جۇما, 29 ناۋرىز 2024
تۇلعا 5175 5 پىكىر 26 قاڭتار, 2021 ساعات 13:54

ءماشھۇر ءجۇسىپ مۋزەيى قالاي اشىلدى؟

قادىرلى، سارسەنبى اعا، ءسىزدىڭ بابامىز ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ ەڭبەكتەرىن سوناۋ كوممۋنيستىك قوعامنىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان كەزىندە العاشقى ەكى تومدىق شىعارمالارىن سوسىن «قازاق شەجىرەسى» كىتاپشاسىن العاش جارىققا شىعارعانىڭىزدى ءبىز ەش ۇمىتپاق ەمەسپىز.

ءالى ەسىمدە، سوناۋ 80-ءشى جىلدارى احمەتوۆ ناعي اتامەن ءبىزدىڭ باياناۋىل ەلىنە كەلىپ، اكەم تولەۋبايدان، باسقا دا ءماشھۇر بابامىزدى كورگەن ەسكى كوز قاريالاردان ەڭبەكتەرىن جيناستىرىپ باسپاعا ازىرلەپ جۇرگەنىڭىزدىڭ كۋاسى بوپ ەدىك. 

قازىرگى كەزدە ءبىزدىڭ قازاق ەلىمىز ەگەمەندىگىن العاننان كەيىن بابامىز ءماشھۇر ءجۇسىپ ەڭبەكتەرىن زەرتتەپ جارىققا شىعارۋشىلار قاتارى كوبەيۋدە.

بىراق تا ءسىزدىڭ ەسىمىڭىز ولاردىڭ اراسىندا ەڭبەگىڭىز ۇشان-تەڭىز بولسا دا كوپ اتالا بەرمەيدى.

سول سەبەپتى ءماشھۇر بابامىزدىڭ ەڭبەكتەرىن كىتاپ ەتىپ شىعارىپ وقىرمان قاۋىمعا ەڭ العاش تانىستىرعان ءسىزدىڭ ەڭبەگىڭىزدى سوسىن بابامىزدىڭ مۋزەيىن ەڭ ءبىرىنشى ءوز قاراجاتىنا اشقىزعان ناعي احمەتوۆ اتايعا ءماشھۇر ۇرپاقتارى اتىنان رازىلىعىمدى بىلدىرە وتىرا جۋىردا شىققان «اقيقات» كىتابىمنان سىزدەردىڭ ەڭبەكتەرىڭىزدىڭ ءبىرازىنان  تاريحي فاكتىلەرمەن ۇزىندىلەر بەرۋدى ءجون كوردىم.

قۇرمەتپەن ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ شوبەرەسى اباي تولەۋبايۇلى. 


حالىقتىڭ مارجان ءسوزىن قادىرلەگەن

1984 جىلدىڭ ءبىر جەكسەنبىسى بولاتىن، تاڭەرتەڭ ەسىك قاعىلدى. ەگدەلەۋ ءبىر قاريا ءوزىن: «ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرىمىن، اتىم ناعي، فاميليام احمەتوۆ، باياناۋىلدانمىن، ءمəشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلىنىڭ جەرلەسىمىن»، – دەپ تانىستىردى. سəل ەنتىگىن باسقان سوڭ، جاقىندا پاۆلودارعا جۇرەتىنىن، «مۇمكىندىگىڭ بولسا سەن دە ءجۇر» دەگەن ءسوزدى قۇلاققاعىس ەتتى.

ارادا ءبىراز كۇن وتكەن سوڭ، ناحاڭ ەكەۋمىز پاۆلودارعا ءجۇرىپ كەتتىك. بۇل كىسىنى ءوز ەل-جۇرتى جاقسى بىلەدى ەكەن، əسىرەسە، باياناۋىل قاتتى سىيلاپ تىك تۇرىپ قارسى الدى.

الدىمەن بۇقار جىراۋدىڭ، ودان جاياۋ مۇسانىڭ، سۇلتانماحمۇتتىڭ، əيتەۋىر ءوزىمىز بىلەتىن ۇلىلاردىڭ ءبəرىنىڭ باسىنا بارىپ، بىلگەن اياتىمىزدى وقىدىق. ول كەزدە مəشەكەڭنىڭ جاتقان مۇردەسى باياناۋىلدىڭ «جاڭا جول» اتتى سوۆحوزىندا، سوندا مۋزەيى دە بار ەكەن. نە كەرەك، ءبəرىن كورىپ شىقتىق.

ساپارىمىز ويداعىداي بولدى، «ەگىندىبۇلاق» سوۆحوزىندا ساقىپجامال اتتى əجەنىڭ كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ جۇرگەن ساندىعى بار ەكەن، سونىڭ ىشىندە ءمəشھۇر ءجۇسىپتىڭ قولجازباسى ءتىپتى مول بولىپ شىقتى. Əسىرەسە، «كەمپىرباي مەن Əسەتتىڭ قوشتاسۋى»، تاعى باسقا دا اسىل دۇنيەلەر جەتەرلىك ەدى...

ناعاڭ ەكەۋمىزگە اسا قاجەت ءمəشھۇر ءجۇسىپتىڭ «تاراقتىدا تارى بار، دۇنيەنىڭ ءبəرى بار» اتتى قولجازباسى تابىلمادى، بىلەدى-اۋ دەگەندەردىڭ بəرىنە باردىق، ەشقايسىسى بىلمەدى، «كورگەن ەدىك»، «ەستىپ ەدىك» دەگەننەن باسقا جاۋاپ بولمادى. سول تۇستاعى ءمəشھۇر ءجۇسىپ مۋزەيىنىڭ مەڭگەرۋشىسى: «قولجازبا مەندە بار، بىراق ەشكىمگە بەرمەيمىن» دەپ ءۇزىلدى-كەسىلدى جاۋاپ بەردى.

ناعاڭ قاتتى بۋىرقانىپ تۇر، بىراق سىر بەرگەن جوق، الماتىعا اتتانىپ كەتتىك، «قورجىنىمىز» توق، كوڭىلىمىز كوتەرىڭكى كەلدى، ويتكەنى قىرۋار ماتەريال الىپ قايتتىق. ول دۇنيەنىڭ كوبىن مəشەكەڭنىڭ نەمەرەسى تولەۋبايدان الدىق.

اقىرى ىزدەگەن قولجازبامىزدى اقىننىڭ شوبەرەسى پروفەسسور قۋاندىق ءمəشھۇر ءجۇسىپوۆ تاۋىپ بەردى، وسى قولجازبانى «جالىن» باسپاسىنىڭ ديرەكتورى بەكسۇلتان نۇرجەكەۇلىنىڭ تاپسىرۋىمەن ماقسۇت شافيعي ەكەۋمىز ۇزاق ۋاقىت وتىرىپ، ارابتىڭ قادىم جازۋىنان كيريلليتساعا تۇسىردىك.

بۇل قولجازبادا حالقىمىزدىڭ اسىل سوزدەرى، دۇعالار، يسلام ءدىنىنىڭ قاعيدالارى مول قامتىلعان. «كىتاپتىڭ» وسىلاي «تاراقتىدا تارى بار، دۇنيەنىڭ ءبəرى بار» دەپ اتالۋىنىڭ ءجونى بار ەكەن. بۇل دۇنيەدە ادامزات بالاسىنىڭ قاجەتىنە جارايتىن ۇساق زاتتان (ىرىم-جىرىمنان) باستاپ، ءىرى دۇنيەنىڭ ءبəرى قامتىلعان. قۇربان ايت، ورازا ايتتىڭ قادىر-قاسيەتى، پايعامبارلاردىڭ ۇستانعان جولى، ناماز، ورازانىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى، ءبəرى-ءبəرى جان-جاقتى تالدانىپ ايتىلىپ، ادام بالاسى ءۇشىن ەڭ كەرەكتى اسىل «بۇيىم» – عىلىم دەگەندى باسا ايتادى.

وسى اتالعان قولجازبادا قازاق جۇرتى ءوز بىلىمىمەن «قالجا» دەپ ءبىر قوي سويادى، بەسىككە سالدىرىپ ءبىر قوي سويادى. ءبىلىمى جەتپەگەننەن وسى ەكى قوي دالاعا كەتىپ جاتىر... ەگەر ءبىلىم جەتسە، وسى ەكى سويىلعان قويدى «اللا جولىنا» دەپ اتاپ، كىتاپ ايتقان شارت-شاريعاتتارىن ورنىنا كەلتىرسە، قىلعان ەڭبەك دالاعا كەتپەي، سول بالانىڭ امان-سالامات بولۋىنا سەبەپ بولادى. پەندە قىلعان ءىسىن شىن ىقىلاسپەن ورنىنا كەلتىرىپ قىلسا، ءتىپتى دالاعا كەتپەيدى».

جوعارىدا اتالعان ەڭبەكتە ناقىل سوزدەر دە جەتكىلىكتى:

«تىرلىكتىڭ بۇل كۇنى جالىقتىرعىش،
ەرتەڭى قالاي بولارى بەلگىسىز،
وتكەنى وكىنىش!
عىلىمسىز بىرلىك بولماس،
قاشىپ جاتىپ عىلىم بولماس.
ۇيدە وسكەن بۇزاۋ وگىز بولماس،
قيمىلداعان قىر اسار.
ارزان با، عالات بولمايدى،
قىمبات پا، حيكمەت بولمايدى.
عاقىلسىز باس-اياقتىڭ الاڭى!
ءبىتىسى جامان قامىستى،
سۋ ىشىندە ءورت الار،
جەتەسى جامان جىگىتتى،
اجالدان بۇرىن دەرت الار.
ەسەك تۇساۋسىز بولمايدى،
ەر دۇشپانسىز بولمايدى».

ءۇي بەرەكەسى – داستارقان جايلى دا وسى قولجازبادا əجەپتəۋىر ايتىلعان: «بەرگەن ۇيدە بەرەكە بار، «بەرەكەم» دەگەن پەرىشتەنىڭ اتى.

بەرمەگەن ۇيدە بىتە بار، «بىتە» دەگەن شايتاننىڭ اتى. بەرمەگەن ءۇيدىڭ اسىن «بىتە» شايتان جەيدى.

ادام بالاسىنىڭ ىنتىماعى تۋرالى، بەرەكە-بىرلىگى جايلى دا جان-جاقتى ايتىلعان: «ورازدىنىڭ بالاسى ءوز ۇيىندە ءوزى قۇل، شيىرلىنىڭ بالاسى ءوز ۇيىندە ءوزى سىي».

قۇلبولدى بابامىز ايتقان ەكەن: «مەنىڭ قۇتىم قالىڭ ورتامدا قالادى. شەتكە شىققان ءۇرىم-بۇتاعىم ونشا مىقتى بولماسا كەرەك. Əنشەيىن مەنىڭ اتىمدى ساتىپ تاماق اسىراپ، اس الىپ ىشەرلىك بولسا كەرەك، باق تا بولسا، قۇت تا بولسا ءوز ورتاسىندا نىق تۇرعانىنا قونسا كەرەك»، – دەگەن ەكەن.

ءجۇرىپ كەلە جاتىپ شارشاعان وتىرسا تىنىعادى، وتىرىپ شارشاعاننان قۇداي ساقتاسىن دەگەن ەكەن».

حالىق ىشىندەگى كەسىم – قۇن جايلى دا ايتىلىپتى: «قارا قۇن 100 جىلقى، ون ەكى جاقسى; سۇيەك قۇن 50 جىلقى، التى جاقسى; ونەر قۇنى – توقال، قۇن بولادى دا توعىز جاقسى; جاقسى دەگەننىڭ باسى جەتىم، قالى كىلەم، قارا نار، مىلتىق، سوندايمەن توعىز بولادى.

ۇرعاشىنىڭ قۇنى – ەركەكتىڭ ءبىر كوزىنىڭ قۇنى; ەلۋ جىلقى، التى جاقسى».

ۇرپاق، بالا تۋرالى دا وسى قولجازبادا قىزىق پىكىرلەر ايتىلىپتى:

ماڭدايىمدا شىراعىم،
كوزىمدى قايتىپ تەسەيىن.
قولىما بىتكەن ساۋساعىم،
قولىمدى قايتىپ كەسەيىن.
ەسىك الدى نار قامىس،
بىلتە قويسا وت جانار.
اتانىڭ جامان ۇلىن،
تۇيە ۇستىندە يت قابار.

اققۋ ازسا قاناتىن سۋعا بۇلار،
قۇلان ازسا تۇياعىن قۇمعا بۇلار،
ۇلىق ازسا سۇمدىعى جۇرتقا تيەر،
ارتىنان كوپ كەشىكپەي جۇرتتى بۇلار.
قارشىعا قىران بولسا، ايدىن كولدەن ۇيرەك ىلەر،
بوزبالادان بي قويسا جۇرتتى بۇلار.
ورتاداعى اۋىل كەڭ بولماي، شەتكى اۋىل ەل بولمايدى.

مəشەكەڭنىڭ وسى اتالعان ەڭبەگىندە ەل-جۇرتتىڭ اۋزىنداعى باعالى سوزدەر، ماقال-مəتەل مولىنان بەرىلگەن. بۇل اسا باعا جەتكىسىز قىمبات دۇنيە، ويتكەنى عاسىرلار بويى حالقىمىزدىڭ جادىندا ساقتالىپ، ولمەي، وشپەي بىردەن-بىرگە جەتكەن اسىل جاۋھارىمىز.

اتاقتى فولكلورشىنىڭ دəل وسى سەكىلدى وتىزعا تارتا قولجازباسى ارحيۆتەر مەن كىتاپحانالاردا ساقتاۋلى. كەزىندە بۇل عاجايىپ دۇنيەلەردىڭ قادىر-قۇنىن مۇحتار Əۋەزوۆ، عابيت مۇسىرەپوۆ، ءƏبدىلدا تəجىباەۆ، ديحان ءƏبىلوۆ، ىسقاق دۇيسەنباەۆ، بەيسەنباي كەنجەباەۆ، سەرىك قيراباەۆتار جوعارى باعالاعان، ال سəبيت مۇقانوۆ: XVIII عاسىردا جاساعان اقىنداردىڭ ىشىنەن جىرى مول ساقتالعانى – بۇقار جىراۋ. بۇقاردىڭ جىرلارىن ساقتاپ، تاريح الدىندا ەرەكشە ەڭبەك سىڭىرگەن ادام – ءمəشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى. بۇقاردىڭ جىرلارىن جازىپ العان ءمəشھۇر ءجۇسىپ: «بۇقارەكەڭ سويلەگەن ۋاقىتىندا ءسوزى مۇنداي ءجۇز ەسە، مىڭ ەسە شىعار. بىزگە كەلىپ جەتكەن تامىرى عانا»، – دەيدى. «مەس» جيناعىنا قاراساڭ كوڭىلىڭ توياتتايدى، وقىساڭ كوزىڭ قۋانادى. سياسى əسەم كوشىرىلگەن قولجازبا ءمəشھۇر ماحابباتىنا لىق تولى. ول كونە قولجازبانىڭ ءəربىر سوزىنە دەيىن جەتكىزۋگە، قازاق ءتىلىنىڭ التىن قورىن شاشپاي-توكپەي ساقتاۋعا تىرىسقان»، – دەپ سəبەڭ وتە ورىندى باعا بەرگەن.

ءبىزدىڭ بۇل ايتقانىمىز اقىننىڭ جيناۋشىلىق قىزمەتى عانا، ال ونىڭ ءوز تۆورچەستۆوسى اسا كۇردەلى. اتاقتى مəشەكەڭنىڭ كوزى تىرىسىندە قازان قالاسىنان ءبىر جىلدا، 1907 جىلى ءۇش بىردەي كىتابى جارىق كورگەن، ولار: «حال-احۋال»، «تىرلىكتە كوپ جاساعاندىقتان كورگەن ءبىر تاماشامىز»، «سارىارقانىڭ كىمدىكى ەكەندىگى».

اقىننىڭ بۇدان باسقا دا «مۇحاممەدتىڭ (ع.س.) ميعراجعا شىققانى»، «شايتاننىڭ ساۋداسى»، «گۇلشات-شەريزات»، «جارتى نان حيكاياسى»، «بەس پارىز»، «اعايىن»، تاعى دا بىرنەشە پوەما-داستاندارى بار. بۇل تۋىندىلاردىڭ جاس ۇرپاقتى ادامگەرشىلىككە، كىشىلىككە، كىسىلىككە تəربيەلەۋدە قىزمەتى وراسان.

ءمəشھۇر ءجۇسىپ 1858 جىلى ءوزىنىڭ ايتۋىنشا (قازاقشا قوي جىلى، ارابشا ەرەجەپ ايىندا، جۇما كۇنى، بەسىن كەزىندە) قىزىلتاۋدا، نايزاتاس دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلەدى. نəرەستە تۋعان سوڭ اتا-بابا سالتىمەن ازان شاقىرىپ، اتىن ءجۇسىپ بولسىن دەپ قويادى. بۇل جونىندە اقىن كەيىننەن «ءومىربايان» اتتى ولەڭىندە:

جاسىمدا قويىلعان ات ادام ءجۇسىپ،
جۇرت كەتكەن سۇيگەنىنەن ءمəشھۇر دەسىپ.
قولىما قاعاز، قالام العان شاقتا،
كەتەمىن قارا سوزگە جەلدەي ەسىپ، – دەپ بايانداعان. ال ونىڭ ءمəشھۇر ءجۇسىپ دەيتىن اتقا يە بولۋى جايىندا دا قىزىق مəلىمەت بار. اقىن جوعارىدا اتالعان جىرىندا تاعى دا بىلاي دەيدى:

بەس جاستا «ءبىسمىللə» ايتىپ جازدىم حاتتى،
بۇل دۇنيە جاستاي ماعان ءتيدى قاتتى.
سەگىزدەن توعىزعا اياق باسقان كۇندە
مۇسا ەدى قوساقتاعان «ءمəشھۇر» اتتى.

ءسويتىپ، ول ءوزى ايتقانىنداي، توعىزعا ەندى تولعان شاعىندا قالىڭ توپتىڭ الدىندا بىردە-ءبىر مۇدىرمەستەن ماقامىنا كەلتىرە وتىرىپ، «ءتورت جىگىتتىڭ ولەڭى»، «ەر تارعىن»، «قوزى كورپەش-بايان سۇلۋ» ليرو-ەپوس داستاندارىن جاتقا تولعايدى. جيىلعان قاۋىم دəن ريزا بولىپ، «بالانىڭ اتى – ءمəشھۇر بولسىن، ءتىل-كوزدەن اۋلاق بولۋى ءۇشىن باسىنا ۇكى تاعىپ قويىڭدار»، – دەيدى.

اقىن بار-جوعى سەگىز-اق جاسىندا قاۋىمدى تامساندىرىپ، «ءمəشھۇر» دەگەن وتە قۇرمەتتى اتقا يە بولسا، قالعان عۇمىرىن حالقى ءۇشىن ەڭبەك ەتۋمەن وتكىزگەن. ول ەل تاريحىن، شەجىرەسىن، جۇرت اۋزىنداعى مارجان ءسوزىن مەرۋەرتتەي ءتىزىپ، حاتتاپ، ونى «قارا مەسكە» سالىپ سارى مايداي ساقتاعان. وسىنداي قىرۋار ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا اۋىز əدەبيەتى مەن ءوزىنىڭ جەكە تۆورچەستۆوسىنىڭ قولجازباسى تۇتاس جەتكەن جالعىز اقىن – ول ءمəشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى ەكەنىن ايتا الامىز.

حالقىمىز «əكە – بالاعا سىنشى» دەگەن ەمەس پە، اقىننىڭ ءۇش ۇلى بولعان، ولار تۋرالى ايتا كەلىپ: «ءبىر ۇلىم بار وزىمنەن وتە تۋعان (Əمەن), ءبىر ۇلىم بار وزىمە جەتە تۋعان (شاراپي), ءبىر ۇلىم بار كوتىنەن كەيىن كەتە تۋعان (فازىل)» دەپ ءəزىل-قالجىڭىن ارالاستىرا ايتادى ەكەن.

ءمəشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى – كوپ قىرلى تالانت. ول ەڭ əۋەلى ەل مۇڭىن تولعاپ-جىرلاعان اقىن، ەتنوگراف، اۋىز əدەبيەتىن مول جيناعان فولكلورشى، شەجىرەشى، تاريحشى عۇلاما. ونىڭ قاي قىرىن ءسوز ەتسەڭىز دە تاۋىسىپ ايتۋ، تۇتاس قامتۋ مۇمكىن ەمەس. وسىنداي قادىرلى دە قاسيەتتى ءىسىنىڭ ارقاسىندا كوزىنىڭ تىرىسىندە-اق ەل-جۇرتى تەرەڭ ءتۇسىنىپ، قۇرمەتتەگەن اقىن ءوزىنىڭ ءبىر ولەڭىندە:

كوپ الدىم، اتاسى ولسە، اتاماسىن،
كوز قيىپ قالىڭ مالعا ماتاماسىن.
اتىمدى «ءمəشھۇر» دەگەن ءۇش ءجۇز ءبىلدى،
دۇنيەدە مۇنان ارتىق نە تاباسىڭ، – دەسە، كۇللى حالقى سىيلاعان سول ءمəشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلىنىڭ دا تۋعانىنا ءجۇز قىرىق جىل تولىپتى، ۋاقىت وتكەن سايىن ونىڭ جازعان مول دۇنيەسى مەن جيناعان قىرۋار اۋىز əدەبيەتى ۇلگىلەرىنىڭ قۇنى، باعاسى ەسەلەپ ارتا بەرەرى ءسوزسىز، ولاي بولسا، اقىن تۇلعاسى دا جىل ساناپ اسقاقتاي بەرەرى اقيقات.

سəرسەنبى ءداۋىتۇلى

«ەگەمەن قازاقستان»، «29» شىلدە، 1998 جىل

باتىر اعا

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىسۋشى، قازاقستاندىق 8-ءشى پانفيلوۆ گۆارديالىق ديۆيزياسىنىڭ جاۋىنگەرى، بارلاۋشى وفيتسەر ناعي احمەتوۆ – كەلەشەك ۇرپاق الدىندا ساليقالى ونەگە كورسەتىپ كەتكەن اڭىز ادام. اعامىز سوعىستاعى ەرلىكتەرى ءۇشىن ەڭ جوعارعى ماراپات «لەنين» جəنە ءبىرىنشى دəرەجەلى «ۇلى وتان سوعىسى» وردەندەرىمەن ماراپاتتالدى. مايداننان جارالى اياعىن سۇيرەتە ورالىپ، مۇگەدەكتىگىنە قاراماي كوپ جىل ساۋدا مينيسترلىگىندە قىزمەت ىستەدى. ناقاڭ ەرەكشە تۇلعا ەدى. ول جىلدام، تەز شەشىم قابىلدايتىن، كوڭىلگە قاراماي بەتكە ايتاتىن، شەشەن، العىرلىعى بار ادام ەدى. Əكەسى 25 جىل اۋىلناي بولىپ، جاقسى-جايساڭنىڭ ءسوزىن ەستىپ وسكەن ول كىسى تەگىن جان ەمەس-ءتى. ەلگە جىل سايىن كەلىپ، ءوزى بىلەتىن اقساقالدارعا سəلەم بەرىپ قايتاتىن. كوبىندە ايتاتىنى ءمəشھۇر بابامىز جايلى. ول كىسىنىڭ ەڭبەكتەرىنىڭ باسپا بەتىن كورمەي جاتىپ قالعانىن. قىزبا مىنەزدى، تۋراشىل ناقاڭ بوقتاپ-بوقتاپ شەرىن تارقاتۋشى ەدى. ءبىز ءۇنسىز مويىنداپ، قولدان كەلەر شاما جوق قوسىلا مۇڭايۋشى ەدىك. ەلدىڭ جاي-كۇيىن، تىنىس-تىرشىلىگىن ءجىتى باقىلاپ وتىراتىن. بايانداعى سəيپي مولدانىڭ ءبىلىمى تەرەڭدىگىنە ءسۇيسىنىپ وتىرۋشى ەدى.

قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان قىزىل كەزەڭدە، جابۋلى جاتقان ءمəشھۇر ءجۇسىپ اتامىزدىڭ شىعارمالارىنىڭ جارىق كورۋىنە، تەرەڭىرەك زەرتتەلە تۇسۋىنە دە مۇرىندىق بولىپ، كوپتەگەن مەكەمەلەرگە ايلاپ، جىلداپ بارىپ تابالدىرىعىن توزدىرا ءجۇرىپ، اقىرى س.  ءدəۋىتوۆتىڭ  قۇراستىرۋىمەن  مəشەكەڭنىڭ  العاشقى  كەڭەستىك دəۋىردەگى ەڭبەگىنىڭ شىعۋىنا كوپ كۇش جۇمسادى. Əڭگىمەسىن ايتۋشى ەدى: «مەملەكەتتىك ءباسپاسوز كوميتەتىنىڭ توراعاسىنا ءتورت رەت باردىم. سوڭعى بارعانىمدا: «Əي، ىنىشەك، مەن ساعان مىنە 4 رەت كەلىپ وتىرمىن. الداپ-سۋلاپ شىعارىپ سالام دەپ ءجۇرسىڭ بە، حۆاتيت، الدىڭنان ءوتتىم. ءمəشھۇر – قازاق جازبا əدەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى ەمەس، بىرەگەيى. ءبىر جۇقا كىتاپ بولسىن ەڭبەكتەرىن شىعارۋعا مىندەتتىمىز، قۇداي دا، ۇكىمەت تە ريزا شىعار. ەندى تىڭدا، بىرىنشىدەن جاسى ۇلكەن قازاقتىڭ اقساقالىمىن، مەن اناۋ-مىناۋ شال ەمەسپىن، كەشەگى موسكۆانى قورعاعان پانفيلوۆتىڭ جاۋىنگەر-وفيتسەرىمىن. ەرتەڭ باۋىرجانعا بارام دا: «Əۋليە، اقىن، شەجىرەشى ءمəشھۇر ءجۇسىپتىڭ شىعارمالارى اكادەميا ارحيۆىندە كوپ جىل بولدى شاڭ باسىپ جاتىر. شىعارماسى تۇگىل بەيىتىن قيراتىپ تاستادى. باۋكە، مəشەكەڭنىڭ شىعارمالارىن وزبەكستان عىلىم اكادەمياسىنا اپارايىق، ءبىزدىڭ مالعۇندارداي ەمەس راشيدوۆ تۇسىنەر، شىعارتىپ بەرەدى»، – دەپ ايتام. ءتورت رەت كەلگەندە ءجوندى، ناقتى جاۋابىڭدى ەستىمەدىم. ەندى كەلمەيمىن، اكادەمياداعى شاڭ باسىپ جاتقان اتامنىڭ قولجازبالارىن وزبەك اكادەمياسىنا تاپسىرىپ، باستىرتىپ شىعارتام. ساعان تاپسىرعانىم جونىندە قولحات əكەپ بەرەمىن. سەندەر ورىستىڭ شەنى مەن شەكپەنىنىڭ قۇلىسىڭدار عوي. سوسىن كورەم əۋسەلەلەرىڭدى. «ماسقارا بولاسىڭدار»، – دەدىم. توراعا قالبالاقتاپ سول جەردە تاپسىرما بەرىپ، شەشىم قابىلدادى. كىتاپ جوسپارعا ەنگىزىلىپ، ەكى تومدىق شىقتى».

سول كەزدەردەگى زامانا ىزعارىمەن ۇمىت بولا باستاعان ايشىقتى تۇلعالارىمىزدىڭ جاتقان جەرلەرىن ىزدەپ تاۋىپ، ەشكىمنەن قورىقپاي-اق سولاردىڭ باسىنا بەلگى ورناتتى. وسىنىڭ ءبəرىن پەنسياسىنان جىرىمداپ، سوناۋ الماتىدان əكەلىپ، اس بەرگىزۋ 70-تەن اسقان مۇگەدەك قاريانىڭ تىرلىگى ەدى. ءمəشھۇر جۇسىپكە، بۇقار جىراۋعا، جاسىباي باتىرعا، ۇكىباي بيگە، Əبجəلəپ əۋليەگە، تاعى باسقا ەلدىڭ بەتكە شىعار قايماقتارىنا ءوز پەنسياسىنا توت باسپايتىن مەتالدان بەلگى تاقتالار قويدىرىپ ورناتتى. باتىر اعام: – Əديشا جەڭگەڭ بارلىق اقشانى بولىمسىز ىستەرگە تەككە كەتىرىپ ءجۇرسىڭ، پەنسياڭنىن ءبəرىن تەمىرگە جۇمسادىڭ دەپ رەنجىگەندە، ارۋاقتار ريزا بولسا بولدى، مەنىڭ پارىزىم عوي دەيتىنمىن. سودان ءبىر كۇنى الماتى وبلىسىنىڭ كەربۇلاق اۋدانىنان ءبىر تانىسىم زۆونداپ، ءوزىڭ ساۋدا مينيسترلىگىندە ىستەدىڭ عوي، شوپان ءىنىم اقشاسى بار، سوعان ماشينا الۋعا كومەكتەس دەپ ءوتىندى. ءوزىم ۇوس مۇگەدەگىمىن، لەنين وردەنىنىڭ كاۆالەرىمىن. رەسپۋبليكالىق تۇتىنۋشىلار وداعىنىڭ باسشىسىنا كىرىپ ءوتىنىش ايتتىم. ەكى كۇننەن كەيىن ماشينانى الىپ كەتىڭىز دەپ تەلەفون سوقتى. مەن تانىسىما ماشينانى الىپ كەتىڭدەر دەپ شاقىردىم. شوپان باۋىرىم ەڭگەزەردەي ەر-ازامات ەكەن، ۇيگە كەلدى. اعا، مىناۋ ءسىزدىڭ ەڭبەگىڭىز دەپ ءبىر ماشينانىڭ قۇنىن بەردى. مەن ازاردا-بەزەر بولىپ المايمىن دەسەم، اعا، سىزگە باتىر رەتىندە سىيلىعىم، الماساڭىز وكپەلەيمىن دەپ وتىرىپ الدى. بولماعاسىن وندا مىنانىڭ جارتىسىن جەڭگەڭە بەر دەدىم. قوناق جىگىت كەتكەسىن Əديشاعا اقشانى بەتالدى كەتىرەسىڭ دەپ رەنجۋشى ەدىڭ، مىنا ىرزىق سول ارۋاقتاردىڭ رازىلىعى دەدىم. قازىر جەڭگەڭ اۋزىن اشپايتىن بولدى، – دەپ راقاتتانىپ كۇلىپ ءوزى ايتىپ ەدى.

جاڭاجولدا ءمəشھۇر ءجۇسىپ مۋزەيىنىڭ اشىلۋىنا ساناۋلى اتسالىسقان ادامداردىڭ دا ۇيىتقىسى بولا ءبىلدى. قازاق كسر جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ توراعاسى س.ب. نيازبەكوۆتىڭ قابىلداۋىندا بولىپ، ول كىسى پاۆلودار وبلىسىنىڭ اتقارۋ كوميتەتىنە تاپسىرما بەرەدى. وبلىس مۇراجاي اشۋ جونىندەگى قاۋلىنى قابىلداۋدى كوپكە سوزىپ، اياعى سيىرقۇيىمشاقتانىپ، بولماۋعا اينالادى. پاۆلودار وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ماحمەت قايىرباەۆتىڭ ۇيىنە بارىپ: «بۇل مەنىڭ عانا تىلەگىم ەمەس، باياناۋلا حالقىنىڭ تىلەگى، سەن بوگەت جاساپ وتىرسىڭ»، – دەپ، ت.ب. اۋىر سوزدەر ايتىپتى. كوپ ۇزاماي اتقارۋ كوميتەتىنىڭ قاۋلىسى قابىلدانىپتى. ەكى باتىر سودان كەيىن بەكىسىپتى. بۇنى ماقاڭ ءƏيتىش اعامنىڭ ۇيىندە ءدۇيىم جۇرتتىڭ الدىندا: «باتىر اعالارىڭ مەنى ۇيگە كەلىپ تىلدەگەن ەدى»، – دەپ كۇلىپ ايتىپ ەدى.

ناعي احمەتوۆ

ناقاڭ مارقۇم كوشەلى، اتالى əڭگىمەلەر ايتاتىن. سونىمەن قاتار ەسكى دە ەستى əڭگىمەلەردى ىزدەپ ءجۇرىپ تاۋىپ، سونى كوشىرىپ الا وتىرىپ، ەل اراسىندا ناسيحاتتاۋ دا اعامىزدىڭ سۇيىكتى شارۋاسى ەدى. كورگەن، ەستىگەن نəرسەنى جادىندا ساقتار قۇيماقۇلاق جان ەدى. سۋرەت سالۋ، ويۋ، ولەڭ شىعارۋ، ايتقىشتىعى تاعى بار-تىن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، زامانا قۇبىلىسىن تەز اڭعارعىش، ساياساتقا جۇيرىك، سەزىمتال ادام ەدى. جارالانعان اياعىنا دەمەۋ بولار تاياعىن ۇستاپ، قارت مايدانگەر اعامىز ناعي احمەتوۆ تە ءوتتى عوي بۇل ومىردەن. جالعان شىركىن كىمدەرگە وپا بەرگەن. وسىناۋ اياۋلى جاننىڭ اتقارىپ كەتكەن تىرلىگى ءوز باعاسىن العان جوق. تىرىسىندە ماقتاۋ ەستىمەگەن ناقاڭدى ءتىپتى انا دۇنيەسىندە دە ايتىپ اۋزىمىزعا المايمىز. جاتقان جەرىڭ جارىق بولسىن، ناقا.

مۇكəرəم تيىشتىقبايۇلى شۇلەنباەۆ،

پاۆلودار وبلىسى مەن باياناۋىل اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى

Abai.kz

5 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1583
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2284
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3621