الەم مەملەكەتتەرىندە ۇلتتىق قور جيناۋ تاجىريبەسى بار. كەي ەلدەردە ونى مەملەكەتتىك قور دەپ اتايدى. ۇلتتىق قوردى كوبىنە شيكىزاتقا تاۋەلدى مەملەكەتتەر جاساقتايدى. قازاقستان ءدال سونداي ەلدىڭ ءبىرى. 1991-جىلى تاۋەلسىزدىكتى قالپىنا كەلتىرگەن ساتتەن باستاپ، ءبىزدىڭ ەلىمىز وزگە مەملەكەتتەردىڭ قارجىلىق تاجىريبەسىن الۋعا تىرىستى. سولاردىڭ ءبىرى قيىن-قىستاۋ كەزەڭگە ارناپ قور جيناۋ بولاتىن. بۇل جاعىنان قازاقستان نورۆەگيا تاجىريبەسىنە سۇيەنۋدى ءجون كوردى. نورۆەگيا ۇلتتىق قورى دا مۇنايدان تۇسكەن قارجى نەگىزىندە جيناقتالۋدا. قازىرگى تاڭدا ول 1 ترلن دوللار كولەمىندە.

قازاقستان ۇلتتىق قورعا 2001 جىلى العاشقى قارجىنى قۇيدى. ول «شەۆرون» كومپانياسىنان تۇسكەن 660 ملن دوللار بولاتىن. مەملەكەت شيكىزات ساتۋ ساياساتىن وزگەرتپەستەن ۇلتتىق قورعا قارجى قۇيۋدى دا جالعاستىردى. ۇلتتىق قورداعى سالىمنىڭ ەڭ جوعارعى كورسەتكىشى 2014-جىلى بولدى. ول 77 ملرد دوللارعا دەيىن جەتتى. الايدا 2014-جىلدىڭ ورتا شەگىنەن باستاپ مۇناي باعاسىنىڭ كۇرت تومەندەۋى، رەسەيگە باتىس تاراپىنان سالىنعان سانكتسيالاردىڭ بىزگە اسەر ەتۋى سالدارىنان دەۆالۆاتسيا پروتسەسى بولىپ، ءتول تەڭگەنى ۇستاپ تۇرۋعا ۇلتتىق قوردان ملردتاعان دوللار قارجى قۇيىلدى. ءبىر عانا ستاتيستيكاعا نازار اۋدارىڭىز، 2014-2015-جىلدارى قازاقستان تەڭگە باعامىن ۇستاپ تۇرۋعا ۇلتتىق قوردان 28 ملرد دوللار قارجى جۇمسادى. بۇل ساياساتتىڭ جۇمىس ىستەمەگەنى، تەك تەڭگەنى ۋاقىتشا ۇستاپ تۇرعانى ايدان-انىق بولاتىن. 2015-جىلى تەڭگەگە جاسالعان ينتەرۆەنتسيا دوللاردى 255 تەڭگە كولەمىندە ۇستاپ تۇرسا، 2021-جىلى بۇل كورسەتكىش 416 تەڭگەنى كورسەتىپ تۇر. ياعني قۇيىلعان ملردتار ءوزىن اقتاعان جوق، تەك ۋاقىتشا الدامشى سەزىم سىيلادى.

2020-جىلى الەمنىڭ استان-كەستەڭىن شىعارعان كوروناداعدارىس ءالى جالعاسۋدا. قازاقستان ءۇشىن بۇل كۇتپەگەن سوققى بولدى. ونىڭ ۇستىنە 2020-جىلدىڭ ناۋرىز-ءساۋىر ايلارىندا مۇناي باعاسى كۇرت ءتۇسىپ، باررەلىنە 22 دوللاردى كورسەتتى. ارينە، بۇل قازاقستان بيلىگىن ابىگەرگە سالدى. بيلىك الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىكتى ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا ۇلتتىق قورعا قول سالدى. قول سالعاندا مول سالدى. 2020-جىلدىڭ 5-مامىرىندا پرەزيدەنت كوروناداعدارىسپەن كۇرەسۋگە 13 ملرد دوللار قارجى جۇمسالعانىن مالىمدەدى. ونىڭ باسىم بولىگى ۇلتتىق قوردان الىنعان بولاتىن. جىل سوڭىنا دەيىن تاعى دا 4 ملرد دوللارعا جۋىق قارجى جۇمسالعان، ونىڭ ىشىندە تەڭگە باعامىن ۇستاپ تۇرۋعا 2020-جىلى 2 ملرد دوللارعا جۋىق قارجى كەتكەن. بۇل وتە كوپ. ۇلتتىق قوردان بيۋدجەت تاپشىلىعىن تولتىرۋ ءۇشىن 6 جىلدا الىنۋعا ءتيىس قارجى كولەمى بولىپ وتىر. 2020-جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنداعى مالىمەتكە ساي، ۇلتتىق قوردىڭ تولىقتىرىلعان كولەمى 58 ملرد دوللاردى قۇرايدى.

2020-جىلدىڭ قاراشا ايىندا پرەزيدەنت توقاەۆ 2021-2023 جىلدارعا ارنالعان ۇلتتىق قوردان بيۋدجەت تاپشىلىعىن جابۋ ماقساتىندا جاسالاتىن ترانسفەرت كولەمى تۋرالى زاڭعا قول قويدى. ول بويىنشا 2021-جىلى 2 ترلن 700 ملرد تەڭگە، 2022-جىلى 2 ترلن 400 ملرد تەڭگە، 2023-جىلى 2 ترلن 200 ملرد تەڭگە جۇمساۋ كوزدەلگەن. از قارجى ەمەس.

ۇلتتىق قور كولەمى ازايىپ كەلەدى. كوروناداعدارىستىڭ قاشان بىتەتىنى دە بەلگىسىز. مۇناي باعاسى دا وينامالى كۇيدە. ال قازاقستان شيكىزات باعاسىنا بايلانعان ەل. مۇنايدىڭ ءوسۋى قۋانىش، باعاسىنىڭ ءتۇسۋى وكىنىش، ءتىپتى مەملەكەت تىنىشتىعىنا قاۋىپ. وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاقستان بارلىق ەكونوميكالىق قيىندىقتى ۇلتتىق قوردا جينالعان قارجىنى جۇمساۋ ارقىلى ەڭسەرىپ كەلدى. الايدا ول ۇنەمى سولاي بولادى دەگەندى بىلدىرمەيدى. شيكىزاتقا بايلانعان قازاقستان بولسا، ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋدى تەك ءسوز جۇزىندە ىسكە اسىرۋدا.

ۇلتتىق قورعا قولدى كوپ سالۋ، وتە ۇلكەن تاۋەكەل. ءبىر عانا سۇراق: ۇلتتىق قور تاۋسىلسا، ۇلت پەن ۇلتتىق مۇددە نە بولادى؟ 1 ملرد دوللار ءۇشىن رەسەيگە قول جايعان قورى جوق بەلارۋس ەلى سياقتى كۇن كەشىپ قالمايمىز با؟!

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz