ءتان - وتان، يممۋنيتەت - اسكەر، ۆيرۋس - جاۋ
بۇل پوستى ەكى كىتاپتى وقىپ جازدىم، 3 مينۋت ۋاقىت ءبولىڭىز.
نەگە كوروناۆيرۋس جۇقتىرعان كەيبىر ادامداردا ءتىپتى سيمپتوم جوق، ال كەيبىرى قاتتى اۋىرادى؟
ونىڭ سەبەبى ادامنىڭ ىشكى اسكەرىندە. ىشكى اسكەر – يممۋن جۇيەسى، ال جاۋ – كوروناۆيرۋس.
يممۋن جۇيەسى – ادامنىڭ قورعانىس كۇشى، ياعني اسكەرى. ول تريلليونداعان جاسۋشىدان، ياعني ساربازدان تۇرادى. جاسۋشالار بىرنەشە توپقا بولىنەدى. ماسەلەن، B-جاسۋشا بارلاۋ قىزمەتىنە جانە قارۋ-جاراقپەن ء(انتيتان) قامتاماسىز ەتۋگە جاۋاپ بەرەدى. T-جاسۋشا اسكەردىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرىپ، جاۋمەن كۇرەسەدى.
ال جاۋ – ادام اعزاسىنا سىرتتان ەنەتىن باكتەريالار مەن ۆيرۋستار، ايتالىق كوروناۆيرۋس. اعزامىز جاۋدىڭ كوپ تۇرىمەن كۇرەسىپ ۇيرەنىپ العان. كۇندە قانشا اداممەن امانداسامىز، ءتۇرلى زاتتاردى ۇستايمىز، جابىق بولمەدە بىرنەشە ادام سويلەسىپ وتىرامىز. ولار جۇتىپ، سىرتقا شىعارعان اۋامەن دەمالامىز. ولاردىڭ ىشىنەن قانشا جاۋ شىعادى. بىراق ولاردىڭ كوبى ءبىزدىڭ اسكەرىمىزگە تانىس جاۋ. «ەسكى جاۋ اتىسپاققا جاقسى» دەمەكشى، ولاردى اسكەرىمىز وڭاي زالالسىزداندىرادى. ال كەيدە كوروناۆيرۋس سياقتى قۋاتتى ءارى بەيمالىم جاۋ باسا كوكتەپ كىرىپ كەلەدى.
ادامنىڭ اعزاسى – عاجاپ قۇبىلىس. اعزاعا جاۋ كىرگەندە B-جاسۋشا حابار بەرەدى. T-جاسۋشا قورعانۋدىڭ جوسپارىن جاسايدى. بۇرىن مۇنداي جاۋمەن كۇرەستىك پە، جوق پا؟ جاۋدىڭ ماقساتى اعزانى جاۋلاپ الۋ، مەكەن قىلار جەر تابۋ. اسكەرىمىز بولسا، وتان ءۇشىن، جەر ءۇشىن ايقاسىپ باعادى. اسكەرىمىز جاۋدىڭ كوشىرمەسىن جاسايدى، ياعني سولاردىڭ كيىمىن كيىپ الادى دا، ولاردىڭ قۇرامىن ەنىپ، بىت-شىتىن شىعارادى. عاجاپ ەمەس پە! ال كەيدە اسكەرىمىز ءتۇرلى جاعدايعا بايلانىستى ءبىر-بىرىمەن قىرىلىسىپ قالادى. ءوز ساربازدارىن تانىماي وق جاۋدىرادى. ونىڭ سوڭى قانت، وبىر سياقتى كوپتەگەن جامان اۋرۋلارعا ۇرىندىرادى. ول ەندى بولەك اڭگىمە.
ال ەندى اسكەرىمىز كۇشتى بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ الدىمەن اسكەردى جاتتىقتىرعانىمىز ءجون. تاماقتى دا رەت-رەتىمەن، شەكتەن شىقپاي جەگەن ابزال. ال ەگەر ساربازدار ديۆانعا جاتىپ السا، تاماقتى ءۇستى-ۇستىنە ءىشىپ سەمىرسە، وعان قوسا تەمەكى شەگىپ، ءىشىپ كەتسە، ول قانداي جاۋدان قورعاماق؟! ءسىزدىڭ ساربازدار تاس ءداۋىرىنىڭ اسكەرى سەكىلدى قولىنا تاس پەن تاياق ۇستاپ جاۋعا شابادى. ال جاۋ برونجيلەت كيىپ العان، قولدارىندا اۆتوماتتارى بار دەگەندەي... جايراتىپ سالماي ما؟
سوندىقتان ىشكى اسكەرىمىز سىرتتان كەلگەن جاۋعا توتەپ بەرۋ ءۇشىن ۇنەمى سپورتپەن اينالىسىپ (ماسەلەن، كۇندە 10 شاقىرىم ءجۇرىڭىز), تاعامدى دا تالعاممەن جانە مولشەرمەن ءىشىپ (ماسەلەن، كوكونىس پەن جەمىس-جيدەككە كوبىرەك كوڭىل ءبولىپ، كەشكى التىدان كەيىن تاماق ىشپەۋگە تىرىسىڭىز) جۇرسەڭىز، ىشكى اسكەرىڭىز سىرتتان كەلەتىن جاۋعا توتەپ بەرۋگە جارايدى.
P.S. ماسەلەنى بىلاي ءتۇسىندىرۋ ءتاسىلىن كوممۋنيكاتسيا ىلىمىندە «انالوگيا» دەيدى. كوپشىلىك بىلەتىن تۇسىنىكتەردى (اسكەر، جاۋ) كوپ ۇعىنا بەرمەيتىن تۇسىنىكتەرمەن (جاسۋشا، ۆيرۋس) الماستىراسىز.
P.S.S. مەن وقىپ شىققان ەكى كىتاپ «قالاي ءولىپ قالماۋعا بولادى؟» (How not to die) جانە «قىتايدى زەرتتەۋ» (China study) دەپ اتالادى. Mazmundama كوروناۆيرۋسقا قارسى كۇرەس جولىندا وسى ەكى كىتاپتى اۋدارماقشى.
شىڭعىس مۇقاننىڭ جازباسى
Abai.kz