سوڭعى جىلدارى مەملەكەت تاراپىنان مادەنيەت سالاسىنا، ونىڭ ىشىندە كينو وندىرىسىنە، ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ وتىرعانىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. 2017-2019 جىلدار اراسىندا بىرنەشە ميلليارد قاراجات ءبولىنىپ،105 تەلەسەريال ءتۇسىرىلىپتى. بۇرىنعى اقپارات ءمينيسترى داۋرەن اباەۆتىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا 2019 جىلى ءارتۇرلى جانردا تۇسىرىلگەن 40-تان اسا سەريال كورەرمەنگە ۇسىنىلىپتى.

«نەگىزگى ماقسات - ۇلتىمىزدىڭ سالت-داستۇرىنە، تاريحىنا نازار اۋدارۋ، وتباسىلىق قۇندىلىقتار مەن بەرەكە-بىرلىكتى ناسيحاتتاۋ، حالقىمىزدىڭ باي تاريحى مەن ءداستۇرىن كورسەتۋ. ءبىز كورەرمەندەرىمىزبەن زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ پىكىرىن ءبىلىپ وتىرامىز، ماقساتىمىز ساپالى وتاندىق تەلەسەريالداردىڭ سانىن ارتتىرۋ» - دەيدى..

كۇندەلىكتى كورسەتىلىپ جاتقان وتاندىق  تۋىندىلار وسى تالاپقا ساي ما؟ وكىنىشكە وراي كوپتەگەن تەلەسەريالداردا ىزگىلىك، جايساڭدىق، جاسامپازدىق، جومارتتىقتىڭ ورنىنا، زاماننىڭ شىنايى كورىنىستەرى دەپ ۇلتىمىزدىڭ ادەت عۇرپىنا ۇيلەسپەيتىن، قاتىگەزدىككە، زۇلىمدىققا، ساتقىندىققا، ەكىجۇزدىلىككە  جانە ت.ب. ءتالىم-تاربيەلىك ءمانى جوق قىلىقتارعا، كوبىرەك كوڭىل بولىنۋدە. تۇجىرىمىم دالەلدى بولۋ ءۇشىن بىرنەشە مىسالدار كەلتىرگەندى ءجون كوردىم.

 «ايمان- شولپان» تەلەحيكاياسىندا ادالدىق پەن ساتقىندىق، ەكىجۇزدىلىك پەن زۇلىمدىق، كورسەقىزارلىق پەن دۇنيەقورلىق، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قازىرگى ءومىردىڭ كولەڭكەلى تۇستارىنا كوبىرەك كوڭىل بولىنگەن. ارتىستەردىڭ ءبىرازى رولدەرىن دۇرىس سومداعان، بىراق ايماننىڭ ءرولى ءساتتى شىقپاعان، قىزمەتىنە سالعىرت قارايتىن، جالقاۋ، وتىرىك ايتاتىن جىندى سۇرەي سياقتى. 

 قازىرگى نارىقتىق ەكونوميكا جاعدايىنداعى ءومىردى بەينەلەيتىن «ۇلجان» تەلەحيكاياسىنىڭ ءبىر سەرياسىن كوردىم. باستى كەيىپكەر جاسى 30-دان اسقان،  كوركىنە مىنەزى ساي، جالعىز باستى كاسىپكەر ايەل، ارمانى نارەستەلى بولۋ. كۇيەۋگە شىقپاي جۇكتى بولعان جاقىن اپايىمەن بىرگە تۇراتىن بويجەتكەنمەن بوسانعاننان كەيىن بالاسىن بەرۋگە كەلىسىم جاسايدى. بولاشاق نارەستە دۇرىس ءوسسىن دەپ كۇندەلىكتى ازىق تۇلىگىن، كوكونىسى مەن جەمىس جيدەگىنە دەيىن تاسيدى، دەمالىپ قايتسىن دەپ ونى تۇركياعا جىبەرەدى. ۇلجان تۇرمىسقا شىقپاعان قۇربىسىمەن ايەلى قايتىس بولعان، ورتا جاسقا جاقىنداعان كورىكتى ەر ادامدى تانىستىرادى. ول تۋعان كۇنىن اتاپ ءوتۋ ءۇشىن ايەلدى ۇيىنە شاقىرىپ، گۇل شوقتارىن ۇسىنىپ تۇرعاندا 14-15 جاستاعى قىزى جەرجەبىرىنە جەتە ۇرسىپ، اكەسىنە ۇيلەندىرمەيتىنىن  ايتادى. ارينە، بۇل ۇلتىمىزدىڭ قازىرگى رۋحاني قۇلدىراعان زامانىنداعى ءومىر شىندىعى ەكەنىن تۇسىنەمىن; بىراقتا ۇلكەندى، اسىرەسە اكە مەن شەشەنى سيلاپ، قۇرمەتتەمەۋ ۇلتىمىزدىڭ  سالت داستۇرىنە جات قۇبىلىس.    

 ۇستىمىزدەگى جىلى قازاقستان تەلەارناسىنان «وسيەت» دەپ اتالاتىن تەلەسەريال كورسەتىلدى. باستى كەيىپكەرلەر جاس شاماسى الپىستان اسقان بانكير سابىرجان، ونىڭ  ءۇش قىزى مەن كۇيەۋبالالارى. اياق استىنان قارتتىڭ دەنساۋلىعى سىر بەرىپ، جاعدايى كۇرت ناشارلاعانىن ەستىگەن قىزدارى اكەسىنىڭ ۇيىنە جينالادى. ول ايىقپاس دەرتكە شالدىققانىن ايتىپ، دۇنيە مۇلكىمە يە بولعىلارىڭ  كەلسە، جەكەجايعا كوشىپ كەلەسىڭدەر، بىرگە تۇرامىز - دەپ تالاپ قويادى. ورتانشى قىزى اجار التىن ساقياناسى مەن سىرعالارىن  كەپىلدىككە بەرىپ، شوپتەن ەم جاسايتىن تانىسىنان قۇتىعا قۇيىلعان ءدارى اكەلەدى. ناۋقاستىڭ جاعدايى ونى ەكى -ءۇش رەت قابىلداعاننان كەيىن ناشارلاي تۇسەدى، قان قىسىمى تومەندەپ، ءبىر ەكى رەت ەسىنەن تانىپ قالادى. سابىرجان  ەمشىسىنە  ءدارىنى تەكسەرتسە، ول ۋ بولىپ شىعادى. اكەسىنىڭ جەكەجايىنا كوشىپ كەلگەن اپالى ءسىڭلى ءۇش قىز  بايلىق قالاي بولىنەدى، كىمگە نە تيەدى دەگەن ويمەن ءبىرىن ءبىرى كورە الماي، كۇندە ۇرىس پەن كەرىس باستالادى، ارتى كەيدە توبەلەسكە  دەيىن بارادى.

ۇلكەن كۇيەۋبالاسى داستان اتاسىنىڭ بانكىسىندە ديرەكتور قىزمەتىن اتقارادى، ورتانشىسى ءبولىم باستىعى. شالدىڭ قارجىسىن  يەمدەنۋدىڭ جولىن ىزدەپ، داستان باجاسى تالعاتپەن  اقىلداسادى، بىراق ول ساتقىندىققا بارمايتىنىن مالىمدەپ، كىشى  كۇيەۋبالا ارتۋرعا  ايتادى. داستان بىرگە قىزمەت ىستەيتىن كوڭىلدەسىنىڭ ۇيىنە ءجيى بارىپ تۇرادى،  ول ايەلىڭنەن قاشان اجىراساتىن بولدىڭ؟- دەپ مازالاپ، ەكىقابات ەكەنىن ايتادى. كۇيەۋىنىڭ قىلىقتارىنان سەزىكتەنگەن زاۋرەش، اجىراسۋ ءۇشىن بانكتە زاڭ قىزمەتكەرى  بولىپ ىستەيتىن سىنىپتاسىنىڭ ۇيىنە ىزدەپ كەلەدى. الدىندا عانا وسى ۇيدەن داستان شىققان ەدى، جۋىناتىن بولمەگە ساعاتىن قالدىرىپ كەتىپتى. سونى بايقاعان زاۋرەش  اشۋلانىپ، كۇيەۋىمەن اجىراساتىنىن ايتىپ، دولدانىپ ۇيىنەن قۋادى. ارتۋر شەتەلگە ءجيى بارۋدى شىعارادى، ءبىر ايەلگە ەكى مىڭ ەۆرو قارجى جىبەرگەنى بەلگىلى بولادى. ونىڭ ايەلى اجار سىنىپتاسىنا كۇيەۋىن  اڭدىتادى. كەيىن ەكەۋى  كەزدەسىپ،  ءبىراز سىر شەرتىپ، مەكتەپتە وقىعان كەزدەرىن ەسكە الىپ، ونى ۇيىنە ەرتىپ كەلەدى. اجاردىڭ وتباسىمەن تانىس جىگىتتىڭ شەشەسى قىزدىڭ ۇيىنە تەلەفون سوعىپ، قونىپ قالاتىنىن ەسكەرتەدى.  ەرتەڭىندە سىنىپتاسى اجارعا: «مىناۋ كۇيەۋىڭنىڭ كوڭىلدەسى ءۇشىن سالعان ءۇيى» دەپ جاڭا جەكەجايدى كورسەتەدى. ارتۋر ونى وتباسى ءۇشىن سالدىرعانىن،  ايەلىنە توسىن سىي جاساماق بولعانىن ايتىپ اقتالادى. 

داستان بانك قارجىسىن اسىلتۇقىمدى جىلقى الۋعا جۇمساپ وتىرعانى بەلگىلى بولادى. سابىرجان كۇيەۋبالاسىنىڭ ءىس ارەكەتىنە قاتتى اشۋلانادى، ونى تالعات پەن ارتۋر قولتىعىنان  سۇيرەپ  قايىناتاسىنىڭ الدىنا اكەلەدى. اتاسى داستاننىڭ قىزمەتتەن جانە وتباسىنان قۋىلعانىن، ەندى بانكىنى ورتانشى كۇيەۋبالاسى  باسقاراتىنىن  مالىمدەيدى. داستان كوڭىلدەسىنە كەلىپ   ەسەپشوتتاردا  قارجىسى جەتكىلىكتى ەكەنىن، وعان ۇيلەنەتىنىن ايتادى. بىراق  ايەل ۇسىنىسىن قابىلدامايدى، تۇسىك تاستاعانىن ايتىپ، ەندى ماعان جولاما، اۋلاق ءجۇر دەيدى. كوڭىلى  جابىرقاعان داستان كافەگە بارىپ اراققا سىلقيا تويادى، داياشى جىگىتكە  بۋدا بۋدا اقشا  ۇسىنادى. 

 وسى كەزدە ءۇش قىز اكەسىنىڭ ۇيىندە باس قوسىپ، تاتۋلاسايىق، ومىردە قيىنشىلىقتار كەزدەسسە ءبىر بىرىمىزدەن كومەگىمىزدى ايامالىق دەپ قۇشاقتاسىپ،  ءماز مايرەم بولىپ وتىرعان ەدى. كەنەتتەن داستاننىڭ كولىك اپاتىنا ءتۇسىپ، مەرت بولعانى جايلى  سۋىق حابار جەتەدى. زاۋرەش اكەسىنە جۇگىرىپ كەلىپ: «بارىنە سەن كىنالى، سەنىڭ كەسىرىڭنەن كۇيەۋىممەن اجىراستىم، ول جول اپاتىنان قايتىس بولدى» - دەپ كىنالايدى. جۇرەگى قىسىلىپ سابىرجان اۋرۋحاناعا تۇسەدى. اكەسىنىڭ جاعدايىن بىلۋگە كەلگەن قىزدارى دارىگەرلەردەن   ونىڭ وبىر اۋرۋىنا شالدىقپاعانىن، جۇرەك تالماسى ۇستاعانىن  بىلەدى. ءۇش قىز جەكەجايدى تاستاپ، ءوز ۇيلەرىنە كوشىپ كەتەدى. سابىرجاننىڭ جاعدايىن بىلۋگە  كەلگەن كوڭىلدەسى جاميلا ءحال ۇستىندە جاتقانىن بايقاپ، بالاسىنا: «ول سەنىڭ اكەڭ ەدى» - دەپ جاسىرىپ كەلگەن سىرىن ايتادى.  

تەلەسەريال سيۋجەتى وسىلاي ءوربيدى. مۇمكىن نارىقتىق زامانعا بايلانىستى بايلىق ءبارىن بيلەپ، وتباسى قۇندىلىقتارىن ەلەمەي، كولەڭكەلى تابىسقا كەنەلۋ، ساتقىندىق جاساۋ، ازعىندىق جولعا ءتۇسۋ قوعامىمىزدىڭ رۋحاني قۇلدىراۋىن سيپاتتايتىن شىعار. دەگەنمەن  سەريال  سيۋجەتىنىڭ شىنايىلىعى،  ارتىستەردىڭ رولدەردى سومداۋ شەبەرلىگى جاعىنان سىن كوتەرمەيدى. ماسەلەن داستاننىڭ كوڭىلدەسىنىڭ توسەگىندە شولجيىپ جاتۋى، اكەسىنە قىزىنىڭ ءدارى ورنىنا ۋ ساتىپ الۋى، اپالى سىڭلىلەردىڭ ءبىر بىرىمەن شاڭقىلداسىپ ۇرسىسۋى، تىپتەن توبەلەسكە دەيىن بارۋى، اجاردىڭ بويداق جىگىتتىڭ ۇيىندە قونىپ قالۋى، دۇنيە مۇلكىنەن ۇلەس الۋ ءۇشىن شەشەسى بالاسىنا سابىرجان سەنىڭ اكەڭ ەدى دەپ الداۋى جانە ت.س.س. ەپيزودتار.

«اۋلەت ارى» دەپ اتالاتىن تەلەسەريالدىڭ مازمۇنى دا وسى شامالاس. نەگىزگى وقيعا ءبىر بىرىمەن باسەكەگە تۇسكەن ەكى  كاسىپكەردىڭ تەكەتىرەسى جايلى ءوربيدى. سالاماتتىڭ بالاسى ەرمەك  كوڭىلدەسى نازبەن ءجيى كەزدەسەدى، ايەلى  دانا ونىڭ ۇيىنە كەلىپ، وتاسقاندارىنا ونبەس جىلداي  بولعانىن، مەكتەپكە باراتىن ۇلى مەن قىزى بار ەكەنىن ايتىپ،كۇيەۋىن  جايىنا قالدىرۋدى سۇرايدى. ناز: ول مەنى سۇيەدى، ەكىقاباتپىن، ۇيلەنەتىن بولدىق - دەيدى.  كوپ ۇزاماي قاستاندىق جاسالىپ ەرمەك قايتىس بولادى. اكەسىن  ساعىنعان ۇلى زيراتقا بارىپ، بەيىت باسىندا ۇيىقتاپ قالادى. بالانى تاسقىن دەگەن جىگىت تاۋىپ الىپ، ۇيىنە اكەلەدى. بالالار ۇيدە وتىرا بەرمەسىن، كوڭىل كوتەرىپ، سەرۋەندەپ قايتالىق - دەپ ول  داناعا كەلۋىن جيىلەتەدى. كۇيەۋىنىڭ زيراتىنىڭ توپىراعى كەبە قويماعان ايەلدىڭ كوڭىلە وعان اۋا باستايدى. 

كاسىپكەر جاڭگىر ەرمەكتىڭ اكەسى سالاماتتىڭ كاسىبىن توقىراتۋ ءۇشىن ءبىراز  ارەكەت جاسايدى. دانانىڭ ءىنىسى ءدامىردى پايدالانىپ، 20 ملن سىياقى بەرەم دەپ، كومپانيانىڭ وسال تۇستارىن بىلمەك  بولادى. كوپ ۇزاماي ونىڭ ساتقىندىعى اشكەرەلەنەدى. دانا ءىنىسىنىڭ ۇيىنە  بارىپ اتاسىنا وپاسىزدىق جاساماۋىن سۇرايدى. ءدامىردىڭ ايەلى: «بىزدە نە شارۋاڭ بار، اۋلاق ءجۇر، الدىمەن ءوزىڭدى تۇزەپ ال»- دەپ ۇيىنەن قۋادى.تاسقىن دا جاڭگىردىڭ ادامى،  ونىڭ ماقساتى داناعا ۇيلەنۋ ارقىلى ەرمەكتىڭ كاسىبىن قولىنا الۋ. ايەلى ساۋلە كۇيەۋىنىڭ دانامەن ءجيى حابارلاسىپ، سويلەسەتىنىن جانە كەزدەسىپ جۇرگەنىن ءبىلىپ جانجال شىعارادى. ەرمەكتىڭ كاسىبىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن سالامات  شەتەلدە وقىپ، كاسىپكەرلىكتىڭ قىر سىرىن مەڭگەرگەن ەكىنشى بالاسى اسحاتقا امەڭگەرلىك جولمەن جەڭگەسىنە ۇيلەنۋدى ۇسىنادى.           

ناز مىنەزى دورەكىلەۋ كەلگەن جورامەن كەزدەسە باستايدى. ول ءبىر قولىمەن ايەلدى قۇشاقتاپ تۇرىپ، ەكىنشىسىمەن قالتاسىنداعى پيستولەتتى سۋىرىپ الىپ، ستول ۇستىنە قويادى. كوڭىلدەسى ماعان قارۋ اتۋدى ۇيرەت دەگەن سوڭ، ەكەۋى كوشەگە   شىعىپ نىسانا اتادى. جاڭگىر جورانى شاقىرىپ الىپ، ادام ولتىرۋگە تاپسىرىس بەرەدى، ەگەر ورىنداماساڭ قايتادان تۇرمەگە تىعام - دەپ قوقان لوقى جاسايدى. ول: «قانشا ادامدى ودۇنيەگە اتتاندىردىم، ەندى كىمگە كەزەك كەلىپ تۇر ەكەن»- دەپ ويعا قالادى. دانا اسحانا بولمەسىندە تاماق دايىنداپ جاتىپ، جورادان: «اكەڭ مەن شەشەڭ بار ما»؟ - دەپ سۇرايدى. «اكەم ماسكۇنەم ەدى، ءجيى اراق ىشەتىن، بىردە شەشەم ەكەۋى ۇرسىسىپ، ونى باۋىزداپ ءولتىردى»- دەيدى. وسى ارادا جاڭگىر جورامەن حابارلاسىپ، تاپسىرما بار، تەز  جەت دەيدى. ول: «نازدىڭ مەكەن جايىن بىلەسىڭ بە؟، ەندى سونىڭ كوزىن قۇرتۋ كەرەك، كوپ نارسەنى بىلەدى» - دەيدى. تاپسىرمانى ورىنداعانىن ناقتى ءبىلۋ ءۇشىن ارتىنان اڭدىتادى. جورا اسۇيدە تاماق دايىنداپ جاتقان نازدىڭ قاسىنا كەلىپ، قارۋىن سۇرايدى. ول: «نەمەنە تاعى دا تاپسىرما الدىڭ با، ەندى كىمدى ولتىرمەكسىڭ»؟- دەيدى. جورا كوڭىلدەسىن ماڭدايدان كوزدەپ، قارۋدىڭ  شۇرىپپەسىن باسادى. ومىراۋى قانعا بويالىپ، ەدەندە جاتقان ءمايىتتى ۇيالى تەلەفونىنا ءتۇسىرىپ، جاڭگىرگە جىبەرەدى. جورا ءمايىتتى قاپپەن وراپ، ارەڭ دەگەندە كوتەرىپ، ەسىك الدىندا تۇرعان اۆتوكولىكتىڭ جۇك سالاتىن قۋىسىنا تىعىپ، اۋىل سىرتىنداعى قورىمعا كەلىپ، كور قازىپ جاتادى. ناز كولىكتەن ءتۇسىپ: «قازىپ بولساڭ جەتەر، كەتتىك» - دەيدى.

جورا  قالا شەتىندە تۇراتىن، كەزىندە تۇرمەدە بىرگە وتىرعان دوسىنىڭ ۇيىندە كوڭىلدەسىن قالدىرىپ،   تاپسىرىس تولەمىن الۋ ءۇشىن جاڭگىرگە كەلەدى. جورانى ونىڭ ەكى ءۇش جەندەتى  ۇرىپ سوعىپ، قولدارىن ارتىنا قايىرىپ بايلاپ، زيرات باسىنا الىپ كەلەدى. جاڭگىر ميراس دەگەن قاراقشىسىنا: «مىنانىڭ دەنەسىن بوشكەگە سالىپ، ۇستىنە اك قۇيىپ كوزىن قۇرت» - دەپ، ءوزى ەكى جەندەتىمەن نازدى ىزدەۋگە كەتەدى. ميراس ۇستىنە بەنزين قۇيىپ، ورتەمەك بولىپ، سىرىڭكە شاعا بەرگەندە، بايلاۋلى، جەردە جۇلقىنىپ جاتقان جورا قولىن بوساتىپ الىپ،   باس جاعىندا جاتقان تاپانشامەن ونى اتىپ ءولتىرىپ، ناز پانالاعان دوسىنىڭ ۇيىنە كەلەدى. ەكى جەندەتىمەن جاڭگىر وسىندا ەدى. ءۇيدىڭ تومەنگى قاباتىندا  تىعىلعان ناز ءوزىن ىزدەپ كەلگەن قاراقشىنى اتادى، جورا جاڭگىر مەن قاسىنداعى جەندەتىن جايراتادى، سونىمەن اينالاسى ەكى ءۇش ساعاتتا ءتورت ادام ولتىرىلەدى. جورا مەن ناز ەشتەمە بولماعانداي، ۇيدە جايباراقات، ەندى نە ىستەيتىندەرىن جوسپارلاپ وتىرادى.  

