تۋعاندا دۇنيە ەسىگىن اشادى ولەڭ...
ولەڭمەن جەر قوينىنا كىرەر دەنەڭ...

ءان ادامنىڭ سەرىگى... اجىراماس ءبىر بولىگى. ومىردە ءان سالمايتىن ادامدار بولار، ال ءان تىڭدامايتىندار جوق. جاقسى ءان ومىرگە كەلۋ ءۇشىن ءۇش نارسە قاجەت. ول ءاننىڭ اۋەزدىگى، ماقامى، سازى، ءريتمى. ەكىنشى - ءاننىڭ ءسوزى. ءۇشىنشى - ارينە ورىنداۋشىسى. بۇگىنگى مەنىڭ كوتەرىپ وتىرعان پروبلەمام قازاق ونەرىندەگى، سونىڭ ىشىندە ەستراداعى ءاننىڭ ءسوزى، تەكستى.. مەن جۋرناليست، فيلولوگ بولماسا ونەرتانۋشى عالىم ەمەسپىن... مەن تەك قانا تىڭداۋشىمىن... راديودان، تەلەديداردان، ديسكىدەن، يۋتۋبتان نە بەرسە، نە كورسەتسە – ءۇنسىز، ءتىلسىز سونى كورەم. ياعني، قابىلدايمىن. ارينە، ۇناماسا باسقا كانالدى، باسقا سايتتى، باسقا كليپتى، كورۋگە قاقىم دا، قۇقىم دا بار. ولاردى كورمەي ءوشىرىپ تاستاۋعا دا بولادى... الايدا...

ءبارىن باسىنان باستايىق... قازاق ونەرىنىڭ تاريحىندا اندەر –حالىق ءانى پاتريوتتىق اندەر، ليريكالىق اندەر، ماحاببات اندەرى، تاپسىرىسپەن شىعارىلعان اندەر (كوبىندە قالالارعا، دالالارعا، پارتيالارعا ارنالعان) جانە توي اندەرى. كەز-كەلگەن ءاننىڭ ارتىندا ونىڭ پوەتيكالىق فيلوسوفياسى، دراماسى ليريكاسى، ءمانى مەن ماعىناسى جاتىر. ياعني، ءاننىڭ التىن ءتاجى - ونىڭ سوزىندە، ءسوز قۇدىرەتىندە. ءسوزسىز ءان - ەسكەكسىز قايىق سەكىلدى، قۇر اۋەن ەستە ۇزاققا ساقتالمايتىن، اۋەز عانا بولادى. ال ءسوزى جاقسى اندەر حالىق جادىندا ماڭگى. قازاق حالقى كوپ ناۋبەتتى باسىنان وتكىزگەن. ەل كەشەگى «اقتابان شۇبىرىندى القا كول سۇلماسى» جايلى بىزدە تاريحي دەرەكتەر، بولماسا جيۆوپيستىك، ياعني، بەينەلەۋ، نە ارحيتەكتورلىق كەشەندەر جوق... بار... بىراق ولاردىڭ ءبارى كەشە ءوزىمىزدىڭ تۆورچەستۆولىق ادامداردىڭ سالعان سۋرەتتەرى، جازۋشىلاردىڭ جازعان ادەبي كىتاپتارى. ال شىنايى بىزگە جەتكەن تەك ول ءان مەن اڭىزدار.

قاراتاۋدىڭ باسىنان كوش كەلەدى،
كوشكەن سايىن ءبىر تايلاق بوس كەلەدى،
ەل-جۇرتىنان ايىرىلعان جامان ەكەن،
قارا كوزدەن مولتىلدەپ جاس كەلەدى.

قانداي سۋرەت... قانداي وبراز... قار جامىلعان قاراتاۋدىڭ ءبىر بەتكەيى... ونى-مۇنى ارتىنعان كوش... تۇيە ۇستىندە وتىرعان، كونەتوز كيمەشەگى كوزىنە تۇسكەن كارى كەمپىر... الدىندا قارنى اشىپ زار جىلاعان كىشكەنتاي ءسابي. سۋىق جەلدىڭ ءوتىنى شىداماي قۋ سۇيەگى، قابىرعاسى ىرسيعان  ارىق ات، كوشتىڭ باسىندا، سوڭىندا نايزا، شوقپار اسىنعان سۇستى ساقال مۇرتى ءوسىپ، كوزدەرى كىرىڭكىلەگەن ساربازدار. تاۋ اڭعارىنداعى جەلگە قوسا، ۇيتكىپ بوراعان قار. مىنە بۇل تراگەديانى ءاننىڭ باسىنداعى ەكى-اق جول كورسەتەدى. ءان ءسوزىنىڭ قۇدىرەتى وسى شىعار.

زامانىنا قاراي اندە، ونىڭ ءمانى دە، ءماتىنى دە وزگەرىپ وتىرعانى بەلگىلى.. مەن قازىر XX عاسىرداعى قازاق دالاسىنداعى رەۆوليۋتسيالىق، نە پارتيالىق، بولماسا ۇلى وتان سوعىسى كەزىندەگى اندەر ەمەس، كۇنى كەشەگى 50-جىلداردان بەرگى 4 انمەن، قازىرگى زامانۋي 2-3 انگە توقتالعىم كەلەدى. سوعىستان سوڭ قازاق دالاسىن تىڭ يگەرۋگە، ياعني استىق ماسەلەسىن شەشۋگە حرۋششەۆ ءبىراز ارەكەتتەندى.

قازىرگى ەلوردامىز تسەلينوگرادقا 1,5 ميلليون تىڭ يگەرۋشىلەر كەلدى. جاستار... كومسومولدىق شاقىرۋ. رومانتيكا. تالاي مىڭداعان جاستاردى جىلى ورنىنان قوزعاپ سارىارقاعا قونىس اۋداردى. بۇل كەز ءستاليننىڭ ورنىنا حرۋششەۆ كەلگەن «وتتەپەل» ياعني «جىلىمىق» كەز بولاتىن. تىڭ يگەرۋگە ءوزىمىزدىڭ رەسپۋبليكانىڭ دا تۇكپىر-تۇكپىرىنەن قازاق جاستارى اعىلا باستادى. وسى كەزدە قۋاندىق شاڭعىتباەۆ پەن سىدىق مۇحمەدجانوۆ «ەكى عاشىق» ءانىن جازعان.

تۇنگى سامال ەگىن باسىن تەربەيدى،
الىستا قىر قاراۋىتىن كولبەيدى.
ايدىڭ نۇرى باياۋ عانا دىرىلدەپ،
تىڭ القاپتى كوكشىل شۇعىلا كەرنەيدى.

ايلى دالا سالقىن سامال تاماشا،
ەكى عاشىق قول ۇستاسىپ، كەلە جاتىر وڭاشا...

قانداي سۋرەت! بۇل وبرازعا سۋرەتشى فريدريح كاسپاردىڭ «اي تاماشالاعان ەكەۋ دە»، بولماسا يۆان ايۆازوۆسكيدىڭ «ايلى تۇندەرى» دە جەتپەيدى. ەكى سۋرەتتە دە قارابايىر ىسپەتتى. ال اقىن قۋاندىق شاڭعىتباەۆ جاستىقتى، ەكى جاستىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن ىڭكارلىعىن،سەزىمىن، قىز جۇرەگىنىڭ ءدىرىلىن قالاي بەرە بىلگەن. قىز جۇرەگىنىڭ اي مەن قوسا ءدىرىل قاققانى، ۇلتتىق تاربيەنى، قىز بالانىڭ نازىكتىگىن، تازالىعىن، ۇياڭدىعىن، ادەپتىلىگىن، الايدا سەزىم الدىندا، ماحاببات – دەگەن قۇدىرەتتىڭ الدىندا ءالسىز ەكەندىگىن ەسىمىزگە سالعاندايىن.

ەكى عاشىق قول ۇستاسىپ كەلەدى،
ايتىلماق ءسوز، اقتارماق سىر كوپ ەدى.
بار بولعانى جۇرەك تۋلاپ، دەم ىسىپ،
ءالسىن-ءالسىن ەرىنگە-ەرىن تونەدى.

اباي ايتقانداي عاشىقتىڭ سىرى... بۇل ءان مەن العاش تىڭداعاندا سول ەكى عاشىق، تۋرا مەنىڭ تۋعان اعام دا، قىز جەڭگەم ىسپەتتى كورىنگەن. سەبەبى وتە تانىس جايت. كوز كورگەن سۋرەت. ەڭ باستىسى ناعىز ليريكالىق گەرويلار.

ءبىرىن-ءبىرى شىن سۇيگەن جاندار. ءيا، سولاي سۇيگەن جاندار ءدال وسىلاي بولۋى ءتيىس... ءبىر ادامدى قۇلاي سۇيگەن جان ەرتەڭ ەلىن دە، جەرىن دە، وتانىن دا، ءتىلىن دە سۇيە بىلەتىن ازامات ەكەنى حاق. بۇل ءاننىڭ شىققانىنا جارتى عاسىردان اسسا دا ءالى كۇنگە راحاتتانىپ تىڭدايتىن، كوزكورگەن كونە كورشىڭ كەلگەندەي بالاشا قۋاناسىڭ. ءاننىڭ ءار تاكتىسىنە، ءار تولقۋىنا، تەبىرەنە تەڭىزدىڭ جاعاسىنا اسىققان اق كوبىكتەي كوتەرىلىپ، بولماسا جاپىراققا تامعان كوكتەمنىڭ تامشىسىنداي، ءۇزىلىپ كەتەردەي ءدىرىل قاققانىن جۇرەگىڭمەن، ساناڭمەن، جان سارايىڭمەن قابىل الاسىڭ... «ەكى عاشىق» عاجاپ ءان. ەسكىرمەيتىن، كونەرمەيتىن ءبىزدىڭ قۇندى مۇراعاتىمىز سياقتى. بۇل دالا سۋرەتى.

قالا سۋرەتى دە عاجاپ. ول «قايىقتا» ءانى شامشىنىكى، ال ءسوزىن جازعان نۇرسۇلتان الىمقۇلوۆ. ءبىرىنشى كۋپلەتكە ەمەس، ەكىنشى كۋپلەتكە توقتالايىقشى. بۇل ناعىز سۋرەت، دراماتۋرگيا.

كولدىڭ ءجۇزىن نۇرلاندىرىپ،
تۇر ما سەنىڭ ديدارىڭ؟
سول بەينەڭدى تۇرعان كۇلىپ،
سۋ بەتىنە قيمادىم.
ەسكەگىڭدى بەرشى ماعان،
مەن ەسەيىن، سەن ەسپە.
سۋ كۇلكىسى سىلدىرلاعان،
سەنىڭ كۇلكىڭ ەمەس پە؟

عاشىق جانعا كەبەكتەي كۇلىمدەگەن كۇن دە دوس، جارقىراعان اي دا دوس.. ويتكەنى ول بار عالامدى جاقسى كورەدى. سوندىقتان بولار كول بەتى نۇرلانىپ كەتكەندەي... كول بەتىنە تۇسكەن كۇن ساۋلەسى كوزگە شاعىلىپ، اپپاق بۇلتتار سۋ بەتىنە اق ماقتاداي كورىنەدى. ءبارى ءبارى كۇلىپ تۇرعان مەيىرىم توككەن دۇنيە.

سەبەبى قاسىنداعى ارۋدىڭ كۇلگەنى، قاراعانى، سۇيرىكتەي ساۋساقتارى مەن ماڭدايىنا تۇسكەن شاشىن ارتقا سەرپىپ تاستاعانى... جاعاداعى ەل-جۇرتتىڭ وسى ارۋعا سۇقتانعانى، ۇزاق-ۇزاق قاراعانى... سوندىقتان دا ول قىزعانعان.. بارىنەن – بارىنەن... سول بەينەڭدى تۇرعان كۇلىپ سۋ بەتىنە قيمادىم...

بۇل وسى ساتتەگى حح عاسىردىڭ سوڭدارىنداعى تولەگەننىڭ، بولماسا قوزىنىڭ رۋحى، ويى، جۇرەك تەبىرەنىسىندەي.

ەسكەگىڭدى بەرشى ماعان،
مەن ەسەيىن، سەن ەسپە.
سۋ كۇلكىسى سىلدىرلاعان
سەنىڭ كۇلكىڭ ەمەس پە؟

بۇل جەردە ارۋ ەسكەك ەسىپ وتىرعان جوق... ول تەك وسى ورىنعا وتىرىپ قالعان... ۇيالعاننان، ۇياڭدىقتان... قايىق ۇستىندە ساتىر-گۇتىر جۇرمەي-اق، لىپ ەتىپ قانا، بايقالماي عانا وتىرعان... جىگىتتىڭ ەسكەك سۇراعانى ارۋدىڭ قاسىنا وتىرايىن دەگەنىندەي. بوس ەسكەكتى ارۋدان سۇراعانى ارينە كۇلكىلى. سوندىقتان سۇلۋ قىز كۇلگەن... كۇلكىسى قيالداي ادەمى... مىناۋ گوركي اتىنداعى دەمالىس پاركىندەگى، ايدىن كولدە، الماتى دا، ءتىپتى اق قارلى الاتاۋ دا ارۋمەن بىرگە كۇلگەن سياقتى. سۇلۋلىققا ءبارى-ءبارى ۇندەسىپ تۇر. ءتىپتى كولدىڭ سۋى دا سىڭعىر-سىڭعىر ەتكەندەي.

جىلجى، قايىق، وسى كولدە،
جىر تولتىرشى جانىما.
ماحابباتتىڭ بەسىگىندە،
تەربەلەيىك تاعى دا.

بۇل قايىقتىڭ مەحانيكالىق تەربەلۋى ەمەس، بۇل عاشىقتاردىڭ جۇرەگىنىڭ ءلۇپىلى. سوندىقتان قايىق تا، الەم دە بىرگە دىرىلدەپ، بىرگە دۇرسىلدەپ، بىرگە تەڭسەلىپ تۇر. سوڭعى ەكى جول جىگىتتىڭ قىزعا ءسوز ايتۋى. «ماڭگى باقي بىرگە بولساق» دەگەنى... ايتپەسە، قازىرگى ەۆروپا بولماسا رەسەيدىڭ ەل-جۇرتىنان كورگەنى ىستەگەن ءبىزدىڭ جاستارداي، ەڭكەيىپ تۇرىپ، ءبىر تىزەسىن بۇگىپ، قورابىن اشىپ، جۇزىگىن اشىپ، «ۆىيدي زا مەنيا زامۋج» دەۋگە دە بولار ەدى. الايدا اقىن الىمقۇلوۆ بۇل ءاننىڭ ماتىنىنە قازاقي تاربيە، ۇلتتىق بوياۋعا ءمان بەرگەن. ولەڭ وسىنىسىمەن ، وبرازىمەن ادەمى... ناعىز پوەزيا... ليريكالىق ولەڭ...  كوز الدىڭنان كوپكە دەيىن كەتپەيتىن سۋرەت.

ەندىگى ءبىر سالا ول – پاتريوتتىق اندەر. بۇل اندەردىڭ كوبى تاپسىرىسپەن جازىلادى. قازىر ويلاپ قاراسام وسى ءبىزدىڭ استاناعا بايلانىستى قالالىق مادەنيەت باسقارماسى جىل سايىنعى قالا كۇنىنە وراي ءان بايقاۋىن وتكىزەدى. وكىنىشكە وراي سول بايگە العان اندەردىڭ بىردە-ءبىرىن حالىق ايتپايدى. نەگە؟ ويتكەنى جۇرەكتەن شىقپاعان اندەر جۇرەككە جەتپەيدى. وسى ورايدا ەسكەندىر حاسانعاليەۆتىڭ  «اتامەكەن» ءانىنىڭ ورنى ەرەكشە. ءسوزىن جازعان قادىر مىرزاليەۆ. قادىر اعانىڭ فيلوسوفياسى، ونىڭ ورشىلدىگى، ومىرشەڭدىلىگى، اسقاقتىعى، اسىلدىعى، كۇش-جىگەرى، قايراتى، قايتپاستىعى – ولەڭنىڭ ءار جولىندا مەن مۇندالاپ تۇرعانداي.

جاسىل جايلاۋ، تۇكتى كىلەم، كوك كىلەم،
كوك كىلەمدە كوپ اۋنايمىن، كوپ كۇلەم.
ماڭدايىمنان سيپاپ وتكەن سامالدى،
قازاعىمنىڭ الاقانى-اۋ دەپ بىلەم.

قايدا جۇرسەم اتامەكەن،
كوكەيىڭدە جاتادى ەكەن.
كۇننىڭ ءوزى ۇياسىنا،
قيماي ونى-اي باتادى ەكەن...

