قازاقستان مۇنايعا باي مەملەكەت دەگەن ءسوزدى ءجيى ايتامىز. بۇل بۇگىندە اسىرە-پافوستى سوزگە اينالدى دەسەك تە، بۇلتارتپاس فاكتى! قازاقستان مۇنايعا باي مەملەكەت. سول سەكىلدى، كلاسسيكاعا اينالعان تاعى ءبىر ساۋال – مۇنايعا باي قازاقستاندا نەگە بەنزين قىمبات؟

راسىمەن-اۋ... ەلىمىزدە حالىق تۇتىناتىن بەنزيننىڭ باعاسى قىمبات ەكەنى راس. ماسەلەن، 2020 جىلدىڭ قاڭتار ايىنان باستاپ بەنزيننىڭ باعاسى ليترىنە 10 تەڭگەگە وسكەن. مۇنىڭ سەبەبىن قۇزىرلى بيلىك رەسەيدەگى باعامەن بايلانىستىرادى. باسقا دا ءتۇرلى بولجامدار ايتىلدى. ءبىز وسى ساۋالدى مۇناي-حيميا سالاسىنىڭ ناعىز مامانى عالىمجان جۋسانباەۆ مىرزادان سۇراپ كورگەن ەدىك.

سپيكەر تۋرالى از-كەم اقپارات:

عالىمجان ومارۇلى مۇناي-حيميا سالاسىندا 2005 جىلدان باستاپ قىزمەت ىستەگەن. سول جىلى «تەك- الماتى» جشس-ىندا، «قازاقستان تەمىر جولى» ۇك» اق مۇناي ونىمدەرىمەن جانە كومىرمەن قامتاماسىز ەتۋ ىسىمەن اينالىسقان.

«SAT Operating Aktau»  مۇناي-حيميا زاۋىتى جشس-ىندە باس ديرەكتور، «شىمكەنت مۇناي ونىمدەرى» اق كومپانياسىنىڭ باس ديرەكتورى قىزمەتتەرىن اتقارعان. 2010-2011 جىلدارى قازاقستان - يران ەلشىلىگىندە مۇناي-حيميا سالاسىمەن اينالىسقان. ەلشىنىڭ  ەكونوميكا بويsنشا ورىنباسارى بولعان. ال، 2011 جىلى مۇناي مەن مۇناي ونىمدەرىن ساقتاۋمەن اينالىساتىن «Petro Export» جشس-ىنا كەلگەن. اتالعان كومپانيادا كۇنى بۇگىنگە دەيىن كوممەرتسيالىق سۇراقتار بويىنشا، ديرەكتوردىڭ كەڭەسشىسى قىزمەتىن اتقارادى.

ىشكى نارىققا مۇناي جوق دەگەن وتىرىك ءسوز!

- عالىمجان ومارۇلى، قازىر ەلدىڭ كوكەيىندەگى ساۋال – بەنزين باعاسى نەگە قىمبات؟ قازاقستان مۇنايعا باي مەملەكەت بولسا، مۇناي وڭدەيتىن زاۋىتتار بولسا، سول مۇناي قازاقستاننىڭ ءوز نارىعىن قامتي الماي ما؟ باعا نەگە كۇن سايىن قىمباتتاپ جاتىر؟

- بۇل جەردە سپيتسيفيكالىق سۇراقتار بار. دۇرىس ايتاسىز، قازاقستاندا مۇناي كوپ جانە ارزان. ال، مۇناي وڭدەيتىن 3 زاۋىتىمىز بار. بىراق، قازىر نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ىشكى نارىققا مۇناي جوق دەگەندى ءجيى ايتادى. ول وتىرىك. ويتكەنى العاش مۇناي وندىرىلگەن جىلدارى ونىڭ كولەمى جىلىنا 60-70 ميلليون توننا عانا بولعان. مۇناي جانە مۇناي ونىمدەرى سول كەزدە ىشكى نارىقتا كوپ بولدى عوي؟..

ال، قازىر بىزدە جىلىنا 90 ميلليون توننا مۇناي وندىرىلەدى. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ول 120 ميلليون بولادى. بىرتە-بىرتە كوتەرىلىپ كەلەدى. سەبەبى قازىر تەحنولوگيا كۇشەيدى. شىن مانىندە ىشكى نارىقتا دا، سىرتقى نارىقتا دا مۇناي كوبەيىپ جاتىر.

ودان بولەك، مەملەكەتتىڭ كومەگى بار. مىسالى، ءسىزدىڭ مۇناي وندىرەتىن كەن ورنىڭىز بولسا، وعان ليتسەنزيا الىپ جاتقان كەزدە، مەملەكەت ءسىزدى 5 تەن 30 پايىزعا دەيىن ىشكى نارىققا مۇناي بەرۋگە مىندەتتەيدى.

(كورنەكىلىك سۋرەت. مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارى قايدا ورنالاسقان؟)

ال، مۇناي وڭدەيتىن ءۇش زاۋىتىمىز بار دەدىك. ولار كەڭەس كەزىندە سالىنعان زاۋىتتار. ول كەزدە قالاي بولدى؟..  ماسەلەن، ءبىر زاۋىتتىڭ جوسپارىن سۋرەتكە سالادى دا، بارلىق مەملەكەتتەر سول پلان بويىنشا سالادى. ەندى سول ۋاقىتتا سالىنعان زاۋىتتار قازىر بەلارۋسسيادا، رەسەيدە بار. ونداعى ءبىر زاۋىت جىلىنا 20-25 ملن. توننا مۇناي وڭدەيدى. ال، قازاقستاننىڭ زاۋىتتارى جىلىنا 4,5-5 ميلليون توننا مۇناي وڭدەيدى. نەگە ەكەنى تۇسىنىكسىز...

ەندى وسى ساۋالعا جاۋاپ بەرىپ كورسەك. مىسالى، قازىر ماشينالار گاز قولدانىپ ءجۇر. ول گاز ىشكى رىنوكتاعى نارىقتىق باعا. ياعني، مەملەكەت ىشكى رىنوكقا ارزان باعامەن بەرەدى، ونى جانارماي بەكەتتەرى ساتادى. بىراق، گاز قايدان شىعادى؟  قايدا ساتىلادى؟

مىسالى رەتىندە ايتايىق، اقتاۋداعى جانارماي بەكەتىندە گاز 50 تەڭگە بولسا، شىمكەنتتە 55 تەڭگە، الماتىدا 70 تەڭگە. دەمەك، قازاقستان بويىنشا ەڭ تومەنگى باعا 50 تەڭگە دەيىك. ەندەشە استانا مەن الماتىدا گاز باعاسى سايكەسىنشە 70 تەڭگە بولادى. ويتكەنى، 30 پايىز ايىرماشىلىق بار. بۇل 30 پايىز – تاسىمالداۋ ت.ب. شىعىندارىنا جاتادى. ول دەگەنىڭىز – اقتاۋدىڭ گازىن الماتىعا جەتكىزگەنشە اۋەلگى باعاعا 30 پايىز قوسىلادى دەگەن ءسوز.

ديزەلدىڭ باعاسىن تۇسىرسە  حالىق الماتى مەن استانادا ەمەس، اۋىلدا ءومىر سۇرەدى!

ال، بەنزين مەن ديزەلدى الىپ قاراڭىزشى. ول شىعىپ جاتقان جەرىندە دە، استانا مەن الماتىدا ءبىر باعادا. ماسەلەن، نۇر-سۇلتان مەن الماتىدا بەنزين 150 تەڭگە بولسا، ونىڭ 30 پايىزىن ەسەپتەگەندە باعا 100 تەڭگە بولادى. دەمەك، مۇناي وڭدەيتىن ءۇش ءوڭىر پاۆلودار، شىمكەنت، اتىراۋدا بەنزين 100 تەڭگە بولۋى كەرەك. ال، 30 % ديزەل شە؟

(كورنەكىلىك سۋرەت. اتىراۋ زاۋىتىنىڭ باعاسى مىسال رەتىندە الىندى)

قازىر اۋىلشارۋاشىلىعىنىڭ 70 پايىزى ديزەلدى تۇتىنادى. ەگەر ديزەلدىڭ باعاسى ءتۇسىپ كەتسە، حالىقتىڭ باسىم بولىگى الماتى مەن استانادا ەمەس، اۋىلدا ءومىر سۇرەدى. اۋىلشارۋاشىلىعى كوتەرىلەدى. ءسىز مىنا جەردەن شىعارا الماعان اقشاڭىزدى اۋىلشارۋاشىلىعىنان شىعارىپ الاسىز عوي. ايلىق بىردەي، بىراق، شىعىن از. بۇل ءبىرىنشى فاكتور.

ەكىنشى فاكتور – مۇنايدى وڭدەگەن كەزدە، مۇناي زاۋىتتارىنىڭ كەستەسىندە 10,2 %-تەن 20% -كە دەيىن «جوعالىم» دەگەن بولادى. «پوتەريا» دەيدى. ول قايدا كەتەدى؟

مۇنى جاي سوزبەن ءتۇسىندىرىپ بەرەيىن. مىسالى، مۇنايدى وڭدەگەن كەزدە، سول زاۋىتتىڭ كەستەسىندە 4% گاز بولادى. مۇنايدى قايناتقاندا 35-50 گرادۋسقا دەيىن گاز ۇشا باستايدى. ونى ۇستاۋ وتە قيىن. ارنايى مۇزداتقىشتارمەن ۇستايدى. ەگەر ءسىز سول 4 پايىز گازدى ۇستاپ قالساڭىز، قالعان 10,2-20 پايىز قايدا كەتەدى؟ 4 پايىز گازدى ۇستاعاندا، 10 پايىز مۇناي زاتىن ۇستاي الماۋ قيسىنعا سىيمايدى عوي؟..

ەندى ويلاپ كورىڭىزشى، ءبىر ايدا 500 مىڭ توننا مۇناي وڭدەلسە، ونىڭ 10 پايىزى 50 مىڭ توننا ەمەس پە؟ بۇل دەگەنىڭىز 1000 ۆاگون. ەگەر ول توگىلىپ قالسا نەمەسە اۋاعا ۇشىپ كەتسە، سول جەردەگى حالىق ۋلانىپ قالار ەدى عوي. مۇنىڭ ءبارى شىعىن ەمەس پە؟

ەگەر اي سايىن 100 مىڭ توننانىڭ اقشاسىن اينالىمعا تۇسىرسەڭىز، سودان ارى كەتسە مەملەكەتكە 20% «كپن» تولەيسىز (كورپوراتيۆنىي پودوحودنىي نالوگ). ەندى 50 مىڭ بولسا، ءسىز 10 مىڭىن مەملەكەتكە تولەيسىز، 40 مىڭى تازا سىزگە قالادى. 100 مىڭ بولسا، 20 مىڭى مەملەكەتكە، 80 مىڭى سىزگە قالادى. سودان كەيىن ءسىزدىڭ شىعىنىڭىز ازايادى عوي. سول ءبىزدىڭ جانارماي بەكەتتەرىندەگى بەنزيننىڭ باعاسىنا جاتپاي ما؟ ەندى ءبىز باعانا بەنزين باعاسىن 100 تەڭگەگە تۇسىرسەك، ەندى مىناۋ بويىنشا تاعى تومەندەتسەك، 70-80 تەڭگە بولادى ەمەس پە؟.. دەمەك، ازايادى.  ويتكەنى «كپن» تولەپ، زاڭدى تۇردە جۇرگىزسەڭىز، شىعىنىڭىز 10-اق پايىز.

بىزدە بەنزيننىڭ باعالارىن انتيمونوپوليالىق كوميتەت باقىلايدى. بىراق، مىنانداي بەيرەسمي شىعىندار بولعان كەزدە، ونى قالاي باقىلايدى؟ بۇل قارا اقشا!.

- بىزدە 10,2-20%-عا دەيىنگى «جوعالىم» بار دەلىك. ال الەمدىك ستاندارتتا بۇل قانشا؟

- الەمدىك ستاندارتتا بۇل ماكسيمۋم 0,5%.

بارلىق مۇنايدا بەنزين بولماۋى مۇمكىن، بىراق، ديزەل بولادى!

- جاڭاعى 1000 ۆاگون «جوعالىم» مۇناي قايدا كەتەدى، سوندا؟

- ىشكى رىنوكقا جىبەرەدى. ەندى ءسىزدىڭ سۇراپ وتىرعانىڭىز – بەنزيننىڭ باعاسى نەگە جوعارى؟ ديزەلدىڭ باعاسى نەگە قىمبات؟

ماسەلەن، بۇرىن بەنزين 150 تەڭگە تۇرسا، ديزەل ۇنەمى ەكى ەسە ارزان تۇرعان. ال، قازىر كەرىسىنشە ديزەل قىمبات. ديزەل قازىرگى باعامەن 70 تەڭگە. ويتكەنى، مۇنايدىڭ 92, 96, 98 ءبارىن قوسىپ قايناتقاندا وسى زاۋىتتىڭ كەستەسىمەن 28% بولادى. ال، ءبىر عانا ديزەل 30%. بارلىق مۇنايدا بەنزين بولماۋى مۇمكىن. بىراق، كەز-كەلگەن مۇنايدا ديزەل بار. جانە ديزەلدى الۋ وڭاي. ماسەلەن، مۇنايدان بەنزين شىعارۋ ءۇشىن ەكى رەت قايناتۋىڭىز كەرەك. ال، ديزەل بىردەن ديزەل بوپ شىعادى. ول وڭاي.

ەندى بىزدە وسى پاندەمياعا دەيىن ديزەل، بەنزيندى شەتەلگە شىعارۋعا شەكتەۋ بولدى. قازىر «سىرتتان بەنزين كىرگىزبەڭىزدەر، وزىمىزگە سىيماي جاتىر»، دەيدى. ال، نەگە وندا ديزەل سىيماي قالمايدى؟ ديزەل كوپ بوپ كەتسە، باعاسى ءتۇسىپ كەتپەي مە؟

سوسىن تاعى ءبىر ماسەلە. پەش مايىنىڭ «پوشليناسى» تومەن. ونى شەتەلگە شىعارۋعا تىيىم دا سالىنباعان. ءبىر قىزىعى ديزەل مەن پەش مايىنىڭ زاتى ۇقساس. سوندىقتان، بىزدە وندىرىلەتىن ديزەلدى پەش مايى دەپ تە شىعارۋعا ابدەن بولادى. بالكىم، بىزدەگى ديزەل تاپشىلىعىنا وسى سەبەپ تە اسەر ەتۋى مۇمكىن...

ماسەلەن، مەن 150 تەڭگەگە بەنزين قۇيۋعا قينالام. ال، 190 تەڭگەگە تراكتورعا ديزەل قۇياسىز. ول 5 ەسە كوپ جەيدى.

- مۇنى رەتتەۋدىڭ جولى قانداي؟

- ەندى مۇنى دۇرىستاۋدى تەك سالا ماماندارى بىلەدى. بۇكىل دۇنيەجۇزىندە «كپۋ» دەگەن نارسە بار. بۇل مۇناي بازالارىندا قويىلاتىن سچەتچيكتەر. قانشا توگىلدى، قانشا كەتتى كورىنىپ تۇرادى. سونى بىزدە ءبىر جىل بۇرىن الىپ تاستادى. ول تىكەلەي سالىق كوميتەتىنە، قارجى مينيسترلىگىنە مالىمەت بەرىپ تۇرادى. ەگەر سول «كپۋ-دى» قويسا، مىنا جوعالىمدار كورىنىپ قالادى. الدەقايدا ازايادى.

ال، بىزدە حالىق «كپۋ» قويۋ قىمبات دەپ شۋلادى. ءار جانارماي بەكەتى ءارى كەتسە اۋىلدى جەردە 10-20 ميلليون تەڭگە تۇرادى. ال، كپۋ 5 ميلليون تەڭگە تۇرادى. جاقسى، ونى جانارماي بەكەتتەرىنە قويماي-اق قويسىن. بىراق، مۇناي ساقتايتىن قويمالارعا مىندەتتى تۇردە قويعىزۋ كەرەك! سونداي باقىلاۋ بولسا، ءبارى توقتايدى. شىعىننىڭ ءبارى كىرىسكە جاتادى ءارى بەنزين مەن ديزەلدىڭ باعاسى تومەندەيدى.

- بىزدە «كپۋ-دىڭ» الىنعانىنا قانشا ۋاقىت بولدى؟

- «كپۋ-دى» ءبىزدىڭ ۇكىمەت قابىلداعان. ول بارلىق مەملەكەتتەردە بار. تەك قانا قازاقستاندا جوق-اۋ. بىزدە زاڭمەن كىرگىزىلدى. ول زاڭدى قابىلداۋ ءۇش جىلعا سوزىلدى. سوسىن بولمايدى، دەپ الىپ تاستادى. دۇرىسى، لوببيلىك توپتار العىزىپ تاستادى.

مىسالى، «كپۋ» ارى كەتسە 5-6 ميلليون تۇرادى. ال، قويما 500 ملن. تەڭگە تۇرادى. ەندى «كپۋ-دى» ساتىپ الۋدىڭ دا قاجەتى جوق. ولار ءبولىپ تولەۋگە بەرەدى. ايىنا اسىپ كەتسە 100 مىڭ تەڭگە تولەيسىز. بىلاي ايتقاندا «راسسروچكا» سياقتى. ال، وعان الدەبىر توپ  جانارماي بەكەتىندەگىلەردى ادەيى شۋلاتىپ، قويعىزبادى.

ەگەر وسى زاڭدىلىقتاردى ۇستاساق، بەنزيننىڭ باعاسىن ءتۇسىرۋ وتە وڭاي. ەكىنشىدەن، مۇناي قورىتام دەيتىندەر كوپ. ولار كىرەدى عوي. قازىر پاندەميا كەزىندە ەشقانداي شەكتەۋ جوق. ەرتەڭ كوروناۆيرۋس بىتكەن سوڭ، قايتادان «شىعارۋعا بولمايدى» دەگەن شەكتەۋ قويىلادى.

بەلورۋسيا مەن رەسەي جاقسى جۇمىس ىستەيدى

- وا نەمەسە تمد-دا مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىنىڭ قايسىسى بەلسەندى؟

- قازىر بەلورۋسيا مەن رەسەي جاقسى جۇمىس ىستەيدى. ماسەلەن، بەلورۋسيادا مۇناي جوق. بىراق، ولاردىڭ ءموز-دەرىن بۇرىن كەڭەس كەزىندە سالىپ كەتكەن. ولاردىڭ زاۋىتتارى باياعى ستاندارتپەن جىلىنا 25 ملن. توننا مۇناي وڭدەيدى. بىراق، قازىر بەلورۋسيا مۇنايدى تەك وزىنە عانا ەمەس، رەسەيدەن دە الىپ، ەۋروپاعا جىبەرەدى. ەۋروپاداعىلار بەنزيندى ەۋروپالىق ستاندارتپەن الادى. ءبىزدىڭ پايدالانىپ وتىرعانىمىز كەڭەس كەزىنىڭ ستاندارت. ال، بەلورۋسيا ول جاققا ەۋروپالىق ستاندارتپەن جىبەرەدى. سول ءۇشىن ولار مودەرنيزاتسيا ىستەدى دە، قازىر 13-15 ملن. توننا جينالادى، ءبىر زاۆود اۋدارىم جاسايدى.

ال، ەۋروپالىق ستاندارت بىزگە سايكەس كەلمەيدى. ءبىزدىڭ كوپ دۇنيە باياعى ستاندارتتارمەن قالىپ كەتكەن. مىسالى، ءوزىم جاقسى بىلەتىن اتىراۋ زاۆودىن الايىق. قالانىڭ ورتاسىندا تۇر. سوعىس كەزىندە سالىنعان. سول كەزدە زاۋىت جىلىنا 7 ملن. توننا مۇناي وڭدەگەن. ال، جوعالىمى 3 پايىز بولعان. ارينە ول كەزدە گازدى ۇستايتىن جاڭا تەحنولوگيا بولعان جوق. سودان بەرى ءبىراز مودەرنيزاتسيا ءوتتى. قازىر اتىراۋدىڭ زاۋىتى 4,5-5 ملن. توننا مۇناي شىعارادى. ال، جوعالىم 10-20 پايىز.

قازىر ونى زاڭمەن ىستەۋ ءتيىمدى. ارى كەتسە 20 پايىز «كپن» تولەيسىز، بولدى! قوسىمشا قۇن سالىعى (ندس) قايتارىلادى. بارلىق تەحنولوگيا بار. مۇنى تومەندەگىلەر بىلەمىز، ال، جوعارىداعىلار بىلمەيتىن شىعار.

ماسەلەن، قازاقستاندا سوڭعى مودەرنيزاتسيا بويىنشا ءار زاۋىتتا 2,5 ملرد. دوللار. مازۋت، بەنزين الادى. مازۋت دەگەن - ەڭ تومەنگى قالدىقتان بەنزين شىعارۋ. ول ءبىزدىڭ قازاقستانعا ءتيىمدى ەمەس. ويتكەنى ءبىزدىڭ مۇناي ىشكى نارىقتا مازۋتتان ارزان تۇرادى. ودان دا مۇنايدىڭ كولەمىن كوبەيتۋ كەرەك قوي؟.. جاڭاعى 10-20 پايىز جوعالىمداردى جويمايمىز با؟ سوندا  ءبىزدىڭ زاۋىتتارىڭىز پايدا كورسەتەدى. ودان كەيىن قىزىعۋشىلىق پايدا بولادى عوي.

- بىزدە 3 ءموز بار دەدىك. قازىر سولارعا شەت ەلدەن سۇرانىس بار ما؟

- رەسەيدەن وڭدەۋگە مۇناي كەلەدى. ويتكەنى ول جاقتا قىمبات. بىراق قازىر جابىق تۇر. پاۆلودار زاۋىتى قازاقستاننىڭ مۇنايىن رەسەيمەن اۋىستىرادى. ءار زاۋىتتىڭ سپەتسيفيكالىق جۇمىستارى بار. ماسەلەن، پاۆلودار زاۋىتى مۇنايدى تەك ترۋبامەن رەسەيدەن الادى. باياعى كەڭەس كەزىندە سالىپ كەتكەن. ۆاگونمەن توگە المايدى. سول ءۇشىن ار جاقتان ترۋبامەن كەلەدى، مىنا جاقتان ترۋبامەن باسقا مۇناي كەلىپ اۋىسادى. ءبارىبىر پاۆلودارعا كەلىپ جاتقان مۇنايدىڭ باعاسى ءبىزدىڭ قازاقستانعا ىشكى رىنوكتىڭ باعاسى بولىپ ەسەپتەلەدى. ويتكەنى ول كولەمىنە قاراي بەرىلەدى.

قىتاي مۇناي-حيميا سالاسىندا الەمدە ءبىرىنشى!

- ءبىز بۇرىن «قازاقستان مۇنايىنا كىمدەر قوجالىق ەتىپ وتىر؟»  دەگەندى جازعانبىز. سوندا بايقاعانىمىز، 40-50 پايىز كومپانيالاردىڭ يەلەرى قىتاي ازاماتتارى. بۇل سالادا قىتاي كانىگى مامان با؟

- قىتاي وتە جاقسى مامان. ءتىپتى مۇناي-حيميا سالاسىندا ولار الەمدە ءبىرىنشى دەپ ايتا الامىن. بۇكىل دۇنيە ءجۇزى بويىنشا بارلىق زاۋىتتاردى قىتايلار سالادى. ءسىز ويلاماڭىز، قىتاي ءوزى سالادى ەكەن دەپ. قىتاي امەريكانىڭ، ەۋروپانىڭ ليتسەنزياسى ارقىلى، سولاردىڭ پارامەترىمەن سالادى. ول ليتسەنزيا وتە قىمبات تۇرادى. مىسالى، قىتاي بىزگە كەلىپ ءبىر زاۋىت سالسا، ەگەر ول وسىنشا سۋمما تۇرادى دەسەك، سونىڭ جارتىسىن ليتسەنزيا ءۇشىن امەريكاعا، ەۋروپاعا تولەيدى. ويتكەنى ولاردىڭ پرودۋكتسياسىن ليتسەنزياسى بولماسا، شەت ەل المايدى. سوندىقتان قىتايدان قورقا بەرۋدىڭ قاجەتى جوق.

- بىزگە مۇناي-حيميا سالاسىندا ەكى ءىرى كورشىمىزدىڭ قايسىسىمەن بايلانىستى ارتتىرعان ءتيىمدى؟

- بارلىق تەحنيكا مەن تەحنولوگيا قىتايدا ەمەس پە؟ رەسەي بىزگە زاۋىت سالا المايدى. ەگەر ءبىز مۇناي-حيميا زاۋىتىن سالاتىن بولساق، ونى رەسەيمەن ەمەس، كورەيامەن، قىتايمەن سالامىز. قازىر سولاي بوپ جاتىر. رەسەي ءوزى سالعىسى كەلسە دە، جابدىقتاردى كورەيادان، قىتايدان الىپ كەلەدى.

- ءبىزدىڭ حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگىندە رۋسوفوبيا جانە قىتايفوبيا بار. مىسالى، قىتايدىڭ 51 زاۋىتى كەلىپتى دەگەندە، جۇرتتار شۋلاپ شىقتى. مۇنىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟

- ەگەر قىتاي وسى سالادا مامان بولسا، ول جەردە فوبيا بولماۋ كەرەك، ونى پايدالانۋ كەرەك. ءوزىم قىتايدىڭ 10 قالاسىندا بولدىم. زاۋىتتارىن كوردىم. ءبارى امەريكالىق، ەۋروپالىق ليتسەنزيالارمەن سالىنعان. زاۋىتتارىنىڭ ىشىنە كىرسەڭىز ءبىزدىڭ قالالاردان تازا. ىشىندە ادام جوق، ءبارى كومپيۋتەرلەنگەن.

سوسىن يراندا بولدىم. وندا دا زاۋىتتاردى قىتايلار سالادى. امەريكا مەن رەسەيدە، ەۋروپادا دا سولاي. سوندىقتان قىتايلاردان قورقا بەرۋدىڭ قاجەتى جوق.

- بىزدە تۇتىنۋشىلىق تۋارلاردىڭ باعاسىنىڭ قىمباتتاۋى دوللار باعامىمەن ولشەنەدى. مۇنى رەتتەۋدىڭ جولى بار ما؟

- ەگەر مىنا ءادىستى قولدانساق، دوللاردىڭ باعاسى ءتۇسىپ كەتەدى. ماسەلەن، ديزەلدىڭ باعاسى تۇسسە، ول اۋىلشارۋاشىلىعىنا كەتەدى عوي. ودان شىققان زاتتى ەكسپورتقا ساتاسىز. ەكسپورتتان دوللار كىرمەي مە؟ دەمەك، دوللار كوبەيەدى. ول كوبەيسە، باعاسى تۇسەدى. ال، ونىڭ ءتيىمدى تۇسى – اۋىلشارۋاشىلىعى سالاسى كوتەرىلەدى. ال، بىزدە ونىمەن اينالىسۋعا مۇمكىندىك كوپ قوي... مەن دە سونىمەن اينالىسار ەدىم.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت! الداعى ۋاقىتتا وسى تاقىرىپتا تاعى دا اڭگىمەلەسە جاتارمىز دەپ سەنەمىز...

-سىزدەرگە دە راحمەت!

دايىنداعان نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz