ايبىنىمىز اسىپ، ۇلتتىعىمىز ۇلىقتالعان شاقتا ءرامiزتانۋ سالاسىنىڭ دا تەرەڭگە تامىر تارتۋى - زاڭدىلىق. بۇگiنگiدەي رۋحتى كۇنi وسىناۋ سالانىڭ دiڭگەگi بەرiك عىلىمعا اينالۋىنا ولشەۋسiز ۇلەس قوسقان عالىم-تۇلعامەن سۇحبات قۇرعاندى ءجون سانادىق. ەندەشە كەزەك - بەلگiلi ءرامiزتانۋشى، قر ەڭبەك سiڭiرگەن قايراتكەرi, مەملەكەتتiك رامiزدەر جونiندەگi رەسپۋبليكالىق كوميسسيانىڭ جانە ەكسپەرتتiك كەڭەستiڭ مۇشەسi ەربول شايمەردەنۇلىنىڭ اڭگiمەسiندە.

«بايراعىمدى كوتەرسەم، قوزىپ كەتەر قايداعىم»

- مەملەكەتتiك رامiزدەر - ۇلتتىق قۇندىلىق، ۇرپاقتار ساباقتاستىعىن، رۋحاني بولمىسىن قالىپتاستىرۋشى نىشان رەتiندە قانشالىقتى ماڭىزعا يە؟

ايبىنىمىز اسىپ، ۇلتتىعىمىز ۇلىقتالعان شاقتا ءرامiزتانۋ سالاسىنىڭ دا تەرەڭگە تامىر تارتۋى - زاڭدىلىق. بۇگiنگiدەي رۋحتى كۇنi وسىناۋ سالانىڭ دiڭگەگi بەرiك عىلىمعا اينالۋىنا ولشەۋسiز ۇلەس قوسقان عالىم-تۇلعامەن سۇحبات قۇرعاندى ءجون سانادىق. ەندەشە كەزەك - بەلگiلi ءرامiزتانۋشى، قر ەڭبەك سiڭiرگەن قايراتكەرi, مەملەكەتتiك رامiزدەر جونiندەگi رەسپۋبليكالىق كوميسسيانىڭ جانە ەكسپەرتتiك كەڭەستiڭ مۇشەسi ەربول شايمەردەنۇلىنىڭ اڭگiمەسiندە.

«بايراعىمدى كوتەرسەم، قوزىپ كەتەر قايداعىم»

- مەملەكەتتiك رامiزدەر - ۇلتتىق قۇندىلىق، ۇرپاقتار ساباقتاستىعىن، رۋحاني بولمىسىن قالىپتاستىرۋشى نىشان رەتiندە قانشالىقتى ماڭىزعا يە؟

- ەلدiك رامiزدەر - ۇلتتىڭ ەرەكشە قۇندىلىقتارىنىڭ بiرi. سەبەبi وندا ازاتتىق اڭسارى، جاڭا قۇرىلعان مەملەكەتiمiزدiڭ باعىت-باعدارى جان-جاقتى ءارi ايقىن كورiنiس تاپتى. وسىناۋ كورiنiستەن قوعامنىڭ ساياسي قۇرىلىسىن دا، ۇلتتىڭ ساباقتاستىعىن دا تانۋ قيىندىق تۋدىرمايدى. رامiزدەردiڭ اسا ماڭىزدى ەكەنi سونشا، بۇلار ەلدiكتiڭ ءمورi دەلiنۋگە لايىق. ءرامiزتانۋ سالاسىندا قالىپتاسقان تالاپتارعا ساي ولاردىڭ تاريحي تامىرى تەرەڭنەن تارتىلۋى شارت. قازiرگi مەملەكەتتiك رامiزدەرiمiز وسى جانە باسقا دا كوپتەگەن تالاپتارعا تولىق جاۋاپ بەرەدi. ساق زامانىنان باستالاتىن ساباقتى ماعىنا بۇگiننiڭ ەركiندiك رۋحىن دا سەزدiرەدi. رامiزدەردەگi ءار قۇرىلىمدىق بولiكتiڭ وزiندiك ءمانi تەرەڭ. بiر عانا كوك ءتۇستiڭ ءوزi كوپ سىر شەرتەدi. ءار حالىقتىڭ تانىم-تۇيسiگiنە بايلانىستى ءوزiنiڭ ۇلتتىق ءتۇسi بار. قازاقتىڭ دۇنيەتانىمىنا شاق كەلەتiنi - مەملەكەتتiك تۋىمىزداعى زەرەن كوك ءتۇس. ايگiلi انسەلم كەستەسi بويىنشا وسىناۋ ءتۇس - ادالدىقتىڭ، كiرشiكسiز تازالىق پەن پاكتiكتiڭ نىشانى. كوك ءتۇس ىنتىماق پەن بiرلiك يدەياسىن اڭعارتادى، بەيبiتشiلiك، تۇراقتىلىق پەن بەرەكە-بايلىق بەلگiسi بولىپ سانالاتىن اشىق اسپانعا مەگزەيدi. اسپانكوك ءتۇس - قازاقى ۇلتتىق بوياۋدىڭ رەڭi. ۇلتتىڭ دiلi, تانىمى، مادەنيەتi مەن بۇل تۇسكە دەگەن ايرىقشا iلتيپاتى وسى ويعا جەتەلەيدi. كەزiندە تۇرiك، حازار، ۇلى سەلجۇك قاعاناتتارى، اقساق تەمiر كورەگەن مەملەكەتi, قازاق حاندىعىنىڭ بiرقاتار حاندارى مەن باتىرلارى كوك اسابا كوتەرگەن. قازاق كسر-iنiڭ مەملەكەتتiك جالاۋىندا دا شاعىن كوك جولاق پايدالانىلدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتiك تۋىنىڭ بiر ءتۇستi بولۋى ەگەمەن ەلدiڭ بiرلiگiن، تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن پاش ەتەدi. كوك تۇسكە قاتىستى اڭگiمە استە مۇنىمەن شەكتەلمەيتiنiن وزدەرiڭiز دە بiلەسiزدەر.

- باعزى تاريحىمىزدا دا تۋ قولدانىلعانىن ايتىپ قالدىڭىز. وسى جايتتى تەرەڭدەتە تۇسسەڭiز...

- بۇل رەتتە، ماسەلەن، «ءبورiلi بايراق» اتالعان ەجەلگi عۇندار مەن تۇركiلەر كوتەرگەن كونە بايراقتارعا توقتالا كەتەلiك. ولار تۋ، نايزا جانە ونىڭ ۇشىنداعى تۋ بايلايتىن تەمiر سەكiلدi ءۇش بولiكتەن تۇرادى. تۋ نەمەسە «تۋگ» - تەرiسiمەن قوسا كەسiپ الىنعان جىلقىنىڭ قۇيرىعى بولسا، نايزانىڭ ۇشار باسىنا التىننان نەمەسە جەزدەن، ولاي بولماسا، مىس تاقتايشاعا ءبورiنiڭ بەينەسiن سالاتىن بولعان. ءبورi بەينەسiنiڭ تاڭدالۋى ونىڭ توتەمدiك قىزمەتiنە جانە ونى ەرجۇرەكتiلiك بەلگiسi رەتiندە قابىلداۋعا بايلانىستى. ەلباسىلار مەن قولباسىلار ءوز توڭiرەگiندەگi ەڭ سەنiمدi ادامداردى دا «ءبورi» دەپ اتاعان. «ءبورiلi بايراق» اتتى بايىرعى تۋ قازاق رۋلارى اراسىندا شاپىراشتىلاردا ساقتالعان. ءسۇيiنباي ارونۇلىنىڭ:

قاراساي - مەنiڭ ۇرانىم،

ءبورiلi باستى - بايراعىم.

بايراعىمدى كوتەرسەم،

قوزىپ كەتەر قايداعىم، - دەپ شالقىتا جىرلايتىنى سودان. ايتپاقشى، «ءبورiلi بايراقتى» سالت اتتىلار بەينەسi الماتى وبلىسىنىڭ كونە ەسكەرتكiشتەرiندە جيi كەزدەسەدi.

- «ەلباسىلار مەن قولباسىلار» دەمەكشi, بۇعان دەيiن جارىق كورگەن ەڭبەكتەرiڭiزدە تارقاتا جازعانىڭىزدى بiلەتiنبiز. دەگەنمەن مەرەكە كۇنگi اڭگiمە عوي، گازەتiمiزدiڭ وقىرماندارى ءۇشiن ەلباسى بايراعىنىڭ سيپاتتاماسىن جانە بiر بايانداپ بەرمەيسiز بە؟

- قازاقستان تاريحىندا العاش رەت مەملەكەت باسشىسىنىڭ بايراعى 1995 جىلعى 29 جەلتوقساندا دۇنيەگە كەلدi. ول - مەملەكەتتiڭ ەڭ جوعارى لاۋازىمدى تۇلعاسىنىڭ رەسمي ايىرىم بەلگiسi. ونىڭ سيپاتتاماسى ارنايى جارلىقتا ايقىندالعان. ەلباسى بايراعى - كوگiلدiر ءتۇستi تiكبۇرىش نىسانىنداعى جاقتارى ءۇشتiڭ ەكiسiنە سايكەس كەلەتiن كەزدەمە. تiكبۇرىشتىڭ ورتاسىندا قاناتتى بارىسقا مiنگەن، وڭ قولى جوعارى كوتەرiلگەن ساق ءداۋiرi جاس كوسەمiنiڭ تۇلعاسى بەدەرلەنگەن التىن شەڭبەر بار. بارىسقا مiنگەن ادامنىڭ قولىنا بiلەزiك كيگiزiلگەن، موينىنا گريۆنا مەن تۇمار تاعىلعان، باسىندا - ۇشى سۇيiرلەنگەن قالپاق. بارىس مiنگەن ادام مەن بارىستىڭ بەينەلەرi التىن تۇستەس. ودان تومەنiرەكتە قارلى تاۋ شىڭدارىنىڭ بەينەسi سالىنعان. كەزدەمە ءۇش جاعىنان التىن شاشاقپەن كومكەرiلگەن. بايراقتىڭ سابى قوشقار ءمۇيiز تۇرiندەگi سۋرەتتi قولا كەسكiندەمەمەن تۇيىقتالعان، وعان توگiلمەلi شاشاق بايلاۋلى. بايراقتىڭ سابىندا مەملەكەتتiك تiلدە ەلباسىنىڭ تەگi, اتى مەن اكەسiنiڭ اتى جانە ونىڭ سايلانعان ۋاقىتىن كورسەتەتiن ساندار ورنەكتەلiپ جازىلعان كۇمiس تەمiرشە بەكiتiلەدi.

بiز - باقىتتىمىز

- سiزشە، ەلتاڭبا، تۋ، ءانۇراننىڭ قوعامداعى ناسيحاتى، بۇلارعا دەگەن قۇرمەت كوڭiل تولارلىق پا؟ جاس بۋىننىڭ ساناسىنا ەلدiك رامiزدەردiڭ الدە دە نىق سiڭiرiلە ءتۇسۋi ءۇشiن نەندەي ۇسىنىس بiلدiرەر ەدiڭiز؟

- سوڭعى جىلدارى رامiزدەردiڭ قوعامدىق ناسيحاتىنا زور ءمان بەرiلۋدە. 4 ماۋسىمنىڭ مەملەكەتتiك رامiزدەر كۇنi رەتiندە جاريالانۋى - وسى باعىتتاعى اسا ۇلكەن قادام. بۇل - مەملەكەت ءۇشiن ايرىقشا اتاۋلى كۇن. مۇنى رامiزدەرگە عانا ەمەس، سول رامiزدەردiڭ يەسi ەلگە دەگەن قۇرمەت دەپ بiلۋiمiز كەرەك. ەلدiك نىشاندارىمىزدى ۇلىقتاۋدا اتقارىلار iس ءالi دە كوپ. راس، بالاباقشالاردا، مەكتەپتەردە كەڭiنەن ناسيحاتتالىپ جاتقانىنان حاباردارمىز. تيiستi وقۋلىقتار دا جارىق كورۋدە. مەملەكەتتiك حاتشى باسقاراتىن رەسپۋبليكالىق كوميسسيا دەڭگەيiندە كوپتەگەن شارۋا قولعا الىنۋدا. ماسەلەن، كوميسسيانىڭ سوڭعى وتىرىسىندا مەملەكەتتiك رامiزدەردiڭ اقمولا وبلىسىندا ناسيحاتتالۋى، قۇرمەتتەلۋi تۋراسىندا اتقارىلىپ جاتقان شارالار تۋرالى وبلىس اكiمi ەسەپ بەردi. الداعى ۋاقىتتا كوميسسيا ماڭعىستاۋ وبلىسى اكiمiنiڭ ەسەبiن تىڭداماق. ياعني، بۇل تۇستا مەن اتالعان القالى كەڭەستiڭ جۇمىسى بەلگiلi جۇيەگە تۇسكەنiن ايتقىم كەلiپ وتىر. رەسپۋبليكالىق كوميسسيانىڭ ءار وتىرىسىندا مەملەكەتتiك رامiزدەردiڭ ۇلىقتالۋىنا قاتىستى بiراز ۇسىنىس، پiكiرلەر بiلدiرiلەدi. كەيدە تiپتi ماسەلەنi قاتقىلداۋ قوياتىن جاعدايلار كەزدەسەدi.

مەملەكەتتiك رامiزدەر ءتۇر-ءتۇسiنiڭ ساقتالماۋى - ۇلكەن ماسەلە. تەگiندە، ەلiمiزدەگi قۇقىقتىق نەگiزدەرگە سايكەس بۇلاردىڭ جاسالۋى - ليتسەنزيالىق جۇمىس. بۇل iس - مەملەكەتتiك ستاندارتتاۋ كوميتەتiنiڭ باقىلاۋىندا.
قازiرگi تاڭدا قوعامدىق شارالار بارىسىنان ءانۇرانىمىز جالپىحالىقتىق ۇرانعا اينالعانىن اڭعارامىز. جۋىردا بiر حالىقارالىق جيىنعا كەلگەن ماسكەۋلiك قارىنداسىمىز، ءوزi عىلىم دوكتورى ەلiمiزدەگi ءتۇرلi ۇلت وكiلدەرi قولدارىن توسiنە قويىپ، ءانۇرانىمىزدى شىرقاعانىن كورگەندە قاتتى تولقىدى. سونداي تەبiرەنiستi ساتتە «مەن - باقىتتىمىن» دەي بەردi ول. ءانۇرانىمىزدىڭ قانشالىقتى ىقپالدى ەكەنiن وسى سىندى جايتتارعا قاراپ باعالاۋعا بولاتىن شىعار.

- رامiزتانۋشىلىقتىڭ نىسانى، وزiندiك ەرەكشەلiكتەرi, قيىنشىلىقتارى تۋرالى نە ايتار ەدiڭiز؟ بۇل سالا ءوز الدىنا بiر عىلىم رەتiندە قاراستىرىلۋعا تۇرا ما؟

- مەملەكەتتiك رامiزدەردi زەرتتەۋمەن تاريحتىڭ ءرامiزتانۋ سالاسى شۇعىلدانادى. بiزدە بۇرىن «ءرامiزتانۋ» عىلىمى بولعان ەمەس. بۇل عىلىمنىڭ باستى نىسانى - رامiزدەردiڭ قالىپتاسۋىن، ءار قۇرامداس بولiگiنiڭ ماعىناسىن جان-جاقتى زەردەلەۋ. ءرامiزتانۋدىڭ نىسانى رەتiندە ەلدiك مۇراتتاردىڭ ايىرىم بەلگiسiن بiلدiرەتiن بارلىق نىشان قارالادى. سولاردىڭ ساناتىنا مەملەكەتتiڭ تەڭگەسi دە كiرەدi. اقشا - ەلدiڭ ەكونوميكالىق قۋاتىنىڭ ولشەمi. وندا ەلتاڭبا بەدەرلەنەتiنi جانە بار.

جالپى، قازاق ءرامiزتانۋى دا قۇلاشىن كەڭگە جايا بەرەتiنiنە بەك سەنەمiن.

- «ەلتانىم»، «ەلتانۋ الiپپەسi» سىندى ەڭبەكتەر جازۋ بارىسىندا نىشانداردى ناقىشىنا كەلتiرە زەرتتەگەن شەتەلدiك تاجiريبەلەرمەن تانىستىڭىز با؟ وسى تۇرعىدا وزىق تۋىندى دەرلiك قانداي شىعارمالاردى اتاۋعا بولادى؟ جالپى، وركەنيەتتi ەلدەردiڭ رامiزگە دەگەن قۇرمەتi جونiندە بiرەر ءسوز...

- البەتتە، بۇل سالاداعى تاجiريبەنiڭ كوپشiلiگiمەن تانىستىق. بۇعان دەيiن تولىققاندى رامiزدەرiمiز بولماعان دەگەننiڭ وزiندە قازاقتىڭ ءتول تاريحىن مەيلiنشە جiتi شولىپ شىقتىق. سونىمەن قاتار ون شاقتى ەلدiڭ عالىمدارىمەن پiكiرلەسiپ، وسى سالاداعى تاجiريبەلەرiن مۇقيات زەردەلەدiك. زەرتتەۋ جۇرگiزگەن كەزدە بايلانىس ورناتقان كەي رامiزتانۋشىلارمەن ءالi كۇنگە دەيiن حات الماسىپ تۇرامىز. جۋىردا دوكتورلىق جۇمىسپەن اينالىسىپ جۇرگەن رەسەيلiك بiر عالىم حابارلاسىپ، مەنiڭ كiتاپتارىمدى قولىنا تۇسiرگiسi كەلەتiنiن بiلدiردi. «تiپتi اقىلى بولسا دا، تاۋىپ بەرسەڭiز. سiزدiڭ ەڭبەكتەرiڭiز جونiندە ينتەرنەتتەن ماعلۇمات العانبىز» دەپ تەلەفون شالدى. بۇل دەگەنiڭiز قازاق ءرامiزتانۋ عىلىمىمەن ساناسۋ دەپ قابىلداساق، اعاتتىق بولماس.
وركەنيەتتi ەل اتاۋلىنىڭ، بiرiنشi كەزەكتە، مادەنيەتi, يدەولوگيالىق بەرiكتiگi وركەنيەت بيiگiندە بولاتىنى تۇسiنiكتi. ولاردىڭ، اسiرەسە، مەملەكەتتiك رامiزدەردi سىيلاۋ مادەنيەتi تiپتەن بولەك: قۋانعاندا - ورلiكتiڭ، قينالعاندا - بiرلiكتiڭ نىشانى رەتiندە سەنەدi. ماسەلەن، اقش-تا ورىن العان 11 قىركۇيەك وقيعاسىنا توقتالايىق. مۇندا لاڭكەستiك اپات جاعدايىندا تۋعا دەگەن كوزقاراستى پايىمداۋ پروبلەمانىڭ باسقا قىرلارىن اشۋعا كومەكتەسكەندەي. سەبەبi بىلايعىدا بايقالىپ قالىپ جاتاتىن ەنجارلىقتان، بويكۇيەزدiكتەن بiردە-بiر تاپ سەزiلمەدi. ەلدە ۇلتتىق جالاۋشا iلiنبەگەن جەر قالمادى. ۇيلەر مەن كەڭسەلەردiڭ توبەلەرiندە، اۆتوكولiك اتاۋلىدا، تەرەزە بiتكەندi بويلاي، شام جانعان باعانالاردا، تەلەفون انتەننالارىندا، تiپتi جيھازدار مەن كiسi كيiمدەرiندە، ايتەۋiر قايدا بولسا دا، اقش-تىڭ «جۇلدىزدارى مەن اق-قىزىل جولاقتارى» تiگiلمەگەن، شانشىلماعان بوس جەر قالماۋعا اينالدى. ءالi ەسiمدە، سول جىلى قازان ايىنىڭ باسىندا وتكiزiلگەن الەۋمەتتiك زەرتتەۋ بارىسىندا امەريكالىقتاردىڭ 80 پايىزى ءوز ەلiنiڭ تۋىن كوتەرگەنiن، ونىڭ 63 پايىزى جالاۋدى ۇيلەرiندە iلiپ، 28 پايىزى اۆتوكولiكتەرiندە ورناتقانىن، 29 پايىزى ءوز كيiم-كەشەكتەرiنە قاداپ نەمەسە تiكتiرiپ العانىن ماقتانىشپەن ايتادى. 2000 جىلعى 11 قىركۇيەكتە «ۋوللمارت» امبەباپ دۇكەنiندە عانا 116 مىڭ جالاۋشا ساتىلىپ كەتكەن كورiنەدi. ارينە، كiمنiڭ نە ساتقانىن قۇردان-قۇر سانامالاپ وتىرماعانىمدى تۇسiنەرسiز. اڭگiمە - الەۋمەتتiك-پسيحولوگيالىق قۇبىلىستار استارىندا، قوعامدىق سانادا مەملەكەتتiك رامiزدەردiڭ الاتىن ورنى تۋرالى. وسى رەتتە امەريكالىق ايگiلi عالىم ساميۋەل حانتينگتون بىلاي دەپ «تامىرشىلىق تانىتقانى» بار: «جالاۋشالار امەريكالىقتاردىڭ ءوز ۇلتتىق سايكەستiگiنە قاتىستى تۇتاس ءارi قاسiرەتتi سەزiمiن وياتتى».

قاراساق، تۋ جىرتىلىپ قالىپتى

- كوشەدە كەلە جاتقاندا نەمەسە مەكەمە عيماراتتارىندا رامiزدەردi جiتi قاداعالاپ قاراۋ ادەتiڭiزدە بار شىعار؟ تالاپقا ساي قولدانىلىپ تۇرماعان جايتتاردا ەسكەرتۋ جاساعان جاعدايىڭىز بولدى ما؟

- دۇرىس ايتاسىز، ءوز باسىمىز رامiزدەردiڭ قولدانىلۋىنا وتانشىل ازامات رەتiندە عانا ەمەس، مامان رەتiندە دە ەرەكشە كوڭiل اۋدارىپ جۇرەمiز. بۇل تۇرعىدا ەكi ەسە جاۋاپكەرشiلiك سەزiنەتiندەيمiن. ەلدiك نىشاندارىمىزدىڭ تالاپقا ساي iلiنiپ تۇرماعانىن كورگەندە قاتتى قىنجىلاسىڭ. قايسىبiرiن ساناپ جاتاسىڭ، ەستە قالعان قىزىق وقيعانى ايتا كەتەيiن. 1998 جىلدىڭ مامىر ايى بولۋى كەرەك، تiلدەردi دامىتۋ دەپارتامەنتi ۇجىمى الماتىدان استاناعا كوشiپ كەلگەنبiز. ەلورداعا العاش قونىس اۋدارعان كۇندەر. جەڭگەڭ ەكەۋمiز الاڭمەن كەلە جاتساق، سول كەزدەگi پارلامەنت عيماراتىنىڭ توبەسiنە iلiنگەن تۋ جىرتىلىپ قالعانىن كوردiك. ءبiرتۇرلi بويىم تiتiركەنiپ، كەڭسەنiڭ كۇزەتشiسiنە جۇگiرە جونەلدiك. سونىمەن نە كەرەك، جىرتىق تۋ سول ساعاتىندا-اق اۋىستىرىلدى عوي.

جالپى، بiزدiڭ تۋدىڭ ءتۇسi استانانىڭ كۇن رايىندا التى ايعا دەيiن وڭبەي-سولماي تۇرا الادى. الماتىدا بۇل مەرزiم بiر جىلعا جەتۋi مۇمكiن. قازiر دۇنيە ءجۇزiنiڭ بارلىق مەملەكەتiندە ۇلت تۋى باستى رەسمي ءرامiز ءرولiن اتقارادى. ونىڭ سيپاتتاماسى ادەتتە كونستيتۋتسيادا نەمەسە باسقا زاڭداردا بەكiتiلەدi. تۋعا تاعزىم ەتiپ، ونىڭ قۇرمەتiنە وتشاشۋ اتۋ داستۇرگە اينالعان. وزگە مەملەكەت اۋماعىنا ەنگەن كەمەلەردiڭ تۇمسىعىنا ەكi ەلدiڭ تۋىن قاتار كوتەرۋ - سالت. تۋ ارقاشان تۋتۇعىردىڭ توبەسiنە دەيiن كوتەرiلۋi تيiس. ونى قيسايتۋ ازا تۇتۋدىڭ، تۋدىڭ جىعىلۋى - جەڭiلۋدiڭ بەلگiسi سانالادى.

- وسى تۇستا جانە بiر ساۋال وزiمەن-ءوزi سۇرانىپ تۇر. ەرتەدەگiلەر تۋدى نەمەسە بايراقتى كوتەرiپ ءجۇرۋدi ابىرويى اسقان ازاماتىنا جاۋاپتىلىقپەن تاپسىراتىن بولعان دەسەدi...

- سولاي. ەرتە زامانداردا «تۋبەگi» اتالعان رەسمي اتاق، جوعارى مارتەبەلi قىزمەت بولعان. مىسال ءۇشiن، جوڭعار جاۋگەرشiلiگiنە قارسى شايقاس الدىندا باس ءامiرشi بولىپ ابiلقايىر حان، ال تۋبەگiلiككە باس ساردار بوگەنباي باتىر سايلاندى. مۇنداي شەشiم ورداباسىداعى ۇلى جيىندا قابىلداناتىن. تۋبەگi تاعايىنداۋ سالتى بەرتiن كەزەڭگە دەيiن ساقتالدى. مىسالى، 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرiلiسi قاھارماندارىنىڭ بiرi امانگەلدi باتىر اسكەرiنiڭ تۋبەگiسi - قياقباي باتىر. وسى ءداستۇردi بۇگiنگi ومiرمەن ساباقتاستىرىپ كورەلiك. قازiرگi زاماندا وليمپيادا ويىندارىنا اسا ماڭىز بەرiلەتiنiن بiلەمiز. سول ويىنداردا جەڭiسكە جەتكەن سپورتشىنىڭ ەلiنiڭ ءانۇرانى وينالىپ، تۋى كوتەرiلەتiن كەرەمەت ءراسiم بار. ال وسىناۋ ايتۋلى باسەكەگە اتتانار كەزدە ەلiمiزدiڭ تۋىن ەلباسى ەرەكشە ءۇمiت كۇتتiرەتiن سپورتشىعا تابىس ەتەدi. مiنەكي - ايبىن شاقىرۋ، مiنەكي - بۇگiنگiنiڭ تۋبەگiلەرi.

- اعا، ءوزiڭiز رامiزتانۋمەن دەندەپ اينالىستىڭىز. شەتەلدiك ارiپتەستەرiڭiزبەن مامان رەتiندە بايلانىسىپ تۇراتىنىڭىزدى ايتىپ قالدىڭىز. سولاردىڭ اراسىنان ەلiمiزدiڭ رامiزدەرiنە قاتىستى ايتىلعان پiكiرلەر، ەرەكشە ەستە قالعانداي ساتتەر بولدى ما؟

- سوناۋ 1992 جىلدىڭ وزiندە بiزگە كەلگەن بiر حات جانىمدا جازىلىپ قالدى. سەبەبi ول ەلiمiزگە قاتىستى دا، رامiزدەرiمiزگە قاتىستى دا «كiم نە دەر ەكەن؟» دەپ جۇرگەن الاڭكوڭiل كەز ەدi عوي. سونداي كۇندەردiڭ بiرiندە بونن قالاسىنداعى دۇنيەجۇزiلiك ۆەكسيولوگيا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ر.كليمەش قازاق ەلiنە جولداعان حاتىندا بىلاي دەپتi: «مەملەكەتتiك تۋلارىڭىز وتە عاجاپ ەكەن. مەن ونى العاش رەت تەلەديداردان، بارسەلوناداعى وليمپيادالىق ويىنداردى تاماشالاۋ كەزiندە كوردiم». مۇنداي جىلى لەبiزدi سو كەزدە اقش، چەحوسلوۆاكيا، گەرمانيا، رەسەيدiڭ بەلگiلi ازاماتتارىنان دا العانىمىز ەسiمدە. ماماندار، اسiرەسە، ەلتاڭبامىزدىڭ الەمدiك تاجiريبەدە بۇرىن كەزدەسپەگەن وزگەشە بولمىسىنا تانتiلiك بiلدiردi. كليمەش مىرزانىڭ ىقىلاسىمەن مەملەكەتتiك رامiزدەرiمiز الەمدiك كاتالوگكە ەنگiزiلدi.

ەربولات قامەن

«استانا اقشامى» گازەتى