تەلەحيكايا سيۋجەتىنىڭ شىنايىلىعى مەن كوركەمدىگى تومەن ەكەنى بىردەن بايقالادى، ەڭ باستىسى شەكتەن شىققان قاتىگەزدىك پەن تاعىلىقتى، زورلىق  زومبىلىقتى، ەكىجۇزدىلىك پەن ساتقىندىقتى ناسيحاتتاۋدىڭ قانداي قاجەتتىلىگى بار؟

جاقىندا «قازاقستان» تەلەارناسىنان «ءيىرىم. انا قادىرى» دەپ اتالاتىن تەلەسەريال كورسەتىلدى. نەگىزگى كەيىپكەر ستۋدەنت ازاماتتىڭ ءرولىن تولىقتاۋ، جاسى وتىز- وتىزبەسكە كەلىپ قالعان جىگىت اعاسى وينايدى. كۋرستاسىمەن ءبىر  پاتەردە تۇرادى، ەكەۋىن كوشەدە پوليتسيا توقتاتىپ قۇجاتتارىن سۇرايدى. ازاماتتىڭ كۋالىگى بولماعاندىقتان قىزمەتكەر ەكەۋىن تۇراتىن پاتەرىنە ەرتىپ كەلىپ، بىردەن تىنتۋگە كىرىسەدى. شكافتىڭ جوعارعى تارتپاسىنان پاكەتكە سالىنعان ۇنتاق تاۋىپ الىپ، «مىناۋ ەسىرتكە، قايدان الدىڭ» - دەپ قوقان لوقى جاسايدى. ءۇش ءجۇز مىڭ تەڭگە بەرسە ماسەلەنى تىركەمەي، جاباتىن بولىپ كەلىسەدى. ازامات اۋىلدا تۇراتىن شەشەسىنە كەلىپ: «وقۋىما قارجى قاجەت  بولىپ تۇر» - دەپ اقشا سۇرايدى. ول تانىسىنان: «كەشكە قاراي جۇمىستان بوس ۋاقىتتا دۇكەنىڭدە ساتۋشى بولىپ وتەيمىن» - دەپ قارىز الادى. پاتەر جالداپ تۇراتىن شەشەسى سىرقاتتانىپ قالىپ: «سۇيەگىم جات ءۇيدىڭ بوساعاسىنان شىعا ما؟» - دەپ ۋايىمدايدى. ءۇيدىڭ يەسى: «ار نامىس ەمەس، اقشا سويلەيتىن زامان بولدى عوي» دەپ - پاتەراقىسىن سۇرايدى. كىتاپحاناعاعا ساباققا دايىندالۋ ءۇشىن بارىپ، ستول ۇستىندە ۇيقتاپ قالعان ازاماتتى كەزەكشى وياتادى. اۋىلداسى  گاۋحارمەن حابارلاسىپ، جولداسى ەكەۋى قىزدىڭ پاتەرىنە كەلەدى. «ءبىر ەكى تاۋلىك تاماق ىشپەگەن ەدىك» - دەپ اۋىزدارى بوساماي، اپىل-عۇپىل اساپ جاتادى.

ەرتەڭىندە ۇشەۋى تەاترعا باراتىن بولىپ كەلىسەدى، بىراق سول كۇنى ازامات كوشەدە قىمبات اۆتوكولىكتىڭ قاسىندا ءجون جوسىقسىز كۇلىپ تۇرعان سىمباتتى  بيكەشكە جولىعادى. قاسىنا كەلىپ: «سەن ماسسىڭ، كولىكتى قالاي ايداماقسىڭ؟»- دەپ كىلتىن الىپ، رولگە وتىرىپ، قىزدى ۇيىنە جەتكىزىپ تاستايدى. كوپ ۇزاماي ەكەۋى ۋنيۆەرسيتەت الدىندا جولىعىپ قالادى، قىزدىڭ اتى ليازات ەكەن، ۇيىنە شاقىرادى. جول جونەكەي شەشەسى قايتىس بولعانىن، اكەسى ەكەۋى تۇراتىنىن ايتادى. ءۇي يەسى جىگىتتى جىلى جۇزبەن قارسى الىپ: «وقۋىڭدى بىتىرسەڭ بولدى، جۇمىس تابىلادى»- دەيدى.    

تەلەحيكايا سيۋجەتىنىڭ شىنايىلىعى ۇلكەن كۇمان تۋدىرادى. بىرىنشىدەن، ستۋدەنت ازاماتتىڭ ءرولىن ويناۋعا جاس جىگىت تابىلمادى ما، نە سەبەپتى جاسى قىرىققا تاقاعان ءارتىس وينايدى؟ تاپايدىڭ تالتۇسىندە اۆتوكولىك ايداعان جاس قىزدىڭ ماس بولۋى، جاڭا عانا تانىسقان جىگىتتى ۇيىنە ەرتىپ كەلىپ، اكەسىمەن تانىستىرۋى. ازاماتتى بولاشاق كۇيەۋ بالا رەتىندە قابىلداپ، جۇمىسقا ورنالاستىرام دەپ ۋادە بەرۋى ۇلتىمىزدىڭ سالت داستۇرىنە ساي كەلمەيتىن ويدان قۇراستىرىلعان سيۋجەتتەر. 

«حابار» ارناسىنان «كوكجالدار» دەپ اتالاتىن، شىندىعىن ايتساق   «ماۋگلي» ءفيلمىنىڭ ءساتسىز كوشىرمەسى  (كالكا) كورسەتىلدى. بۇتىندا لىپاسىنان باسقا كيىمى جوق، شاشى وسكەن جاس جىگىت ورماندا بيىك توبەدە تۇرىپ قاسقىرشا ۇليدى، قاسىنداعى قاسقىرمەن (يت ەكەنى ءبىلىنىپ تۇر) الىسادى. «قاسقىرلاردىڭ اراسىنداعى ماقۇلىقتى ۇستاۋىمىز كەرەك» - دەپ بىرنەشە قارۋلانعان ادام اۆتوكولىكپەن جىگىتتى قۋادى. ولار: «ولتىرسەك اڭ بولماي، ادام بولسا نە ىستەيمىز، زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلەدى» - دەپ كۇماندانىپ، «بۇد بولتىرىكتەرىڭدى ولتىرگەن ادام» - دەپ كوكجالداردان كەشىرىم سۇرايىق دەيدى. وسى كەزدە تەلەارنادان «اقسۋ-جاباعلى» قورىعىن مەكەندەيتىن جابايى ادام جايلى حاباردى ەكى كىشىرەك بالاسىمەن كورىپ وتىرعان ايەل: «مىناۋ سەندەردىڭ جوعالىپ كەتكەن اعالارىڭ» - دەپ تالىپ قالادى. «قاشقىندى ۇستاۋ كەرەك» - دەپ مۇزداي قارۋلانعان بىرنەشە ادام اتپەن، تىكۇشاقپەن قۋادى. جىگىتتى اتىپ الماق بولعانداردىڭ ارتىنان جۇگىرىپ كەلگەن شەشەسى: «اتپاڭدار، ول مەنىڭ بالام، اتى مۇرات» - دەپ جالىنادى.   بالاسىن قۇشاقتاپ تۇرىپ: «اكەڭدى كەشىر بالاپانىم» - دەپ جىلايدى. ءفيلمنىڭ سيۋجەتىنە نازار اۋدارساڭىزدار نە كوركەم، نە مۋلتفيلم ەمەس، شىنايىلىعى ەشقانداي سىن كوتەرمەيتىن قويىرتپاق. 

ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ تريلوگياسىنىڭ نەگىزىندە 34 ملن دوللار جۇمساپ اقش رەسەيمەن بىرلەسە تۇسىرگەن، ءبىراز باستى رولدەردى شەتەل ارتىستەرى ويناعان  «كوشپەندىلەر» كوپشىلىكتىڭ وڭ باعاسىن الا المادى. ونى تالعات تەمەنوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن رەجيسسەر يۆان پاسسەر، وپەراتور يۋلي ستەيگەر   باستاپ، سەرگەي بودروۆ پەن دەن لاۋستسەن اياقتاپ، تۇسىرۋگە 160 شەتەل ماماندارى قاتىسقان كورىنەدى. ەسەسىنە اتالعان اۆتوردىڭ «الماس قىلىش» رومانىنىڭ نەگىزىندە تۇسىرىلگەن «قازاق ەلى» سەريالى ءساتتى شىققان، تاريحي شىندىقتان اۋىتقىمايدى، حالقىمىزدىڭ سالت ءداستۇرى جاقسى كورسەتىلگەن. بىراق تا، ۇساق تۇيەك كەمشىلىكتەر كەزدەسەدى. ماسەلەن، جاڭا قونىستا ۇيلەر تىگىلىپ جاتقاندا  قاسىم مەن بۇرىندىقتىڭ بيكەشتەرىمەن ات ۇستىندە ويقاستاۋى، بۇلاق باسىندا ايتقان اڭگىمەلەرى وعاش كورىنەدى. اماناتقا قالدىرىلعان بۇرىندىقتىڭ موعولستان حانى دوسمۇحامبەتپەن قاتار وتىرىپ، ءبيشى قىزدارمەن كوڭىل كوتەرۋى، ءجۇنىسحاننىڭ شاعىن ساربازبەن اعاسىن تاقتان تايدىرىپ، ورنىنا وتىرۋى. شايبانشاقتىڭ ويلى قىرلى دالادا تارانتاسقا وتىرىپ سوعىسقا اتتانۋى جانە ت.ب. كورىنىستەر. 

ارينە وتاندىق كينووندىرىسىندە ءىراز ىلگەرىلەۋ بار ەكەنىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى.«سىرعالىم»، «قاراشاڭىراق»، «باجالار»، «قىز جولى»    «تاسوتكەل» جانە ت.ب. تەلەسەريالدار تارتىمدى، ارتىستەر دە رولدەرىن جامان وينامايدى. «زەمليا پرەدكوۆ» سەريالىندا وقيعا قازاقستانمەن قاتار  قىتايدا وربيتىندىكتەن، نەگىزگى كەيىپكەرلەردىڭ ەكى-ءۇش تىلدە سويلەۋى وعاش كورىنبەيدى. «تاسوتكەل» وقيعا جەلىسىنىڭ تارتىمدىلىعى مەن شىتىرماندىعى، ارتىستەردىڭ رولدەردى ويناۋ شەبەرلىگى جاعىنان دۇرىس اسەر قالدىرادى. بىراق تا تۇركيادا تۇرىپ جاتقان جىگىت اشارشىلىق جىلدارى بەس التى جاسار  كەزىندە ارال وڭىرىنەن جەر اۋعان اكەسىمەن تەڭىزدەن قايىقپەن وتكەنى ەسىنە ءتۇسىپ، ول قاي تەڭىز ەكەنىن بىلمەۋى، نەمەسە اكەسى قىزىنا ۇيلەنەيىن دەپ جۇرگەن جىگىتىڭدى ەرتىپ كەل دەپ، بولاشاق كۇيەۋبالانى ۇيىنە شاقىرۋى ت.س.س. كوڭىلگە قونىمسىز ەپيزودتار كەزدەسەدى.  

وتاندىق تەلەسەريالداردىڭ سيۋجەتىنە قىسقاشا توقتالعانداعى باستى ماقساتىم: بىرىنشىدەن، ولاردىڭ تاقىرىبىنىڭ وزەكتىلىگى مەن شىنايىلىعى كۇمان تۋدىراتىنىن; ەكىنشىدەن ارتىستەردىڭ رولدەردى ويناۋ شەبەرلىگى كوڭىل كونشىتپەيتىنىن كورسەتۋ; ۇشىنشىدەن - قاتىگەزدىك پەن تاعىلىقتى، زورلىق  زومبىلىقتى، ەكىجۇزدىلىك پەن ساتقىندىقتى ناسيحاتتاۋدىڭ قانداي قاجەتتىلىگى بار، ولاردان قانداي ۇلگى ونەگە الۋعا بولادى؟

كۇندەلىكتى تۇرمىس اۋىرتپالىعىنان، باسپانا بولماۋىنان، جارقىن بولاشاققا ۇمىتسىزدىكتەن، ۇلتتىق سانا-سەزىمنىڭ قۇلدىراۋىنان قانشاما جاستار وتباسىن قۇرا الماي ءجۇر، نەكەلەسكەندەرىنىڭ ۇشتەن بىرىنە جۋىعى اجىراسىپ تىنۋدا. كەزىندە بەيسەن قۇرالبەك جۇرگىزگەن «قارەكەت» باعدارلاماسىندا ەر ازاماتتاردى بىلاي قويعاندا، ەكى ءۇش بالاسىن تاستاپ، جەڭىل جۇرىسكە سالىنعان ايەلدەر جايلى دا ايتىلعان ەدى. وتكەن جىلعى دەرەكتەرگە قاراعاندا ءۇش مىڭعا جۋىق كامەلەتكە تولماعان قىزدار ەكىقابات بولعان، ونىڭ كوپشىلىگى قانداستارىمىز شوعىرلانعان بۇرىنعى وڭتۇستىك قازاقستان، قازىرگى تۇركىستان وبلىسىنان. مىڭنان اسا وقۋشى قىز تۇسىك تاستاتقان. 

قازاق ادەبيەتى مەن كينوسىنىڭ قازىرگى جاعدايى جايلى الپامىس فايزوللا:    «كەرەمەت كەرەمەت ادەبي شىعارمالار جازىلدى، بىراق كوپشىلىك قازىر كىتاپ وقىمايدى. بۇگىنگى تاڭدا يەدەولوگيا قۇرالى، تاربيە تەتىگى كينو. الەم ەلدەرى تاريحىن كينو ارقىلى تانىتىپ پاش ەتىپ جاتىر. ال ءبىزدىڭ تاريحي كينولارىمىز ازىرشە السىزدەۋ، وزگە حالىقتارمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى» -دەپ تۇرىكتىڭ «ەرتۇعىرىل» تەلەسەريالىنان ۇلكەن اسەر العانىنا توقتالىپتى.  

وتاندىق تەلەسەريالداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ سيۋجەتىنىڭ تارتىمدىلىعى مەن  شىنايىلىعى، ارتىستەردىڭ رولدەردى ويناۋ شەبەرلىگى  قاناعاتتاندىرمايتىن دىقتان كوبىنەسە قازاق تىلىنە اۋدارىلىپ، دۋبلياج جاسالعان تۇركيا، كورەيا، مالايزيا، جاپونيا ەلدەرىنىڭ سەريالدارىن كورۋگە تۋرا كەلەدى. ولاردى  قىزىعا قارايسىڭ، ارتىستەر رولدەرىن شىنايى وينايدى، جاساندىلىق جوق. كورىستەر مەن جاپون ەلدەرىندە ۇلكەندى سيلاۋ، قۇرمەتتەپ، تاعزىم ەتۋ سياقتى ۇلتتىق داستۇرلەر قاتاڭ ساقتالاتىنى، قىز بەن جىگىت اراسىنداعى ماحاببات پەن سۇيىسپەنشىلىك كورىنىستەرى  شەكتەن شىقپايتىنى بايقالادى. سالت ءداستۇرى مەن مادەنيەتى  وزىمىزگە جاقىن تۇرىك فيلمدەرىنە كوبىرەك نازار اۋدارام. حابار ارناسىنان ولاردىڭ ورىس تىلىنە، قازاقستاننان انا تىلىمىزگە اۋدارىلعاندارى كورسەتىلەدى.

سوڭعى جارتى جىلدا «ابدۋلحاميت حان»، «شىتىناعان تاعدىر»، «جات مەكەن»، «كەشىككەن حات»، «قايران كۇندەر»، «كوسەم»، شەكسىز سەزىم سەريالادارىن كوردىم. ءتالىم تاربيەلىك ءمانى شامالى بولسا دا ولاردى قىزىعا قارايسىڭ، ارتىستەر ءوز رولدەرىن تاماشا وينايدى، جاساندىدىۇ، تۇرپايىلىق جوق، نە بولار ەكەن دەپ كەلەسى سەريالارىن تاعاتسىز كۇتەسىڭ. تۇرىك پەن رەسەي كينولارى مەن تەلەسەريالدارى بولماسا ءبىزدىڭ تەلەارنالار نە كورسەتەر ەدى، ۋاقىتتى قالاي وتكىزەر ەدىك دەگەن وي مازالايدى.   

وتاندىق تەلەسەريالداردىڭ كوركەمدىگىن، كوتەرىلگەن ماسەلەلەردىڭ وزەكتىلىگى مەن تاربيەلىك ءمان-ماعىناسىن، ارتىستەردىڭ رولدەردى ويناۋ شەبەرلىگىن تەكسەرىپ انىقتايتىن كەڭەس جوق شىعار دەگەن پىكىر قالىپتاسادى.  تەلەسەريالداردا باي انا ءتىلىمىزدىڭ شۇبارلانۋى، كەيبىرىندە بايان الاگوزوۆا  سياقتى ارتىستەردىڭ ورىس تىلىندە سايراۋى كوڭىلگە قونبايدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا «قوي دەيتىن قوجا، اي دەيتىن اجا» جوق، تاربيەلىك ءمانى، شىنايىلىعى مەن ارتىستەردىڭ ويناۋ شەبەرلىگى كوڭىل كونشىتپەيتىن سەريالدار كوگىلدىر  ەكراندا  كوپششىلىككە كورسەتىلىپ جاتادى. وسى ورايدا وسىدان ءبىر عاسىرداي بۇرىن ءاليحان بەكەيحانوۆتىڭ: «ءوز تىزگىنىڭدى ءوزىڭ الىپ جۇرە الماي، شاتاق داۋدان شىقپاي اق قويدىڭ، ءبىر ەكى اۋرۋىڭ بار عوي قازاعىم. قىلىعىڭدى كورىپ ءىشىم كۇيەدى»  -دەپ جازعانىن ەسكە الۋ ورىندى سياقتى. 

جاقىندا «اشىق الاڭ» باعدارلاماسىندا ارتىستەرىمىزدىڭ ءان ورىنداعاندا فونوگرامما پايدالانۋ ماسەلەسى  تالقىلاندى. بەلگىلى ءانشى مايرا ءىلياسوۆا وسىدان جيىرما جىلداي بۇرىن فونوگرامما ەنە باستادى، جاسىمىزدا كارىمىزدە سوعان ەلىكتەدىك، ول ۆيرۋس سياقتى كەڭ تارالىپ كەتتى، قازىر انشىلەردىڭ 99 پايىزى سونى قولداناتىنىن  ايتتى. قىدىرالى بولمان الەمدە فونوگراممامەن قويىلاتىن كونتسەرت باعاسى جاندى داۋىسپەن ايتىلاتىندارعا قاراعاندا بەس- ون ەسە قىمبات بولاتىنىنا توقتالىپ، ونى قارپايىم حالىقتىڭ قالتاسى كوتەرە الا ما؟ دەگەن وي ءبىلدىردى. پىكىرتالاستا ءاننىڭ ءماتىنىن جازىپ، اۋەنىن شىعاراتىن اقىندار مەن سازگەرلەردىڭ ءبىرازىنىڭ كاسىبي لەڭگەيى تومەن، كوبىنەسە كورشىلەرىمىزدەن كوشىرمە جاسايتىنى، قازىرگى جاستار  حايپ قۋاتىنى، كونكۋرستان ءوتۋ ءۇشىن بولاشاق ۇرپاققا تاربيەلىك ءمانى جوق جەڭىل ساز بەن اۋەندەرگە اۋەستەنەتىنى، تىپتەن بوقاۋىز سوزدەر قولداناتىنىن ايتتى. ۆيتسەمينيستر نۇرعيسا داۋلەنوۆ مادەنيەت تۋرالى زاڭعا وزگەرىستەر، ونەر ادامدارى اندەردى جاندى داۋىسپەن ورىنداۋىن تالاپ ەتەتىن ەرەجە ەنگىزىلەتىنىن، فونوگرامما پايدالانعان جاعدايدا ول مىندەتتى تۇردە ەسكەرتىلەتىنىنە، انشىلەر مەن سازگەرلەردىڭ  رەپەرتۋارى كوركەمدىك كەڭەستە قارالىپ، بەكىتىلەتىنىنە توقتالدى. 

مۇرات قويشىباەۆ

Abai.kz