بۇگىنگى كۇنى سوناۋ 2013 جىلدىڭ 8 قاڭتارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ № 464 جارلىعىمەن بەكىتىلگەن «اقپاراتتى قازاقستان 2020» باعدارلاماسى تۋرالى ۇكىمەت مۇشەلەرى كوپ ايتا بەرمەيدى. ءتىپتى باعدارلاماداعى 2020 جىلى قازاقستان ەلەكتروندىق ۇكىمەت كورسەتكىشى بويىنشا ەڭ الدىڭعى 25 ەلدىڭ قاتارىنا ەنۋى ءتيىس دەگەن ماقساتتى ۇمىتىپ كەتكەن سياقتى.

بىراق اعىلشىن تىلىنەن بۇرمالانىپ الىنعان «ەگوۆ» دەگەن ءسوز اركىمنىڭ اۋىزىندا. اسىرەسە قازىرگى كوروناۆيرۋس جاعدايىندا حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارى جۇرتشىلىقتىڭ ۇيدە وتىرىپ-اق egov.kz پورتالى ارقىلى ەلەكتروندىق قىزمەت الۋ مۇمكىنشىلىكتەرىن كەڭىنەن جارنامالاۋدا. ال ءىس جۇزىندە وسى ءبىر قاراعاندا وتە قولايلى قىزمەتتى پايدالانۋعا تالپىنعان كەز كەلگەن ادام تولىپ جاتقان تەحنيكالىق كەدەرگىلەردىڭ شىرماۋىنا ورالادى.

مەن مۇنى ۇلتتىق كۋالاندىرۋ ورتالىعىنىڭ pki.gov.kz سايتىنداعى NCALayer قوسىمشاسىن پايدالانۋعا بايلانىستى شاعىمدارعا سۇيەنىپ قانا ەمەس، ءوز باسىمنان وتكەرگەندىكتەن ايتىپ وتىرمىن. جاقىندا وسى egov.kz پورتالى ارقىلى كومپيۋتەرىمە ەلەكتروندىق قولتاڭبا ورناتتىم. قازىر قانداي ماڭىزدى قۇجاتتى بولماسىن ەلەكتروندىق قولتاڭبامەن بەكىتۋ ىڭعايلى دا سەنىمدى. بۇل قاعازباستىلىقتان قۇتىلۋدىڭ دا، ۋاقىت ۇنەمدەۋدىڭ دە ءتيىمدى جولى، زامان تالابى.

الايدا ەلەكتروندىق قولتاڭبانى پايدالانۋ ءۇشىن ۇلتتىق كۋالاندىرۋ ورتالىعىنىڭ جوباسىمەن جاسالعان NCALayer اپلەتى قاجەت، ونسىز ەشقانداي قۇجاتقا قول قويا المايسىڭ. ال بۇل قوسىمشانىڭ جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن Java باعدارلاماسىن ورناتۋ قاجەت. 1995 جىلى جاسالعان بۇل باعدارلامانىڭ قازىرگە دەيىن ون بەس نۇسقاسى شىقتى. ۇلتتىق كۋالاندىرۋ ورتالىعىنىڭ نەلىكتەن سەگىزىنشى نۇسقانى ۇسىناتىنى تۇسىنىكسىز. بىراق ەڭ ماشاقاتى Java دۇرىس جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن JDK پاكەتىن ورناتۋ قاجەت. بۇل پاكەت بۇرىن تەگىن بولسا، سوڭعى جىلدارى Oracle كومپانياسى اقىلى جۇيەگە كوشىردى. سونىڭ وزىندە ورناتىلعان JDK براۋزەرمەن نەمەسە Windows جۇيەسىنىڭ رازريادىمەن سايكەس كەلمەسە جۇمىس ىستەمەيدى. وعان انتيۆيرۋس تا، براندماۋەر دە كەدەرگى بولۋى مۇمكىن.

ۇلتتىق كۋالاندىرۋ ورتالىعى NCALayer. Java 8 دۇرىس جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن pki.gov.kz سايتىنان ورناتقان دۇرىس دەگەن سوڭ سول سايتتان ورناتىپ ەدىم، NCALayer اشىلمايدى، نەمەسە اشىلا سالا قايتادان جابىلىپ قالادى. Javaدان دا قايران بولمادى. مۇنى ۇلتتىق ورتالىقتىڭ ماماندارىنىڭ ەشقايسىسى ءتۇسىندىرىپ بەرە المايدى. شاعىمدارعا، سۇراقتارعا جاۋاپتى وقىپ وتىرسام، ۇلتتىق ورتالىق ماماندارىنىڭ سوزىنشە بارىنە كىنالى Windows 7 جۇيەسىنىڭ ەسكىرگەنى بولىپ شىعادى، نەمەسە دۇرىس ورناتپاعان پايدالانۋشىنىڭ ءوزى كىنالى دەگەنگە سايادى.

وسىدان ءبىر جارىم جىلداي بۇرىن Microsoft كومپانياسى Windows 7 جۇيەسىنە تەحنيكالىق قولداۋ كورەتىلمەيتىنىن حابارلاعان، بىراق كومپيۋتەرلەرىن Windows 10 جۇيەسىنە دەيىن تەگىن جەتىلدىرۋگە كوپشىلىك اتالعان مەرزىمدە ۇلگەرە المادى نەمەسە حابارلاندىرۋعا ءمان بەرمەدى. ەندى ونىنشى نۇسقاعا كوشۋ ءۇشىن ونى كەمىندە ەلۋ مىڭ تەڭگەگە ساتىپ الۋ كەرەك نەمەسە دۇكەننەن كەمىندە ءۇش ءجۇز مىڭعا ونىنشى ۆيندا ورناتىلعان سۋ جاڭا كومپيۋتەر الۋ كەرەك. مۇنى اركىمنىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيتىنى انىق. قازىر كوپشىلىك جەتىنشى نۇسقانى پايدالانىپ ءجۇر. وسىنى ۇلتتىق كۋالاندىرۋ ورتالىعىنداعىلار نەگە ەسكەرمەگەن؟

NCLayer قوسىمشاسىن نەگە Java-عا بايلاپ قويعان؟ ءمۇنداي كەدەرگىلەر «ەلەكتروندىق ۇكىمەتتىڭ» قىزمەتىن پايدالانۋدى قيىنداتا تۇسەتىنى تۇسىنىكتى عوي؟ مەن بىزدە وسى كەدەرگىلەردى جويا الاتىن بىلىكتى IT ماماندارى جوق دەگەنگە سەنبەيمىن. جىل سايىن جوعارى وقۋ ورىندارىنان ارنايى ءبىلىم العان جاس تۇلەكتەر شىعىپ جاتىر ەمەس پە؟ تۇسىنبەيتىنىم، سولاردىڭ قايدا كەتىپ جاتقاندىعى.

ءوز بىلۋىمشە قازىر الەمدە كومپيۋتەرلىك باعدارلاما جاساۋدان ءۇندىستان كوش باستاپ تۇر. وسىدان بەس-التى جىل بۇرىن ۆۆس تەلەارناسىنان اشقۇرساق جۇرسە دە كوشە بۇرىشتارىندا، لاشىقتاردا، كافەلەردە جاپپاي كومپيۋتەردى يگەرىپ جاتقان ۇندىلىكتەردى كورىپ ەدىم. بۇگىن سول قۇرىپ قالعىر JDK اپلەتىن جۇكتەپ الايىن دەپ كەزدەيسوق ءبىر ءۇندى سايتىنا تاپ بولدىم. Java كومپيۋتەرلىك باعدارلاماسىنىڭ ءتىلىن يگەرگەن جاپ جاس رامەش ەسىمدى جىگىت جارتى ساعاتتىق بەينەفيلندە JDK-ءنى ورناتۋدان باستاپ باعدارلامالىق فايلدارعا قوسۋ، بەيىمدەۋ، كومپيلياتورلىق باعدارلامالار جاساۋ، جۇيەنىڭ كوماندالىق ءتىلىن قالاي قولدانۋدى، قوسۋدى اۋىزى اۋىزىنا جۇقپاي ءتۇسىندىرىپ بەردى.

وسىنداي ماماندار قازاقتاردىڭ اراسىنان دا تابىلار. بىراق ازىرگە كومپيۋتەرلىك باعادارلامار جاسايتىن ماماندار تىم تاپشى. باسقاسىن ايتپاعاندا، كومپيۋتەر جوندەۋ ورتالىقتارىنا بارساڭىز دا قاي قالادا بولماسىن قازاق جىگىتىن كورمەيسىز. 

بۇل قازاق جاستارى ۇندىلىكتەرمەن سالىستىرعاندا قابىلەتسىز دەگەن ءسوز ەمەس. ەشقانداي ۇلت ينتەللەكتۋالدىق دامۋى جاعىنان باسقالاردان ارتىق تا، كەم دە ەمەس. ماسەلە قوعامدىق، الەۋمەتتىك ورتادا قالىپتاسقان كوزقاراستا. ەجەلدەن «ونەر الدى قىزىل ءتىل» دەگەن ۇشقارى «ناقىل» ساناسىندا مىقتاپ شەگەلەنگەن قازاق جىگىتتەرى اقىندىق، ايتىس، جازۋشىلىق سياقتى ەل ەكونوميكاسىنا پايداسىز اۋرەشىلىكتى قۋالاپ، زامان اعىمىنا ىلەسە الماي كەلەدى. ايتپەسە رامەش تۋمىسىنان سايلاۋبەكتەن اقىلدى بولىپ تۋعان جوق قوي؟ 

مارات ەرمۇقانوۆ 

Abai.kz