ەلدە سايلاۋ دوداسى قىزىپ تۇر. پرەزيدەنت كەڭەسشىسى ە. ەرتىسباەۆ ايتقانداي، تومەنگى پالاتانىڭ بەسىنشى شاقىرىلىمى «زۋباستىي» بولاتىن ءتۇرى بار.

ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ ورىنتاعىنان ۇمىتكەر تۇلعالاردىڭ ءبارى ەلدىڭ كوزى مەن سوزىندە جۇرگەن ازاماتتار. ولاردى ءبىر-بىرىنەن بولە -جارا قاراي المايسىڭ. «پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جەتەكشىسىنىڭ ەكس-ورىنباسارى ماۋلەن اشىمباەۆ «قايدا كەتتى؟» دەگەن كوپشىلىك كوكەيىندەگى سۇراققا دا سايلاۋعا دايىندىق بارىسىندا جاۋاپ الدىق. ەلى اسىلدىڭ سىنىعى دەپ قابىلدايتىن ماۋلەن ساعاتحانۇلىن «نۇر وتان» پارتياسىنان پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا ۇمىتكەر رەتىندە ۇسىنىلدى. ساياساتتانۋشى ەرلان قارين بىزگە بەرگەن پىكىرىندە: «ماۋلەن اشىمباەۆ - ۇلتتىق باعىتتا جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان جاس قايراتكەرلەردىڭ ءبىرى. تىزىمدە وسى سياقتى تاجىريبەلى ادامداردىڭ بولۋى پارتيانىڭ سايلاۋ الدىنداعى سالماعىن ارتتىرا تۇسەدى» دەدى.

سايلاۋعا دايىندىق بارىسىندا روتاتسيالاۋ ءۇردىسى كۇشىنە مىنەتىن ءتۇرى بار. «نۇر وتان» حدپ پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ «ايماقتان - ورتالىققا، ورتالىقتان ايماققا» دەگەن ايگىلى باستاماسىن قايتا قولعا الدى. بۇل جولى ونىڭ فورمۋلاسى كوپ تاراپتىلىعىمەن ايشىقتالادى. سانامالايتىن بولساق: بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنان - ماجىلىسكە بۇۇ-نىڭ جەنەۆاداعى بولىمشەسىنىڭ باس ديرەكتورى قاسىم- جومارت توقاەۆ، ۇكىمەتتەن ماجىلىسكە - نۇرعالي ءاشىموۆ، اق وردادان - مەملەكەتتىك حاتشى قانات ساۋداباەۆ، ماجىلىستەن - سەناتقا ەرلان نىعماتۋللين، سەناتتان - ماجىلىسكە قۋانىش سۇلتانوۆ.

ەلدە سايلاۋ دوداسى قىزىپ تۇر. پرەزيدەنت كەڭەسشىسى ە. ەرتىسباەۆ ايتقانداي، تومەنگى پالاتانىڭ بەسىنشى شاقىرىلىمى «زۋباستىي» بولاتىن ءتۇرى بار.

ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ ورىنتاعىنان ۇمىتكەر تۇلعالاردىڭ ءبارى ەلدىڭ كوزى مەن سوزىندە جۇرگەن ازاماتتار. ولاردى ءبىر-بىرىنەن بولە -جارا قاراي المايسىڭ. «پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جەتەكشىسىنىڭ ەكس-ورىنباسارى ماۋلەن اشىمباەۆ «قايدا كەتتى؟» دەگەن كوپشىلىك كوكەيىندەگى سۇراققا دا سايلاۋعا دايىندىق بارىسىندا جاۋاپ الدىق. ەلى اسىلدىڭ سىنىعى دەپ قابىلدايتىن ماۋلەن ساعاتحانۇلىن «نۇر وتان» پارتياسىنان پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا ۇمىتكەر رەتىندە ۇسىنىلدى. ساياساتتانۋشى ەرلان قارين بىزگە بەرگەن پىكىرىندە: «ماۋلەن اشىمباەۆ - ۇلتتىق باعىتتا جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان جاس قايراتكەرلەردىڭ ءبىرى. تىزىمدە وسى سياقتى تاجىريبەلى ادامداردىڭ بولۋى پارتيانىڭ سايلاۋ الدىنداعى سالماعىن ارتتىرا تۇسەدى» دەدى.

سايلاۋعا دايىندىق بارىسىندا روتاتسيالاۋ ءۇردىسى كۇشىنە مىنەتىن ءتۇرى بار. «نۇر وتان» حدپ پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ «ايماقتان - ورتالىققا، ورتالىقتان ايماققا» دەگەن ايگىلى باستاماسىن قايتا قولعا الدى. بۇل جولى ونىڭ فورمۋلاسى كوپ تاراپتىلىعىمەن ايشىقتالادى. سانامالايتىن بولساق: بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنان - ماجىلىسكە بۇۇ-نىڭ جەنەۆاداعى بولىمشەسىنىڭ باس ديرەكتورى قاسىم- جومارت توقاەۆ، ۇكىمەتتەن ماجىلىسكە - نۇرعالي ءاشىموۆ، اق وردادان - مەملەكەتتىك حاتشى قانات ساۋداباەۆ، ماجىلىستەن - سەناتقا ەرلان نىعماتۋللين، سەناتتان - ماجىلىسكە قۋانىش سۇلتانوۆ.

قۋانىش سۇلتانوۆ دەمەكشى، قازاق باسىلىمدارى ەكس-سەناتورعا «قۋانىش سۇلتانوۆتىڭ ماجىلىسكە كەلۋى - تومەنگى پالاتانىڭ سالماعىن ارتتىرادى، تومەنگى پالاتا پارمەنى ەندى سۇلتانوۆتاردىڭ سالماعىمەن ولشەنبەك. كولبيننىڭ زامانىندا الدەبىر قاۋىپپەن ورتالىقتان الىستاتىلىپ، قاراعاندىعا جىبەرىلگەن. ودان كەيىن جوعارعى كەڭەس توراعاسى بولىپ كەتە جازداپ بارىپ، كەكىلباەۆقا جول بەرگەن. ورىنباسار بولىپ تۇرىپ، كەكىلباەۆپەن بىرگە «تاراعان». مينيستر بولعانى، ۆيتسە-پرەمەر بولعانى، ەلشى بولعانى ءوز الدىنا. وسىنىڭ ءبارى ءتىزىلىپ، ءسۇزىلىپ كوز الدىمىزدان ءوتتى» دەپ باعا بەرىپ ۇلگىردى.

وسىدان ءبىراز بۇرىن پرەزيدەنت كەڭەسشىسى ە.ەرتىسباەۆ «بەسىنشى شاقىرىلىمنىڭ قۇرامىندا رۋحانيات سالاسىنىڭ وكىلدەرى كوپ بولادى» دەگەندى ايتقان. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنان باستاپ زيمانوۆ -سارتاەۆتارمەن يىق تىرەسىپ بىرگە جۇمىس ىستەگەن سەناتور سۇلتانوۆ، جاس تا بولسا تاجىريبەلى، مەملەكەتتىك قىزمەتكەر ماۋلەن اشىمباەۆ باستاعان رۋحانيات وكىلدەرىنىڭ پارلامەنتتىڭ تومەنگى پالاتاسىنداعى تاعدىرىن سايلاۋ قورتىندىسى شەشەدى.

سونىمەن، پارلامەنتتىڭ ءتورتىنشى شاقىرىلىمى تۋرالى وتكەن شاقپەن سويلەيتىن كەز كەلدى. الەمدىك داعدارىستى ەڭسەرۋگە، تمد-ەلدەرى اراسىندا العاشقى بولىپ قولعا الىنعان رەسەي، بەلارۋس ەلدەرىمەن كەدەندىك وداق قۇرۋ ماسەلەلەرىنە دە ەلەۋلى ۇلەس قوسۋ مىندەتى دە ناق وسى ءتورتىنشى شاقىرىلىمنىڭ ەنشىسىنە بۇيىردى. سەبەبى ءتورت جىلدىڭ ىشىندە ماجىلىستە 500 - دەن استام زاڭ جوباسى، جەتپىستەن استام حالىقارالىق شارت، كونۆەنتسيالار مەن كەلىسىمدەر راتيفيكاتسيالادى. ولاردىڭ قاتارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن يتاليا رەسپۋبليكاسىنىڭ اراسىنداعى جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن تۇرىك رەسپۋبليكاسىنىڭ اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىك تۋرالى كەلىسىمدەر، تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىن قۇرۋ تۋرالى ناحىچەۆان كەلىسىمى، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ تەرروريزمگە قارسى كونۆەنتسياسى، قىلمىستىق قىزمەتتەن تۇسەتىن تابىستاردى جىلىستاتۋ، انىقتاۋ، الىپ قويۋ جانە تاركىلەۋ تۋرالى كونۆەنتسيا جانە تاعى باسقا دا كونۆەنتسيا، كەلىسىم مەن شارتتار بار. سونداي-اق، حالىقارالىق ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ قۇقىقتىق بازاسىن قالىپتاستىرۋ جونىندەگى جۇمىس تا لايىقتى جالعاسىن تاۋىپ، كەدەن وداعى جانە بىرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭىستىك شەڭبەرىندە عانا 25 حالىقارالىق شارت راتيفيكاتسيالاندى. سەسسيا ىشىندە 12 ۇكىمەت ساعاتى وتكىزىلىپ، ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى لاۋازىمدى تۇلعالارعا 900-گە جۋىق دەپۋتاتتىق ساۋال جولداندى. ۇكىمەت پەن پارلامەنتتىڭ تەكە-تىرەس جاعدايدا جۇمىس ىستەۋى - ءتورتىنشى شاقىرىلىمنىڭ ەنشىسىنە بۇيىرىپتى. ۇكىمەتتىڭ وزىنە قاجەتتى زاڭ جوبالارىنا كەلگەندە «اسىعىس بولىپ قالدى، ىسكە اسۋ كەرەك، ەگەر، كەلىسىمدەرىڭىزدى بەرمەسەڭىزدەر بىزگە ينۆەستيتسيا كەلمەي قويادى» دەپ، ماسەلەنى قويۋلاندىرىپ، جىبەرەتىنىن جۋرناليستەرگە اشىپ ايتقان دا وسى شاقىرىلىمنىڭ دەپۋتاتتارى.

ءتورتىنشى شاقىرىلىمنىڭ كۇن تارتىبىنە شىعارىلعان ماسەلەلەرى اراسىندا جۇرتتى ەلەڭ ەتكىزگەن وقىس وقيعالار دا ورىن الىپ قالدى. ازىق-تۇلىكتىڭ قىمباتتاۋى جانە قارجى مەن يپوتەكالىق داعدارىسقا بايلانىستى ۇكىمەت كەڭسەسىنە قاراي تۇيدەك-تۇيدەگىمەن دەپۋتاتتىق ساۋالدار جولداندى. پارلامەنت قورجىنىنا ءتۇسىپ ۇلگىرمەي جاتىپ، عالامتورعا ءتۇسىپ كەتكەن مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ جوباسى پارلامەنت قابىرعاسىن ءبىر سىلكىپ الدى. ۇلتتىق بانكتىڭ توراعاسىن پارلامەنتكە «كەلتىرە الماعان» سەناتور  قاسىموۆ جانە ۇلتتىق بانك توراعاسىنىڭ وعان قايتارعان قارىمتا جاۋابى ەل ىشىندە اڭىزعا بەرگىسىز اڭگىمە رەتىندە تاراپ كەتتى. «توقال» تۋرالى اڭگىمە دە ناق وسى شاقىرىلىمدى تولقىتىپ جىبەرگەنىن ءالى ۇمىتا قويعان جوقپىز. «ەركەكتەرگە ەكى ايەل الۋعا رۇقسات بەرەتىن زاڭ قابىلدانسا، ايەلدەرگە دە ەكى كۇيەۋگە تيۋگە رۇقسات بەرىلسىن» نەمەسە «بىزگە قازاقستاندىق باق-تىڭ كەڭىستىگى تار. «پارلامەنت تۆ كەرەك» دەپ شىققان ب. سىزدىقوۆا، تۇركىستانداعى قوجا احمەد ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ اپاتتى جاعدايىنا ۇكىمەتتىڭ نازارىن اۋدارعان، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى وزەكتى پىكىرىمەن اسسامبلەياداعى ارىپتەستەرىنىڭ قالعىپ كەتۋىنە جول بەرمەي جۇرگەن ر.حالمۇرادوۆتى، ۇلتتىق ار-وجدان، مەملەكەتتىك مۇددە، ۇلتتىق ءتالىم-تاربيە، وقۋلىق، قازاق كينوسى تاقىرىپتارى كوتەرىلگەندە وزىندىك پىكىرىن اشىق ايتقان بەكبولات تىلەۋحان، «قوسشىسى ءۇشىن باسشىسى جاۋاپ بەرۋى كەرەك» دەپ اتويلاپ شىققان تيتو سىزدىقوۆتاردى قازاق  پارلامەنتىنىڭ قاربالاس تىرلىگى ءتورتىنشى   شاقىرىلىمنىڭ نيۋس-مەيكەرىنە اينالدىردى. قىزىلجاردىڭ تاريحي اتاۋى ءۇشىن كۇرەس ەكس-ماجىلىسمەن جاراسباي سۇلەيمەنوۆكە «مىلتىقسىز مايدان» دەگەن كىتاپ جازدىردى.

ءيا، قالاي دەسەكتە، ءتورتىنشى ءماجىلىس تە الدىڭعىلارى ءتارىزدى ءوزىن-ءوزى تاراتىپ، تاريح قويناۋىنا ەنىپ كەتتى. ەندى تومەنگى پالاتانىڭ قورجىنىندا قالعان «اتوم ەنەرگياسىنىڭ پايدالانۋ تۋرالى»، «مۇددەلىك قولداۋ تۋرالى»، «عارىشتىق قىزمەت تۋرالى»، «ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى»، «ارنايى مەملەكەتتىك ورگاندار تۋرالى»، «تەلەراديو تاراتۋ تۋرالى»، «نەكە جانە وتباسى تۋرالى» ، «يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق قىزمەتتى مەملەكەتتىك قولداۋ تۋرالى» زاڭداردى الداعى بەسىنشى شاقىرىلىمدا قابىلداۋ مىندەتى تۇر.
ال، ءتورتىنشى ءماجىلىستىڭ الدىڭعى ماجىلىستەردەن قانداي ايىرماشىلىعى بولدى؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرگەن ساياساتتانۋشىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى «كەمشىل تۇستارى كوپ بولماسا، اسىپ تۇسكەن ەش جەرى جوق» دەيدى. ءۇشىنشى شاقىرىلىمنىڭ ەكس -دەپۋتاتى امالبەك تشاننىڭ پايىمداۋىنشا سوڭعى شاقىرىلىمنىڭ جۇمىسىندا ايتارلىقتاي وزگەرىس بولعان جوق. كەرىسىنشە،  كەمشىل تۇستارى كوپ بولدى.
- قوعامنىڭ كۇردەلى ماسەلەلەرىن شەشۋگە ۇمتىلىس تا جاسامادى. ءتىپتى باسقاسىن بىلاي قويىپ، ەلدى دۇرلىكتىرگەن تەرروريزم ماسەلەسىنە قاراۋعا دا قۇلىقسىزدىق تانىتتى. تەرروريزم تارازدا عانا باستالعان جوق. مۇنىڭ بارىنە اتۇستىلىك تانىتۋ بيلىكتىڭ زاڭ شىعارۋشى تارماعىنا ەش ابىروي اپەرمەيتىنى انىق، -دەيدى ەكس -دەپۋتات.

«ءتورتىنشى شاقىرىلىمنىڭ باستى جەڭىسى نە؟» دەگەن سۇراقتى ءبىز جۋرناليست مارات توقاشباەۆقا قويدىق:

- بىزدە پارلامەنتارريزمنىڭ قالىپتاسىپ قالعان جۇيەسى بار. ءتورتىنشى شاقىرىلىم دا سوعان ساي جۇمىس ىستەدى. جەكەلەگەن دەپۋتاتتار تاراپىنان قازاق تىلىندە ۇسىنىلعان زاڭ جوبالارى بايقالمادى. ءتىپتى اتاۋسىز قالدى دەسە دە بولادى. اكىم ىسقاق قازاق تىلىندە دايىنداعان «كوشى-قون» تۋرالى زاڭنان كەيىن قازاق پارلامەنتى مەملەكەتتىك تىلدە زاڭ جوباسىن دايىنداۋعا مويىن بۇرمادى. ودان بەرى ءبىراز زامان ءوتتى. زاڭنىڭ جەتىلدىرىلمەگەن تۇستارى ەلىمىزدىڭ كوشى قون زاڭىنا كەرى اسەرىن تيگىزدى. مەملەكەتتەن بولىنگەن كۆوتانىڭ ءوزى 33 پايىزعا عانا يگەرىلدى. بۇل ءتورتىنشى شاقىرىلىمنىڭ ۇلكەن اعاتتىعى.

الداعى شاقىرىلىم ەكى نەمەسە ءۇش پارتيالى بولادى دەپ ۇمىتتەنىپ وتىرمىز. الداعى ۋاقىتتا ماجىلىستە ۇلت تاعدىرىنا، مەملەكەتتىك مۇددەگە سەلقوس قاراي المايتىن دەپۋتاتتاردىڭ سانى كوپ بولادى دەپ ويلايمىن. وناماستيكا، مەملەكەتتىك تىلگە، قاتىستى زاڭ جوبالارى پارلامەنت قاراۋىنا قايتا قاراۋعا ۇسىنىلۋى كەرەك، -دەيدى ول.

ال ءتورتىنشى شاقىرىلىمنىڭ كوكەيىندە جۇرگەن، بىراق قاراپ ۇلگەرە الماعان زاڭ جوبالارى تۋرالى ەكس-ماجىلىسمەندەر نە دەيدى؟

جاراسباي سۇلەيمەنوۆ، ەكس-ماجىلىسمەن:

- ءتورتىنشى شاقىرىلىمنىڭ جۇگى جەڭىل بولعان جوق. ەلدى داعدارىستىڭ قىسپاعىنان الىپ شىعۋعا سەپتىگىن تيگىزگەن زاڭ جوبالارى ءبىزدىڭ تۇسىمىزدا قابىلداندى. ءتورتىنشى شاقىرىلىم عالامدىق داعدارىس جاعدايىندا ءومىر ءسۇردى. وسىعان بايلانىستى ءبىزدىڭ ماقۇلداۋىمىزدان وتكەن زاڭ جوبالارىنىڭ الەۋمەتتىك-رۋحاني سيپاتى كەمشىن ءتۇسىپ جاتتى. بۇكىل الەمدىك قارجىلىق -ەكونوميكالىق داعدارىس حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جەڭىلدەتۋگە جول اشاتىن زاڭ جوبالارىن قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرمەدى. ءبىز داعدارىستان -دامۋعا ەندى بەت الدىق. ەلدىڭ ەڭسەسىن تۇزەگەنى ەندى عانا. مەملەكەتتىك ءتىل، اۋىل تۋرالى، جەر-سۋ اتاۋلارى، ۇلى وتان سوعىسى ارداگەرلەرى مەن مۇگەدەكتەرىنە بەرىلەتىن جەڭىلدىكتەر تۋرالى زاڭ جوبالارى كوكەيدە جۇرگەنمەن، ونى قاراۋعا مۇمكىندىك بولمادى. اسىرەسە، اۋىل جانە مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ جوبالارى ءبىرىنشى كەزەكتە قارالاۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. قازاق اۋىلى قازىر يەسىنەن ايىرىلۋدىڭ الدىندا تۇر. اۋىلعا يە بولا جاستاردىڭ ءبارى قالاعا ناپاقا ىزدەپ كەتتى. بۇل ۋربانيزاتسيانىڭ ەڭ جابايى ءتۇرى. اۋىل تۋرالى ناقتى زاڭ عانا اۋىلدىڭ شىرايىن كەلتىرەدى.

قازىر ماعان جۋرناليستەر تاراپىنان «ءسىز تىزىمدە نەگە جوقسىز؟ » سۇراقتار كوپ قويىلادى. پارلامەنت مەملەكەتتىڭ باس مىنبەرى، بەدەلدى ساياسي ينستيتۋت. سوندىقتان وعان جاڭا تۇلعالاردىڭ كەلۋى، بۇرىنعىلاردىڭ ورىن بەرۋى - زاڭدى قۇبىلىس. «نۇر وتان» حدپ اتىنان سايلاۋعا تۇسەتىن ۇمىتكەرلەر ەۆوليۋتسيالىق ساباقتاستاستىقتى ەسكەرىپ، ىرىكتەلىپ الىندى. بۇدان ساياسي استار ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق.  بىز قاراپ ۇلگىرمەگەن زاڭ جوبالارىنىڭ ءبارى بەسىنشى شاقىرىلىمعا امانات. الداعى ۋاقىتتا دەپۋتاتتىق ساۋالدارعا ۇكىمەت ەرەكشە نازار اۋدارىپ، جۇزەگە اسىرۋعا تىرىسسا، سول دۇرىس بولار ەدى. كوپ جاعدايدا ءبىز كوتەرگەن ماسەلەلەر دىتتەگەن جەرىنە جەتپەي قالدى. ۇكىمەت ساعاتتارى ءوتىپ، مينيسترلەر كەلىپ، ەسەپ بەرىپ ءجۇردى. سوندا تەك قانا اتقارىلعان ىستەر ءتىزىلىپ، ماقتاۋ ەستىدى. ودان وزگەسى نازاردان تىس قالىپ وتىردى. مۇنى مەن ءوز ۋاقىتىندا ايتتىم، -دەيدى.

«اباي-اقپارات»