تاۋەلسىزدىك باستاۋى - جەلتوقسان
ءمۇشايرا - ەجەلدەن قازاق جىرشىلىق ونەرىنىڭ قاينار كوزى. حالىق ءوز اراسىنان بولاشاق بي-شەشەندەرىن وسىنداي سىندار ارقىلى تالانتىن شىڭداپ، وزىق ويلىسىن ماراپاتتاپ وتىرعان. وسىنداي ماقساتپەن ۇستىمىزدەگى جىلعى قازان ايىنىڭ ورتاسىنان باستاۋ العان كوسەمسوز سايىسى 2011 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىندا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءماجىلىس زالىندا مارەگە جەتتى.
«تاۋەلسىزدىك باستاۋى - جەلتوقسان» اتتى رەسپۋبليكالىق جىر-ءمۇشايرانىڭ اقتىق سىنىنا كورەرمەن وتە كوپ جينالدى. بۇل ءمۇشايرانىڭ باستى تاقىرىبى ءارى ەرەكشەلىگى - قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعى مەن تاۋەلسىزدىك قارلىعاشى - جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ باعاسى مەن ماڭىزى اشىپ كورسەتۋ بولدى.
ءمۇشايرا - ەجەلدەن قازاق جىرشىلىق ونەرىنىڭ قاينار كوزى. حالىق ءوز اراسىنان بولاشاق بي-شەشەندەرىن وسىنداي سىندار ارقىلى تالانتىن شىڭداپ، وزىق ويلىسىن ماراپاتتاپ وتىرعان. وسىنداي ماقساتپەن ۇستىمىزدەگى جىلعى قازان ايىنىڭ ورتاسىنان باستاۋ العان كوسەمسوز سايىسى 2011 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىندا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءماجىلىس زالىندا مارەگە جەتتى.
«تاۋەلسىزدىك باستاۋى - جەلتوقسان» اتتى رەسپۋبليكالىق جىر-ءمۇشايرانىڭ اقتىق سىنىنا كورەرمەن وتە كوپ جينالدى. بۇل ءمۇشايرانىڭ باستى تاقىرىبى ءارى ەرەكشەلىگى - قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعى مەن تاۋەلسىزدىك قارلىعاشى - جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ باعاسى مەن ماڭىزى اشىپ كورسەتۋ بولدى.
1986 جىلعى 16-18 جەلتوقسانداعى قازاق جاستارىنىڭ كوتەرىلىسى - قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىگى جولىنداعى سان عاسىرلىق كۇرەستىڭ ەڭ ناتيجەلى دە سالماقتىسى بولدى. ءدال وسى كۇندەر، قازاق حالقىنىڭ ەگەمەندىگىن ەڭسەرۋدە، تاۋەلسىزدىگىن ءوز تۇعىرىنا قوندىرۋ جولىندا تەمىرقازىق بولدى جانە ءوز نامىسىن ەشبىر جانعا ەشقاشاندا تاپتاتپايتىنىن دالەلدەدى. جەلتوقساننىڭ ىزعارى الماتىدان باستاۋ الىپ، سول كەزدەگى قازاق كسر-ءنىڭ وبلىس، اۋدان، اۋىل جاستارىنىڭ، كورشى وزگە دە مەملەكەتتەر جاستارىنىڭ قولداۋىنا يە بولدى. بۇل كسرو-نىڭ توتاليتارلىق رەجيمىنە، از ۇلتتاردى جويۋعا باعىتتالعان جىمىسقى ساياساتىنا قارسى ەڭ العاشقى اشىق قارسىلىق ءارى بيلىككە سوققى بولعانىن ايتۋ پارىز. سەبەبى، وسى وقيعا باكۋدە، ۆيلنيۋستە، تبيليسيدە، ماسكەۋدە جانە وزگە دە ءىرى قالالارداعى تولقۋلارعا ۇلاسىپ، سوڭىندا الىپ توتاليتارلىق يمپەريانىڭ قۇلاۋىنا الىپ كەلدى. تاريحي ءمانى مەن گەوساياسي جاعىنان العاندا «جەلتوقساندىقتار» كوتەرىلىسى، 1956 جىلعى بۋداپەشت وقيعاسى، 1968 جىلعى پراجسك كوكتەمىنە ۇقساستىعى بار. سوندىقتان دا بۇل كوتەرىلىس تەك قازاق جاستارىنىڭ عانا ەمەس، قازاقستاندى مەكەن ەتكەن وزگە دە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ەركىندىگىنە الىپ كەلگەن ورتاق جەڭىس. ەركىندىك، تەڭدىك، سىيلاستىققا نەگىزدەلگەن بىرنەشە جاڭا تاۋەلسىز مەملەكەتتەردىڭ قۇرىلۋىنا تۇرتكى بولدى.
