ءامىرحان بالقىبەك. دۋەل قارساڭىنداعى ديالوگتار
دۋەل قارساڭىداعى ديالوگتار
(پۋشكيننiڭ سوڭعى ساتتەرiنەن)
باللادا
ءوز ويىمەن ءوزi اۋرە بوپ، الماقشى ما تىڭايىپ،
سامدال شامنىڭ جارىعىندا اقىن وتىر مۇڭايىپ.
اقىن وتىر، جىر جازباق پا ەسكە تۇسكەن وتكەن كۇن،
ەلەسiنەن ساۋلەسiن ول iزدەمەك پە كوكتەمنiڭ.
كوڭiلدە قىس، وڭiردە قىس، قار استىندا جايلانا،
دالا جاتىر، سەبەزگi مۇڭ سەبەلەپ تەرەزەدەن
جىميادى اي عانا.
ال اقىننىڭ كەۋدەسiندە جاتپاسا دا جىر تۇنىپ،
كۇدiكتi ويلار قانات قاعىپ جاتقانى راس قىم-قۋىت:
- قايران جارىم، قۋانىشىم، جانى اپپاق، قايىڭىم،
ەمiپ وسكەن، كۇن كۇلكiسi, بۇتا سىبدىر، اي ءۇنiن.
ولەڭ سوزبەن ورمەك ەدiم جىميىسىن جانىڭنىڭ.
قۇدiرەتiمدi كورسەتپەك ەم،
شەرiمدi ايتىپ شاعىنعىم كەلمەپ ەدi,
ەل دە مەنi سىيلايتىندى سول ءۇشiن.
قينالعاندا بەرمەدiڭ-اۋ، بەرمەدiڭ-اۋ قول ۇشىن.
قىرسىققاندا قاراعايداي قايعىم بولدىڭ ەڭسەلi,
وسەك ءورشiپ، ءسوز ەتكەلi, ءسوز ەتكەلi ەل سەنi.
جiبەك ەمەس، ءبوز وتكەنi وسى شىعار شاماسى،
جۇرەكتە تاس، كوزiمدە جاس، جىر جازۋعا
شامام دا جوق،
شامام دا جوق، قاراشى.
ءوز ويىمەن ءوزi اۋرە بوپ الماقشى ما تىڭايىپ،
سامدال شامنىڭ جارىعىندا اقىن وتىر مۇڭايىپ.
ءالسiز عانا جىلتىرايدى سامدال شامنىڭ جارىعى،
دۋەل قارساڭىداعى ديالوگتار
(پۋشكيننiڭ سوڭعى ساتتەرiنەن)
باللادا
ءوز ويىمەن ءوزi اۋرە بوپ، الماقشى ما تىڭايىپ،
سامدال شامنىڭ جارىعىندا اقىن وتىر مۇڭايىپ.
اقىن وتىر، جىر جازباق پا ەسكە تۇسكەن وتكەن كۇن،
ەلەسiنەن ساۋلەسiن ول iزدەمەك پە كوكتەمنiڭ.
كوڭiلدە قىس، وڭiردە قىس، قار استىندا جايلانا،
دالا جاتىر، سەبەزگi مۇڭ سەبەلەپ تەرەزەدەن
جىميادى اي عانا.
ال اقىننىڭ كەۋدەسiندە جاتپاسا دا جىر تۇنىپ،
كۇدiكتi ويلار قانات قاعىپ جاتقانى راس قىم-قۋىت:
- قايران جارىم، قۋانىشىم، جانى اپپاق، قايىڭىم،
ەمiپ وسكەن، كۇن كۇلكiسi, بۇتا سىبدىر، اي ءۇنiن.
ولەڭ سوزبەن ورمەك ەدiم جىميىسىن جانىڭنىڭ.
قۇدiرەتiمدi كورسەتپەك ەم،
شەرiمدi ايتىپ شاعىنعىم كەلمەپ ەدi,
ەل دە مەنi سىيلايتىندى سول ءۇشiن.
قينالعاندا بەرمەدiڭ-اۋ، بەرمەدiڭ-اۋ قول ۇشىن.
قىرسىققاندا قاراعايداي قايعىم بولدىڭ ەڭسەلi,
وسەك ءورشiپ، ءسوز ەتكەلi, ءسوز ەتكەلi ەل سەنi.
جiبەك ەمەس، ءبوز وتكەنi وسى شىعار شاماسى،
جۇرەكتە تاس، كوزiمدە جاس، جىر جازۋعا
شامام دا جوق،
شامام دا جوق، قاراشى.
ءوز ويىمەن ءوزi اۋرە بوپ الماقشى ما تىڭايىپ،
سامدال شامنىڭ جارىعىندا اقىن وتىر مۇڭايىپ.
ءالسiز عانا جىلتىرايدى سامدال شامنىڭ جارىعى،
سول جارىقتاي قۇلاعىندا تالىقسيدى جار ءۇنi:
- كۇللi رەسەي ماقتان قىلعان اتاعىڭ بار،
داڭقىڭ بار،
كۇنشiل كوزدەر كوپ قادالسا قالمايدى عوي
التىندا ار.
سان-سارساڭنىڭ ورتاسىندا ماعان دەگەن سەزiمiڭ،
كەشiر مەنi, دەپ ويلاپ ەم، كەشiر مەنi, سالقىندار.
عاسىرلاردىڭ الىس كوشiن ارالاپ،
اسىلداردى، جاسىنداردى سارالاپ.
جازىلاتىن جىرلارىڭدى ماقتان قىلدىم عالامات،
ماقتان قىلدىم جانە دە سول ماقتانىمنان ۇرiكتiم.
الدەبiر كوز قاراعاندا كۇلiپ تىم،
ەسكەگiنە ەرiك بەرiپ كۇدiكتiڭ،
سول كۇدiكتەن قىزعانىشىم ويانىپ،
سەنi, جانىم، قايراپ الۋىم ءۇشiن دە،
شىقپاۋىم ءۇشiن جادىڭنان ءوڭiڭ تۇگiلi تۇسiڭدە،
سۇلۋلىعىمدى بۇلدادىم،
تۇسiنبەپپiن سەزiمiڭدi,
كەشiر جايسىز سەزiگiمدi,
كەشiرە گور، گۇل باعىم.
وڭiردە قىس، كوڭiلدە قىس،
قار استىندا جايلانا،
دالا جاتىر،
سەبەزگi مۇڭ سەبەلەپ تەرەزەدەن جىميادى
اي عانا.
ال اقىننىڭ ساناسىندا جاتپاسا دا جىر تۇنىپ،
كۇدiكتi ويلار قانات قاعىپ جاتقانى راس قىم-قۋىت.
- اركiمنiڭ ءوز تاعدىرى بار، ءوز سوقپاعى، ءوز ءانi,
ءانiن شىرقاپ ايتا الماعان كوڭiل ەرتە توزادى.
كوڭiل ەرتە توزادى دا اجالعا قول سوزادى.
ەرتەڭ-اق ول كۇل بوپ ۇشار وشكەن وتتىڭ توزاڭى.
مەن وسىنى ەرتە ۇعىپ ەم، جانىما مۇڭ جامالدى،
ماحابباتتىڭ ءانi ەدi عوي الديلەگەن سانامدى.
سول انiممەن ساپار شەگەم تاڭiرiمە سوڭعى ءسات،
ەڭ سوڭعى دەم جارىما ادال، ارىما ادال بول قۇشاق،
امال بار ما قىران جولىن كەسiپ ۇشسا كۇشiگەن،
سەزiم گۇلiن ايالا سەن كۇز تۇسپەستەن ۇسiگەن.
كەشiر قايىڭ،
كەشiرە الساڭ،
جوقتى سەنiڭ ايىبىڭ.
ەرتەڭ مەنiڭ ساعان دەگەن سەزiمiمدi دالەلدەپ،
بارسا كەلمەس ارعى بەتكە اپ وتەدi قايىعىم.
سەنiڭ ارىڭ - مەنiڭ ارىم، ماحابباتتىڭ اتىنان،
ەرتەڭ ونى جەكپە-جەكتە اتىسۋعا شاقىرام.
كوڭiلدە قىس، وڭiردە قىس، قار استىندا كۇللi الاپ،
بiرi كۇلiپ، بiرi ەندi كوڭiلiنە گۇل قاداپ،
ەكi تۇلعا ومبى قاردا بiر-بiرiنە تۇر قاراپ.
كوپ كەشiكپەي وق اتىلدى، قۇلاپ ءتۇستi گۇل كوڭiل،
قار ۇياتتان قىزاردى دا، كۇڭiرەندi كۇللi ءوڭiر،
كۇڭiرەندi تاۋ، سۋ، ورمان، ۇشىپ جاتتى قارعالار،
كۇن كوزiنە شاعىلىستى اپپاق قارعا تامعان ار.
قانشاما ارۋ قىزعانىشتان الدى اقىنىن ءولتiرiپ،
عاشىق جۇرەك ارقاشاندا سەزiم-سازعا بول تۇرiك.
بۇل ارينە ماقتان ەمەس، داستان ەمەس تولاعاي،
سىن ەسiمنiڭ ورنىن باسسا وداعاي،
بورiلەردi تالاپ جاتسا بولتiرiك،
قانشاما ارۋ قىزعانىشتان الدى اقىنىن ءولتiرiپ.
1991 ج.
اۋا تۇستەس جىر
اكەم جۇمابەككە
وتكەن كۇندەر اسەرلەرiنiڭ ءوڭi ءالi
كەتكەنi جوق كوڭiل - كوزiمنەن جوعالىپ،
بالا كۇنگi اڭگiمەگە ومiرiممەن وزەكتەس،
اۋىق-اۋىق، جيi-جيi سوعىپ تۇرامىن ورالىپ.
- سويلەپ بەرسەڭ تiلiڭنەن ءسوز ەمەس بال تامادى،
ءاي، ءاي، اكە، ايتسە دە بiتiرگەنiڭ شامالى.
ەگiن ەكتiڭ، جەر جىرتتىڭ، بiراق ودان نە پايدا،
وسىنى دا ايتشى، اكە، ءماندi ءومiر دەپ اتاي ما؟ -
دەپ كەرگiدiم،
مەنiڭ دە كەرگيتiندەي ءجونiمدi,
سول بiر وقۋ جىلىندا ەڭبەك ەتiپ ءونiمدi,
ءبارiن بەسكە بiتiرگەم،
كiتابىم بار وقىعان.
وقۋ وتسە ماڭدايدان،
قالاي تىنىش وتىرام.
ايتىپ سالدىم ءبار-ءبارiن، وي كەلتەدە ءسوز بۇزىق،
تۇكتi كورمەي شاماسى كەتكەن بولدى-اۋ كوز قىزىپ،
ايتىپ سالدىم ءبار-ءبارiن، نە كۇتەسiڭ تەنتەكتەن،
اكەم بiراق ەش قاباق تانىتپادى سەلت ەتكەن.
سالدەن سوڭ ءسوز باستادى،
ويعا العانىن باقىلاپ،
ايتقان سىندى جىمىڭعا تولىپ كەتتi اتىراپ:
-بايقا، بالام، قىر - سارى، مەنiڭ باعىم
كوكپەڭبەك،
توككەن تەردi كiم ايتار، قانە، بوسقا كەتكەن دەپ.
بۇنىڭ ءبارi ءتاڭiردiڭ iسi دەسە ناناسىڭ،
بارiنەن دە اۋاسىن، اۋاسىن ايت، اۋاسىن.
تازا اۋامەن، قاراعىم، قولقا تىنىسىڭ ارشىلار،
تەك تالاسپا،
كiتاپتان وقىعانىڭ بار شىعار،
بiر ادامنىڭ عۇمىرىن اسىرايدى ءار شىنار،
ولاي بولسا مەنiڭ دە بiر iزگi iسiم بار شىعار.
وعان بولا ەشكiمنەن سىي سۇراعان جوق كۇنiم،
وسى مەنiڭ بار بولسا كوڭiلiمنiڭ توقتىعى.
P.S
اكە ءسوزi سانانى سالماقتاتتى،
اۋا ءتۇسiن اڭسىزدا اڭعارماق كiم؟
جاڭا، جاڭا بايقادىم:
اۋا تازا
ەكەن، ەكەن مەن جۇتقان.
بiلمەگەنiم،
شىعادى ەكەن-اۋ ويناقتاپ تiلگە مەنiڭ،
دۇرىس، دۇرىس بولماپتى تiلدەگەنiم
اكە، سەنi,
كەشiرگiن،
ءجۇر ەكەن-اۋ
تەك كەۋدە ەمەس،
سەن ايتقان سوزدەن ۇقتىم،
سەن وسiرگەن اعاشتا، گۇلدە دەمiم، -
دەگiم كەلدi, ەشتەڭە ايتا المادىم،
سەزدiم تەك الدەنەنiڭ شايقالعانىن.
اكەم ەككەن سول بiر ءدان كوڭiلدەگi,
تۇيسiك - توپىراعىما كومiلگەلi
مەن دە اۋانى تازارتقىش وسكiندەيمiن.
ەلەمەگەن ەڭبەگiم ەشكiم مەيلi,
بولسا بولسىن،
ايتسە دە تۇيگەن ءتۇيiن -
وسكiن باردا اسەرلەر ەسكiرمەيدi.
وتكەن كۇندەر اسەرلەرiنiڭ ءوڭi ءالi,
كەتكەنi جوق كوڭiل كوزiمنەن جوعالىپ،
جاڭاعى جايعا ومiرiممەن وزەكتەس،
اۋىق، اۋىق، جيi-جيi سوعىپ تۇرامىن ورالىپ.
سودان بەرi ءوتiپ كەتتi قانشا كۇن،
ەڭ سوڭعى دەم قالىپ قويدى كەۋدەسiندە
قانشانىڭ
شۇكiر، قازiرگە تارىلعان جوق تىنىسىم،
الاتاۋدىڭ اق شىڭىنا باستى تiرەپ جىر جازام،
ءوز جايىمەن ءجۇرiپ جاتىر جۇمىسىم.
اۋانى سول كiم بەرەدi, ادام با؟
تابيعات پا؟
وعان دا
كەزدەردە بار وي بولمەستەن كەتەتiن،
تەك كەي كەزدە قاپىرىق بوپ جەتەتiن
جازدىڭ كۇنi تىنىستى تارىلتپاسا وتە تىم.
بiراق اسەر سول بiر كۇننەن جادىمدا،
كەي ءسات قىزۋ بايقالعاندا قانىمدا،
سودان بەرi جاتقان داربىز تەڭكيiپ
مەن ءۇشiن قۇر قابىق ەمەس،
تازا اۋانىڭ قامباسىنداي كورiنەتiن سەكiلدi.
كەيدە ومiردە اسەرلەر بار نە ءتۇرلi,
قاراپايىم اكەم دە ءتاڭiرi تەكتەس
سەزiلەتiن سەكiلدi,
قاپىرىق كۇن جەل جەلپiسە بەتiمدi,
سول اكەمنiڭ كۇس-كۇس قولى سەكiلدi
كورiنەدi,
ەي، تازا اۋا، ساعان مەن،
قولدان كەلسە جىردان ساراي سالار دا ەم،
كوزiڭ بولسا كەرەمەتiمە نانار دا ەڭ.
وعان شەيiن ەسەبiڭنەن ءوزiڭنiڭ
ءوزiمدi ءسال جەڭiلiرەك سەزiنگiم
كەلiپ كەتسە،
كەشiرiم ەت،
ماعان دا
وڭاي ەمەس مىنا ەسسiز زاماندا.
قيال قۇسىن قانات قاققان ۇشىرىپ،
تاناۋى ەمەس، تۇيسiگiمەن ءتۇسiنiپ،
مەنiڭ دە سول اۋا تۇستەس جىرىما
الدەكiمدەر جاتسا دەپ تۇشىنىپ.
مەندەگi سول كiسiلiك پەن كiشiلiك.
1992 ج.
مەتامورفوزا
باللادا
بالالىق شاق شىق بولار تاڭدا دەمi,
تامساندىرعان تىلسىم ءسات از با مەنi,
ءمولدiر ەدi ايدىنى كوڭiلiمنiڭ،
كورشi اۋلادا وسكەن گۇل ارمان ەدi.
ارمان ەدi, سەزiم - كوك شيىرلانىپ،
جەپ قويعانى شىندىقتى ميىمدى انىق.
سوندا-داعى قويعام جوق كوز ءسۇزۋدi
كورشi اۋلاعا گۇل وسكەن جيi ۇرلانىپ.
اسپان سەزiم كوڭiلدە، وڭiردە ءومiر،
مەن دە بiرمiن، جانباعان كومiر دە بiر،
عاشىعىڭا كوز ءسۇزۋ عاجاپ شىعار،
قولىڭ جەتپەۋ ايتسە دە ءومiر مە بۇل؟!
كۇندەر اقتى ساۋدىرلاپ پاراقتارى،
ساۋدىر كۇنمەن گۇل دە ءوستi, قاناتتانىپ.
كورشi اۋلاعا كوز سالار ۇمiتتەنە،
ۇزسەم دەگەن مەندە سول تالاپ قالدى.
تالاپ، تالاپ... تالاپتى ەلەپ، ەسكەر،
كۇنiم قۇرسىن دەپ سەزiممەن ەرەگەسكەن.
كورشi گۇلگە بiر كۇنi ايقاي سالدىم،
«سەن وسكەن جەر ماعان دا جەر ەمەس پە؟»
نەگە، نەگە مەن جاققا قارامايسىڭ،
بويىڭ بيiك بولسا دا ءالi بالادايسىڭ.
ساعان دەگەن كوڭiلiم اق، اق كوڭiلدi
ەلەمەي قانشا تاعى جارالايسىڭ.
كوزگە iلمەيسiڭ قالعانداي ءوزiڭ بوپ قاپ،
سۇلۋلىققا ورىن جوق سەزiم توقتا.
نەگە، نەگە مەن جاققا قارامايسىڭ،
قاسiرەتiمدi كورمەستەي كوزiڭ جوق پا؟
تەربەلدi گۇل ءوزiنiڭ شەڭبەرiمەن،
تەربەلگەنiن تىلسىممەن تەڭ كورiپ ەم.
اسپان سەزiم مەندەگi سەزiپ قالدى،
بوياۋ يiسi اڭقۋىن جورگەگiنەن.
«ەر ماقتاسا قىز جۇرەر جاساپ قالىپ»
دەگەن ءسوزدi ءدال ايتقان جاس-ا-اق حالىق.
شۋاعىندا تەربەلە كوكتەم - كۇننiڭ،
گۇل سويلەدi كوركiنە ماساتتانىپ:
«نەگە، نەگە دەيسiڭ-اۋ، نەگە، نەگە،
كوپ نەگەدەن كوڭiلiڭ كوگەرە مە؟
بويىڭ اناۋ تاپالتاق تارباقتالعان،
قۋىس كەۋدەڭ قۇر بوسقا توبەلەمە.
نەگە كەرەك ءمانسiزدi سىناقتاماق،
كوركiمە تامسانعانشا قۇلاپ قاراپ.
كۇنگە ۇمتىلعان، ءوزiڭدi دالەلدەگiن،
مەن دەسەڭ سول قويارىم بiر-اق تالاپ.
گۇلدiڭ ءسوزi نامىس-ءا، نامىس قاتتى،
سەزiمiم جۇپاردى ەمەس، شاڭ ۇستاپتى.
باعىم مەنiڭ كەتiپتi وتكەن كۇنمەن،
كۇنمەن وسكەن گۇل مەنەن الىستاپتى.
سەزiم قايعى-ىزامەن قاباتتالىپ،
مەن دە ءوستiم وكiنiشتەن قاناتتانىپ.
تاڭدانىس پەن الدانىس ارپالىسقان،
ساناما سول بiر ساتتەن ساباق دارىپ.
كۇندi كورiپ، كورمەستەن مۇلدە ماڭىم،
ءوستiم، ءوستiم، ەستە تەك گۇل تالابى.
مۇڭنىڭ جاسى كوزگە تەك شەل قاپتاتار،
باسى بولسا بiربەتكەي جۇلدە الادى.
جىلۋى ەكەنiن بايقاتپاي قاي قاباقتىڭ،
ءور تالابىن كۇن سايىن قايتالاپ كۇن.
سەزiم وياۋ بۇل كۇندەر، كوزiم جۇمىق،
ءوستiم، ءوستiم، قانشا ءوستiم، بايقاماپپىن.
وسەتۇعىن شىبىق دەپ ەلەپ مەنi,
ەر ەكەنi بەلگiسiز، ەل ەككەنi.
ءوز بويىما قاراسام كوزiمدi اشىپ،
تۇر ەكەنمiن بiر كۇنi تەرەك بولىپ.
قالاي ءوستiم، ۇعار-اۋ ميى بار جان،
دiڭiم تiپ-تiك، تومەنگە يiلە المان.
بiر وتەۋiن جاسىمنىڭ بەرەر ءتاڭiر،
ايرىلعانىم بارلىعىن جيىپ الدان.
سەزiم ورتتە ويعا ورىن تابىلعان با؟
بiر ءسات دەمەۋ iزدەگەن دامىلدان دا،
تومەن جاققا قاراپ ەم، باس اينالدى،
گۇلگە قولىم جەتپەدi قاعىنعاندا.
ءوس، ءوس دەدi, مەندە ءوستiم ساناممەنەن،
جۇرەكتiڭ لۇپiلiمەن جانار دەنەم.
كورشi اۋلادا وسكەن گۇل، راحمەت،
پەيiلiم اق، وكپەم جوق ساعان دەگەن.
ءوتتi كۇندەر مەن بيiك، ول تومەندە،
جاناردا جاس كوكتە كۇن كولبەگەندە،
ول ماقتادى مەن جاسىپ قالعانىمدا،
مەن ءنار بولدىم گۇلiم سول شولدەگەندە.
جاپىراعىم بار دا ءالi جالبىراعان،
ءتاتتi اسەرگە كوزدiنi ناندىرا الام.
گۇل ءۇزiلدi بiر تويدىڭ قۇرمەتiنە،
بيiكتiككە قۇمارتۋ قالدى ماعان.
قۇدiرەت-اۋ سەزiم بوپ تاسقاندا ادام،
داستانىم سول ءالi كۇن باستالماعان.
تاۋدى الامىن تۇلعا قىپ ولەڭiمە،
تورەلiككە مەن كۇللi اسپاندى الام.
ءار كۇننiڭ قاناتىندا جۇيiتكiگەن،
مەن شەكسiز سۇلۋلىقتى ءسۇيiپ كەلەم.
ولمەيمiن مەن، تامىرىم ءتۇ-ۋ-ۋ تەرەڭدە،
ارمانعا ولشەم باردا بيiك دەگەن.
قايشى كەلمەس زاڭىنا شاريعاتتىڭ،
جان دۇنيەسiن ارلى ۇلدىڭ تاني جاتقىن،
قيالىندا كۇللi الەم - اۋەن تۇنىق،
جىرلارىندا ءوزi بار تابيعاتتىڭ.
تولەگەن ايبەرگەنوۆكە
تابيعات بەرگەن دارىن
وزىڭە اياماي-اق.
ويلارىڭ دانىشپانداي،
جۇرەگىڭ بالاداي-اق.
دۇنيەگە سەندەي دارىن
كەلەدى-اۋ نەكەن ساياق!
اكەمنىڭ ولەڭىنەن
ۇلاسار ماڭگi سارىنعا
اسپاني سەزiم، تۇما وي -
تابيعي سەندiك دارىنعا
تاڭدانباي قالۋ كۇنا عوي.
18.01.1992 ج.
ەسكi سارىن
باللادا
«... گۇل شىعادى عوي تاسقا دا»...
تولەگەن ايبەرگەنوۆ
«وت ليۋبۆي تسۆەتى ۋميرايۋت...»
فەدەريكو گارسيا لوركا
تاسقا اۋناعان شابىت - بۇلاق، تاسپا قۇر،
كوككە قۇمار كوزدەن اققان جاس پا بۇل؟
دۋمان بولىپ توڭiرەك تۇگەل دۇرلiككەن،
بiر كوكتەمدە جارىپ شىقتى تاسقا گۇل.
سۇلۋلىعى ساندالتار سان سەرiنi
سول گۇل سىندى سەزiلدi مە كەلiنi,
قارت تاۋدىڭ دا مەيiرلەنبەس ءومiرi
قاباعىنا قاتقان قارى ەرiدi.
ءوڭiر دە وسى ولەڭ قۇمار ءوڭiر ەد،
گۇل كوركiنە تامسانادى توڭiرەك.
گۇل ءومiرi ولەڭ ەدi ويتكەنi,
سونىڭ ءبارiن ۇستاپ تۇرعان كوڭiل ەد.
تاس تا جاسقا يەتiنiن اڭداماي،
اقىن بiتكەن اڭساپ وتكەن ارمان-اي.
وڭiرiنە ءوڭ كiرگiزگەن سول بiر گۇل،
كوڭiل كوزiن تۇرا المادى ارباماي.
ويى، قىرى، وڭ جاق، سول جاق قاپتالى،
پاڭ ىرعالىپ شابىت قىسقان شاقتارى.
گۇل كوركiنە اۋزىن اشتى كۇللi الاپ،
بiراق ەشكiم ءسوز ايتۋعا باتپادى.
ارمانداسا اقىلدى اعا، ەر iنi,
سول بولعانىن قالاعانمەن سەرiگi.
ءوزiم ءۇشiن دەۋ بولار ەد بارلىعى،
ودان كورi قىمبات ەد گۇل كوڭiلi.
جiگiت بوپ ءسوز ايتا المادى ەشكiم كەپ،
ەلەنبەسە سۇلۋلىق تا ەسكiرمەك.
اي تاڭ قالدى، جۇلدىز بiتكەن جامىراپ.
گۇل شايقالدى جۇمباعىمدى شەشكiن دەپ.
ەرلiككە بار تۋماپپىن دەپ بiر ەردi,
ءتۇسi قاشىپ توڭiرەك تۇگەل تۇنەردi,
بۇل سەزiمگە اۋىر تيدi, امال نە؟
گۇل بiراق تا ۇزگەنi جوق كۇدەردi.
ءومiر عوي بۇل، توڭiرەكتە جوق تىنىم،
بiرi بارىن، بiرi ايتىپ توقتىعىن.
ويسىزداردىڭ وتىرعانى توي بولىپ،
ويلىلاردى وپىندىرىپ ءوتتi كۇن.
تەڭدەسiمەن تابىسارىن تۇبiندە،
ەسiنە السا قويا بەرەر كۇلiمدەپ،
مۇڭسىز ەدi, ويسىز ەدi سەبەبi,
گۇل بۇلاردىڭ بiلگەنi جوق بiرiن دە.
تار ماڭدايعا دەسەك-تاعى قايدا باق،
تiك تۇسپەسە كۇن نۇرى دا تايعاناپ،
كەتەتۇعىن تاسقا وسكەن سول گۇلدi
بiر كۇنi بiر جiگiت تۇردى ايمالاپ.
مۇڭدى قۋىپ، جۇباتاتىن جەتiمدi,
جىر وقيتىن سiلكiپ تاستاپ كەكiلدi
سول جiگiتتiڭ نىسپىسى، اتى جەل ەدi,
ەركiن ەدi اقىن جانى سەكiلدi.
وسەر وسكiن ءوز پارىزىن وتەسiن،
ويىڭا ورال، توي تويلاپ نە ەتەسiڭ.
سول وڭiردە دۋمان بولدى، تاۋ قيدى،
جەل اقىن مەن ارۋ گۇلدiڭ نەكەسiن.
بۇعان دەيiن ايتىلعان جاي ەرتەكتi,
كوپ ۇزاماي بۇلتىن ايداپ جەل كەتتi.
جەل جiگiت ەد ەڭiرەگەن ەلiم دەپ
جانە ءسال-ءپال قانى قىزۋ تەنتەك-تi.
قۋاندىرار اتىزداعى جانداردى،
ءتۇز دالانى كوگەرتۋ بiر ارماندى.
اقىن جiگiت ارمانىنا اتتاندى،
كوز ۇشىندا قولىن بۇلعاپ جار قالدى.
ءومiر بولىپ ءوتiپ جاتتى كۇن تىنىش،
قاتار سامعاپ قۇلشىنىس پەن كۇرسiنiس.
سونداي بiر كۇن سەيiل قۇردى سول ماڭدا،
سەرi جiگiت پەن جەلiك قۋعان جىرشى قىز.
سونى كورiپ ەسكە الدى گۇل وتكەنiن،
اپپاق جاۋىن تاستى يiتكەن كوكتەمiن.
ەسiنە الدى ول ارمان قۋعان اقىنىن،
شارلاپ جۇرگەن تۋعان جەردiڭ بوكتەرiن.
سەزiم جوقتا، قىراعى كوز، قالعىعىن،
امال قانشا، جiگiت پەن قىز ءدال مۇنىڭ
بەيحابار ەد سىرىنان سول، بiلمەستiك
بiر جارق ەتتi جۇزiندەي بوپ شالعىنىڭ.
وپاسى جوق توپاستاردان تەكتi انا،
تاس بولسا دا تەگi انا عوي، شوكتi انا.
ءبۇردiڭ عوي دەپ اش بەلiنەن مiن ارتپا،
گۇلدiڭ سىرىن ساۋساق سەزدi تەك قانا.
كوڭiل كوگiن كۇل بولعانداي وت قارىپ،
ودان ارعى جايدى ايتۋعا جوق شابىت،
بۇكiل ءوڭiر كوزiن سۇزگەن سول گۇلگە،
قىز ومىراۋ بارا جاتتى بوپ تابىت.
اسپان كوڭiلi جىلاعانمەن جاۋىنداپ،
ەشتەڭەنi ايتا المادى تاۋ ىمداپ.
ادام قولى جاساعان سول كۇنانi,
قىز ومىراۋ بارا جاتتى اۋىرلاپ.
ءوزiن ءوزi ءالi ۇقپاعان ماس الەم،
قارس ايرىلماي شىداپ قالدى تاس ارەڭ.
تۋعان جەردiڭ تۇنەگi مەن شۋاعىن
تۇسiنۋگە تىرىستىڭ سەن، جاسا، ولەڭ.
قوي، مۇڭايما، كۇت كەلەسi كوكتەمدi,
تاستىڭ مۇڭىن زارلاعانىڭ جەتتi ەندi.
جازالى، راس، گۇلدi جۇلعان سول بiر جان،
ال اجال شە؟ اسىل سەزiم بوپ كەلدi.
ەسiل سەزiم ەل ەسiندە ەندi ۇمىت
بوپ قالعان كەز، تاستاماسىنشى ەردi ءۇمiت:
گۇل ورنىنا تاسقا تiرەپ ماڭدايىن،
جەر باۋىرلاپ جىلاپ جاتتى جەل جiگiت.
تاڭسارiدە، ىمىرتتا نە iڭiردە،
تاركi دۇنيە بەلگiسi بار تۇرiندە،
تەرەزەمدi سوققىلايدى كۇز كۇنi,
الدەبiر مۇڭ ءماجنۇن سامال تiلiندە.
ءوز ورنى بار ورتاسىندا سان قۇرداس،
سىڭعىرلاما، ريۋمكالار قاڭعىرلاس.
جۇرەگiمە وتىرادى قوناق بوپ،
الدەبiر جان جانى جەلمەن تاعدىرلاس.
1992 ج.
شەللي اجالى
ۇلىقبەك ەسداۋلەت اعاعا
شەللي اقىن سۋعا باتىپ ولەردە،
نەنi ويلادى اساۋ تولقىن كومەردە؟
سەزدi مە ەكەن اسىل جۇرەك تۇنشىققان،
ءولiمi دە اينالارىن ولەڭگە.
تۋعان جەردiڭ تاركi ەتكەندەي قولاتىن،
نە سەبەپتi سۋعا كەتتi سول اقىن؟
Iشتارلىق پا دوسىنان دا سەزiنگەن،
قۇشتارلىق پا تەك شابىتتا بولاتىن.
جىقتىرماستان سۇلۋلىقتىڭ جالاۋىن،
سەرت قىپ ءتۇيiپ جۇرەگiنiڭ قالاۋىن
ءولدi شەللي، ولiمiنە وزگەشە
ولەڭ عانا بەردi ءادiل جاۋابىن:
- اجالدىڭ دا باتىل قاقسا ەسiگiن،
اقىندارعا بولۋ كەرەك كەشiرiم.
جەر بەتiنەن تازا پاراق تابا الماي
سۋعا جازدى، دەيدi ول، شەللي ەسiمiن.
ەسكەرتۋ
بiر عاسىردىڭ اياعى، بiر عاسىردىڭ باسىندا،
شابىتتارى قۇلىپتا، شاشى اعارعان وتىزدا،
قىرىعىندا قارت بولعان اقىنداردىڭ دا
بولعانىن
ەۋ، ۋاقىت، ۇمىتپا!
1994 ج.
* * *
ءدال بۇلايشا قاراما، جانىم، جانىم،
سەزiمدi سول كەلمەيدi ساعىمداعىم.
كiرپiگiڭە كەلiپ تۇر سۇيەنگiم-اق،
جانارىڭدا كەلiپ تۇر دامىلداعىم.
كiرپiكتەرiڭ تiزiلگەن بiر ءتۇپ قايىڭ،
ءتوزiم - كوكتi تۇراتىن ءتۇرتiپ ءدايiم.
قايىڭ، قايىڭ - ماحاببات بەلگiسi ول دەپ،
سوعان ارناپ وي ءورiپ، جىر جۇپتايىن.
ال جانارىڭ... جانارىڭ دالاداي دەپ،
قۋات العان جانىما ارالاي كەپ.
الىس ءجۇرiپ ساعىنعان بوتاڭ سىندى،
ەركەلەگiم كەلiپ تۇر بالاداي بوپ.
دەپ سوكپەشi ويىنعا باتىل-اق تەك،
ويىمدى ايتسام تۇيiنگەن باقىلاپ كوپ...
جانارىڭنان اقپاسام تامشى بولىپ،
كiرپiگiڭنەن ۇشپاسام جاپىراق بوپ.
ءدال وسىلاي قاراشى، قۇرالايعا
جاراسار سول، ايتىلار سىر الايدا
وزگەشە ەدi, جاناردان وت وشكەندە،
بيiگiنەن كiرپiكتەر قۇلاماي ما؟
قۇلاماشى، قايىڭدار، قادالىپ قال،
سەزiم بولىپ بويىما تارالىپ قال.
جانار مەنەن كiرپiكتiڭ اراسىندا،
عۇمىر دەيتiن، بايقاساڭ، ارالىق بار.
كiرپiك، جانار ولەڭنiڭ ءوز ەلi دەپ،
كوتەرگەنمەن شاراپتى كوزەنi كوپ.
ەشكiم ءالi ايتپاعان شىعار، بالكiم،
كiرپiك، جانار ءومiردiڭ وزەگi دەپ.
جوق، ايتسە دە ەش سەبەپ ۋايىمدارعا،
ايلار باردا ويلايتىن جايىڭدى الدا.
تۋعان جەرگە شىن عاشىق جۇرەكتەردەي،
توپىراعىنا قۇلاماي ما قايىڭدار دا؟!
ءدال وسىلاي قاراشى جانىم، جانىم،
سەزiمدi سول كەلمەستەن ساعىمداعىم،
قايىڭىما سۇيەنiپ، دالا جاستاپ،
ءسال ازىراق كەپ كەتتi-اۋ دامىلداعىم.
1992 ج.
* * *
جولدار، جولدار،
بiرi ءتاتتi, بiر اششى،
مەنiڭ ولەڭ داپتەرiمدi قۇراسشى.
بiر ويىمنان جەڭiلدەنiپ قالايىن،
بiر ويىما جۋىعىراق بارايىن.
جۇمىس باردا شابىت دەيتiن قاسقاعا،
اق پاراقتان مويىن بۇرماي باسقاعا،
جازسام دەپ ەم، جازسام دەپ ەم جىرىمدى،
كەزدەرiمدە اقىل تiسiم قاقساعان.
ادام بولىپ مىنا ومiرگە كەلگەسiن،
تەرگەسە دە ەل تەك جاقسىلىعىمدى تەرگەسiن.
ادال تاۋىپ جەسەم دەپ ەم نانىمدى،
ادال باسسام دەپ ەم جەردiڭ كەۋدەسiن.
ادال بولسا العان دەمiم ءار مەنiڭ،
ادال بولسا ادىمىم دا ءار مەنiڭ.
شالىس باسقان ساتتەرiم دە بولسا ادال،
ودان ارتىق نە بولادى، بiلمەدiم.
ويلار، ويلار،
بiرi ءتاتتi, بiرi اششى
تاعى بiر جىر داپتەرiمدi قۇراسشى.
ايتقانىمنان ايتپاعانىم كوپ ەدi,
ءبارiن، ءبارiن ايتىپ كەتكiم كەلەدi.
سەن دە سەزبەي،
ماعان نەنiڭ كەرەگiن.
حالiڭ مۇشكiل بولىپ تۇر-اۋ، ولەڭiم.
تابىتىمدا تىنىش جاتۋ ءۇشiن دە،
تiرلiگiمدە ءتۇزۋ بولسام دەپ ەدiم.
ويلار، ويلار!
* * *
ەركiن جەل ەم جاز شالقيتىن جايلاۋدا،
كۇي دەگەنiڭ كۇيشi قولىن بايلاۋ ما؟
تاعدىر مەنi ءنان شاھارعا اپ كەلدi,
قۇرەكەڭدi جiبەرتكەندەي ايداۋعا.
باسىنداعىڭ بولماعاسىن ءنابي مي،
كوڭiلدەگiڭ قايدان بولسىن اري كۇي،
جۇرەك جالعاس وڭەشiممەن شىڭعىرام،
بiراق ول دا بوپ شىقپايدى تابيعي.
تاس سۇرلەۋگە تابانىمدى جارا قىپ،
قۋ مولاما كiرەم كەشكە قابارىپ.
قىل كوپiردiڭ ازابىنان وتەتiن،
مۇندا مەنi دەپ اتايدى قالالىق.
قايىرماسىن تاس دۋالدار توناعان،
تەرەزەمدi سوققىلايدى سامال ءان.
اياعانمەن ەسiگiمدi اشپايمىن،
سونگەن شىراق جانبايدى دەپ جاڭادان.
تار بولمەدە كەڭ تىنىسىم تارىلىپ،
جالعىز عانا وتىرامىن جابىعىپ.
جانىم ەركiن جايلاۋىمدى ساعىنام،
بiراق تا قۇر نە iستەي الام ساعىنىپ.
جاندى تەربەپ ماڭگiلiكتiڭ اعىنى،
ءتان ارىدى، ارمان بiرگە ارىدى!
جانارىمدى قىتىقتايدى نۇرىمەن،
مىڭ جىل بۇرىن سونگەن جۇلدىز جارىعى.
جانىم جۇلدىز جىلدامدىعىن قوسقاندا،
سالەم ايتىپ كەيiن قالعان دوستارعا،
بۇل قالادان كەتەم ءتۇبi كوككە مەن،
كەتەمiن مەن سەگiزiنشi اسپانعا.
دەيمiن iشتەي،
دەيدi iشiمدە بiر داۋىس.
* * *
جۇرەگi نۇر قازاعىمنىڭ گۇل قىزى،
مەنiڭ جانىم سەنiڭ نازiك جانىڭنىڭ كوشiرمەسi.
تاعى وياندى ءۇمiتiمنiڭ جۇلدىزى
سەن سونى وشiرمەشi, سەن سونى وشiرمەشi.
تامشى جاسقا جiبەرەتiن تاستى ۇگiپ،
مۇمكiن ەمەس بiر دiر ەتپەي قالماۋىڭ
ساعان دەگەن سەزiمiمدi پاش قىلىپ
جاۋىپ جاتىر اق جاۋىن.
بۇگiن، ءسiرا، ۇيىقتاماسپىن تۇنiمەن،
تاڭ اتقاندا كوز iلەم.
سويلەيتۇعىن دانالىقتىڭ تiلiمەن
بالكiم، مۇمكiن، قىزىر قارتقا كەزiگەم.
تاڭiرiدەن باتا العان بابامنان
جالعىز عانا سۇرايتۇعىن تiلەگiم:
جان دۇنيەسi نۇر مەن جىردان جارالعان
سول قىزدiكi بارىم، ارىم، جۇرەگiم.
ءومiر - تەڭiز ايدىنىنا قول سوزامىن قۇلاشتاپ
ەش قاقىم جوق نالۋعا
ساعان دەگەن سەزiمiمدi راستاپ -
ءتۇن. اق جاۋىن جاۋدا.
جۇرەگi نۇر قازاعىمنىڭ گۇل قىزى،
سەزiمiمدi سەزiمiڭە كوشiر دە،
تاعى ويانعان ءۇمiتiمنiڭ جۇلدىزىن
وتiنەمiن، وشiرمە!
* * *
جان ەكەنسiڭ مiنەزiڭ اشىق قانا،
ءمولدiر كوڭiل مەندە سول، اشىپ قارا.
جانارلى قىز، ال ساعان قاراسا تەك،
قاراسىنشى قۇمارتا عاشىق قانا.
Iزگi تiلەك تiلەيمiن جاڭا-جاڭا،
قاۋىز اشقان گۇل قىزعا جاڭا عانا:
اقىن ءجۇزiن جىر جازسا جاباتىن مۇڭ
قالقا قىزدىڭ جانارىن قامالاما.
قالقا بالا-اي... مiنەزiڭ كوزدە مە ەدi?
كورiكتiسiڭ، كوركiڭدi كوز كورەدi.
جانارىڭ تۇنىق ەكەن كول سياقتى،
جەل تۇرسا تەك كول ءجۇزi وزگەرەدi.
وزگەرمە، وزگەرمەشi, جانار بوپ قال،
سەرتتەن تايماس جىرداعى قامار بوپ قال.
ارمانداردىڭ اۋىلىنا الىستاعى،
اقىن كوڭiل جولدايتىن حابار بوپ قال.
مەن دە بiر كۇن ساعىنار زامان بوپ قال.
1993 ج.
* * *
ايدىن بولعان سان ارمانعا،
ماعان ارنا ساعان دا ارنا.
شىعار-اۋ بۇل بالاڭ سۇراق،
دالا، دالا، اناڭ بار ما؟
اناڭ بار ما، ءجۇزi قانداي
جان شىعار-اۋ قىزىعارداي.
سەنiمiنەن شىعا الدىڭ با،
Iزگi ءۇمiتiن ءۇزiپ الماي؟
اناڭ قانداي، بiلدiر ماعان،
ءسابيسiڭ بە بىلدىرلاعان؟
تۇسiنبەدiم نە دەگەنiڭ،
نە بولسا دا سەن ولەڭiم.
تۇنگi اسپانىڭ جۇلدىز جىمىڭ
مەن دە سەندەي جۇلدىزدىمىن.
وزiڭدە ءالi انام مەنiڭ
ەسiنە الىپ ءجۇر قىز كۇنiن.
اۋا ما ەدi اناڭ، دالا،
ولاي بولسا، الاڭداما.
اۋا، اۋا - بار بiلەرiم
ساعان انا ماعان دا انا.
ءار تەرەگiڭ اناڭ ءۇشiن
بولسا، اۋا عوي، جارادى شىن.
اناسى ءۇشiن تەرiن توككەن
سەن دە مەندەي بالامىسىڭ.
ءار قىرىڭنىڭ كوكتەگiنi
انا ءۇشiن عوي كوك قورەگi.
ساعان انا ماعان دا انا
مەيiر قالاي شەكتەلەدi.
قۇيىپ جانعا قۇستار ءانiن،
جىر قالام بوپ ۇشتالامىن.
اقىندىعىم شىعار مەنiڭ،
دالا، ساعان ۇقساعانىم.
2.01.1993 ج.
* * *
قيقۋى سىندى ۇراننىڭ
اۋانى وتتاي جاندىرىپ.
شىن سامعاي بiلگەن قىراننىڭ
سورعالاۋى دا زاڭدىلىق.
كوز تiكپەي كوككە قويار ما
ارمانشىل ادام بالاسى -
ماعان دا مەكەن بولار ما
اسپان مەن جەردiڭ اراسى؟!
1993 ج.
* * *
(يگور تالكوۆتان.
ەركiن اۋدارما)
ناعىز اقىن تۋىلمايدى وقىستا،
بار ولاردىڭ ومiردە ءوز ورىنى.
جەر بەتiنە كەلەدi ولار سوعىسقا،
توعىسقان شاق جۇلدىزداردىڭ شوعىرى.
سۇلۋلىقتىڭ كەڭەيتۋگە ءورiسiن،
قولىنا الىپ قالام - قارۋ جاراعىن،
ەڭ شەشۋشi ءسات تۋعاندا جەر ءۇشiن،
كەلەدi ولار الىپ كوكتiڭ حابارىن.
ۇلى جۇمباق - بiر تىلسىم كۇش جوعارعى،
ەمدەسiن دەپ ادام جانىن، قوعامدى.
جەر بەتiنە جالعىز نە توپ، لەگiمەن،
ءوز ەركiمەن جiبەرەدi ولاردى.
ومiرگە ولار كەلەدi ءوز ەركiمەن،
جۇرەگi نۇر پەرiشتە جان پiشiندە،
بiر تىلسىم كۇش كۇن ۇيالار كوركiنەن،
ولارعا ايان بەرەدi ىلعي تۇسiندە.
الىس جۇلدىز نۇرى ويناپ وڭiندە،
تەك iزگiلiك، تەك جاقسىلىق تiلەۋi.
ءۇمiت بولىپ كiرەدi ولار كوڭiلگە،
جۇرەكتەرگە سەنiم بولىپ كiرەدi.
قايسار اقىن قارسى جۇرەر ۋايىمعا،
كەتەدi ولار پارىزدارىن اتقارىپ،
جەر بەتiندە پەرiشتەلەر جايىندا،
قالادى ولەڭ، قالادى اڭىز ساقتالىپ.
جۇلدىزداردان ءتۇ-ۋ-ۋ جوعارى جاقتاعى،
ويى جەرگە نۇر بوپ جەتiپ جاتاتىن،
ۋاقىتقا باعىنبايدى اقىندار،
كۇللi عالام - اقىنداردىڭ وتانى.
جەر بەتiنەن سالىپ جۇرگەن سايتان ءان،
داق تۇسiرمەي نامىسى مەن ارىنا،
جۇلدىزىنا كەتەدi ولار قايتادان...
كەتەدi ولار كەلۋ ءۇشiن تاعى دا...
1994 ج.
بەلگiسiز قالا
توعىز جولدىڭ توعىسقانمەن تورابى،
قايدا ەكەنiن تابا المايتىن قوناعى
بۇل قالادا كوكتەمدi ەشكiم بiلمەيدi
مۇندا ويتكەنi ون ەكi اي قىس بولادى.
الىپ تاۋعا بايلاپ قويعان شىنجىرلاپ،
بۇل قالانى قارعىس اتقان مىڭ جىلعا.
جەر جىلجۋدا، جەرمەن بiرگە قالا دا
قارا جىلىم جاققا باياۋ جىلجۋدا.
نوكەرلەرiن ەرتiپ شىعىپ مولادان،
بۇل قالادا تۇندە سايتان سالادى ءان.
بiراز ادام ايىرىلادى ۇيقىدان،
ال كوپ ادام ايىرىلادى سانادان.
جىن-جىبىردىڭ بولعاننان سوڭ مەكەنi,
بۇل قالادا توسىن جايلار جەتەدi.
دانالىقتىڭ باسىن جارىپ تاسادا،
سۇلۋلىقتى شەشiندiرiپ كەتەدi.
بۇتقا پۇتتاي تابىنعاسىن قاشاننان،
شال-قۇتانى جاس قىز اۋلاپ جاسارعان.
بۇل قالانىڭ، ەڭ عاجابى، قۇدايى،
كوكتە ەمەس، كوك قاعازدان جاسالعان.
ارمان مۇندا قالتالارعا باتادى،
سوندا ولەدi, ەشكiمنiڭ جوق شاتاعى.
مۇندا مۋزا قايىر سۇراپ كوشەدە،
ال، اقىندار ماس بوپ بارا جاتادى.
بۇل قالادا تiزە بەرسەڭ كوپ قىزىق،
كور، ارالا، بوسقا ۋاقىت وتكiزiپ
الىپ جۇرمە. تەك پەرiشتە بولماعىن
قالا جايىن جۇرەر كوككە جەتكiزiپ.
توعىز جولدىڭ توعىسقانمەن تورابى،
قايدا ەكەنiن تابا المايتىن قوناعى،
بۇل قالادا كوكتەمدi ەشكiم بiلمەيدi,
مۇندا ويتكەنi ون ەكi اي قىس بولادى.
جۇلدىز بiتكەن كوكتە بەتiن شىمشىلاپ،
بۇعاۋ بۋعان جاتىر قالا سۋ سۇراپ،
جىلتىلداعان ساۋلەسiندەي ءۇمiتتiڭ
ءار قاباتتا سونبەيدi تەك بiر شىراق.
1995 ج.
كۇزگi جاپىراق قالتىرايدى كۇنگە ۇقساپ
بiردە، اشىق، بiردە شاشىق اسپانى
كۇز كوتەرiلiس باستادى.
كەسiپ الىپ تاستادى الدە ءولi ەتiن،
الدە سىرلى بiر جىر جازىپ تاستادى
جۇرەگiمە،
اتتەڭ، ونى ونىڭ ءوزi بiلەدi مە؟
جالعىزدىقتان جابىعىڭقى كوڭiلiم
الدەنەنi iزدەدi:
توپتالا ۇشقان تىرنالاردىڭ تiزبەگi.
تۋعان جەرگە قوش ايتىسار كۇزدەگi?
كوك توسiندە كورiنبەيدi iزدەرi.
سەزiمiمدi قولشاتىر قىپ تابيعاتتىڭ تۇنiنە،
كۇزگi گۇلدi سىيلاۋ ءۇشiن گۇلiمە،
تەنتiرەيمiن جاعالاۋعا جەتە الماعان تولقىنداي
تاس جول بويلاپ، تۇسپەيدi اتتەڭ باتەڭكەمنiڭ ءبۇرi دە.
نە ايتامىن اناۋ جالقىز كۇنiمە؟
ساعان دەگەن سەزiمiم بۇل، بiل، ەركەم:
اپپاق بولىپ وياناسىڭ كۇنi ەرتەڭ
دەيتiندەي مە اسپان جەردi قۇشاقتاپ؟
قاراڭعى ءتۇن عاشىقتى كەتپەسە ەكەن پىشاقتاپ؟
بiردە اشىق، بiردە شاشىق اسپانى
كۇز كوتەرiلiس باستادى.
قۇزدان قۇلاپ ءولسiن دەدi, كiم بiلسiن،
قىز ەسiگiن اشپادى.
وسى بiر شاق اي قامالعان قوراعا،
قۇزدان قۇلاپ ولەر ەدiم،
ەشكiم بiراق بارمايدى عوي مولاما.
كۇيiنiشتەن تىرنالاردىڭ تiزبەگiنە قوسىلىپ،
كەتەر ەدiم، كەرەگi نە قاناتىمدى بوس ۇرىپ.
تۋعان جەرگە جەتەرiم نە جەتپەسiم
بەلگiسiز عوي انگە بولەپ كەلەسi جىل كوك ءتوسiن.
سىڭارىمدى iزدەدiم مەن كۇنiمەن،
سىڭارىمدى iزدەدiم مەن تۇنiمەن،
سەن اق تا مەن سۇرىڭ ەم،
سەنەن باسقا ەشكiمگە ايتقانىم جوق بۇنى مەن;
تiزبەگiمەن ۇشا الادى تىرنالار،
ال اققۋلار ۇشسا تەك ۇشادى عوي جۇبىمەن.
مۇڭلى ۋiل جەل ايتاتىنداي قۇلاققا،
ايدىن كولدiڭ تاعدىرى اينالعانىن سۇراققا.
بiردە جىلاۋ، بiردە سۇراۋ اسپانى،
كۇز كوتەرiلiس باستادى.
1992 ج.
* * *
اۋزىمدى اشسام كەۋدەمدە كۇرسiندi ولەڭ،
ويلار ءولدi جانىنا نۇر سiڭبەگەن.
شاق تا بولدى جانارعا جاس تىعىلعان،
كەز دە بولدى كۇن كەشكەن قۇر سۇلدەمەن.
ءبارi بولدى بۇل باستا،
جاسىرمايمىن.
كەيدە مومىن، كەيدە ەندi تاسىردايمىن.
ءتۇن قوينى توسەگiمدە تىنشىتپايدى،
ءار ءساتi سانانى ەزگەن عاسىر - قايعىم.
ءبارi بولدى، بۇل باستا قاراباقىر،
ءتۇن قوينىندا سۇلق ءتۇسiپ قالا جاتىر.
بارلىعىنىڭ ويىندا زاماناقىر،
تۇڭعيىققا ءجاي جىلجىپ بارا جاتىر.
زاماناقىر - بۇتانىڭ دiرiلiندە،
زاماناقىر - جەلدiڭ ءجاي ۋiلiندە.
زاماناقىر - ول مەنiڭ سانامدا تەك،
ەش داۋاعا بوي بەرمەس ۋى مۇلدە.
بۇل باسقا نە بولارىن كiم بiلەدi?
ويلى قىزدىڭ ەرiنi ۇلبiرەدi.
ءوز سەنiمi وزiندە مىقتى جiگiت،
ءبارi دە ءتۇس قوي، ءتۇس دەپ كۇلدiرەدi,
ءتۇس بولسا نەگە ۇزاققا سوزىلادى؟
* * *
قاتۋلانسام شىڭعىسحانداي قاتال ەم...
اتا مۇڭعا باتادى ەندi باتالى ەر.
بiر قىز كورiپ كۇزگi اسپانداي بۇلiنگەن
عۇمىرىما بولىپ الدىم قاپاگەر.
جاۋگەر رۋح باستار جەردiڭ شەتiنە -
جالاڭ جەلدiڭ بايلاپ قويىپ وتiنە
ورتا عاسىر باتىرلارى ءور نامىس
وسىم ءۇشiن تۇكiرمەي مە بەتiمە.
داق تۇسiرمەي ارۋاعى مەن اتىنا،
تۋ استىنان تابىلاتىن باتىرعا
بەدەل iزدەپ ەتەگiنە سۇرiنگەن،
مازاق بولۋ وڭاي دەپ پە ەڭ قاتىنعا.
ولەدi دەپ iشكi دەرتiن جاسىرعان
ءماجنۇن بولسام زاتىما ساي راسىندا
بەيداۋاعا - زامانداسىم كۇلمەي مە، -
ورىن جوق دەپ جيىرماسىنشى عاسىردا.
حالقىم، ساعان سول بولسا ەگەر كەرەگi,
قالدى جورىق،- سەندiك جەڭiس، مەن ەندi.
شايىر بولام بiر قىزىڭا كۇن ءمۇسiن
تۇندە سارناپ شىعاراتىن ولەڭدi.
سۋىق تۇندە شىعىپ الىپ شوقىعا
جىلىناتىن ماحابباتتىڭ وتىنا.
قاس باتىردان بiلەگiنە سەنەتiن
اينالام دا جانى ساقى سوپىعا.
قىلىشىمەن جارىپ شىققان جاتىردى
اقىلىنان الجاستىرعان باتىردى
انام دەيمiن اسقاق باسىم يiلiپ،
وسى قىزدى تاپقان قازاق قاتىندى.
قاس باتىرلار، ايتا كورمە وزا سىن
سەندەردi دە ويلاندىرسىن ءسوز اسىل.
پاك ارۋدىڭ اق بiلەگi ۇسىنعان
بەيبiت كۇننiڭ iشسەم دەپ ەم بوزاسىن.
وي اعىنى
باللادا
(ەرەسەكتەر اراسىنداعى سايىسقا العاش قاتىسقان جاس بىلعارى قولعاپ شەبەرiنiڭ مونولوگى)
جالقاۋلىقتى شىعاراتىن تەرمەنەن،
جەكپە-جەكتە ەش جەڭiلiپ كورمەگەن،
وينايتۇعىن تەك بiرiنشi جاقپەنەن
بويشاڭىراق، اتاقتىراق ول مەنەن
سiڭiرگە ەمەس، سازعا iلiككەن سۇيەگi,
ونىڭ ۇرىس ءتاسiلi دە بي ەدi.
ال انا قىز سونى، سونى سۇيەدi,
ول دا ماعان جۇدىرىق بوپ تيەدi.
فيليپپيندiك ءور ابونى قۇلاقتان
قاداپ ۇرىپ، بiرiنشi دە-اق قۇلاتقان
ونىمەنەن سايىس ماعان ازiرگە
تۇرادى ىلعي شەشiمi جوق سۇراقتان.
بiزدiڭ سايىس اياۋسىز دەپ اتالعان،
ال ماحاببات زاڭى ودان دا قاتال زاڭ.
ورىن العان ەڭ بiرiنشi قاتاردان
ونداي ارۋ تابا المايسىڭ شاھاردان.
توپەۋ سوققى،
قالاي قاراي بۇرىلام؟
بۇرىلسام دا
جۇدىرىققا ۇرىنام.
بۇل كەزەكتە، امال قانشا، ەس-ءتۇسسiز
بiر بۇرىشتان بiر بۇرىشقا قىدىرام.
سوقىر سوققى
سورىمدى ابدەن قايناتتى،
سورپا بولدىم، اشۋىم تەك ايباتتى.
بۇل كەزەكتە جەڭiستi ول الىپ تۇر،
كەلەسi راۋند كورسەتەرمiن قايراتتى.
مiنە، ءۇزiلiس،
اۋزىما الام توبانى،
ال كەۋدەمە كۇدiكتi وي كەپ قونادى.
قارسى بۇرىش بۇرىشى ما بەرمۋدتىڭ،
قارسىلاسىم كوزiمەن دە سوعادى.
- اسىلىپ قاپ قۇر اۋانى بوس ۇرما،
ارانداتقان قيمىلىنا قوسىلما.
قاشىقتىقتى ساقتا،- دەيدi باپكەرiم.
قۇشاقتاسار، كiم ول، مەنiڭ دوسىم با!
گونگ ءۇنi,
ەكiنشi راۋند باستالدى.
بۇل كەزەكتە بىلاي قويىپ قاشقاندى،
ءساتi تۇسسە بiر سوعارمىن سiلەيتە،
وعان ءسويتiپ كورسەتەرمiن اسپاندى.
دەپ كiجiنەم،
ءبارi iشتەي ازiرگە،
مازiرمەنەن جاۋاپ بەرەم مازiرگە.
ەي، بiرiنشi قاتارداعى كۇلiمكوز،
جانعا جايلى ءازiلiڭدi ازiرلە.
باستالعانشا-اق
سوققى تيدi جاعىما،
اۋىتقۋدان امان قالدىم باعىما.
قارسىلاسىم تەك بiرiنشi جاقتا ءالi,
دەپ جۇرگەندەي قالاي، بالا، تاعى ما؟
وح، قانداي ءسات،
يەك استى اشىق پا؟
بۇل سوققىنى تارتۋ ەتiپ عاشىققا
سوققان ءلازiم،
قاپ، سىتىلىپ كەتتi, انە،
ال جۇرت مەنi بالاپ جاتىر جاسىققا.
ەكi ەسسiزگە ەسi كەتiپ ەلەرگەن،
ىسقىرادى مىڭ ەكi ءجۇز كورەرمەن.
ىسقىرادى قارسىلاستىڭ قولعابى،
اشىق جەردi iزدەپ باستان، دەنەمنەن.
ەرتەڭ ءسiرا شىعا الماسپىن كوشەگە
مىنا بەتپەن كوگالا بوپ كوگەرگەن.
قارسىلاسىم بiر بۇرىشقا قامالدى،
قۇتىلاتىن قالدىرماستان امالدى،
مايدان قىلىپ مىنا شارشى الاڭدى،
جالاڭ قولمەن سوقسام با ەكەن جاماندى.
بiر وي باسقا كەلگەن سايىن
جۇدىرىق
سارت ەتەدi,
باستى يىقتان سىدىرىپ
جiبەرەردەي،
قارسىلاستىڭ الدىنا
مiنە، تاعى كەلiپ قالدىم قىدىرىپ.
قاۋقار بولسا
بۇل مازاققا كونەم بە؟
وزiمدiكi ەمەس سىندى دەنەم دە.
سامايىمنان تيگەن سوققى
يەكتەن تاعى ەسكەندە،
جالپ ەتكiزدi-اۋ ەدەنگە.
جۇدەۋ اتتاي
جولعا شىعىپ بولدىرعان،
ون ساۋساقتى بۇگiپ تۇردىم ورنىمنان.
قامىققاندا قولعابىما قارايمىن،
بiر ءدال تيمەي
قاسقا باستى قور قىلعان.
مۇنداي توپتا العاش تۇسكەن بالاعا،
بەس جاس ۇلكەن - جارايدى ول اعاعا،
جەڭگەنi ازداي ارقامنان كەپ قاعادى،
تۇز سەپكەنىن سەزبەي مە ەكەن جاراعا.
قۇربى الدىندا
قادiرiمدi كەتiرگەن
بۇل ۇياتتى
قالاي جۋام بەتiمنەن؟
ەندiگiدە كۇتiپ الام شابۋىلدان،
شابۋىلداۋعا العا قاراي سەكiرمەن.
قول جەتپەگەن ارۋىم ەدi
نەمەسە
اڭگiمەسi جانعا جايلى جەڭەشە
دەپ اتارمىن سول بiر قىزدى،
مەنi دە،
اح، مەنi دە سونداي بiر جان جەبەسە!
1994 ج.
جۇلدىزدى شاق
ەسكi تۇركi تiلiندە قاتىن ءسوزi اناعا، ايەل
زاتىنا قۇرمەت بەلگiسi رەتiندە قولدانىلعان.
مىناۋ قاي ءتۇن؟
جىر جازار ءتۇن اقىندار.
تولعان، اقىن،
ءورت سەزiم بار، اقىل بار.
اق قاعازعا كوزiڭدi ءسۇز
تiرلiكتەن
توسەگiنە قيسايعاندا قاتىندار.
قاتىنىڭنىڭ كەلبەتiنە قارادا،
باسىڭدى iي ۇيقىداعى اناعا،
باسىڭدى iي جاتىر جايلار بالاعا.
مىنانداي ءتۇن
بۇگiنiڭ مەن ەرتەڭiڭ
ۇيقى-تۇيقى ۇيقاسپاسا بولا ما؟
جەتپiسiندە جار قۇشىپ بەل شايقاعان،
شال قۋاتىن سىدىگىنەن بايقاعان،
قاتىن بولعان،
ال سەن ونىڭ قاسىندا
اقىنسىڭ دەپ بiراق كەسiپ ايتا الام.
سولاي، اقىن،
سەنiڭ ءسابي ولەڭiڭ
دۇنيەنi وزگەرتەردەي كورەمiن.
ءوزiم سوعان سابيدەيiن سەنەمiن.
مەن دە ويتكەنi
تۇنگi اسپانداي كونەمiن.
ءتۇن بiر ۋاق بوپ قالدى ما،
نەسi بار.
ءسات بولادى قۇرساۋ كوڭiل اشىلار.
ءتۇن قوينىندا اي كوشەدi اسپانعا،
سەن قاتىننىڭ قويىنىنا كوشiپ ال.
قانشا سايرا، جەتەر ەمەس اقىلىم،
ەر پارىزى - بوساماسىن تاقىمىڭ.
جۇلدىزدى جىر جازىلماسا،
مىنا ءتۇن
جۇلدىزدى ۇلدى جازسىن ساعان، اقىنىم.
ءتۇن اسپاندى كومكەرگەندە گۇلمەنەن،
باق قالمايدى ادام جانى كiرمەگەن.
ءور اقىن مەن بالداي ارۋ جازاتىن
بiلگەن جانعا
جۇلدىزدى ۇل - بۇل دا ولەڭ!
26.04.1994 ج.
قاتارداعى ولەڭ
تاقىر جەرگە سوقىر جاڭبىر جاۋادى،
كوزi سوقىر تاعدىرىم، اشىلمادى-اۋ، قاباعىڭ.
باسىمنان باق بۇلت سىندى اۋادى،
سەنi سۇيگiم كەلiپ ەدi, قازاعىم!
ىستىق جازدا سۋىق تۇستەر كورەمiن،
تامىز تامشى تامىزباستان قينادى.
قۋا الار ما قاۋقارى جوق ولەڭiم،
جاۋابى جوق ساۋالداردى ميداعى.
كۇتiنەم دەپ شومىلعان كوك تۇتiنگە،
تاعدىرىما بوپ الدىم حاس نارازى.
ەش داۋى جوق كۇن مەن ءتۇندi بiتiمگە،
شاقىرادى كورشi اۋلانىڭ قورازى.
بiر باسىندا ءتورت تاۋىق،
ونى ۇيقىدان وياتپايدى تۇندە ولەڭ.
باسىمنان باق بۇلت سىندى كەتتi اۋىپ،
باقىت اۋا ءتۇستi ەكەنiن بiلمەپ ەم.
ولمەيتۇعىن ماحابباتىم بiر قىزعا،
قىرشىن كەتتi, كومەيiمدە كومiلدi.
كiم بiلەدi, جۇماق دەيتiن جۇلدىزدا،
ول دا ەندiگi جۇرگەن بولار كوڭiلدi.
جىلاتپاسا جۇباتپايدى باسقا ەرiن...
باسقا ەلگە كەرەگiم جوق مەنiڭ دە،
شىداي الماي شالعاندا وكسiك جاس دەمiن،
ءوزiن-ءوزi بۋىندىرسىن دەدiڭ بە؟
قاي كەزدە دە قاسيەتتi سانالعان،
قاتارداعى جاۋىنگەرi ەم ولەڭنiڭ.
ماڭگi ءومiردi تارتىپ الىپ اجالدان،
ولسەم دە مەن العى شەپتە ولەرمiن.
ولەڭiمنەن رۋحىمدى تابادى،
Iزدەگەن جان بالداي ءتاتتi تازا مۇڭ.
كوزiمنەن جاس جۇلدىز سىندى اعادى،
سەنi سۇيگiم كەلiپ ەدi, قازاعىم.
سوزگە سەنسەڭ يiرiمi سان جىرداعى،
دالا دەيدi... دالا ەمەس بۇل ايدالا.
قوناق بولدىم قاراشا ۇيگە قىرداعى،
جارىماعان قارا نان مەن شايعا دا.
اق جاۋلىق پەن قارا بالا قامى ءۇشiن،
نايزا ۇشىنا تiگiپ ەدiم جانىمدى.
ءولدi ۇياتتان جۇرەگi وياۋ نامىسىم،
نامىستى دا جەرلەيتiن جەر تابىلدى.
وزەن قايدا وتكەل سالار اراعا،
جۇتىم سۋ جوق، جالعىز بەلگi جار عانا.
مىنا دالا اينالادى قالاعا،
اينالا ما اق قاز قارا قارعاعا؟
ىستىق جازدا سۋىق تۇستەر كورەمiن،
سەزiمدi دە سۋىقتاتتىم تامىزدا،
ەي، كوك اسپان، جوق بولسا ەگەر كەرەگiم،
مەن دە قىرتپىن، اۋزىما سۋ تامىزبا!
دۇنيە اۋسا دا دiلi, تiلi تازانىڭ،
كوتەرە ۇستاپ كوك ءبورiلi بايراعىن.
سەنi سۇيگiم كەلiپ ەدi, قازاعىم،
سايتان العىر، قارا ەندi, قايدامىن؟
1995 ج.
ءومiر
جاڭا ولەڭ جانە بۇل ءوزi سونداي كونە ولەڭ،
بولماسا دا تەگi اقسۇيەك پەنەن تورەدەن.
دالانىڭ ۇلى قالانى جاۋلاپ الۋعا،
اتتانىپ ەدi «جاۋشىقۇم» اتتى توبەدەن.
اتتانىپ ەدi,
باپتالىپ ەدi ارمانى،
شاتتانىپ ەدi, كوڭiلدە تاعات قالمادى.
ۇكiلi ءۇمiت بەردi ەل سويلە دەپ ءسوزiن دالانىڭ،
باتاسىن بەردi ءوڭiردiڭ وزەك شالدارى.
سەرت قىلىپ ءتۇيiپ تاڭ اتار شاقتىڭ شاپاعىن،
شىعارسام دەپ قالاي دالام مەن بابام اتاعىن،
كوشپەلiلەردەن قالاعا كەلدi بiر اقىن،
جەردەگiلەردەن جۇلدىزى بيiك تۇراتىن.
اناسى قالدى شىققىن دەپ بالام اسقارعا
دالاسى قالدى قوساتىن بۇنى داستانعا،
ۇعاتىن ەدi كوكوزەك جاڭا قىلتيعان،
ۇعاتىن ەدi سول ۇلدى قۇم دا، تاستار دا.
قيالداپ كەتسە تۇنگi ايدى جار قىپ وينايتىن،
ادامنىڭ پارقىن اعاشتان بيiك قويمايتىن.
سول ۇلان مىناۋ عالامدى كۇللi جاراتقان،
ءتاڭiرiنiڭ ءوزi ۇلى اقىن عوي دەپ ويلايتىن.
ويلايتىن ەدi,
تويمايتىن ەدi قيالى.
قيىر جوق وعان،
قيالعا ءبارi سيادى.
ۇيكۇشiك ەمەس، كوكقۇمار قىران بولام دەپ،
تاستاپ تا شىقتى ول بiر كۇنi ءسويتiپ ۇيانى.
قالاعا كەلدi,
اداستى ول قانشا كوشەدە.
دۋمانعا كiردi, ازاپقا ءتۇستi نەشەمە،
جايىلىپ ءجۇردi دالانىڭ ەركiن جەلi بوپ،
قايىرى بولماي دالاسى تۇرماق شەشەگە.
اداسىپ ءجۇردi, اداسقان ۇلعا كەشiرiم،
شاقىردى دالا سول ۇلدى اتاپ ەسiمiن.
ويتكەنi دالا بالاسى تۇگiل بايى ولگەن،
انا دەپ تەگi جىلاتقان ەمەس جەسiرiن.
... بۇگiنگi iسi ەرتەڭگە بولار ونەگە
جاتپايدى سول ۇل جاڭاعا جانە كونەگە،
ءور ەدiل مەنەن مۇدەگە اكە بولادى ول
بولادى جانە قاھان شىڭعىسقا نەمەرە...
جاۋلاماق جىرعا قىرى جوق قىردىڭ قالاسىن،
سول ۇلان بۇگiن جاسپەنەن جۋىپ جاراسىن
جانارىن كوككە قادايدى جيi, سەبەبi ول
جالعاماق ەندi دالا مەن جۇلدىز اراسىن.
1994 ج.
* * *
العاشقى جول، سەن قاشاندا اۋىرسىڭ،
اپپاق تۇتەك الدىنداعى جاۋىنسىڭ.
سامالسىڭ سەن بەتتi جەلپiپ وينايتىن،
نە بولماسا تامىر جۇلقار داۋىلسىڭ.
مۇمكiن ول دا، گۇل بوپ كوزدi ارباۋىڭ،
نە بولماسا قۇس بوپ كوككە سامعاۋىڭ.
الدە مۇمكiن ماڭگiلiك بوپ كەلەرسiڭ،
سول ءۇشiن دە، العاشقى جول، ونەرسiڭ.
ولەڭدەردiڭ iشiندەگi ولەڭسiڭ.
1994 ج.
* * *
جاناردا جارق ەتسە بiر ۇشقىن،
سەزiم عوي، قالايشا سونەدi?
بiر ولەڭ جازۋعا تيiسپiن،
ءومiردiڭ وزiندەي ادەمi.
دۇنيەنi شومدىرىپ ارايعا،
تiرلiكتi كۇزەتەر كوز iلمەي،
جازۋعا تيiسپiن قالايدا،
بiر ولەڭ ءومiردiڭ وزiندەي.
ول ولەڭ ءورت بولسىن، ءبارiبiر،
تايسالماي جاقىنداپ بارامىن.
ارماندى ءارi القا، ءارi جىر،
قالايدا تابامىن، نانامىن.
تاعدىرمەن بiتپەيدi كۇرەسiم،
جازىلماي سول جىردىڭ جولدارى.
ءوزiمنiڭ ورتiمە ءتۇبi ءوزiم،
ورتەنiپ كەتپەسەم بولعانى.
(جالعاسى بار)
«اباي-اقپارات»