ءاندى تىڭداعاندا التايدان اتىراۋعا دەيىنگى ۇلان-عايىر اتىراپ قازاقتىڭ جەرى ەكەنىن... ونىڭ ءار تاسى، ءار بۇتاسى، ءار توبەسى، ءار گۇلى – سەنىڭ تۋعان جەرىڭ ەكەندىگىن ەسكە سالادى. ءتىپتى سوققان سالقىن سامالى دا اناڭنىڭ ايالى الاقانى ىسپەتتى... مەيىرىمدى جۇپ-جۇمساق... قاشاندا ساعىناتىن، ىزدەيتىن، اناڭنىڭ الىستان ارىپ-اشىپ كەلگەندەگى قۇشاعىنا باسقاندا، ماڭدايىنا تيەتىن كيەلى الاقان. اناڭنىڭ الاقانى – دالانىڭ سامالى. سوندىقتان دا سىرتتا جۇرگەندە سەن ونى ىزدەيسىڭ. ساعىناسىڭ، جوقتايسىڭ.. تۇسىڭە كىرگەندە شىرت ۇيقىدان وياناسىڭ. بۇل سەنىڭ ەلىڭ – بۇل سەنىڭ جەرىڭ! تۋعان ەل – التىن ۇياڭ، اتامەكەنىڭ. ءدال قازىرگى كەزدە ءبىزدىڭ ەلدەن سىرتقا قونىس اۋدارعان مىڭداعان-جۇزدەگەن جاستار بار... بۇل ءان تەك ءبىزدىڭ عانا ەمەس، بۇل سول كەتكەن قارا كوز جاستارىمىزدىڭ وڭاشادا وكسىگەندەي، كوزىنەن ىستىق جاس بوپ توگىلەتىن، سارالا ساعىنىشى.. ويتكەنى كۇن ەكەش كۇندە - اتامەكەن قازاعىمنىڭ دالاسىن قيماي باتىپ بارا جاتقانىندا. بۇل بۇگىنگى پمج-عا، ياعني، يميگراتسيادا جۇرگەندەردىڭ جوقتاۋى ىسپەتتى. ءان قۇدىرەتى دە، اقىن تالانتى دا قازاق ونەرىنە جاساعان ەسكەرتكىشى. ءيا، بۇل - ەسكەرتكىش... بۇل تاسپەن تۇرعىزعان ەسكەرتكىش ەمەس، بۇل جاسپەن جاسالعان ەسكەرتكىش...جاتقان جەرىڭ جۇماق بولسىن. قادىر اعا... سەنىمەن اعا-دوس، ءىنى-دوس بولىپ، تالاي-تالاي سىرلاسىپ، قالجىڭداسىپ، داستارحانداس بولىپ جۇرگەنمەن، سەنىڭ ۇلىلىعىڭا تاعى دا باس ءيدىم. تاۋ الىستاعان سايىن ايقىندالا تۇسەتىندىگى سياقتى  سەنىڭ ۇلىلىعىڭ، دارىنىڭ، تالانتىڭ – بىزگە قازىر جەتپەي تۇر-اۋ، قايتەيىن، كوكە...

كۇننىڭ نۇرىن، ايدىڭ اپپاق ساۋلەسىن،
قازاعىمنىڭ ماحابباتى-اۋ دەپ بىلەم...

مىنە، پوەزيانىڭ ءىنجۋ-مارجانى وسىنداي بولۋ كەرەك شىعار.

تاعى ءبىر ءان... ول نۇرعيسا تىلەنديەۆ پەن تۇمانباي مولداعاليەۆتىڭ قۇستار ءانى. ەكى تالانت، ەكى گەنيدىڭ شىعارماسى. مەن ول كەزدە 1984 جىل موسكۆادا وقۋدامىن. ۆگيك-ءتىڭ ب.گالۋشكينا كوشەسىندەگى  جاتاقحاناسىندا تۇرامىز. قاتەلەسپەسەم، ءبىرىنشى كۋرستا وقيتىن مارات يمانبەرگەنوۆ جۇگىرىپ كەلىپ جاڭالىق ايتتى. «ەرتەڭ كەشكە ورتالىق كونتسەرت زالىندا قازاقشا كونتسەرت بولادى ەكەن. ەڭ نەگىزگىسى – «بەسپلاتنىي» تەگىن» دەگەن. الماتىعا بارماعالى جارتى جىلدان اسقان. ەلدى دە، جەردى دە، الماتىنى دا، قازاقتىڭ ءانىن دە، كۇيىن دە ساعىنىپ جۇرگەن بىزدەرگە بۇل ۇلكەن وقيعا بولدى. «بارىمىزدى كيىپ، باقانىمىزدى اسىپ» دەگەندەي «ماياكوۆسكي» مەتروسىنا تارتتىق. زال لىق تولى... جانە كورەرمەننىڭ كوبى جاستار... قازاق جاستارى.  موسكۆادا قازاق جاستارىنىڭ مۇنشاما كوپ ەكەنىنە مەن سوندا ريزا بولدىم. ەكى ساعاتتىق كونتسەرت، ەكى مينۋتتاي زىر ەتە قالدى. اسىرەسە نۇراعانىڭ ۇستىندەگى سۋ-سۋ سموكينگىن شەشىپ تاستاپ «القيسسا»مەن «بالابيشكانى» ويناعاندا كورەرمەن ورنىنان تۇرىپ كەتتى.  ەڭ سوڭىندا وسى «قۇستار ءانى» كەتكەن.

جاس ءومىرىن، ءماز ءومىرىن قىسقارتىپ،
بارا جاتىر، بارا جاتىر قۇس قايتىپ.
زىمىرايدى مەنىڭ بالا كەزىمدەي،
ءبىر جالت ەتىپ وتە شىققان، وتە شىققان سەزىمدەي.

الدىمەن ساحناداعى ارتيستەر، سوسىن بىرتە-بىرتە كورەرمەن قوسىلا باستادى. الدىڭعى قاتاردا وتىرعان سول كەزدەگى سسسر-ءدىڭ كومپوزيتورلار وداعىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى تيحون حرەننيكوۆ تا مىنا انگە قوسىلىپ تۇردى.

بۇل ءان جاستىقپەن ماحابباتپەن، جالىنمەن  ەس ءبىلىپ، ەرجەتكەن تۋعان جەرمەن قوشتاسۋ اۋەزى بولاتىن. بۇل ءان نۇراعاڭنىڭ «ۆيزيتنىي كارتوچكاسى» دەۋگە بولادى... سوندىقتان دا بولار جامبىلداعى مۋزەيدەگى نۇراعانىڭ باسىنداعى وسى ەسكەرتكىشتە قۇستار بەينەلەنگەن... بۇل مۇمكىن نۇرعيسانىڭ موسكۆامەن، ونداعى دوستارىمەن سوڭعى قوشتاسۋىنداي ماعان ەرەكشە اسەر ەتكەن...

ءبىزدىڭ جاققا باۋىر باسىپ كەتكەن بە،
تاماشا انمەن كەلىپ ەدى كوكتەمدە.
وسكەن جەرگە سىيماي كەتىپ بارادى،
وسكەن جەرىن قيماي كەتىپ بارادى.

قازاق پوەزياسى، قازاق ادەبيەتىندە اقىندار از ەمەس. شۇكىر... دەگەنمەن تۇمانبايداي ليريك اقىن ءاي، جوق-اۋ... تۇماعاڭنىڭ ءار ولەڭى، كوكتەمدەگى ساۋعان سالقىن قىمىزداي سارايىڭدى اشادى... ونىڭ كەز-كەلگەن شىعارماسىندا ءبىر مۇڭ بار. ءومىردىڭ قىسقالىعى، ونىڭ جالعان ەكەندىگىن اقىن جۇرەگىنىڭ سەزۋى... سوندىقتان دا ءۇنسىز-ءتۇنسىز ويعا شومىپ، مۇڭعا باتىپ تۇرعانداي. «قۇستار ءانى» - كۇلىپ تۇرىپ جىلاتقانداي، جىلاپ تۇرىپ كۇلدىرگەندەي  قاسيەتتى شىعارما. بۇل ەكى گەنيدىڭ «رەكۆيەمى» ىسپەتتى. ءيا... قاس تالانتتاردىڭ بۇگىن وزدەرى جوق، الايدا ولاردىڭ كوزدەرى قالدى. سوندىقتان دا بۇل شىعارما «قۇستار ءانى» دەپ اتالادى. يان فرەنكەل مەن راسۋل عامزاتوۆ جازعان مارك بەرنەس ايتقان «جۋراۆلي» ءانى سەكىلدى. تەك «قۇستار» قازاقشا...ءبىزدىڭ ۇلتتىڭ ليريكالىق رەكۆيەمى.

قۇستار، قۇستار سىزىلتىپ ءان سالادى،
سول انىمەن تەربەتەدى دالانى.
ال ادامدار كۇلىپ باستاپ ءومىرىن،
كەتەرىندە جىلاي دا الماي، جىلاي دا الماي قالادى...

«وي بليا ءبۇيتۋ كەرەك ەدى، وي بليا ءۇيتۋ كەرەك ەدى» كەشىرىڭىزدەر، مەن بوقتايىن دەگەنىم جوق، بۇل قازىرگى ءاننىڭ ءسوزى. «قارعايىن دەسەم – جالعىزىم، قارعامايىن دەسەم – جالماۋىزىم» دەگەندەي ەندى قازىرگى «حيت» اندەرگە نازار اۋدارىڭىز... ءبىرىنشىسى ءوزىڭىز تالاي تىڭداعان، ىردۋ-دىردۋ تويدا ەكى يىعىڭ جۇلىپ-جەگەن جاستارعا «دوپينگ» بولعان «ماريا-ماگدالەنا» ءانى... وسى ماريا ماگدالەنا - كىم؟ ونىڭ قازاققا قانداي قاتىسى بار؟ جانە بۇل ءان «ماريا – جاگورقىزى» ەمەس... ول جاگورقىزى قازاقتىڭ «دۋدار» - دەگەن جىگىتىنە عاشىق بولىپ شىعارعان ءانى. ياعني بۇل ءوزىمىزدىڭ ماريا... ال، مىنا ماريا كىم؟ بيبلياداعى (نوۆىي زاۆەت) ماريا يسۋستىڭ ناق سۇيەرى... «كوڭىلدەسى» زاڭدى ايەلى دە ەمەس...بيبلياعا قاراساڭىز بىلاي دەيدى. ماريا يسۋستىڭ جولىن قۋشى، ونىڭ ءىزباسارى جانە يسۋس قايتقانداعى قاسىندا بولىپ، ونى كرەستكە تاڭعاندا قاتىسقان ايەل. «نوۆىي زاۆەتتە» ول بىلايشا سۋرەتتەلەدى... بيبليانى تارجىمەلەمەي سول قالپىندا كەلتىرەيىن...

«ەدينستۆەننوە مەستو ۆ نوۆوم زاۆەتە، گدە يسۋس ي ماريا ماگدالينا وستايۋتسيا ناەدينە. ماريا پريكوسنۋلاس ك يسۋسۋ، نو توت پريكازال ەي نە دەلات ەتوگو. رادوست ۋديۆلەني وت ياۆلەني يسۋسا زاستاۆيلا  ماريۋ پريكوسنۋتسيا ەگو...» دەي كەلىپ ارى قاراي بىلاي دەيدى: «سپاسيتەل ليۋبيل ماريۋ ماگدالينۋ بولشە درۋگيح ۋچەنيكوۆ ي چاستو تسەلوۆال ەيو ۆ گۋبى. يسۋس ليۋبيت ماريۋ زا گلۋبوكوە پونيمانيە ەگو ۋچەنيا».

ال، اسحات تارعىنوۆ دەگەن ءانشى وسى ماريانى ەندى قازاققا سويلەتىپتى.

«مaريا مaگدaلeنa oxoxo
تaلaيدىڭ aرمaنى ءeدىڭ oxoxo
جۇرeكتىڭ بoلعaن ءeمى oxoxo
ءوزىڭسىڭ جaنىم

جeتeلeپ aلعa ءمeنى oxoxo
تۇرaتىن جoلدaر ءeدى oxoxo
مeن ءۇشىن eڭ ءادeمى
ءوزىڭسىڭ جaنىم
اي اي اي چيپ چيپ چيپ چيپ چيپ چيپ»

بەيشارا يسۋس جارىقتىق... مىنە، سەن شىعارا الماعان ءاندى، سەن شىعارا الماعان پوەزيانى ءبىزدىڭ قازاقتىڭ جىگىتتەرى قانداي شىعارعان...براۆو! گراتسيو!بەلليسيمو! مەن ورىسشا ايتقاندا «حانجا» ياعني پوەزيانى تۇسىنبەيتىن دۋراك ەمەسپىن. شىن ايتام... جانىممەن، تانىممەن تۇسىنۋگە تىرىسىپ كورەيىن. بۇل سوندا يسۋس بايعۇستىڭ ءانى بولعانى ما؟ الدە ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ ارمانى ما؟ مەن وقىعان بيبليادا ماريا ماگدالەنا ەشكىمگە قاراماعان. سوندا ماريا ماگدالەنا كىمنىڭ ارمانى؟ تاعى كەتتىك...

«مaريا مaگدaلeنa oxoxo
تaمaشa تaڭدaر ءeدى oxoxo
عaشىق بoپ قaلعaن ءeدىم oxoxo
ءوزىڭe جaنىم
ۇعىنشى سeندe ءمeنى oxoxo
جaنىمa eڭ كeرeگى
سۇلۋلىق ماڭگى ءالeمى
ءوزىڭسىڭ جaنىم» تاعى دا وحوحو، تاعى دا چيپ-چيپ، چيپ-تيپ... بۇل نە چيپ؟ الدە اۆتور مىنا كورونوۆيرۋستان سوڭعى «چيپيزاتسيانى» مەڭزەپ تۇر ما؟ ءيا... چيپ-ءچيپتى مەن ەستىگەم. قاتەلەسپەسەم ءازىربايجان تىلىندە «چيپ-چيپ شوجەلەرىم» دەگەن ءان بار. ال مىناۋ شە؟ قايران يسۋس بايعۇس... مىنە كوردىڭ بە؟ عاشىقتىق ماڭگى. سەنىڭ قولىڭ جەتپەگەن پوەزيانى  ءبىزدىڭ جىگىتتەر قالاي ورنەكتەگەن... اباي ايتپاقشى «قاينايدى قانىڭ، اشيدى جانىڭ...» قايران اباي! سەنىڭ ەرتە كەتكەنىڭ قانداي ابىروي بولعان... ايتپەسە مىنا «چيپ-چيپتەن» كەيىن ينفاركت الۋىڭ مۇمكىن بولار ما ەدى... وندا مىنا بۇتكىل الەمگە ماسقارا بوپ، ابايدى «قازاقتاردىڭ وزدەرى  ولتىردى» دەمەسكە كىم كەپىل؟

«سامارقاندا ءبىر اپكەم بار – مەنەن دە وتكەن سوراقى»، دەمەكشى ەندى «ناينتي ۋان» ياعني، «91» - گرۋپپاسىنا زەر سالايىق...

بۇل ءاندى ءبىر ەمەس، بىرنەشە جىگىت شىعارىپتى. ءدال ايتساق بەس جىگىت. ءسوزىن ەكى جىگىت جازعان... بۇل الەمدە بولماعان جاڭالىق. ءبىر ءاندى بەس جىگىتتىڭ شىعارۋى. مولودتسى رەبياتا!

اش ەسىكتى، كەلدىم ەسكەرتپەي!
جاندىرامىن، دەرەۋ بىلاي كەت دەيمىن!
ەندى دايىن بول! ەندى دايىن بول!
باياۋ مەن ۋاقىتتان وزامىن
ەندى دايىن بول! ەندى دايىن بول!
تاپتاۋرىندارىڭدى بۇزامىن
شەكارادان اسسىن ميىڭ!

بۇل نە دەگەن وي؟ اۆتور كىمگە ەسكەرتپەي كەلىپ وتىر؟ ۇيىنە مە؟ بۇل كىمگە ارنالعان ءسوز. ايەلىنە مە؟ الدە سۇيگەن عاشىعىنا ما؟

جاندىرامىن، دەرەۋ بىلاي كەت دەيمىن!
ەندى دايىن بول! ەندى دايىن بول!

اينالايىن اعايىن! ءتۇسىندىرشى مەن بەيباققا. نەگە دايىندالۋ كەرەك؟ باياعىدا پيونەردەگى جەتكىنشەكتەردىڭ ۇيىمى بولعان، ونداعى ۇران... «ارقاشاندا دايىن بول!» دەگەندە «ارقاشان دايىنبىز!» دەيتىن. ءيا... وتان ءۇشىن، كوممۋنيستىك يدەيانىڭ كۇرەسى ءۇشىن پيونەرلەر، ارقاشاندا دايىنبىز دەيتىن. ونى تۇسىنەم. ال مىنالار نەنى مەڭزەپ وتىر؟

«ليا! ميىڭدى دايىندا
بۇل ەسترادا ساباعى
دو رە مي فا سول ليا سي
If you can do it
If you can do it
DO IT!
AH! YAH MAH!

بەرى جاقىندا دا، ىڭعايلان
دەمىڭ جەتپەي جاتسا، مۇڭايما، اۋا بەرەمىن!
اينالماسىن باسىڭ مۇندايدان
مويىندا، بۇل ويىن ۇنايدى ما؟
جاۋاپ بەر!
بۋلانادى مىنا ارا تولىقتاي
بويىڭداعى ۋىم تارامايدى، تاڭ اتپاي
انىقتالىپ، شايقال اياماي!
قالاماساڭ، سەنى بايلامايمىن
بارا بەر!

ءيا.. سولاي قازىرگى اندەردىڭ ءسوزى.. مەنىڭ ءوز باسىم قاشاندا «بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش» دەيتىن ءپرينتسيپتى ۇستانعان جانمىن. «الدىڭدا جۇرگەن اعانىڭ – ەتەگىن باسپا، جولىن قۋ، ارتىڭنان ەرگەن ءىنىنىڭ بەتىنەن قاقپا، بەلىن بۋ» دەگەن قاعيدانى باعدارشام ەتكەن اداممىن. سوندىقتان دا بولار ءبىراز جىل ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا رەكتور بولدىم. تالانت كورسەم قولىنان جەتەلەپ وقۋعا ءتۇسىردىم. ءدال سول كەزەڭدەردە قىتايدان، موڭعوليادان، رەسەيدەن، قىرعىزستاننان كەلگەن بالالاردىڭ كوبىنە قامقور بولدىم.

ايتايىن دەگەنىم وسى «ناينتي ۋان»  گرۋپپاسىنىڭ پروديۋسەرى ەربولات بەدەلحان مىرزا تىڭداڭىز!

ءسىزدىڭ موڭعوليادان اتامەكەنگە كەلگەندەگى پايداڭىز وسى ما؟ ساعىنىپ كەلگەندەگى قازاق ەلىنە العىسىڭىز مىناۋ ما؟ ۇندەمەيسىز بە؟ مەن دە سولاي... ال ەستىگىڭىز كەلسە - اندەرىڭ دە، ساندەرىڭ دە – وتتاۋيزم. الدە بۇل اقشا تابۋدىڭ جولى ما؟ بىلە بىلسەڭىز بۇل ءسىزدىڭ – قازاق حالقىنا، قازاق جاستارىنا، ولاردىڭ ساناسىنا جاساعان قياناتىڭىز. امەريكادا زبيگنەۆ بجەزينسكي دەگەن يدەولوگ، ساياسي كونسۋلتانت، امەريكا پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى  بولعان. سسسر-دىڭ نومەرى ءبىرىنشى جاۋى. ونىڭ باستى ءپرينتسيپى – «اموروليزاتسيا وبششەستۆو».  ياعني جاستارعا سەكس، پورنوگرافيا، ماسكۇنەمدىك، ناشاقورلىقتى ەنگىزۋدى باستى ماقسات تۇتتى. بۇل سوعىسسىز مەملەكەتتى قۇرتۋدىڭ جولى. ياعني ىشتەن ءۇنسىز كىرىپ ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى جويۋ جوسپارى. بجەزينسكي دەگەنىنە جەتتى. يمپەريا قۇلادى. مىنا ءسىزدىڭ ۇستانعان جولىڭىزدا ءدال سولاي سياقتى. ۇلتتىق قۇندىلىقتار – يناباتتىلىق، كىسىلىك، كىشىلىك، ماحابباتقا، ادالدىق تازالىق، ۇلكەندى سىيلاۋ، كىشىگە قامقور بولۋ – بۇل ادامدىقتىڭ بەلگىسى. ش.ايتماتوۆ ايتقانداي «ەڭ ۇلكەن ەرلىك – بۇگىنگى كۇنىڭدى ادامشىلىقپەن وتكىزۋ». مەن 70-تەن اسقان مەملەكەتتى كورگەن جانمىن. تۋريست ەمەس جۇمىس بابى. قاي ەلدىڭ مادەنيەتى قانداي ەكەنىن – شاما-شارقىمشا بىلەم. بىراق ءدال مىنانداي سوراقىنى مەن ەش جەردەن، ەشقانداي ەلدەن كورگەم جوق... «ويناقتاعان بالا وت باسار» دەگەندەي حالىقتىڭ رۋحانياتىمەن ويناماڭىز بەدەلحان مىرزا! تەك ايتارىم «ءسان باي نۋ» موڭعولشا تارجىمەسى «سالاۋمالەيكۋم!»

ءدال وسىنداي سوراقىلىق كامشات جولدىباەۆانىڭ «كارامەل» انىندە دە كەزدەسەدى.

تالعامىنا تاڭداۋىن ساي كەلمەي كىنالاما مەنى،
مىسىرلىق ميىقتارعا ەرمە
تارعىل مىسىعىڭ مياۋلاپ كەلىپ، تىرمالايدى سەنى
تەزىرەك كەل مەنى تەرگە
كارامەل بار، الەم بارا بەر، تار الەم
جانىڭا بەرەمىن مەن جاڭا دەم
ەندى نە بولارىن ماعان، پاراللەل
كارامەل، ءتىلىمنىڭ ۇشىندا كارامەل،
تىلىنمەن ۇعا بەر، بەرى كەل
تۇنىمەن تۇنەيدى بەرىلەر
كۇي وتىما سەن، ءسۇيدى ەرىندى ەرىن
ءبىز ەندى تاپتىق نەنىڭ كەرەگىڭ
جابىستىر جەڭىن، قولىما ورال بەلىن
تۇسىنە الماي نەگە سەبەبىن
اي اي اي اي اي اي اي اي اي

مىناۋ قازىرگى قىز جىبەك پەن بايان سۇلۋدىڭ، اقجۇنىس پەن ەڭلىكتىڭ تۇنگى ويى ما... قولىڭا ورال بەلىم... نەنى مەڭزەپ تۇرسىز، قارىنداس؟ كامشات جولدىباەۆا كينودا دا ،ەسترادا دا ءوز ورنى بار، ادەمى، ەڭبەكقور قىزداردىڭ ءبىرى. الايدا «حايپ» قۋام دەپ بولماسا اقشا تابام دەپ مىنانداي اندەردى ايتۋى كامشاتتى وزىنە دە وزگەلەرگە دە، ابىروي اپەرمەسى حاق.

«قۇرتتىڭ عو تاعى» بۇل دا ءان...تۋفف.. ارى قاراي ايتۋعا مەنىڭ ارىم دا، ءتىلىم دە كەلمەيدى. ماسقارالىق! ناعىز! تاعى سول «ناينتي ۋان» ياعني «91» - گرۋپپاسىنىڭ ءانى.

جالپى ءان تاڭداۋ، بۇل ءسان تاڭداۋ ەمەس، بۇل – ءمان تاڭداۋ...ماندىلىك تاڭداۋ...  ماندىلىكتەن ماڭگىلىككە اپاراتىن تۋرا جول... ءان تاڭداۋ ءۇشىن دە اقىل كەرەك. قازاق حالقى نەگە مەيرامبەك بەسپاەۆتى جاقسى كورەدى. سەبەبى مەيرامبەك – ەستەت ءانشى. تالعامپاز دارىندى جىگىت. بىزگە جەتپەيتىن وسى قاسيەت. ءيا تاعى ايتام. .. مەن ادەبيەتشى ەمەسپىن. تسەنزۋرانى قايتا كەلسىن دەپ جوقتاۋ ايتاتىن جانعا دا  ۇقساعىم كەلمەيدى. الايدا، مىنانداي ارسىز، ماعىناسىز، ءمانسىز بوتقا اندەردى ەستىگەندە  ءۇنسىز قالدىم ءجون كورمەدىم. مۇمكىن بىرەۋ-مىرەۋ «ۇناماسا تىڭداماي-اق قويىڭىز» دەيتىن بولار. جو-جوق قىمباتتىم! ونەردەگى – كەڭىستىك، مادەنيەتتەگى - عارىش رۋحانياتتاعى - كوسموس ەشكىمنىڭ جەكە مەنشىگى ەمەس. ول كەڭىستىك - ەلدىڭ، حالىقتىڭ اسىرەسە، وسكەلەڭ ۇرپاق جاستاردىڭ ۇلگى الاتىن ورنى. جاقسىلىقتان، سۇلۋلىقتان سۋسىندايتىن  بۇلاقتىڭ  كوزى.  «ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە» دەپ  اۋەزوۆ ايتقانداي، سول تازالىقتىڭ بەسىگىن، ار-ۇياتتىڭ، تاربيەنىڭ، ىزگى ءداستۇردىڭ، مورالدىق قۇندىلىقتاردىڭ قاينار كوزىن بىلعاماعان ءجون. انامنىڭ اق جاۋلىعىنداي، بىزگە امانات ەتىپ قالدىرعان، وسى بەسىگىمىزدى كىم كورىنگەن لاستاپ، بىلعاپ، قورلاپ ساسىتقانىنا قارنىم اشادى. وكىنىشكە وراي مۇنداي قويىرتپاق ساسىق اندەر از ەمەس. مەنىڭ كوتەرگەنىم ايسبەرگتىڭ ۇشى عانا. شىعىستا تۇت اعاشى كوپ وسەدى. جانە ونى جەيتىن «جىبەك قۇرتى» دەيتىن قوڭىز بار. سول اتى ادەمى «جىبەك قۇرتى» ءزاۋلىم بيىك اعاشتى شامالى عانا ۋاقىتتا وتاپ جوق قىلادى ەكەن. سوسىن الگى قوڭىزدار جەيتىنىن جەپ، جىبەگىن تولتىرىپ تاستاپ، ۇشىپ كەتكەندە ءزاۋلىم اعاش سەلدىرەپ، سيرەپ، سولىپ قۋراپ قالادى... ايتايىن  دەگەنىم  قۇداي  بىزدى ورماننىڭ دا، ورتانىڭ دا، ءومىردىڭ دە، ونەردىڭ دە جىلتىراعان قوڭىز قۇرتتارىنان ساقتاسا دەيمىن.

تالعات تەمەنوۆ،

قازاقستاننىڭ  حالىق  ارتيسى. كينو جانە تەاتر رەجيسسەرى.

P.S  قۇرمەتتى اعايىن!  مەنىڭ ويىما وي قوسىپ،  تىلەكتەرىڭىز بەن نيەتتەرىڭىزدى بىلدىرگەندەرىڭىزگە مىڭ العىس!  ەگەر ماعان ارنالعان سۇراقتارىڭىز بولسا، پىكىرلەرىڭىزبەن بولىسەم دەسەڭىزدەر مەنىڭ پاراقشاما جازىلار دەپ ۇمىتتەنەم...  @talgat_temenov_official.

Abai.kz