بۇگىندە قازاقستان - مىقتى الەۋەتتى، ۇلتتىق ەكونوميكاسى مەن ءوز ازاماتىنىڭ ءال-اۋقاتى دامۋى ءۇشىن مۇمكىندىگى بار الەمدىك قوعامداستىقتىڭ تولىق قۇقىلى مۇشەسى. جوعارىدا ايتىلعان تاريح جىلناماسى مەن وقيعالار جەلىسى مۇشايراعا قاتىسۋشى ۇمىتكەرلەردىڭ ولەڭدەرىنە ارقاۋ بولدى. شارانىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارى بولىپ «ۇلى دالا» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگى مەن «تاريحي ادىلەتتىلىك» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق كوميتەتى شىقتى.
بايقاۋعا 2011 جىلدىڭ 20 قازانى مەن 20 قاراشاسى ارالىعىندا ەلىمىزدەن جانە كورشى مەمەلەكەتتەردەن 100-ءدىڭ ۇستىندە شىعارمالار قابىلداندى. قاتىساتىن اقىنداردىڭ جاسىنا شەك قويىلمادى. مۇشايراعا بۇرىن جاريالانباعان ولەڭدەر عانا قابىلداندى.
ءمۇشايرانىڭ قازىلار القاسىنا ەلگە تانىمال بەلگىلى مادەنيەت سالاسىنىڭ وكىلدەرى باقىتجان مومىشۇلى، تەمىرحان مەدەتبەك، يبراگيم يساەۆ، قازىبەك يسا، ايدوس سارىم جانە عابيدەن جاكەەۆ كىرىپ، جەڭىمپازداردىڭ ەسىمىن جاريا ەتتى.
كەشتىڭ شىمىلدىعىن «ۇلى دالا» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ تەڭ توراعاسى ايدوس سارىم، «تاريحي ادىلەتتىلىك» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق كوميتەتىنىڭ توراعاسى سماعۇل ەلۋباي جانە بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، ساياساتكەر ازات پەرۋاشەۆ اشتى.
بارلىق جەڭىمپازدارعا تومەندەگىدەي ارنايى سەرتيفيكاتتار مەن اقشالاي سىيلىقتار تابىس ەتىلدى.
باس جۇلدە - ZAZ Chance ماركىلى اۆتوكولىكتىڭ يەسى - اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرى باقىتبەك سماعۇل تانىلدى. تەمىر تۇلپاردىڭ كىلتىن اۆتورعا ازات پەرۋاشەۆ تاپسىردى
1-3 ورىنداردىڭ اقشالاي سىيلىعىن قازىلار القاسى دەڭگەيىنە قاراي تەڭدەي ەتىپ ءبولىپتى:
1 ورىن - 500 000 تەڭگە، تەڭدەي - امانعازى كارىبجانۇلى مەن ءالىبەك شەگەبايعا قازاقستان جازۋشىلار وداعى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، اقىن عالىم جايلىباي تابىس ەتتى.
2 ورىن - 400 000 تەڭگە، تەڭدەي - تالعات ەشەنۇلى مەن كوبەن اسقارۇلىنا (قحر) اقىن يبراگيم يساەۆ تابىستادى.
3 ورىن - 250 000 تەڭگە، تەڭدەي - الماس تەمىرباي مەن اقبەرەن ەلگەزەككە اقىن قازىبەك يسا تاپسىردى.
ارنايى جۇلدەلەر ء(ار قايسىسىنا 100 000 تەڭگەدەن):
قايرات رىسقۇلبەكوۆ اتىنداعى - توقتارالى تاڭجارىققا;
ەربول سپاتاەۆ اتىنداعى - جاراس كەمەلجانعا;
ءلاززات اسانوۆا اتىنداعى - دينارا مالىككە تابىستالدى.
بارلىق جەڭىمپازداردى «تاريحي ادىلەتتىلىك» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق كوميتەتىنىڭ توراعاسى سماعۇل ەلۋباي، وسى جوبانىڭ باستاماشىسى ازات پەرۋاشەۆ، قازىلار القاسىنىڭ مۇشەلەرى يبراگيم يساەۆ پەن قازىبەك يسا جانە «ۇلى دالا» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى ايدوس سارىم قۇتتىقتاپ، شىعارماشىلىق تابىس تىلەدى.
جۇلدەگەر شىعارمالار رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا جاريالانىپ، ىرىكتەلگەن ولەڭدەر «تۇران» باسپاسىنان جەكە كىتاپ بولىپ شىعادى.
باس جۇلدە - باقىتبەك سماعۇل:
جەلتوقسان
التىنىڭدى ايىرباستاپ قولاعا،
وتانىڭدى اينالدىرسا مولاعا.
ءوز ءتىلىڭدى بوساعاعا لاقتىرىپ،
ءوز ەلىڭدە كۇن كەشۋگە بولا ما؟!
سول كەشەگى جەلتوقساننىڭ اسپانىن،
ءدۇر سىلكىنتتى جالىن جۇتقان جاستارىم.
ءۇنسىز قالسا نامىس ولەر ەدى عوي،
نامىس ولسە كەرەگى نە باسقانىڭ.
سەن قازاعىم شىنىمەنەن ۇلىسىڭ،
ەرتەڭ جايناپ شىعاتۇعىن كۇن ءۇشىن.
ۇل - قىزىڭنىڭ قانى سۋداي شاشىلدى،
باس الاڭدا باسىن تىگىپ ءتىل ءۇشىن.
ەرەۋىلدە يت پەن قۇسقا تالانعان،
شىرقىراعان شىندىق ىزدەپ عالامنان.
قازاعىمنىڭ قىزىل قانىن ماڭگىلىك،
جۋعانىمەن كەتىرە الماس الاڭنان.
سونىڭ ءبارىن ەسكە الاتىن شاق بۇگىن،
قۇربان قىلدى قارىنداستار پاكتىگىن.
قۇربان قىلدى عۇمىرلارىن بوزداقتار،
تابامىز دەپ اقيقاتتىن اق تۋىن.
جەتكەنىمشە بەلىم قانشا بۇگىلدى،
سول اپپاق تۋ - ازاتتىعىڭ بۇگىنگى.
سول قىرشىندار جۇرەگىمەن كوتەردى،
نار كوتەرە المايتۇعىن جۇگىڭدى.
سول ءبىر كۇندى كوزبەن كورگەن جان ۇعان،
جانارىمدا اششى شىندىق تابى بار.
ءبىزدىڭ ءاربىر كۇلكىمىزدە سول كۇننىڭ،
قاتىپ قالعان ءبىر، ءبىر ءتۇيىر قانى بار.
1 ورىن - امانعازى كارىبجانۇلى مەن ءالىبەك شەگەباي
امانعازى كارىبجانۇلى
«جەلتوقسان جەلى»
...ۇرىستا بۇل قانقۇيلى
تالاي ادام جان قيدى.
كولبيندى السا اكەلەر
تاعى دا ءبىر «كولبيندى»...
(الاڭدا ايتىلعان جىردان ەستە قالعانى. 17.12.1986 جىل).
ورتاق سىرقات.
ادىلەتتەن قايمىققان سوقىر ءۇمىت
ساناسىندا اقىننىڭ وتىر ۇلىپ.
شايقالاقتاپ بارادى ەكپىنىمە
ۋاقىتتىڭ تاعانى وپىرىلىپ.
ءىسىم مازاق بولعاسىن سايقالعا مىڭ
تىنىقسىن دەپ تيىلدىم قايتا ارمانىم.
وتكەنىمدى وكسىتكەن وكىنىشتى
وزگە تۇگىلى وزىمە ايتا المادىم.
قاسىرەتتى كوشىرگەن قانشا رەتكى،
مازمۇنىمدى اقيقات مانسۇق ەتتى.
نامىسىمدى باقتالاس ۋاقىتتىڭ
ەسى اۋىسقان ەكپىنى جانشىپ ءوتتى.
ادامزاتتىق سانانىڭ بەلى سىندى...
ءپاني، باقي ءبىر-ءبىرىن كەرى ۇشىردى.
ادىلەت تە مەن ولسەم ولگىسى كەپ،
جاسىرا الماي تولعاتتى ءولى سىردى.
شىندىقتىڭ دا شايىلىپ كەتتى ارالى.
پەندەلىكتىڭ ىزعارى بەت قارادى.
مەن مەزگىلگە،
مەزگىل دە ماعان سىيماي،
سايكەسسىزدىك اياۋسىز جەپ بارادى.
الىبەك شەگەباي
قابىردەن حات
قايرات رىسقۇلبەكوۆتىڭ مونولوگى
ارمانسىزبىن..،
اجالسىزبىن..،
ازاتپىن،
مەندەگى مۇڭ عاجاپ ءارى ازاپ مۇڭ.
ۇلتىم ءۇشىن ۇلتاراقپىن،
از دەسەڭ،
سۇيەگىممەن، سۇتىممەن دە قازاقپىن!
كوكبورىنىڭ سىڭىرىندەي ءسىرىمىن،
سول ءۇشىن دە اجالسىزبىن، ءتىرىمىن.
شىندىق ءۇشىن قۇرباندىققا شالىنىپ
شىرىلداعان قۇلىنداردىڭ ءبىرىمىن.
تالاي-تالاي تونالدىم دا تاپتالدىم،
ءوزىمدى-ءوزىم جوعالتۋعا شاق قالدىم.
كوك كويلەكتى كوكتەمەدە تۋىلىپ
جەلتوقساندا ەرىپ كەتكەن اق قارمىن.
كۇڭىرەنسە ءۇن شىعادى كوردەن دە،
شەرتىلمەگەن شەرىم قانشا شەرمەندە.
ءوز تىلىڭدە ءومىر ءسۇرىپ،
سونان سوڭ،
نە جەتەدى ءوز تىلىڭدە ولگەنگە.
مەن سۇراسام - تەڭدىگىمدى سۇرادىم،
تەڭدىگىمنىڭ كەمدىگىنە جىلادىم.
اي كۇزەتىپ ارۋ سۇيەر جاسىمدا
اق اجالدىڭ قۇشاعىنا قۇلادىم.
كەك الاتىن كارىدەن دە جاستان دا،
قۋ تىرشىلىك قۇپياسىن اشقان با؟!
باۋىر قالدى وزەگىنە ورتەنىپ
انا قالدى ءسۇتىن ساۋىپ اسپانعا.
تاۋەلسىزدىك - قازاق ءۇشىن عاجاپ قۇت،
عاجاپ قۇتقا جۇرمەيدى ەندى مازاق تۇك.
ءبورى مىنەز بابالاردىڭ ارمانى -
اينالايىن، التىن قانات - ازاتتىق!
ساعان قۇربان جاستىعىم دا جانىم دا،
ساعان قۇربان اتپاي قالعان تاڭىم دا.
تەرەڭدىگى قابىردەن دە تەرەڭدەۋ
مەنىڭ قايعىم - قازاعىمنىڭ قانىندا!
2 ورىن - تالعات ەشەنۇلى مەن كوبەن اسقارۇلى
تالعات ەشەنۇلى
68-86
(جەلتوقسان قۇرباندارىنىڭ رۋحىنا)
«بايتەرەكتىڭ» ىرگەسى.
ەسىلدىڭ سول جاعاسى.
ەل قاتارلى كۇن كورىپ، ەسىپ جۇرگەم.
شاماسى،
سارى كۇزدىڭ كەشىندە، قىركۇيەك قوي، ەسىمدە،
اعام ايتتى: «تالعات، سەن، پراگاعا باراسىڭ».
«پراگاعا باراسىڭ».
بارام، اعا، ءسوز بار ما؟!.
الماتىدان وتىردىق، تاڭ باۋىرىن جازعاندا.
قالدى الاتاۋ - الىبىم، قالدى الماتى - جارىعىم،
اققۋ مويىن اق ۇشاق قالىقتاپ اپ، وزدى العا.
كەكىلىمدى تارايدى - تاڭنىڭ نۇرى ارايلى.
قوڭىر بۇلتتار قونجىقتاي تەرەزەمنەن قارايدى،
قارت قۇرىلىققا بارام دەپ قارت اكەمە ايتپاپ ەم...
ەۋروپادان كەلەم عوي.
ەستيدى عوي، جارايدى.
ۆلتاۆانىڭ جاعاسى.
كارل پاتشا وتكەلى.
دۆورجاكتىڭ گيمنى - «موراۆتىڭ دۋەتتەرى».
مۇراجايى كافكانىڭ.
گۋسيتتەردىڭ وتكەنى.
ءبارى تاڭسىق كورىنگەن، ءبارى قىزىق كورىنگەن،
بەيمالىم مۇڭ يەكتەپ، مازالايدى تەك مەنى.
ءوزىمىزدىڭ قازاقتار ۇشاق ءىشى.
ارادىك،
چەح، اعىلشىن تىلىندە شۇلدىرلەسىپ الادى.
ميروسلاۆ قارسى العان.
ميروسلاۆ مىڭ بولعىر،
قوناق ۇيگە ءتۇسىردى - ۆاتسلاۆتىڭ الاڭى.
ۆاتسلاۆتىڭ الاڭى.
ەندى ۇعىندىم مۇڭىمدى.
برەجنەۆتىڭ الاڭى...
كوڭىل-كۇيىم بۇزىلدى.
سەن دە، مەن دە ورىستىڭ وتارى ەدىك بۇرىنعى،
ءاي، مەنىڭ چەح باۋىرىم، ەرسى كورمە مۇنىمدى!
ەسەنتايدىڭ ساعاسى.
الاتاۋدىڭ بوكتەرى
ۆلتاۆانىڭ جاعاسى.
كارل پاتشا وتكەلى.
ەكەۋمىزدى ماڭگىگە باۋىر قىلعان وسى عوي -
الماتىنىڭ جەلتوقسانى، پراگانىڭ كوكتەمى.
68 - ارمان با؟
86 - ارمان با؟
ارمان، ارمان!
ارمانعا قول جەتىم جەر قالعاندا،
تۋىپ-وسكەن جەر ءۇشىن، تۋى بيىك ەل ءۇشىن،
ءتىپتى، ادام تۇگىلى، كۇرەسەدى ساندار دا!
ءالى مەنىڭ جادىمدا - جەلتوقساننىڭ اندەرى،
ءالى مەنىڭ جانىمدا - ءتىرىسى دە ولگەنى.
ءالى مەنىڭ ۇيقىمنان وياتادى شوشىتىپ،
كورشى ورىستىڭ سابالاق، ابالاعان كاندەنى.
تالاي جاقسىڭدى وق الدى.
تالاي جاقسىم جوعالدى.
الماتى مەن پراگا قان مەن جاسقا بويالدى.
بودان ەلدىڭ ساناسى قانمەن، جاسپەن وياندى.
ۇمىتپاڭدار سەندەر دە، ۇمىتپاڭدار ولاردى.
قايران شەشەم ايتپاقشى: «قۇدىرەتى عوي قۇدايدىڭ»،
ءبارى دە ەندى مەنىكى - ەل دە، جەر دە، مىنا اي، كۇن.
پراگاعا كەلگەندە، كەۋدەم تولىپ،
شەرمەندە
مەن جىلاسام، ميروسلاۆ، سولاردى ويلاپ جىلايمىن.
موراۆيانىڭ توسىندە سەن دە جەلدەي ەسىلدىڭ،
جاعاسىندا ەسىلدىڭ، مەن دە جەلدەي ەسىلدىم،
تۋعان توپىراعىڭدا حان ۇلىنداي كوسىلدىڭ،
تۋعان توپىراعىمدا حان ۇلىنداي كوسىلدىم!
ال، سىيىڭا راحمەت، سىراڭا دا، جولداسىم.
كەتەم، ەلدى ساعىندىم، دوسىڭ جولدان قالماسىن.
سۇيەسىڭ عوي وتاندى، ۇلى بولعاسىن ەمەس،
سۇيەسىڭ عوي وتاندى - وزىڭدىكى بولعاسىن!
كوبەن اسقارۇلى
جەلتوقسان جىرى
مىڭ - مىڭ جىلدان كەيىنداعى اقىندى
تەبىرەنتەتىن.
ۇلت داۋىسىن اقىرعى.
جاس ۇرپاقتار تۋ عىپ ۇستاپ ۇرانداپ،
ءان عىپ شىرقاپ، زۇلىمدىققا اتىلدى.
جەلتوقساننىڭ الاڭىندا جەكپە - جەك.
جاۋىزدىقپەن بەلدەسكەندە بەتپە - بەت.
بۇكىل الەم باتىر قازاق ۇل - قىزىن،
كۇرەسكەرلىك سيمۆولى ەتىپ كەتكەن ەد.
ۇرانداعان ۇرپاقتاردىڭ ىزگى ءۇنى،
ويلاندىردى ماسكەۋدەگى ىزگىنى.
ون التى ۇلت ەل بوپ ەندى تۇرا الماس،
وزدەرىندە بولمايىنشا تىزگىنى.
قاندى بوداۋ بەرىپ جەتكەن جەڭىسكە،
باتىر ۇرپاق رۋحى تۇر ەڭ ۇستە.
ەگەمەندى ەل ەتتى دە قازاعىن.
وزدەرى ەلدىڭ جۇرەگىندە - بەيىشتە.
3 ورىن - الماس تەمىرباي مەن اقبەرەن ەلگەزەك
الماس تەمىرباي
جەلتوقساندا اي تۋادى سولىنان...
(قايرات رىسقۇلبەكوۆتىڭ اتىنان)
بولعان!
ءبارى دە بولعان -
كولبيننىڭ كەزىندە...
تەمىرحان مەدەتبەك
شىندىق بار عوي،
ول از دەسەڭ، قۇداي بار،
ارسىز سوتتىڭ ارقاسىندا جىن وينار!
جەلتوقساندا اي تۋادى سولىنان...
جەلتوقساندا ايعا قاراپ جىلايدى ار...
ايعا قاراپ
ار جىلايدى، جىلاسىن،
جۇمىر باستى جۇدىرىقتاپ ۇراسىڭ!
جەر قوزعالسا، قوزعالمايتىن مىنەزىم،
ەل قوزعالسا، ەندى قالاي شىداسىن؟!
تەمىر توردىڭ الدىندا،
تەڭدىك سۇراپ تۇرماس ماڭگى جان مىنا!
«وتىز جەتى» ويران قىلعان قازاقتى،
«سەكسەن التى» سەرگەلدەڭگە سالدى ما؟!
جەلتوقسان دەگەن بۇل ايدا،
جەلكىلدەگەن تۋىم جەرگە قۇلاي ما؟!
شىندىق بار ما؟!
شىنىڭدى ايتشى، ەي، دۇنيە،
ول جوق بولسا، جوق قوي وندا قۇداي دا!
ءلاززاتتاردىڭ شاشىن جۇلدىڭ، جەلتوقسان،
ەربولداردىڭ باسىن جۇلدىڭ، جەلتوقسان!
قۇتىرىنعان يتتەي كوزى قانتالاپ،
قۇل-قۇتاندى باسىندىردىڭ، جەلتوقسان!
ەلىم ءۇشىن...
ەركەك توقتى ─ قۇرباندىق،
قۇربان بولار قۇنىم جوق پا ءبىر مالدىق؟!
ءومىر دەگەن ─ ورمەكشىنىڭ تورىنا
شىبىن جاندى شىرقىراتىپ، شىرمالدىق.
باتىرلاردىڭ باسى كەتسە شابىلىپ،
اقىنداردىڭ جۇرەكتەرى جارىلىپ!
ەلىم مەنىڭ، ەندى قايتىپ كۇن كورەر،
كرەملگە باعىنىپ،
كۇن-كوسەمگە تابىنىپ؟!
«جاۋمەن بىرگە قۇرىسىن ─ دەپ، ─ جاۋىزدىق!»،
قار بەتىنە كوزدىڭ جاسىن تامىزدىق.
مۇزداي سۋىق ─ دۇنيەنىڭ ۇستىنە،
وتتاي ىستىق ─ قانىمىزدى اعىزدىق...
تەمىر ەسىك تەسىگىنەن تەلمىرەم،
تەرگەۋشىنى نەمەنە دەپ سەندىرەم؟!
بۇ دۇنيەدەن تابا الماعان شىندىقتى،
و دۇنيەدەن ىزدەيىن بە ەندى مەن؟!
تەرگەي بەرسىن، تەرگەي بەرسىن، تەرگەسىن،
كەرەگى جوق... كەشىرىم دە بەرمەسىن!
وشاعىمنىڭ كۇلى كوككە ۇشسا دا،
وتانىمنىڭ وتى ماڭگى سونبەسىن!!!
جەلتوقساننىڭ ءجۇز قۇبىلىپ رەڭى،
جەتىم حالىق كىمنەن كومەك تىلەدى؟!
قارا جەر دە قوتەرە الماس مازاقتى،
قارا نار دا كوتەرە الماس ازاپتى،
كوتەرەر تەك ەر جىگىتتىڭ جۇرەگى!!!
جىلاپ تۇرىپ،
جاقسىلىققا جورىعام:
«التى الاشىم اداسپاعاي جولىنان!».
...جىلدىڭ سوڭى...
كىمنىڭ سورى؟
ساقتاي گور!
جەلتوقساندا اي تۋادى سولىنان...
اقبەرەن ەلگەزەك
قاندى تۇنەك
تاڭنىڭ الدىن تۇنەك باسىپ تۇرادى،
سول تۇنەكتەن جۇرەك قاشىپ تۇرادى.
جەلتوقساننىڭ مۇزعا جانعان الاۋى -
دەربەستىكتىڭ ەڭ العاشقى شىراعى.
سول ءبىر ايعا بەردى مە ەكەن سەرپىن كۇز،
قان بولماسا، بولماس ەدىك ەركىن ءبىز.
بوداندىققا قارسى شىقتىق شىداماي،
بابالاردىڭ بۇزبايمىز دەپ سەرتىن ءبىز.
وزەك اشىپ، جۇمىر باستا مي جانىپ،
سانامىزدا تەك ادىلدىك بي بولىپ.
قار بوراتىپ، داۋىل بولىپ اتىلدىق،
توبەمىزدە ارۋاقتار جينالىپ.
مۇنداي كۇشتى ىركۋ مۇمكىن ەمەس-ءتى،
بۇل داۋىلعا قارۋ عانا تەڭەستى.
ازات ۇرپاق ۇمىتپايدى ەشقاشان،
قانعا بوككەن، سول كۇندەردى كومەسكى.
قارۋلىعا توتەپ بەرۋ قيىندى،
ەي، باتىل جان! سەزەم سەنىڭ كۇيىڭدى!
تاعدىرىڭا قىزىعامىن مەن بىراق،
سەن ارقىلى ەگەمەندىك بۇيىردى.
بوداندىقتان قالماپ ەدى تامتىعىم،
اۋىزداردا سالبىرادى سان قۇلىپ.
ازاتتىقتىڭ ءبىر-اق قۇنى بار ەكەن -
قۇربان بولۋ، الاڭداردى قان قىلىپ!
قان توگىلدى، قىزىل جالاۋ قۇلادى،
قاتىپ قالدى جاس وركەننىڭ بۇلاعى.
قۇرباندىعىڭ قابىل بولدى، قازاعىم،
جالپ-جالپ ەتكەن سونبەسىنشى شىراعىڭ!
-------------------------------------------------
كۇن ىزىنەن تۇنەك باسىپ تۇرادى...
سول تۇنەكتەن جۇرەك شوشىپ تۇرادى...
ارنايى جۇلدەلەر: توقتارالى تاڭجارىققا; جاراس كەمەلجانعا; دينارا مالىك:
توقتارالى تاڭجارىق
ايقاي
(قايرات رىرقۇلبەكوۆتىڭ جازىلماعان جىرى)
ۇلتىم ۇلىق بولا الماي، رۋحىم كوككە قونا الماي،
قارا جەردەن قامىعىپ مەن دە ءوتتىم، و، اللا-اي!-
قايعىمدى ايتىپ قايىڭعا.
وكىنىشىم - وتكەنىم، وزەگىمدى ورتەيدى
كوكىرەگىمدە تۇنشىققان جالعىز ايقاي.
سول ايقاي -
ازاتتىعىم جايىندا...
رۋحىمدى كۇيدىرىپ، ىبىلىسكە ءسۇيدىرىپ،
سايتان ويناق سەكىلدى ساق-ساق قارا ءتۇن كۇلىپ...
قاناتىمدى قايىرعان.
اق جۇزىنەن قان تامعان قىلىشىما سەرت ەتتىم،
قۇلاعىما جەتكەندە شىرقىراعان مۇڭلىق ءۇن،
باز كەشتىرىپ جانىمنان.
مىناۋ عازيز شاھاردى شەرۋ كەزىپ قارالى،
ارۋاقتار ءۇنى مەن اۋەن بيلەپ ازالى-
قىل قوبىزدىڭ زارىنداي!
سول اۋەنمەن ىلەسىپ رۋحىم مەنىڭ جارالى،
كوكىرەگىمدى كۇيدىرىپ كوككە ءسىڭىپ بارادى،-
لاۋلاپ ۇشقان لاعىلداي...
شەرمەندە بوپ شەجىرەم جاتىرمىن مەن شالقامنان،
قاراشىعىمنىڭ تۇبىنە قاسىرەتىمنەن قان تامعان، -
كەك پەن قارعىس - كوزىمدە!..
جارتى الەمدى شارپيدى جاڭعىرىعىم، سەزەم مەن،
تاس تابىتتىڭ ىشىنەن تاعدىرىمدى ايقايلاپ
تۇرەگەلگەن كەزىمدە...
جاراس كەمەلجان
جەلتوقسان قاسىرەتى
جازىلماعان تاريح كوپ قالامىمدا،
جالعىز شىندىق جىلايدى جانارىمدا.
رۋحىن باسقان، ۇلتىمنىڭ ۇلىن اتقان
تاپتالادى تاس الاڭ تابانىمدا.
... سودان سىردەي سانامدا ءبىر تۇيسىك بار
قاسىرەتتىڭ بۇلتى بار قاباعىمدا.
سىز، تاريحتىڭ سۇرلەۋىن، ساعاعىن دا
بابا-كوشى جوعالعان باباقۇمدا.
تارىلادى كوكىرەك تارلاندارسىز،
تىعىلادى ءبىر اۋەن تاماعىمدا.
... سودان ءسىرا، جۇرەگىم جارالانعان
سودان ءسىرا، سۇرەڭسىز جامالىم دا.
جەلتوقسانمەن قاينايدى كوكىرەگىم،
جەلتوقسانىڭ: قان مايدان، سوقىر ءولىم.
وپات بولعان ۇلدارىن جوقتاي الماي،
جوق-جىتىك، كەمباعال بوپ وتىر ەلىم.
... سودان ءسىرا، تونالعان تاريحىمدى
تاستان ىزدەپ تابا الماي وكىنەمىن.
جەلتوقسان - جەتىم شەجىرە، بوزداق قانىم:
قوسىندا قوڭىر ىنگەن بوزداتقان كۇن.
قاندارى قاي ۇلىقتىڭ موينىندا ەكەن،
ۇلت ءۇشىن وپات بولعان بوزداقتاردىڭ.
... سودان ءسىرا، جانارىم سوقىر بولعان:
جەلتوقساندا جەل جەگەن توزعاق ءتانىم.
جەلتوقساندا تۋعان ءان ازىق بولا-د،
جەلتوقساندى كورمەگەن ۇرپاقتارعا.
جەلتوقساندا تۋعان ۇل توزىپ بارا-د:
الماتىدا پاناسىز بۇرقاق قاردا.
... سودان ءسىرا، قۋانباس قالجا سۇراپ
قاتىندارى قازاقتىڭ ۇل تاپقاندا.
... ... ...
الاشتىڭ اقشارى بولعان
الماتى تۇنەككە وراندى،
شاق ەدى اقشامىندا وڭنان
بار ەلىم تىلەككە وراۋلى.
قان جاۋىپ كوكجيەككە ارعى
قازاقتىڭ ۇشقارداي ولكەسىن،
الاتاۋ كەكجيە قالدى
قارعىباۋ قىسقانداي جەلكەسىن.
تۇرسادا قۇيىندى قار بوراپ
جىبەرمەي جىگەرى نامىسىن،
«الاش» دەپ، اتتان ساپ الدى وراپ
الاڭدى توگىلگەن قان ءۇشىن.
كەۋدەدەن كەرنەگەن ۇنمەن
ۇراندى جان ۇشقاندا ارى،
قيىلدى دۇشپاننان وڭمەن
اپات بوپ الىسقاندارى.
الاتاۋ جيا الماي ەسىن
الماتى قان قۇستى اق قارعا،
جاستىقتىڭ قيا الماي كەشىن
تاۋەلسىز ءان ۇشتى اسپانعا.
الاڭعا شىققاندا تانىس ءۇن
قالتىراپ دۇنيە قاس-قاعىم،
جانىمەن توگىلگەن نامىسىن
قانىمەن ۇستادى جاستارىم!
دينارا مالىك
بورىشتارمىز ازات ەلدىڭ تاڭىنا
تاۋەلسىزدىك - دەگەن ۇلى سەزىمىم،
اللا بەرگەن امانات.
مەن ءبىر سوناۋ اپكەلەردىڭ كوزىمىن،
جۇرەر مە ەكەن جازالاپ.
مەنىڭ ءۇشىن، بالام ءۇشىن كۇرەسكەن،
ازات تاڭدى اپەرىپ.
ەگەمەن ەل ەرتەڭىنە ىلەسكەم،
مۇنشا باقتى كوتەرىپ!
قارا جەرگە جاس تانىمەن قۇلاعان،
«قازاقپىن» دەپ جازىعى.
جەلتوقساننىڭ جەلىن جۇتىپ جىلاعان،
قۇلاعىمدا ناز ءۇنى...
اپپاق تاڭنىڭ الاقانى وياتار،
بال ءومىرىم - جانىمدا.
قيالىمنىڭ تال شىبىعى ءبۇر اتار،
...پارىزىم بار- ارىمدا...
ول بورىشىم وتەلەر مە ولمەسەم،
بوس سەرمەمەي قالامدى.
ۇرپاعىمدى ۇلت تىلىنە كون دەسەم،
سوندىرمە دەپ ساناڭدى.
جاتىرىمنان شىققان ۇلىم بۇلىنبەي،
تەكتىلىگىن ساقتاسا.
تۋعان ەلدىڭ بەينەتىنە بۇگىلمەي،
«اباي جولىن» جاتتاسا!
ازات تاڭنىڭ بىلسە ەكەن قادىرىن،
نەسىبىنەن جيرەنبەي.
بابالاردىڭ رۋحىن سىيلا جارىعىم،
«قازاقپىن» دە يمەنبەي!
وتانىڭنىڭ ءاربىر گۇلىن ايالا،
ۇلتىڭنان ال - جار قىلىپ.
ازات كۇننىڭ ءاربىر تاڭىن باعالا،
امانات بۇل ماڭگىلىك.
التىنكورىپ ار جولىنان جاڭىلما،
انا ءتىلىڭ - ۇياتىڭ.
جۇرەكتەگى يمانىڭا دامىلدا،
ىزگىلىك نۇر سياتىن.
قارىزدارمىز سول ءبىر قاتال عاسىرعا،
قانشا جاستى جالمادى.
ادال بولساڭ اقيقاتتى جاسىرما،
بۇل سولاردىڭ ارمانى
«اباي-اقپارات»
