بۇگىن سەناتتاعى ۇكىمەت وتىرىسىندا قر ىشكى ىستەر ءمينيسترى ەرلان تۇرعىمباەۆ بايانداما جاساپ، ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسى جۇرگىزگەن ساۋالناما ناتيجەسىمەن ءبولىسىپتى. اتالعان ساۋالناماعا سايكەس، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ 37%-ى پوليتسياعا تولىق، 38%-ى جارتىلاي سەنەدى ەكەن.

بۇعان دەيىن، ەۋروپارلامەنت دەپۋتاتتارى قازاقستانداعى ادام قۇقىعىنا الاڭدايتىندارىن ايتىپ، ارنايى قارار قابىلداعانى تۋرالى ازاتتىق سايتىندا جازىلعان بولاتىن.

ءبىز وسى مالىمەتتەرگە وراي، ساراپشىلاردىڭ پىكىرىن بىلگەن ەدىك. سونىمەن، حالىقتىڭ پوليتسيا جۇمىسىنا كوڭىلى تولا ما؟ پوليتسيانىڭ ءيميدجىن كوتەرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ەۋروپارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ سىنىنا ءىىم نە دەيدى؟

ەرمۇرات باپي، دات جوباسىنىڭ جەتەكشىسى:

- گەنەرال تۇرعىمباەۆتىڭ ايتىپ وتىرعانى شىندىقتان الشاق مالىمەت. ويتكەنى قازاقستاننىڭ قازىرگى جاعدايىندا ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ تۋرالى پروبلەما ءورشىپ تۇر. سونىمەن بىرگە، قىلمىس الەمىندەگى جاعدايلاردىڭ دا ۋشىعىپ تۇرعان كەزىندە حالىقتىڭ 37%-ى پوليتسياعا سەنەدى دەگەنى، جاساندى الەۋمەتتىك ساۋالنامانىڭ ناتيجەسى دەپ ويلايمىن. قازىر قازاقستانداعى پوليتسيانىڭ مۇمكىندىگىنە حالىقتىڭ ارى كەتكەندە، كۇشتەگەندە 10 پايىزى سەنىم ارتاتىن بولسا، سونىڭ ءوزى شىندىققا ءبىر تابان جاقىن كورسەتكىش بولار ەدى.

حالىقتىڭ پوليتسياعا سەنبەۋىنىڭ سەبەبى بەلگىلى، ول - پوليتسيانىڭ كومەگى ارقىلى ادىلەتتىلىككە اراشا ءتۇسۋ مۇمكىندىگى تاپشى. حالىق قازىر پوليتسيانىڭ جاردەمىن ەمەس، ونىڭ وزىنە جۇگىنگەن ادامدى سەرگەلدەڭگە سالىپ قوياتىنىن، ەلدەگى ازاماتتىق قوعامدى قۋدالاپ، قاماپ، ەرەۋىلگە، شەرۋگە شىققان ادامدارعا قوقان-لوقى كورسەتىپ جاتقانىن كورىپ وتىر. مۇنىڭ ءبارى حالىقتىڭ كوز الدىندا بولىپ جاتقان جاعداي. الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى قازاقستان پوليتسياسىنىڭ قانداي ارەكەتتەر جاساپ جاتقانىن دا كورىپ وتىرمىز. ونىڭ ۇستىنە، ەلدەگى جاسالىپ جاتقان قىلمىس، ۇرلىق-قارلىق، مال ۇرلاۋ، پاتەر توناۋ سياقتى قىلمىستاردى پوليتسيانىڭ اشۋ فاكتىلەرى وتە تومەن. ءتىپتى، پوليتسيانىڭ ءوزى سونداي ۇرى-قارىلارمەن سىبايلاس دەگەن دەرەكتەر دە  الەۋمەتتىك جەلىدە ءورىپ ءجۇر. وسىنداي جاعدايدا حالىق پوليتسياعا قالاي سەنىم ارتۋى مۇمكىن؟

جالپى، قازاقستاننىڭ جاعدايىندا جەكە ءبىر مينيسترلىكتى وڭاشا الىپ شىعىپ، ءيميدجىن كوتەرۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى، ەلدەگى ساياسي جۇيە الدەبىر جەكە مينيسترلىكتىڭ ءيميدجىن كوتەرۋگە نەگىزدەلمەگەن. سوندىقتان، پوليتسيانىڭ، پروكۋراتۋرانىڭ، باسقا دا قۇقىق قورعاۋ، كۇش كورسەتۋشى ورگانداردىڭ ءيميدجىن كوتەرىپ، جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن، قورقىتۋ، ۇركىتۋ، اۆتوريتارلىق رەجيمنىڭ تىزەگە سالىپ سىندىرۋ سياقتى ارەكەتتەرىنە تىيىم سالىنۋ ءۇشىن - ەلدەگى تۇتاستاي ساياسي جۇيەنى رەفورمالاۋ قاجەت. سوندا عانا وڭ ناتيجەگە جەتۋگە بولادى.

ال، وتكەندەگى ەۋروپارلامەنتتىڭ قارارى شىن مانىندە رەكومەنداتسيا بەرەتىن قۇجات. ونى قازاقستاننىڭ بيلىگى ازىرگە پىسقىرىپ وتىرعان جوق. بىراق، ونىڭ ناتيجەسى بىرتىندەپ بولادى. پارلامەنت قابىلداعان قۇجاتتى ەۋرووداقتىڭ ۇكىمەتى ءوزىنىڭ جۇمىس باسشىلىعىنا العان كەزدە، ەۋروۇكىمەت قازاقستان ۇكىمەتىمەن قارىم-قاتىناستار جاساعان كەزدە، بۇل قۇجات باسشىلىققا الىنادى. سونىڭ ناتيجەسىندە عانا قازاقستاننىڭ ساياسي رەجيمى اتالعان قۇجاتقا مويىنسىنا باستاۋى مۇمكىن. ازىرگە بۇل ەۋروپارلامەنتتىڭ ۇسىنىستار دەڭگەيىندەگى قۇجاتى عانا. بىراق، بۇل سوڭعى 20 جىلدا قابىلدانعان وتە ءتيىمدى، ناقتى دەرەكتەر كورسەتىلگەن، ناقتى اتى-جوندەر اتالعان مىقتى قۇجات بوپ تۇر. سونىڭ ناتيجەسىندە ەرتەڭگى كۇنى جەكەلەگەن لاۋازىمدى تۇلعالارعا سانكتسيالار سالىنا باستاۋى دا مۇمكىن. دەمەك، بۇل - ەۋروپا ۇكىمەتىندە،  سونىڭ دالىزىندە ايتىلىپ جۇرگەن اڭگىمە دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك.

جانبولات ماماي، دەمپارتيا جەتەكشىسى:

- 37%-ى پوليتسياعا تولىق، 38%-ى جارتىلاي سەنەدى، جالپىلاي العاندا حالىقتىڭ 75 پايىزعا جۋىعى سەنەدى دەپ وتىر عوي. بۇل مەنىڭشە بوس ءسوز. ويتكەنى قازاقستاندا قاراپايىم ادامداردىڭ ىشىندە پوليتسيانىڭ جۇمىسىنا كوڭىلى تولاتىن، پوليتسيا ءوزىنىڭ جۇمىسىن ادال اتقارادى دەپ سانايتىن، وعان تولىققاندى سەنەدى دەگەن ادامدى كەزدەستىرۋ وتە قيىن دەپ ەسەپتەيمىن. جالپى، وسىنداي سۇراۋلار ۇلىبريتانيادا، ەۋروپادا دا وتكىزىلىپ جاتادى. ول جەردە پوليتسياعا حالىقتىڭ 10 پايىزى سەنبەسە، ۇلكەن تراگەديا، داۋ-داماي بولادى.

ال، تۇرعىمباەۆتىڭ مىنا كەلتىرىپ وتىرعان مالىمەتىنە سەنبەيمىن. ويتكەنى قازىر حالىقتىڭ ورتاسىندا پوليتسيانىڭ ەشقانداي بەدەلى قالعان جوق دەپ ويلايمىن. سەبەبى، ابدەن جەمقورلىققا باتقان، كوپتەگەن قىلمىستار اشىلماي قالىپ جاتادى، ميتينگىلەردە جاساپ جاتقان ارەكەتتەرى، ۇلكەن ادامداردى قولتىقتارىنان سۇيرەپ اپارىپ، قاماپ جاتقاندارىن كورىپ وتىرمىز. ودان كەيىن ءوز ىشتەرىندە بولىپ جاتقان ءتۇرلى داۋ-دامايلار دا از ەمەس. جەمقورلىق جاساپ، ادام قاعىپ ءولتىرىپ جاتىر، بيلىگىن شەكتەن تىس اسىرىپ پايدالانىپ جاتقاندار بار. وسى تۇرعىدان العاندا حالىقتىڭ 3 پايىزى سەنە مە، سەنبەي مە؟ ونداي ادامدى تابۋدىڭ ءوزى وتە قيىن دەپ ەسەپتەيمىن.

ال، پوليتسيانىڭ ءيميدجىن كوتەرۋ ءۇشىن قاراجات جۇمساپ، باق ارقىلى جاقسى سيپاتتاما بەرۋگە تىرىسۋدىڭ قاجەتى جوق. ولار وزدەرىنە جۇكتەلگەن ءىستى ناقتى، ادال اتقارۋى كەرەك. ول ءۇشىن پوليتسياعا ۇلكەن رەفورما كەرەك. بۇل كوپ ايتىلىپ ءجۇر. مىسالى، گرۋزيادا سااكاشۆيلي بىرنەشە جىلدىڭ ىشىندە  پوليتسيانىڭ جۇمىسىن بۇكىل الەمگە ۇلگى بولارلىقتاي دەڭگەيدە رەفورمالادى. قازىر گرۋزيانىڭ پوليتسياسىن الىپ قاراساڭىز، بارلىعى اشىق، ترانسپارەنتتى عيماراتتا وتىرادى، نە ىستەپ جاتقاندارىن كورەسىز. ال، بىزدەگى پوليتسيا ۋچاستكەلەرىن قاراڭىز، تاس قامال سياقتى. ادام كىرۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان، پوليتسيانىڭ جۇمىسىنا حالىقتىڭ كوڭىلى تولۋى ءۇشىن، ءيميدجىن كوتەرۋ ءۇشىن - ولار وزدەرىنىڭ جۇمىستارىن ادال اتقارۋى كەرەك. بۇل سالاداعى جەمقورلىق جويىلۋى ءتيىس، باسشىلارىنىڭ بارلىعىن اۋىستىرۋ كەرەك. جالپى، ۇلكەن رەفورمالاۋدى قاجەت ەتەدى. ال، قازىرگى جاعدايدا قانشا قاراجات جۇمساسا دا، پوليتسيانىڭ ءيميدجى كوتەرىلمەيدى. ويتكەنى، شىنايى، كۇندەلىكتى جاعدايدى ءبارىمىز كورىپ ءجۇرمىز عوي...

جالپى، بەلسەندىلەردى قۋدالاۋدىڭ، دۋلات اعادىلدىڭ قازاسىنىڭ، جاڭاوزەندە حالىققا اتىلعان وقتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنە جۇكتەلەدى. بىراق، رەسمي بيلىك وكىلدەرى توقاەۆ بولسىن، نازارباەۆ بولسىن نەگە شۇيلىگىپ وتىرعان جوق؟ ويتكەنى پوليتسيا دەگەن - جوعارى بيلىكتىڭ قولىنداعى شوقپار. ولار وسى اۆتوريتارلىق جۇيەنىڭ ايتقانىن ورىنداپ، سول بيلىكتىڭ رەپرەسسيۆتىك تاپسىرمالارىن بۇلجىتپاي ىستەپ وتىرعان ورگان. ولار پوليتسيانى حالىققا قارسى پايدالانىپ وتىر. حالىقتى ميتينگىلەرگە شىعارماس ءۇشىن، ميتينگكە شىققان ادامداردى ۇستاپ اكەتۋ ءۇشىن، بەلسەندىلەردى تۇرمەگە قاماۋ ءۇشىن پوليتسيانى پايدالانادى. سوندىقتان ولار قازىرگى بيلىكتىڭ قولشوقپارى. ال، بيلىك ءوز تاپسىرماسىن بۇلجىتپاي ورىنداپ وتىرعان مۇنداي ورگانعا شاڭ جۋىتپايدى.

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz