«حالىقتىق جەكەشەلەندىرۋ» كۇزدىڭ بەل ورتاسىندا باستالاتىن بولدى! مينيسترلەر كابينەتىنىڭ كەشەگى جيىنىندا وسىنداي شەشىم قابىل الىندى. وسىلايشا قازاقستان كوشباسشىسى باستاماشى بولعان «حالىقتىق ءىرو» اياسىندا، بيىلعى قازان ايىندا قازاقستاندىقتارعا «ماگيسترالدى مۇناي قۇبىرلارىنىڭ قوجايىنى» - «قازترانسويلدان» ەنشى يەلەنۋ مۇمكىندىگى تۋعىزىلماق. ءبىر قىزىعى، ۇكىمەتتەگىلەر بۇل مۇمكىندىكتى ازاماتتاردى «ممم»-نىڭ «قارجىلىق قۇردىمىنا» قۇلاۋدان قۇتقاراتىن قۇرال رەتىندە دە قاراستىرادى ەكەن. ەل ۇكىمەتىنىڭ وسى وتىرىسىندا وزگە دە ەلەڭ ەتكىزەرلىك جاڭالىقتار جاريا ەتىلدى.

جاھاندىق داعدارىس جاعادان ال­عاندا، جايراپ قالا جازداعان كوپتەگەن «جۇيە قۇراۋشى» كاسىپورىندار مەن جەتەكشى بانكتەردى ۇكىمەت جەتەككە العانى ءمالىم. وسىلايشا مەملەكەت ەكونوميكاعا دەندەي ەندى. «ەندى، - دەيدى ۆيتسە-پرەمەر قايرات كەلىمبەتوۆ، - دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ، سونداي-اق ەۋروپالىق قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بان­كىنىڭ سوڭعى ۇسىنىمى بويىنشا جەكە سەكتوردىڭ ۇلەسىن جانە جەكە ين­ۆەستيتسيالاردى ارتتىرۋ قاجەت. وسىعان بايلانىستى مەن «حالىقتىق ءىرو» باع­دارلاماسى ءدال قازىر ەڭ دۇرىس ءارى وزەكتى دەپ سانايمىن. سونىڭ ارقاسىندا قازاقستان ازاماتتارى ەلىمىزدىڭ ءىرى اكتيۆتەرىنىڭ، ۇلتتىق كومپانيالارىنىڭ اكتسيونەرلەرىنە اينالۋ مۇمكىندىگىنە قول جەتكىزەدى».

«حالىقتىق جەكەشەلەندىرۋ» كۇزدىڭ بەل ورتاسىندا باستالاتىن بولدى! مينيسترلەر كابينەتىنىڭ كەشەگى جيىنىندا وسىنداي شەشىم قابىل الىندى. وسىلايشا قازاقستان كوشباسشىسى باستاماشى بولعان «حالىقتىق ءىرو» اياسىندا، بيىلعى قازان ايىندا قازاقستاندىقتارعا «ماگيسترالدى مۇناي قۇبىرلارىنىڭ قوجايىنى» - «قازترانسويلدان» ەنشى يەلەنۋ مۇمكىندىگى تۋعىزىلماق. ءبىر قىزىعى، ۇكىمەتتەگىلەر بۇل مۇمكىندىكتى ازاماتتاردى «ممم»-نىڭ «قارجىلىق قۇردىمىنا» قۇلاۋدان قۇتقاراتىن قۇرال رەتىندە دە قاراستىرادى ەكەن. ەل ۇكىمەتىنىڭ وسى وتىرىسىندا وزگە دە ەلەڭ ەتكىزەرلىك جاڭالىقتار جاريا ەتىلدى.

جاھاندىق داعدارىس جاعادان ال­عاندا، جايراپ قالا جازداعان كوپتەگەن «جۇيە قۇراۋشى» كاسىپورىندار مەن جەتەكشى بانكتەردى ۇكىمەت جەتەككە العانى ءمالىم. وسىلايشا مەملەكەت ەكونوميكاعا دەندەي ەندى. «ەندى، - دەيدى ۆيتسە-پرەمەر قايرات كەلىمبەتوۆ، - دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ، سونداي-اق ەۋروپالىق قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بان­كىنىڭ سوڭعى ۇسىنىمى بويىنشا جەكە سەكتوردىڭ ۇلەسىن جانە جەكە ين­ۆەستيتسيالاردى ارتتىرۋ قاجەت. وسىعان بايلانىستى مەن «حالىقتىق ءىرو» باع­دارلاماسى ءدال قازىر ەڭ دۇرىس ءارى وزەكتى دەپ سانايمىن. سونىڭ ارقاسىندا قازاقستان ازاماتتارى ەلىمىزدىڭ ءىرى اكتيۆتەرىنىڭ، ۇلتتىق كومپانيالارىنىڭ اكتسيونەرلەرىنە اينالۋ مۇمكىندىگىنە قول جەتكىزەدى».

باعدارلاما 2012 جىلى باستالىپ، 2015 جىلعا دەيىن جۇزەگە اسىرىلۋعا جوسپارلانعان، وسى ۋاقىت ىشىندە قو­لىندا جيناعى بار ازاماتتار مەم­لەكەت باسقارۋىنداعى كوپتەگەن ءىرى كومپانيالاردىڭ اكتسيالارىن يەلەنە الماق. «ءىزاشارى» - «قازترانسويل» بولاتىن كورىنەدى، ال ونىڭ سوڭىنان «كەگوك» حالىققا قاراي بەت الۋى مۇمكىن. «بولاشاقتا ءبىز ۇلكەن كومپانيالاردان مۇناي، گاز، تەمىر جول سىندى سالالارداعى ءىرى كومپانيالاردى جەكەشەلەندىرۋگە كوشەتىن بولامىز» دەپ سەندىردى كەشە ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى. حالىقتىڭ «قازمۇنايگاز»، «قازاقستان تەمىر جولى» سىندى الپاۋىتتاردان ۇلەس كەسىپ الۋىنا 2014 جىلدان كەيىن جول اشىلماق.

ۇكىمەت باسشىلىعى حالىق اعارتۋ جۇمىستارىن كۇشەيتۋ قاجەت دەگەن بايلامعا كەلىپتى. «وكىنىشكە قاراي، بىزدە قارجىلىق ساۋاتتىلىق ماسەلەسى «اقساپ» جاتىر، - دەدى جيىن كەزىندە ارىپتەستەرىنە ۆيتسە-پرەمەر قايرات نەماتۇلى. - ونىڭ مىسالىن قازاقستاندىقتاردىڭ ءالى كۇنگە «ەم-ەم-ەمدە» ويناپ جۇرگەندىگىنەن، سوعان شىن سەنەتىندىگىنەن كورەمىز. دەمەك، ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى ۋاقىتتى، قارجىنى، بارلىق مەملەكەتتىك ورگانداردى جۇمىلدىرۋدى تالاپ ەتەدى».

بۇعان دەيىن ەل ۇكىمەتى العاشقى قوس كومپانيانى «اي-پي-وعا» قاتار شىعارۋدى ويلاستىرعان بولاتىن. بىراق الەمدىك ەكونوميكانىڭ دامۋ بەتالىسى بەلگىسىز بولۋىنا بايلانىستى، ەكونومدامۋ ءمينيسترى ب.ساعىنتاەۆ ۇكىمەت باسشىلىعىنان ەكەۋىن قاباتتاستىرماي، «كەگوك»-تى كەلەسى جىلعا قالدىرۋدى سۇرادى. ارنايى جالداعان كەڭەسشىلەر ونى نە 2012 جىلدىڭ 4-ءشى توقسانىنا، نە 2013 جىلدىڭ ءى-توقسانىنا قالدىرۋعا كەڭەس بەرىپتى.

«سامۇرىق-قازىنا» باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قۋاندىق بىشىمباەۆ الداعى ساۋىردە «قازترانسويلدى» كەشەندى باعالاۋ پروتسەدۋراسىن اياقتاۋ جوسپارلانىپ وتىرعاندىعىن جەتكىزدى. ال مامىردا اكتسيالاردىڭ قۇنى بەلگىلەنبەك، ول باعا كومپانيانىڭ وتكەن جىلداعى قارجىلىق تابىستارى مەن جەتىستىكتەرىنە بايلانىستى بولادى دەسەدى. تامىزدا «سامۇرىق-قازىنا» قورىنىڭ ديرەكتورلار كەڭەسى جيىنعا جيىلىپ، ورنالاستىرىلاتىن اكتسيالاردىڭ سانى مەن باعاسى ماسەلەسىن قارايدى. «قىركۇيەكتە اكتسيالاردى ساتىپ الۋعا وتىنىمدەردى جيناۋ باستالادى. قازاندا قور بيرجاسىندا «قازترانسويل» اكتسيالارىن ورنالاستىرۋ بويىنشا ساۋدانى باستاۋ ۇيىمداستىرىلادى» دەدى قور توراعاسىنىڭ ورىنباسارى.

وسى ورايدا پرەمەر-مينيستر ك.ءماسىموۆ حالىققا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن كۇشەيتۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى. ءتىپتى دەپۋتاتتاردىڭ وزدەرى ۇكىمەت باسشىسىنا باعدارلاماعا قاتىستى قاجەتتى اقپاراتتىڭ ازدىعىنا شاعىمدانىپتى. كارىم قاجىمقانۇلىنىڭ مويىنداۋىنشا، قوعام دا مۇنىڭ نە ەكەندىگىن ءالى تۇسىنبەي وتىر. «وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تەزىرەك تولتىرۋىمىز قاجەت» دەدى ول. مەملەكەت «قازپوشتا» بولىمشەلەرىن «حالىقتىق ءىرو» تۋرالى اقپارات تاراتۋ پۋنكتتەرى رەتىندە دە پايدالانباق. بارلىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىنىڭ ەكى تىلدە جۇرگىزىلەتىندىگى ايتىلدى. شالعايداعى وڭىرلەردىڭ تۇرعىندارىنا دەيىن اكتسيا ساتىپ الۋ مۇمكىندىگىن تۋعىزۋ ءۇشىن «سامۇرىق-قازىنا» قورى «قازپوشتا» بولىمشەلەرىن تەحنيكالىق جەتە جاراقتاندىرۋعا، قىزمەتكەرلەرىن وقىتۋعا جانە باسپاحانالىق ونىمدەرمەن قامتاماسىز ەتۋگە 408,7 ميلليون تەڭگە بولەتىن بولدى.

بۇل جەردە بۇقارا حالىققا قۇندى قاعازدار جايىن قاراپايىم مىسالدارمەن جەتكىزۋ قاجەت ەتىلمەك. ماسەلەن، U2 يرلاندىق توبىنىڭ ءانشىسى بونو (پول دەۆيد حيۋسون) وسىدان ەكى جىلداي بۇرىن 210 ميلليون دوللارعا ينتەرنەتتەگى Facebook الەۋمەتتىك تورابىنىڭ اكتسيالارىن ساتىپ الىپتى، سودان اكتسيالار قۇنىنىڭ بىرنەشە ەسە ارتۋى ارقاسىندا، جاقىندا بونو ميللياردەر اتاندى. راس، وعان دەيىن ءانشىنىڭ قور نارىعىندا بىرنەشە رەت اۋزى كۇيگەن: ول قۇرعان ءElevatىon Partners كومپانياسى 2006 جىلى شامامەن 290 ملن دوللاردى «Forbes-ءmedىa»-عا سالىپتى، كەيىن ول كومپانيا قۇنسىزدانىپ قالعان. ەلىمىزدە «حالىقتىق ءىرو»-عا شىعارىلاتىن كومپانيالاردا مۇنداي تاۋەكەل، ارينە، شامالى. سونىمەن بىرگە ءبىزدىڭ قور نارىعىندا، شەتەلدەگىدەي، ميلليونەر اتانۋ دا قيىن. دەمەك، بيلىك حالىققا الداعى «اي-پي-و» كەزىندە نەگە اكتسيالار ساتىپ العانى ءجون ەكەندىگىن ناقتى تۇسىندىرگەنى ابزال.

ۇكىمەتتىڭ كەشەگى جيىنىندا قىزىقتى بىرنەشە مالىمدەمە جاسالدى. ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى سەرىك احمەتوۆ اەس ماسەلەسىن ارى سوزباي، بيىل ءبىر جاقتى ەتۋ قاجەتتىگىن ءبىلدىردى. ونىڭ ايتۋىنشا، پرەمەر ءبىر بايلامعا كەلۋ جونىندە يندۋستريا، ەكونومدامۋ مينيسترلىكتەرىنە جانە باسقا دا جاۋاپتى مەكەمەلەرگە تاپسىرما بەرىپتى. «ءبىز بيىل اتوم ەلەكتر ستانساسى ماسەلەسىنە «جۋان نۇكتە» قويۋعا ءتيىسپىز، - دەدى س.احمەتوۆ. - قۋات جۇيەسىن دامىتۋ باعدارلاماسىنا سايكەس، وندىرىلەتىن جالپى ەلەكتر قۋاتىنىڭ شامامەن 4,5 پايىزى اەس-ءتىڭ ەنشىسىنە كەلۋى كەرەك. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى ءبىز بيىلعى جىلى تۇپكىلىكتى تۇردە شەشكەنىمىز ءجون».

بۇدان بۇرىن «سامۇرىق-قازىنا» باسشىسى ومىرزاق شوكەەۆ اەس بويىنشا شەشىم قابىلدانباعاندىعىن حابارلاعان ەدى. ناتيجەسىندە، ونىڭ جۇمىستارىنا بولىنگەن 8 ميلليارد تەڭگەدەي قاراجات بيىلعى جىلعى بيۋدجەتتى ناقتىلاۋ كەزىندە باسقا شارالارعا قايتا باعىتتالعان. كەشە جۋرناليستەرگە «شەشىمنىڭ ءالى قابىلدانباعاندىعىن» راستاعان ءا.يسەكەشەۆ سونىمەن بىرگە «قازاقستاننىڭ اتومنان قۋات وندىرۋدەن دە باس تارتپاعاندىعىن» قوستى. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل - بولاشاقتىڭ ءىسى. «قانداي ءتيپتى رەاكتور، قانداي ستانسا بولاتىندىعى، حالىق ءۇشىن قاۋىپسىزدىگى جانە ەڭ وزىق تەحنولوگيالارى تۇرعىسىنان ءالى ۇزاق تالقىلاناتىن بولادى» دەدى اسەت ورەنتايۇلى. قازاق ەلىنىڭ تۇڭعىش اەس-ءىن سالۋعا رەسەي، كورەيا قاتتى قۇلشىنىپ وتىر. ۇلتتىق يادرولىق ورتالىقتىڭ باعالاۋىنشا، شقو-داعى كۋرچاتوۆتا اەس سالۋعا شامامەن 3 ميلليارد دوللارداي قارجى قاجەت بولادى. ايتكەنمەن العاشقى اتوم ەلەكتر ستانساسىن تۇرعىزۋعا جارايتىن تاعى ءتورت جەر بەلگىلەنۋدە: بۇلار - بالقاش وزەنىنىڭ ماڭى، اقتاۋ، قوستاناي جانە تاراز قالالارىنىڭ اۋداندارى كورىنەدى.

تاعى ءبىر جاڭالىق: قوستاناي وڭىرىندە قۋاتى جونىنەن بالحاش گرەس-ىنەن كەم تۇسپەيتىن ەلەكتر ستانساسى سالىنباق. وسى ورايدا كەشە ۇكىمەت 2020 جىلعا دەيىن، مەيىلىنشە ەرتەرەك، تورعاي باسسەينىنىڭ كومىرىن وندىرۋگە كىرىسەتىندىگى تۋرالى جوسپارىن جاريا ەتتى. ول جەردە رازرەز، جىلۋ-ەلەكتر ستانساسى سالىنباق. مامانداردىڭ باعالاۋىنشا، كومىر قورى 20 ميلليارد توننا كورىنەدى، ونىڭ 5,6 ملرد تونناسىن اشىق تاسىلمەن الۋعا بولادى. تورعاي الابىنىڭ كومىرى اسا ءتيىمدى وتىنعا جاتادى ەكەن، بارلىق قۋات ءوندىرۋ قوندىرعىلارىندا پايدالانۋعا كەلەدى.

ۇكىمەتتىڭ كەشەگى وتىرىسىندا يندۋستريا ءمينيسترى ءا.يسەكەشەۆ 2030 جىلعى كەلەشەكتى قاراستىراتىن، 2020 جىلعا دەيىنگى قازاقستاننىڭ ەلەكتر ەنەرگەتيكالىق سالاسىن دامىتۋدىڭ جاڭا تۇجىرىمداماسىن ۇسىندى. وعان سايكەس، كومىر ءوندىرۋ جىلىنا 150 ميلليون تونناعا، ەلەكتر قۋاتىن ءوندىرۋ جىلىنا 150,2 ملرد. كۆت/ساعاتقا جەتكىزىلمەك. سونىمەن قاتار ونىڭ قازاقستاننىڭ كورشى ەلدەردەگى ءىرى گەس-تەر قۇرىلىسىنا بەلسەندى قاتىسۋىن قاراستىرىلعاندىعى ءمالىم ەتىلدى.

«ايقىن» گازەتى