(«قىلمىس» شەت تىلگە اۋدارىلسا، نوبەل سىيلىعىنا ۇمىتكەر رومان وسى بولار ەدى)

قازىرگى كەزدە قازاق قالامگەرلەرى تۋرالى ءسوز بولىپ «قىلمىس» دەسە، جازۋشى قاجىعۇمار شابدانۇلى، ال «قاجىعۇمار شابدانۇلى» دەسە، «قىلمىس» رومانى ەسكە ورالاتىنى انىق. 2002 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنىڭ سوڭعى مەزگىلى بولاتىن، مەن «جاس الاش» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى جۇسىپبەك قورعاسبەكوۆتى ادەيى ىزدەپ بارىپ جولىقتىم، ماقساتىم – باسقا ەمەس، جازۋشى قاجىعۇماردىڭ «قىلمىس» رومانىنان «جاس الاشقا» ءۇزىندى بەرۋىن ايتۋ ءۇشىن بارعان بولاتىنمىن. امان-ەسەندىكتەن كەيىن، ودان:

– ءسىز قىتايدا تۇرمەدە جاتىپ «قىلمىس» دەگەن رومان جازعان جازۋشى قاجىعۇمار شابدان دەگەن جازۋشىنى بىلەسىز بە؟، – دەپ سۇرادىم. ول ويلانباستان:

– نەگە بىلمەيمىن، بىلەمىن. جاقىندا قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسى ول كىسىگە حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىن بەرگەن جوق پا؟ – دەدى.

– وندا قاجىعۇماردىڭ اتى شۋلى «قىلمىس» رومانىن وقىعان بولدىڭىز عوي؟ – دەدىم. ول:

– قايدان وقيىن، ول رومان ءبىزدىڭ قولىمىزعا ءالى جەتكەن جوق قوي. بولسا ارينە وقىپ شىعار ەدىم، ول رومان كوپتەن بەرى بىزگە تاڭسىق بولىپ ءجۇر، – دەدى.

– قازىر مەندە جازۋشى قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «قىلمىس» رومانىنىڭ شىڭجاڭدا شىققان ەكى كىتابى بار، مۇمكىن بولسا وسى كىتاپتان «جاس الاشقا» ءۇزىندى بەرىڭىز. جۇرتتىڭ بۇل روماندى الىستان بوسقا اڭساپ جۇرگەنىنەن نە پايدا؟ جاقسىنى كورۋگە اسىق دەگەن عوي، – دەدىم ءسوزىمنىڭ سوڭىن ازىلگە اينالدىرىپ. ج.قورعاسبەكوۆ:

– «قىلمىس» مەندە بار دەدىڭ بە، شىن ايتىپ وتىرسىڭ با؟ – دەدى تاڭدانىپ.

– ءيا، تولىق بولماسا دا، العاشقى ەكى كىتابى بار، – دەدىم. ول:

 – مىناۋىڭ كەرەمەت جاڭالىق قوي، سەن بىزگە دايىنداپ اكەلسەڭشى، ءبىز گازەتكە ءۇزىندى بەرەلىك، – دەدى، بالاشا قۋانىپ.

– وسىنى ايتايىن دەپ ءسىزدى ادەيى ىزدەپ كەلگەن جايىم بار، گازەتكە ءۇزىندى  بەرسەڭىز كەرەمەت بولار ەدى. بىراق قازىر مەندە كومپيۋتەر جوق، مۇمكىن بولسا رەداكتسياعا كەلىپ توتە جازۋدان وقىپ بەرەيىن، قىز-جىگىتتەرىڭىزدىڭ بىرىنە ايتىڭىز، ماعان كومەكتەسسىن، – دەدىم.

ول وڭ جاعىندا تۇرعان تەلەفون تۇتقاسىن كوتەرىپ، ءنومىرىن تەرىپ، – الاۋ، جاناربەك بار ما؟ بار بولسا ماعان كەلىپ كەتسىنشى، – دەدى. كوپ ۇزاماي جۋرناليست جاناربەك ءاشىمجان ءبىز وتىرعان بولمەگە كىرىپ كەلىپ، ماعان قول بەرىپ امانداستى دا، – جۇكە، مەنى قانداي شارۋمەن شاقىردىڭىز؟ – دەدى. ج.قورعاسبەكوۆ: 

– كەل، وتىر. سەن ءالىمجاندى بۇرىن تانۋشى ما ەدىڭ، – دەدى. ول:

– نەگە تانىمايمىن، تانيمىن عوي، – دەپ كۇلدى دە مەنىڭ قارسى الدىمداعى ورىندىققا كەلىپ جايعاستى. ج.قورعاسبەكوۆ وعان قاراپ:

– سەنى شاقىرعان سەبەبىم، ءالىمجاننىڭ قولىندا قىتايداعى كلاسسيك جازۋشى قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «قىلمىس» رومانى بار ەكەن. سول روماننان گازەتكە ءۇزىندى بەرەلىك دەپ كەلىسىپ وتىرمىز. سەن ءالىمجاننان ءبىر شاعىن سۇحبات ال، ودان كەيىن روماننىڭ ءۇزىندىسىن توتە جازۋدان كيريلليتساعا اۋدارعاندا سەن كومپيۋتەرمەن ەلەكتروندىق نۇسقاسىن دايىنداۋعا كومەكتەس، – دەدى.

وسى كەزدەسۋدەن كەيىن ج.قورعاسبەكوۆتىڭ تاپسىرماسىمەن ج.ءاشىمجان مەنەن سۇحبات الدى، «قىلمىس» رومانىنىڭ ەكىنشى كىتابىنان ءبىز دايىنداعان «الا بۇلىك» (No 52-53, 4 مامىر، 2002 ج), «مەنينگيت» (No 57, مامىر، 2002 ج.) دەگەن ەكى ءۇزىندى «جاس الاشقا» ارت-ارتىنان جاريالاندى. وقىرماندار جىلى قابىلدادى. مۇمكىن بولسا «قىلمىستىڭ» ءبىرىنشى كىتابىنان باستاپ تۇگەل گازەتكە بەرىپ وتىرساڭدار جاقسى بولار ەدى» دەپ ءوتىنىش ايتقان وقىرماندار دا بولدى... ونداي مۇمكىندىك بىزە قايدان بولسىن.

سول كەزدەگى مەن «جاس الاشقا» بەرگەن شاعىن سۇحباتتا ءبۇي دەگەن ەدىم:

جات جەردە جانىن جالداپ ءجۇرىپ ءبىر ەگەي تۋىندى تۋدىرعان قاجىعۇماردىڭ تاعدىرى كوبىمىزگە بەلگىلى. تاس قاپاستا جارتى ءومىرىن وتكىزگەن جازۋشى تۋرالى قازاق قالامگەرلەرى دە از دابىل قاققان جوق. دابىل ناتيجە بەرىپ، قاجەكەڭ تامۇقتى تاستاپ شىقتى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىن يەلەندى. ەندى قالىڭ وقىرماندار دا «جازۋشىنى وسىنشا سارساڭعا سالعان قانداي شىعارما؟» دەگەن وي تۋى ابدەن مۇمكىن. وسىعان وراي قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ IV تومدىق «قىلمىس» رومانىنان ءۇزىندى بەرۋدى ءجون سانادىق.

توتە جازۋدان كيريلليتسا قارپىنە دايىنداپ بەرگەن قۇلجا قالاسىنداعى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتىڭ قىتاي ءتىلى جانە ادەبيەتى فاكۋلتەتىنىڭ تۇلەگى ءالىمجان ءاشىمۇلىنان دا ءبىر اۋىز پىكىر:

– بەلگىلى جازۋشى قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ ءتورت تومدىق «قىلمىس» رومانىنىڭ I-II تومى قحر-دىڭ ءۇرىمجى قالاسىنداعى شىڭجاڭ حالىق باسپاسىندا جارىق كوردى. ءار تومى 20 مىڭ دانامەن تارادى. قولدان-قولعا ءوتىپ وقىلعان تۋىندى ەدى. باسىنان قۋعىننىڭ قۇرىعى ارىلماعان جازۋشى قاجىعۇمار شابدانۇلى بۇل كىتابىن 1979 جىلى مامىردا تارىم ەڭبەكپەن تۇزەتۋ لاگەرىنەن اقتالىپ شىققاننان كەيىن دەن قويىپ جازدى. ءبىرىنشى كىتابى 1985 جىلى، ال ەكىنشى كىتابى 1986 جىلى قاڭتاردا جارىق كورەدى. روماننىڭ وقيعاسى كۇردەلى. ءبىر اۋىز سوزبەن ايتقاندا الەم ادەبيەتىندە جوق وزگەشە ءستيلى مەن دارالىعىمەن ايگىلى شىعارما بولارى اقيقات.

– قالعان ەكى تومنىڭ تاعدىرى قالاي بولدى؟

– وكىنىشكە وراي، سوڭعى ەكى كىتابى باسپادا دايىندالىپ بولىپ، ەندى وقىرمانىنا جول تاتار كەزىندە جازۋشى جانە قۋعىن كورىپ، قولىنا كىسەن سالىنادى. ءسويتىپ، كىتاپتىڭ قالعان تومى سول بويى جارىق كورمەي قالادى. بۇل 1986 جىلدىڭ ءساۋىر ايى بولاتىن، مەن سول كەزدە ينستيتۋتتىڭ ءىىى كۋرسىندا وقىپ جۇرگەن كەزىم ەدى. بىزگە «قازاق ادەبيەتى تاريحىنان» لەكتسيا وقيتىن اعايىمىز: «جازۋشى قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا توقتالمايمىز، سەبەبى، ول سوۆەت تىڭشىسى بولىپ شىقتى»، – دەدى. ءوزىمىز ءسۇيىپ وقيتىن جازۋشىنىڭ الگىدەي كۇيگە قايتا ءتۇسۋى ءبىزدىڭ جانىمىزدى ايازداي قارىدى. سودان كوپ ۇزاماي جازۋشى قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «شەتەل جانسىزى» دەگەن قىلمىس تاعىلىپ، تاعى 15 جىلعا سوتتالعانىن ەستىدىك. بۇرىن تاراپ كەتكەن كىتاپتارى مۇمكىنشىلىگىنە قاراي قايتا جينالىپ الىندى. باسقالار نە ىستەگەنىن بىلمەيمىن، بىراق مەن قولىمدا بار ءۇش كىتاپتى تىعىپ ساقتاپ قالعان ەدىم.

– «قاۋىپتى كىتاپتى» ەلگە قالاي الىپ كەلدىڭىز؟

– مەن 1992 جىلى اتا-انام جانە تۋىس-تۋعاندارىممەن اتامەكەنگە كوشىپ كەلگەندە «كەدەننەن كىتاپ وتكىزبەيدى» دەگەنگە دە قاراماي، «قىلمىتىڭ» I-II كىتابىن جانقالتاما سالىپ وتكەنمىن. الەم ادەبيەتىنەن وزىندىك ورىن الا الاتىن وسىنداي روماندى قاشانعا دەيىن تىعىپ وقيمىز. قاشانعا دەيىن بۇگەجەكتەپ، جاسقانشاقتاي بەرەمىز؟! 

سوندىقتان اسىعا، ساعىنا كۇتكەن وقىرمانىمەن قاۋىشسىن دەگەن ماقساتپەن «جاس الاشقا» روماننىڭ ەكىنشى كىتابىنىڭ «الا بۇلىك» ءبولىمىن ۇسىندىم.

                              *                     *                       *

وسى ارالىقتا مەن جاقسى تانيتىن ءبىر قالامگەر اعام جازۋشى قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «قىلمىس» رومانىنىڭ قولجازباسىن ەكى ءبولىپ شەشەسىنىڭ جانە ءوزىنىڭ بەلىنە بايلاپ كەدەننەن وتكىزىپ، ەلگە امان-ەسەن الىپ كەلىپتى. بۇل ناعىز ەڭبەك، ناعىز ەرلىك قوي. اتى اڭىزعا اينالعان جازۋشىنىڭ 6 تومدىق رومانىنىڭ ءبىرىنشى كىتابى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ «اتاجۇرت» باسپاسىنان 2005 جىلدىڭ سوڭىندا جارىق كورەدى. اتالعان روماننىڭ شىعۋىنا دەمەۋشىلىك كورسەتكەن "فۋد ماستەر" كومپانياسىنڭ ديرەكتورى ساكەن سەيفۋللين مىرزا ەكەن.

وسىدان ءبىر جىل بۇرىن 2004 جىلى جازۋشىنىڭ «پانا» رومانى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ «اتاجۇرت» باسپاسىنان باسىلىپ شىققان بولاتىن. بۇل رومان شىڭجاڭداعى ۇلت ازاتتىق كۇرەستىڭ قاھارمانى زۇقا باتىر ءومىرىن ارقاۋ ەتكەن شىعارما. وسى ەكى كىتاپتىڭ تۇساۋى كەسىلگەندە مەن ەلارالىق «قازاق ەلى» گازەتىنە (No1-2, 12 قاڭتار، 2006 جىلى) مىنانداي جاڭالىق جازعان ەدىم:

«وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا ادەبيەتشىلەر ۇيىندە قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ باسقارماسى مەن دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن قازاقستان جازۋشىلارى، تىپتەن الەم جازۋشىلارى ومىرىندە تۇڭعىش رەت كەزدەسكەن تاريحي وقيعا ءوتتى. تۇڭعىش رەت دەپ وتىرعانىمىز – كوزى ءتىرى جازۋشىنىڭ 80 جىلدىق مەرەي تويىنا ورايلاستىرىپ وتكىزگەن تويعا دا، دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى جانىنداعى «اتاجۇرت» باسپاسىنان جارىق كورگەن ءبىر تومدىق «پانا» مەن 6 تومدىق «قىلمىس» رومانىنىڭ ءبىرىنشى كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرىنە دە ءوزىنىڭ قاتىسا الماۋى. ول – كىم دەيسىز عوي. ول – عۇمىرىنىڭ 40 جىلىن تۇرمەدە وتكىزىپ، «قىلمىس» دەگەن 6 تومدىق كوركەم شىعارماسىن تۇرمەدە باستاپ جازىپ، تۇرمەدە كىندىگىن كەسكەن كلاسسيك جازۋشى قاجىعۇمار شابدانۇلى. اتالعان كىتاپتاردىڭ باسىلىپ شىعۋىنا مۇرىندىق بولعان «فۋد ماستەر» كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى ساكەن سەيفۋللين مىرزا ەكەن. ازامات دەپ وسىنى ايت. ال توتە جازۋدان كيريلليتساعا اۋدارىپ كوشىرگەن بەلگىلى اقىن جاركەن بودەش بولسا، رەداكتورى تىلەك داۋلەتوۆ.

بۇل كەشكە جازۋشىنىڭ ءوزى قاتىسا الماعانىمەن، شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ۇرجار اۋدانىندا تۇراتىن 86 جاستاعى اعاسى مەن جازۋشىنىڭ قىزى ارنايى كەلىپتى. بۇعان دا شۇكىر دەدىك. الاشتىڭ ازاماتى قاجىعۇماردىڭ مەرەيتويىنا قاتىسىپ، العاش ءسوز العان قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ توراعاسى نۇرلان ورازالين مىرزا: «قاجەكەڭدى بىلمەيتىن قازاق كەم دە كەم شىعار. ول كىسى تۋرالى بايانداما جاساۋدىڭ ءوزى ارتىق. مەن ول كىسىنى قاپاستا جاتقان ارىستانعا بالار ەدىم»، – دەدى. ول ق.شابدانۇلىن ەلگە الدىرۋ ءۇشىن قىتايدىڭ قۇزىرلى ورگاندارىنا تالاي رەت حات جازعانىن، ودان ناتيجە بولماعاندىعىن ايتتى. ءبىز بىراق ازاماتىن قۇرمەتتەپ قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ 2001 جىلى ق.شابدانۇلىنا حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىن بەرگەنىن بىلەمىز. ودان كەيىن ءسوز العان دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى تالعات ماماشوۆ مىرزا: «قازاق ينتەللەيگەنتسياسى شەتەلدەردە دە بار ەكەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. سونىڭ ءبىر وكىلى – قاجەكەڭ»، – دەدى.

كەشكە قاجەكەڭدى كورگەندەر مەن بىرگە جۇرگەندەر ەستەلىكتەر ايتتى. جازۋشىنىڭ جەرلەس، كۇيشى ءىنىسى ەركىن ەرگەنۇلى ن.تىلەنديەۆتىڭ ءبىر كۇيىن شەرتتى. ەندىگى ماقسات تا، مىندەت تە – جازۋشى قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ ەلگە امان-ەسەن تەزدەتىپ ورالۋى. لايىم سوعان جەتكىزسىن».

اراعا ءۇش جىل سالعاننان كەيىن 2009 جىلى قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ التى تومدىق «قىلمىس» رومانىنى قازاقستاندا تولىق باسىلىپ شىقتى. تۇرمەدەن شىققاننان كەيىن ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن قىتاي بيلىگى ونى ۇيقاماقتا ۇستايدى. قاجىعۇمار شابدانۇلى قاماۋدا وتىرعان كەزدە لوندون قالاسىندا «Amnesty International» ادام قۇقىعىن قورعاۋ ۇيىمى ونى «ار-وجدان تۇتقىنى» دەپ تانىپ، قىتايدىڭ قۇزىرلى ورگاندارىنا ول كىسىگە بايلانىستى ءادىل تەرگەۋ مەن اشىق سوت جۇرگىزۋىن جۇيەلى تۇردە تالاپ ەتكەن. بىراق ونى تىڭداعان قىتاي بيلىگى بولمادى.

قارت قالامگەر ءوزىنىڭ كىندىك قانى تامعان جەرى، تاريحي وتانى – قازاقستانعا ورالۋ ارمانىن ايتىپ، 2006 جىلى قازاقستان پرەزيدەنتىنە حات تا جولداعان. ارادا بىرنەشە جىل وتكەندە تاعى حات جازدى. تاعى دا بۇل ارمانى ورىندالماي، قازاق قالامگەرى اقتىق دەمى ۇزىلگەنشە تۋعان جەرگە جەتۋدى اڭساپ ءوتتى. 

ازاتتىق راديوسىنىڭ تىلشىسىنە قاجىعۇمار شابدانۇلى تۋرالى قىسقاشا ەستەلىك ايتقان جازۋشىسى قابدەش ءجۇمادىلوۆ: «قاجىعۇمار شابدانۇلى قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ اتىنا ەلگە ورالعىسى كەلەتىنىن ايتىپ ەكى مارتە ءوتىنىش جازعانىن» ايتىپ بۇل دەرەكتى ودان سايىن راستاي تۇسەدى. ول حاتىندا: «مەنىڭ توركىنىم دە، يەم دە، ارت جاقتاعى ىزدەۋشىم دە – سەندەر. بار تىلەگىم – تۋعان جەرگە جەتىپ جىعىلۋ، توپىراق بۇيىرسا دەگەن ارمان. 12 تومداي جازبالارىمدى كوشىرىپ، بۋىپ-ءتۇيىپ وتىرمىن. كەيىنگى ۇرپاقتىڭ قولىنا تيگىزسەم»، – دەۋشى ەدى. پرەزيدەنتتىڭ اپپاراتىنا دا جولداعانبىز، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە دە شىققان. بىراق، ەشكىم قول ۇشىن بەرگەن جوق... اشەيىندە ابىرويىمىز اسقاق، دۇنيە بىزبەن ساناسادى دەيمىز. بىراق، ءبىر جازۋشىنى قۇتقارۋعا جەتپەدى عوي دارمەنىمىز»، – دەپتى («قىتايدا ءۇي قاماقتا وتىرىپ قاجىعۇمار شابدانۇلى دۇنيەدەن ءوتتى»، ازاتتىق راديوسى سايتى، 15 اقپان 2011 جىلى) جازۋشى ازاتتىق راديوسىنا بەرگەن سۇحباتىندا.

دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ «اتاجۇرت» باسپاسىنان ەكى مىڭ دانامەن جارىق كورگەن قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «قىلمىس» رومانىن 2010 جىلى قاڭتار ايىندا مادەني ساياسات جانە ونەرتانۋ ينستيتۋتى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىنا ۇسىنعان، بىراق سىيلىق تاعايىندايتىن كوميسسيا «بۇل شىعارمانىڭ قازاقستانعا ەش قاتىسى جوق» دەگەندى كولدەنەڭ تارتىپ، ونى تىزىمىنەن الىپ تاستايدى. ۇزىنقۇلاقتاردىڭ ايتۋىنا سەنسەك، سول جىلى مەملەكەتتىك سىيلىققا قازاقستان پرەزيدەنتى مەن استانا قالاسىن ماداقتاعان شىعارمالار لايىقتى دەپ تانىلىپتى-مىس.

ال، جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ رەسپۋبليكالىق «ءۇش قوڭىر» (2010 جىلى) گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ 6 تومدىق قىلمىس رومانىنىڭ مەملەكەتتىك سىيلىققا ىلىنبەي قالعان سەبەبىنە بىلاي ءۋاج ايتىپتى: «شىنىن ايتسام، بۇل مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىناتىنداي سوقتالدى شىعارما ەمەس. اشۋ-ىزامەن جازىلعان ۇزىن سونار ماقالا سياقتى. ەكىنشىدەن، ول ءالى اياقتالماعان. ال مەملەكەتتىك سىيلىق الاتىن شىعارما «الاساپىراننان» ارتىق بولماسا، كەم بولماۋى ءتيىس».

مەن قىتايدان كەلگەن جازۋشى قاجىعۇماردىڭ جەرلەس ءىنىسى، اقىن-جازۋشى سەرىك قاپشىقبايۇلىمەن وتكىزگەن سۇحباتىمنىڭ بىرىندە جازۋشى دۋلات يسابەكوۆتىڭ «قىلمىسقا» بەرگەن ات ءۇستى باعاسىن ايتىپ، ويىن بىلمەك بولىپ: «ءسىزدىڭ بۇعان الىپ-قوسارىڭىز بار ما؟ – دەپ سۇراق قويعانىمدا، جازۋشى س.قاپشىقبايۇلى: «قاجەكەڭنىڭ كوپ تومدىق بۇل شىعارماسىن باستان-اياق زەر سالىپ تولىق وقىعان ادام بولسا، ونىڭ ءبىرى – مەنمىن. العاشقى ءۇش كىتابىنا قىتايدا جۇرگەندە قانىقپىن. «قىلمىستىڭ» ءۇشىنشى كىتابىنىڭ تۇپنۇسقاسىن شىڭجاڭ حالىق باسپاسىنا كەزىندە مەن اپارىپ بەرگەن ەدىم. وكىنىشكە وراي، ءۇشىنشى كىتابى باسپادان تارالماي جاتىپ قولدى بولدى. ول ءبىر تاريحي، ساياسي جاعداي. 

ال ءسىزدىڭ سۇراعىڭىزعا ورالار بولساق، د.يسابەكوۆتىڭ بۇل پىكىرىن وقىپ مەن ءبىرتۇرلى تىتىركەنىپ كەتتىم. ادام بالاسى وزىنەن ءوزى قىمسىناتىنداي ءبىر ىڭعايسىز جاعداي بولعان. اتالعان روماندى دۋلاتتىق تولىق وقىپ شىققانىنا كۇمانىم بار. شىعارما باس كەيىپكەر بيعابىلدىڭ تۇتاس ءومىرىن وزەك ەتكەن الاساپىران دۇنيە ءوربي كەلىپ، سوڭىندا اتامەكەنى قازاقستانعا ورالىۋىمەن اياقتايدى. ودان ارى ول قايدا بارادى؟! 

مەن دۋلاتتى جاقسى بىلەمىن، سىيلايمىن، كوكەيىنە تۇيگەنىن بەتكە ايتاتىن، جۇرەكتى، قالامى قارىمدى جازۋشى، دراماتۋرگ. ال ق.شابدانۇلى تۋرالى بۇل پىكىرى ويلانباي ايتىلعانى كوزگە ۇرىپ تۇر. ءسىز بىلەسىز بە، تۇرمەدە جاتىپ 6 توم كىتاپ جازباق بىلاي تۇرسىن، التى ولەڭ جازۋدىڭ ءوزى قانشالىقتى قيىن ەكەنىن. ەشتەمە جازباعان كۇننىڭ وزىندە، 40 جىل بويى تەنتىرەپ ءجۇرۋ ءبىر جازۋشى ءۇشىن قانداي قاسىرەت ەكەنىن يسابەكوۆ باسقالارعا قاراعاندا جاقسى ءتۇسىنۋى كەرەك ەدى. امال نەشىك!.. مۇنى جاڭىلمايتىن جاق جوق، سۇرىنبەيتىن تۇياق جوق»، دەپ ءتۇسىنۋىمىز دۇرىس سياقتى. بۇل جەردە تۇرمەدە كورگەن ازاپ ءبىر باسقا دا، كوركەم ادەبيەت دەگەن ءبىر باسقا. ازاپ پەن ادەبيەت ولشەنبەيدى عوي. سولاي بولعان كۇننىڭ وزىندە «قىلمىس» رومانىنىڭ كوركەمدىك دەڭگەيى، وقيعاسىنىڭ سوقتالدىعى، قامتىعان مازمۇنىنىڭ ۇلانعايىر كەڭدىگى، ءشولىڭدى قاندىراتىن تىلدىك يىرىمدەر، بۇگىنگىلەرگە تاڭسىق قازاق ءتىلىنىڭ ورنەگىمەن شەبەر ءورىلۋى، ونداعى بەرگەن باعانىڭ بۇكىل قىتاي بيلىگىنە اسەر ەتۋى، ونى سەكەم الدىرۋىنىڭ ءوزى كەرەمەت كۇش قوي. سول ءۇشىن دە جازۋشى قابدەش جۇمادىلوۆ «قىلمىس» ءۇشىن جانىن سالدى، ءالى سالىپ كەلەدى»، – دەپ جاۋاپ بەرىپ ەدى مارقۇم اعامىز («ءۇش قوڭىر» گازەتى، No 19, 17 قاراشا، 2010 جىلى).

جازۋشى سەرىك قاپشىقبايۇلىنىڭ بۇل پىكىرىنەن مەنىڭ الىپ، قوسارىم جوق. ءدال، بەرىلگەن باعا دەپ ويلايمىن. 

قالامگەر قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ 6 تومدىق «قىلمىس» رومانىنا مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ بەرىلمەۋى، ارينە، وكىنىشتى بولدى. بىراق جازۋشىنىڭ «قىلمىس» رومانى شەت تىلىنە، اسىرەسە، اعىلشىن تىلىنە اۋدارىلسا نوبەل سىيلىعىنا ۇمىتكەر بىردەن-ءبىر قازاق رومانى وسى بولار ەدى. امال نەشىك؟!

ءالىمجان ءاشىمۇلى 

Abai.kz