڭ اشىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرىلۋى بۇكىل الەمدەگى قاشىقتىقتان وقىتۋ جۇيەسىنە اسەر ەتتى. قاشىقتىقتان وقىتۋدى قامتاماسىز ەتەتىن وقۋ ورىندارى بىرقاتار ەلدەردە پايدا بولدى، نەگىزىنەن ەۋروپا مەن ازيا. ولاردىڭ قاتارىنا يسپانياداعى Distancia ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ ۋنيۆەرسيتەتى (UNED) (1972), پاكىستانداعى Allama Iqbal Open University (AIOU) (1974), تايلاندتاعى سۋحوتحاي تامماتحيرات اشىق ۋنيۆەرسيتەتى (STOU) (1978), كورەيا مەملەكەتتىك اشىق ۋنيۆەرسيتەتى (كورەيا ۇلتتىق) جاتادى. اشىق ۋنيۆەرسيتەت، (KNOU) (1982),  يندونەزيادا تەربۋكا ۋنيۆەرسيتەتى (UT) (1984) جانە مەملەكەتتىك اشىق ۋنيۆەرسيتەت،  ءۇندىستاندا ينديرا گاندي (ينديرا گاندي ۇلتتىق اشىق ۋنيۆەرسيتەتى (IGNOU), (1985) اشىلدى. ەۋروپاداعى قاشىقتىقتان ءبىلىم بەرۋ - بۇل، ەڭ الدىمەن، يسپانياداعى ەڭ ءىرى قاشىقتىقتان ءبىلىم بەرۋ ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى (يۋنەد) (ەلىندە  58 وقۋ ورتالىعى، 9 شەتەلدە) جانە شتاب-پاتەرى بالتىق ايماعىنىڭ 10 ەلدى بىرىكتىرەتىن ستوكگولمدا ورنالاسقان بالتيكا ۋنيۆەرسيتەتى (بۋ). ال ەڭ ءىرى فرانتسۋزدىق قاشىقتىقتان وقىتۋ ورتالىعى (CEND) 1969 جىلى اشىلدى. ورتالىق 2,5 مىڭنان استام وقۋ كۋرستارىن ۇسىنادى، ونىڭ فيليالدارىن الەمنىڭ 120 ەلىنەن تابۋعا بولادى، 5 مىڭعا جۋىق مۇعالىم قاشىقتىقتان وقىتۋ كۋرستارى مەن ءبىلىم بەرۋ ءىس-شارالارىن دامىتۋعا قاتىسادى. CEND قاشىقتىقتان وقىتۋدى ۇيىمداستىرۋدا قولدانىلاتىن تەحنيكالىق قۇرالدارعا سپۋتنيكتىك تەلەديدار، ۆيدەو جانە اۋديو تاسپالار، ەلەكتروندى پوشتا، ينتەرنەت، سونىمەن قاتار ءداستۇرلى ادەبيەت كوزدەرى جاتادى. 1989 جىلى امەريكا قۇراما شتاتتارىندا قاشىقتىقتان وقىتۋ يدەياسى 1500 كوللەدجدەر مەن تەلەكومپانيالاردىڭ كونسورتسيۋمى بولىپ تابىلاتىن قوعامدىق حابار تاراتۋ جۇيەسىندە (PBS TV) پايدا بولدى. PBS TV  ءتورت ءبىلىم بەرۋ ارناسى ارقىلى بەرىلەتىن بىرنەشە وقىتۋ باعدارلامالارىن قامتيدى. ولاردىڭ ىشىندە عىلىمنىڭ، بيزنەستىڭ جانە مەنەدجمەنتتىڭ ءارتۇرلى باعىتتارى بويىنشا كۋرستاردى ۇسىناتىن PBS Adalt Learning Service قاشىقتىقتان وقىتۋ باعدارلاماسى ەرەكشە ورىن الادى. بۇگىنگى تاڭدا پەنسيلۆان (Penn State University) مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى قاشىقتىقتان ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ەڭ بەدەلدى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ءبىرى. ونىڭ تاجىريبەسىن يۋنەسكو ۆيرتۋالدى ۋنيۆەرسيتەت تۇجىرىمداماسىن جاساۋدا قولداندى. قىتايدا مادەني رەۆوليۋتسيا كەزىندە جابىلعان ءداستۇرلى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ورنىنا 1979 جىلى راديو جانە تەلەديدار ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ ۇلتتىق جەلىسى (CRTVU) قۇرىلدى. وقىتۋ سپۋتنيكتىك حابار تاراتۋ جانە تەلەديدار ۋنيۆەرسيتەتتەرىن قولدانا وتىرىپ ۇيىمداستىرىلادى.

ءبىلىم بەرۋدى باسقارۋ جۇيەسى

قاشىقتان وقىتۋدى ءساتتى جۇزەگە اسىرۋدىڭ نەگىزى بولىپ ونلاين رەجيمىندە وقۋ پروتسەسىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن باعدارلامالىق پورتالدار. قازىرگى كەزدە الەمدىك دەڭگەيدە Learning Management Systems (LMS) ياعني ءبىلىم بەرۋدى باسقارۋ جۇيەسى (بببج). 2014 جىلى مەنەدجمەنت جۇيەسىن وقىتۋدىڭ الەمدىك نارىعى $ 2,5 ملرد استام قارجىعا باعالاندى، ال 2009 جىلى نارىق كولەمى -1,2 ملرد دوللاردان ەكى ەسە از بولدى. دۇنيە جۇزىندە وقىتۋدى باسقارۋ جۇيەسىن 600-دەن استام جەتكىزۋشىلەر بار. ەڭ ءىرى الەمدىك بببج 15 ءىرى كومپانيانىڭ ۇلەسىندە. اقش جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ زەرتتەۋى بويىنشا (ستۋدەنتتەر سانى 1000-نان اسادى) بببج ەڭ تانىمالدارى: Blackboard Learn, Moodle, Desire2Learn جانە Canvas. Blackboard Learn پلاتفورماسىن 35,8% امەريكاندىق ۋنيۆەرسيتەتتەر پايدالانادى، Moodle – 19,7%، Desire2Learn – 9,5% جانە Canvas – 9%. قاشىقتىقتان وقىتۋ كۋرستارىنا قاتىساتىن ستۋدەنتتەر سانى بويىنشا Blackboard Learn كوشباسشى (بارلىق ستۋدەنتتەردىڭ 44,6%-ى), ستۋدەنتتەردىڭ 16,5% Moodle پلاتفورماسىندا، 12,9%  Canvas جۇيەسىن تاڭداسا،  12,6%-ى Desire2Learn جۇيەسىمەن قاشىقتان وقيدى.

Zoom نەگە قاۋىپسىز بولمادى؟

Zoom - بۇل ءبىزدىڭ كوپشىلىگىمىز كارانتينگە دەيىن بىلمەيتىن بەينەكونفەرەنتسيالىق الاڭ. ناۋرىزدىڭ اياعىندا ونىڭ قارجىسى 29 ميلليارد دوللارعا دەيىن ءوستى، ياعني بۇل كەز كەلگەن امەريكاندىق اۆياكومپانياعا قاراعاندا قىمبات تۇرادى. بۇل وقشاۋلانۋعا ءماجبۇر بولۋدان تۋىنداعان سۇرانىس ەكەنى بارىمىزگە ءمالىم. Zoom Video Communications باس كەڭسەسى كاليفورنيا شتاتىنىڭ سان-حوسە قالاسىندا (اقش) ورنالاسقان جانە قاشىقتان كونفەرەنتسيا وتكىزەتىن باعدارلامامەن اينالىسادى. كومپانيانى 2011 جىلى ەريك يۋان قۇرعان. سەرۆيستىڭ ءوزى 2013 جىلى ىسكە قوسىلدى، ىسكە قوسىلعاننان كەيىن بىردەن وعان ميلليون پايدالانۋشى قوسىلدى، 2014 جىلدىڭ جازىندا ول 10 ميلليونعا جەتتى، ال 2015 جىلعا قاراي Zoom قىزمەتىن 40 ميلليون جەكە تۇلعا مەن 65 مىڭ ۇيىم پايدالاندى(بي-بي-سي). باعدارلامانىڭ تەگىن نۇسقاسىنا 100 ادامعا دەيىن قاتىسا الادى، بۇل جاعدايدا بەينەكونفەرەنتسيا 40 مينۋتقا دەيىن سوزىلۋى مۇمكىن. ەگەر پايدالانۋشىعا قاتىسۋشىلاردىڭ كوبىرەك سانىن قوسۋ نەمەسە ولارمەن ۇزاق سويلەسۋ قاجەت بولسا، سىزگە ايىنا 15 دوللاردى قۇرايتىن اقىلى نۇسقاعا كوشۋ كەرەك. بۇل جاعدايدا، تەگىن نۇسقادا جەكە بەينە قوڭىراۋلار شەكتەلمەيدى.

Zoom-عا كومپيۋتەردە دە، ءموبيلدى قوسىمشادا ارقىلى قوسىلا الاسىز. قوڭىراۋ شالۋعا، حات جازۋعا جانە كونفەرەنتسيا بارىسىندا قاتىسۋشىلارعا حابارلاما جازۋعا دا بولادى. ەريك يۋان الەمدە كارانتين باستالعاننان بەرى باعدارلامانى پايدالانۋشىلار سانى تەز ءوسىپ كەلە جاتقانىن جانە قازىرگى ۋاقىتتا ونى كۇنىنە 200 ميلليون ادام پايدالاناتىنىن ايتتى. الايدا سان-حوسە (اقش) فەدەرالدى سوتىندا Zoom كومپانياسى ءۇشىنشى تاراپ كومپانيالارىنا، اتاپ ايتقاندا Facebook-كە جانە باسقا دا الەۋمەتتىك جەلىلەرگە دەرەكتەردى جىبەردى دەپ ايىپتالدى. The Guardian iOS قولدانباسى الەۋمەتتىك جەلىدە تىركەلمەگەن بولسا دا Facebook-كە  مالىمەتتەرىن جىبەرەدى دەپ جازدى. بۇل اقپارات پايدالانۋشىنىڭ ورنالاسقان جەرىن جانە باعدارلاماداعى ونىڭ جەكە مالىمەتتەرىن قامتيدى، سول ارقىلى باسقا كومپانيالار وعان جەكە جارنامالارىن جىبەرە الادى. تاعى ءبىر ماسەلە 2020 جىلدىڭ قاڭتارىندا تابىلدى. Check Point يزرايلدىك كيبەرقاۋىپسىزدىك كومپانياسى zoom-داعى اڭگىمەلەردى تىڭداۋعا جانە وسىنداي پارولمەن قورعالماعان كونفەرەنتسيالار كەزىندە تاراتىلعان بارلىق فايلداردى الۋعا بولاتىن كەمشىلىگىن انىقتادى. حاككەرلەر zoom-داعى كونفەرەنتسيالار بۇزۋ ءۇشىن ءتۇرلى پارنوگرافيالىق بەينەروليكتەر جىبەرەدى.  امەريكاندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا حاكەرلەر ءناسىلشىل جانە جاي عانا قورلايتىن حابارلامالار جىبەرىپ كونفەرەنتسيالاردىڭ بەرەكەسىن كەتىرگەنى جايلى ايتىلادى. الايدا، باق-تىڭ حابارلاۋىنشا، حاككەرلەر كومپيۋتەرلەر مەن تەلەفوندارداعى جەكە اقپاراتقا قول جەتكىزە المادى.

قازاقستاندىق عالىمدار ءار ءتۇرلى پىكىردە، الايدا ولار قاشىقتان وقىتساق  ءبىلىم ساپاسى تومەندەي مە دەپ الاڭدايدى. 

ءماريا مايلىقۇتوۆا،

ابىلاي حان اتىنداعى حقجاتۋ اعا وقىتۋشىسى، موسگۋ اسپيرانتى

Abai.kz