جالپى پوەزياعا ماتەماتيكانىڭ دا قاتىسى بار دەپ ايتادى بىرەۋلەر. وعان مىسالدى اقىن قادىر مىرزا ءاليدىڭ شىعارمالارىنان كوپتەپ تابۋعا بولادى. اقىننىڭ «ەڭ الدىمەن ەل قامى» اتتى كىتابىنداعى قاناتتى سوزدەر كەستەسى وسى ويىمىزدى نىقتاي ءتۇستى.  «مادەنيەت» تەلەارناسىنىڭ بۇل جولعى تالداۋعا بەلگىلى قالامگەرلەر ورازاقىن اسقار مەن قالي سارسەنبايدى اتتاي قالاپ شاقىرۋىنىڭ سەبەبى بار. قاداعاڭنىڭ قالامىنان تۋعان افوريزمدەردىڭ كىتاپ بولىپ شىعۋىنا ولاردىڭ ءبىرى اقىل قوسىپ، ءبىرى تىكەلەي اتسالىسقانىن ەلدىڭ ءبارى بىلەدى. ارالىقتا «گلوبۋس» باسپاسىنان ورىس تىلىندەگى اۋدارماسى دا كوپ-كورىم كولەمدە جارىق كورىپتى. ال قولىمىزداعى تولىقتىرىلىپ باسىلىپ شىعىپ وتىرعان افوريزمدەر جيناعىنا قالامگەر، باسپاگەر مەرەكە قۇلكەنوۆ كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن ەكەن.

جۇسىپبەك قورعاسبەك: قادىر مىرزا ءاليدىڭ ويدان وي، كىتاپتاپ كىتاپ قوزداتاتىن قالامى تالماس قالامگەر بولعانىنا ارتىندا قالعان مول مۇراسى كۋا. دەسە دە افوريزمگە دەن قويۋىنىڭ سىرى نەلىكتەن؟

جالپى پوەزياعا ماتەماتيكانىڭ دا قاتىسى بار دەپ ايتادى بىرەۋلەر. وعان مىسالدى اقىن قادىر مىرزا ءاليدىڭ شىعارمالارىنان كوپتەپ تابۋعا بولادى. اقىننىڭ «ەڭ الدىمەن ەل قامى» اتتى كىتابىنداعى قاناتتى سوزدەر كەستەسى وسى ويىمىزدى نىقتاي ءتۇستى.  «مادەنيەت» تەلەارناسىنىڭ بۇل جولعى تالداۋعا بەلگىلى قالامگەرلەر ورازاقىن اسقار مەن قالي سارسەنبايدى اتتاي قالاپ شاقىرۋىنىڭ سەبەبى بار. قاداعاڭنىڭ قالامىنان تۋعان افوريزمدەردىڭ كىتاپ بولىپ شىعۋىنا ولاردىڭ ءبىرى اقىل قوسىپ، ءبىرى تىكەلەي اتسالىسقانىن ەلدىڭ ءبارى بىلەدى. ارالىقتا «گلوبۋس» باسپاسىنان ورىس تىلىندەگى اۋدارماسى دا كوپ-كورىم كولەمدە جارىق كورىپتى. ال قولىمىزداعى تولىقتىرىلىپ باسىلىپ شىعىپ وتىرعان افوريزمدەر جيناعىنا قالامگەر، باسپاگەر مەرەكە قۇلكەنوۆ كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن ەكەن.

جۇسىپبەك قورعاسبەك: قادىر مىرزا ءاليدىڭ ويدان وي، كىتاپتاپ كىتاپ قوزداتاتىن قالامى تالماس قالامگەر بولعانىنا ارتىندا قالعان مول مۇراسى كۋا. دەسە دە افوريزمگە دەن قويۋىنىڭ سىرى نەلىكتەن؟

ورازاقىن اسقار: اتى-ءجونىن قادىر مىرزا ءالي دەپ دۇرىس ايتىپ وتىرسىڭ. ءوزى قايتىس بولعاننان كەيىن افوريزمدەرىن «ولكە» باسپاسى جيناقتاپ شىعارىپتى. وسى ۇلكەن كىتاپتىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن قادىر مىرزا ءالى دەپ ءجۇر. ال 2004 جىلى قوس-قوسىنان شىققان «جازمىش» پەن «يىرىمدە» دە، 2006 جىلى شىققان «الماس جەردە قالماس» اتتى افوريزمدەر جيناعىندا دا قادىر مىرزا ءالي دەپ كورسەتىلىپتى. وسى كەيىنگى اتالعان كىتاپتىڭ ىشىنە ءوزى «قادىر مىرزا ءالي» دەپ قولتاڭبا قالدىرعان ەكەن. بۇل از بولسا، قادىردىڭ ءوزىنىڭ ايتقانى تاعى بار: «وسى مەن قاي جەرگە جازسام دا، قولجازبالارىمدا قادىر مىرزا ءالي دەپ جازامىن، ال گازەت-جۋرنالدارعا قادىر مىرزا ءالى دەپ شىعىپ كەتەدى. وسىنى قانشا ايتسام دا ۇقتىرا المادىم»، - دەپ. سول ەندى ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. قادىر مىرزا ءاليدىڭ اتى-ءجونى دۇرىستاپ جازىلسا ەكەن دەگەندى الدىمەن ايتقىم كەلىپ وتىر.

ال افوريزمدەرىنە كەلەتىن بولساق، ونى قادىر ءتىرى كەزىندە-اق كىتاپ قىپ شىعارا باستادى. سوندا عۇلامالاردىڭ شىعارمالارىندا، ولەڭدەرىندە كەزدەسەتىن افوريزمدەرىن جيناپ-تەرىپ، كىتاپ قىپ شىعارۋ كەرەك دەپ ايتىپ جۇرەتىن. «مەن بىرەۋدىڭ مازاسىن الماي-اق، ءوزىمنىڭ ولەڭدەرىمدە كەزدەسەتىن افوريزمدەردى ءوزىم-اق تەرىپ بەرىپ كەتەيىن»، - دەگەن. ال ەندى ولەڭدەرىنەن تەرىلىپ الىنعانىنا قوسا، ويىنان تۋدىرعان افوريزمدەرىن دە جيناقتاپ باسىپ شىعارعانىن كورىپ وتىرمىز. ءتىپتى ودان دا بۇرىن «الماتى اقشامى» گازەتىنەن وقىدىق. ءبىر بەت، جارتى بەت ارنالىپ، وسى افوريزمدەر بەرىلىپ وتىردى.

جۇسىپبەك قورعاسبەك: قالەكە، ءسىز قاي گازەتتە جۇرسەڭىز دە، ءوزىڭىزدىڭ «ەرتىپ» جۇرەتىن ءبىر ايدارلارىڭىز بار. «بەتتىڭ بەتكە ايتارى» دەگەن سياقتى. تالاي قىزىقتى ەستەلىكتەردىڭ جارىق كورۋىنە سەبەپكەر بولدىڭىز. قادىر مىرزا اليمەن ىنىلىك ىزەتتى ارالاس-قۇرالاستىعىڭىز دا ءوز جەمىسىن بەرگەن ءتارىزدى، بۇل يدەيا قالاي تۋىپ ەدى ءوزى؟

قالي سارسەنباي: شىعارماشىلىق بايلانىس دەگەن بولادى ادەتتە. ءوزىڭىز بىلەسىز، «جاس الاشتا» جۇرگەندە قادىر اعانىڭ «جازمىش» پەن «ءيىرىم» دەگەن ەكى كىتابى اۋەلدە گازەتتىك نۇسقادا جاريالاندى. سول بايلانىستى ءبىز «الماتى اقشامىنا» كەلگەننەن كەيىن دە ءارى قاراي دامىتتىق. ويىمىز ءبىر جەردەن شىقتى. سول كەزدە قادىر اعامىزدىڭ ءبولىپ-ءبولىپ بەرىپ جۇرگەن «عيبراتناماسى» شىققان. مىسالدار، تامسىلدەر جازىپ ءجۇردى. افوريزمدەرگە بارا قويماعان. ال كىرىسىپ باستاعان كەزدە، ءبىزدىڭ گازەتتە باسىلدى. العاشقىدا ەكسپەريمەنت رەتىندە باستادىق. وقىرمانداردان ءۇستى-ۇستىنە حات كەلىپ، تەلەفون سوعۋشىلار كوبەيدى. ءسويتىپ قاداعا ومىردەن قايتقانشا بەس جىلدان استام ۋاقىت بويى «الماتى اقشامىندا» افوريزمدەرى جاريالانىپ تۇردى. ودان بۇرىن «الماتى اقشامىنىڭ كىتاپحاناسى» دەگەن ايدارمەن «الماس جەردە قالماس» دەگەن كىتاپ شىعارىپ تاستادىق. ەندى مىنە، «ەڭ الدىمەن ەل قامى» دەگەن تولىق نۇسقاسىن قولىمىزدا ۇستاپ وتىرمىز. جالپى الىپ قاراعاندا، بۇنىڭ ءبارى حالىقتا بار ءسوز عوي. بىراق قادىردىڭ ۇلىلىعى سول، حالىقتىڭ ءسوزىن قايتا قالىپتاپ بەردى. وسى جاعىنان كەلگەندە بۇل ولشەۋسىز ەڭبەك.

جۇسىپبەك قورعاسبەك: ورازاقىن اعا ەكەۋىمىز اڭگىمەلەسكەن كەزدە ءدال وسى ماسەلە الدىمىزدان شىقتى. مىسالى مەن كىتاپتان الىپ، ورازاقىن اعاعا قادىر اعانىڭ قالامىنان شىققان قاناتتى ءسوزدى ايتتىم: «ۇلىڭ رەنجىسە بۇلك ەتپە، كۇيەۋ بالاڭ رەنجىسە كۇلكى» ەتپە دەدىم. سودان ورازاقىن اعا، ءسىز ءىلىپ اكەتتىڭىز ەمەس پە؟

ورازاقىن اسقار: ءيا، راس. حالىقتا ۇل تۋرالى مىنانداي ءسوز بار: «ايەلىڭە بالاڭ جوقتا ۇرىس، ال بالاڭا ادام جوقتا ۇرىس» دەگەن.

جۇسىپبەك قورعاسبەك: بۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، ورازاقىن اعا قارا ولەڭدى جيناقتاپ، بىرنەشە توم عىپ شىعارعان. سوندا ورازاقىن اعانىڭ ءوزىنىڭ ۇستانعان قاعيداسى بار. جالپى ءبىزدىڭ قولدانىپ جۇرگەن، اۋىزەكى تىلدە ايتىلىپ جۇرگەن قاناتتى سوزدەر، ماقال-ماتەلدەر ءبارى دە قارا ولەڭنىڭ ءبىر-ەكى جولى دەيدى. الايدا كەز كەلگەن اقىننىڭ ولەڭى قادىر مىرزا ءاليدىڭ ولەڭدەرى سياقتى، بولماسا، قارا ولەڭنىڭ ءبىر جولى سياقتى ماقال-ماتەلگە سۇرانىپ تۇرعان جوق قوي.

ورازاقىن اسقار: بۇل اڭگىمەنى قادىر مىرزا ءاليدى افوريزمدەرىمەن بايلانىستىرىپ ايتايىق. جالپى افوريزمدەردى جازاتىن كەزدە، مەن وسى افوريزم جازايىنشى دەپ جازباعان، ولەڭ جازىپ، سول ولەڭنىڭ قورىتىندىسى رەتىندە افوريزمدەر شىققان. كەيدە دايىن افوريزمدەردى قولدانعان، كەيدە ءوزى افوريزم شىعارعان. ولەڭدەرىنەن الىنعان عوي. ال قازاقتىڭ ماقال-ماتەلدەرى قارا ولەڭنەن الىنعان سياقتى. مىنا قادىردىڭ افوريزمدەرىن ولەڭدەرىنەن ءبولىپ العانىمىز سياقتى، ماسەلەن. تەك وندايدى قازاقتىڭ قارا ولەڭىنەن ەشكىم ارنايى ءبولىپ الماعان، ەكى-ءۇش جولى ۇمىتىلعان دا، افوريزمگە اينالعان جەرى عانا ادامنىڭ ەسىندە قالعان. مىسالى، «دۇنيە ءبىر تيىننان قۇرالادى»، - دەيدى. ال ساناپ كورىڭىز، 11 بۋىن. مىنا قارا ولەڭنىڭ 11 بۋىنى 3 بۋىننان باستالادى داعى، 4 بۋىن بولىپ اياقتالادى. دەمەك دايىن ولەڭنىڭ ءبىر جولى. ال قالعان جولدارى ۇمىتىلعان.

جۇسىپبەك قورعاسبەك: ورازاقىن اعا، ءسىزدىڭ ءسوزىڭىزدى جانداندىرا كەتەيىن، شۋماقتاردىڭ، ونداعى جولداردىڭ، بۋىن ساندارىنىڭ دالدىگىن ايتىپ وتىرسىز عوي. سونىمەن قاتار قادىر مىرزا اليدە ويدىڭ، ءتىلدىڭ، ءسوزدىڭ دالدىگى، سودان كەلىپ شىعاتىن وبرازدىڭ دالدىگى، وسىنىڭ ءبارى پوەزياسىندا افوريزمگە سۇرانىپ تۇرعانداي كورىنەدى. ماتەماتيكالىق دالدىك دەسەم، قالاي قارايسىز، قالەكە؟

قالي سارسەنباي: پوەزيا دەگەن ماتەماتيكانىڭ ءبىر بالاما ۇعىمى سياقتى. سەبەبى، قازاقتىڭ قارا ولەڭىندە بۇلجىمايتىن دالدىك بار. ىرعاعى دا بۇزىلمايدى. اشىربەك سىعايدىڭ ايتقان پىكىرى بار ەدى: قادىر مىرزا ءالي پوەزياعا ماتەماتيكالىق دالدىكتى الىپ كەلگەن ادام دەپ. ءتىپتى ماحاببات ليريكاسىنىڭ ءوزىن دە سونداي دالدىكپەن جازعان ادام دەپ. شىنىندا قادىردىڭ ولەڭدەرىنىڭ تەز جاتتالىپ، ويدا ساقتالىپ قالاتىنى وسىدان. ال افوريزمگە قادىردىڭ پوەزياسى ءاۋ باستا دايىن تۇرعان. شىعارماشىلىقتىڭ زاڭدىلىعى وسىندا، افوريزمدەر قادىردى قايتىپ پوەزياعا الىپ كەلدى. مىنا ۇلكەن كىتاپتى وقىپ باستاساڭ، ءارى قاراي تەرەڭدەپ كەتە بەرەسىڭ. تارتىمدىلىعى ءارى نۇسقا، ءارى قىسقالىعىندا. ال وسىنداي ۇلكەن كىتاپ  باستان اياق قارا ءسوز بولاتىن بولسا، وقىعىڭ كەلمەي قالادى. قادىرعا ەشتەڭە قوسىپ، الا المايسىڭ. ماتەماتيكالىق دالدىك دەگەن وسى. چەحوۆ 28 توم جازعان ادام. ول ءولىپ بارا جاتقاندا ءبىر وقىرمان سۇراپتى: «ارمانىڭىز نە؟»، - دەپ. سوندا ايتىپتى: «28 تومدى، 8 تومعا تۇسىرسەم»، - دەپ. ول چەحوۆ قوي، اركىم ءار ءتۇرلى جازعىسى كەلگەن. مىسالى تولستوي ءومىر بويى قىسقا جازۋدى ارمانداعان. قادىردىڭ ءوزى دە ايتاتىن: مەنەن اقىن شىقپاسا جاقسى وقىرمان نەمەسە جاقسى ماتەماتيك شىعاتىن ەدى دەپ.

ورازاقىن اسقار: قادىردىڭ افوريزمىندە مىنانداي ءسوز بار: «اۋلا قاقپاسىنان باستالادى، وتان وتباسىنان باستالادى»، - دەيدى. «وتان وتباسىنان باستالادى»، - دەگەن بۇرىننان ايتىلىپ ءجۇر، ال «اۋلا قاقپاسىنان باستالادى» دەگەن ءسوز، الدىڭعى ءسوزدى اشىپ وتىرعان  سەكىلدى. اشقاندا قالاي؟ بىلاي قاراساق، قاقپانىڭ ىشىندە كوپ نارسە بار. ءۇي بار، باۋ-باقشا، قورا-قوپسى دەگەندەي. سونىڭ ءبارى قاقپادان باستالادى دەيىك. ال وتان وتباسىنان عانا ەمەس قوي، بۇكىل دالا بار، تاۋ، قالا، ەل بار دەگەندەي، ەسكە ءتۇسىرىپ، تۋدىرادى دەگەندەي. وسىنىڭ ءبارىن قادىر دامىتىپ وتىر ما دەپ ويلايسىڭ. سوسىن: «تۇيەنىڭ ءبارى اتان ەمەس، تۋعان جەردىڭ ءبارى وتان ەمەس». بۇل از بولسا: «وتانىنا ورالعان گۇلگە اينالادى، وتانىنا ورالماعان كۇلگە اينالادى»، - دەيتىنى تاعى بار. بۇل ءبىز دەربەستىك العان كەزدە جازىلعان ماقال-ماتەلدەر. ءبىز دەربەستىك العاننان كەيىن جان-جاققا شاشىراپ كەتكەن قانداستارىمىز ورالدى عوي.

قالي سارسەنباي: ورازاقىن اعا دۇرىس ايتادى. كلاسسيكتىڭ اتى كلاسسيك. قاي زاماندا دا وقىلادى. افوريزمدەرىنىڭ وتكىرلىگى، نىساناسىنا ءدوپ تيەتىنى، حالىقتىڭ كوكەيىندەگىسىن ءبىر سوزبەن ءدوپ باسىپ ايتاتىنى ۇنايدى. «قاناتتى ءسوز مينيۋبكا سياقتى، ودان ءارى قىسقارسا، ابىرويىڭ اشىلادى»، -  دەيدى. كوردىڭىز بە، قاعىپ تاستايدى، قالپاقتاي تۇسىرەدى. كىتاپتىڭ ءبىر جاقسىسى تاقىرىپ-تاقىرىپقا بولگەن، وقۋعا دا، كەرەك ءسوزىڭدى ىزدەۋگە دە ىڭعايلى. مىسالى، ءتىل تۋرالى بولىمىندە: «ءوز ءتىلىڭ بىرلىك ءۇشىن، وزگە ءتىل تىرلىك ءۇشىن»، - دەيدى. راس ايتىپ وتىر عوي. الىپ-قوسارىمىز جوق.  سول سياقتى اقيقات پەن شىندىققا قاتىستى: «اقيقات جىلاتادى، وتىرىك جۇباتادى»، - دەيدى. «اقيقات ايامايدى، وتىرىك ايالايدى»، - دەيدى. «شىندىقتان قاشقان شىرعالاڭعا تاپ بولادى»، - دەيدى. وسىنداي سوزدەرى بىردەن ءۇيىرىپ اكەتەدى.

جۇسىپبەك قورعاسبەك: زاماننىڭ كورىنىسى، سيپاتى ءبىر عانا ءسوز تىركەسىنىڭ ىشىنە كىرىپ كەتكەن. قازىر ءدىن ماسەلەسى كۇيىپ تۇر عوي. اسىرەدىنشىلدەر كوبەيدى، سونىڭ زاردابىن تارتىپ وتىرمىز. سونى بىلاي سيپاتتايدى: «تەنتەك ناماز وقىسا، ماڭدايىمەن ەدەندى تەسىپ وقيدى» دەيدى.

ورازاقىن اسقار: سوعان قاتىستى «ۋىقتى باسقۇر ۇستايدى، ۇلتتى ءداستۇر ۇستايدى»، - دەيدى. «ازاماتقا قالپىنان قىمبات نارسە جوق، قالپىنا سالتىنان قىمبات نارسە جوق»، - دەيدى. ءداستۇردىڭ ءبارىن تەرىسكە شىعارىپ، جالاڭاش ءدىندى عانا ۇستاناتىنداردى ايتىپ وتىر. وسىنداي ويدى قادىر كىشكەنتاي عانا سوزگە كىرگىزىپ وتىر. نەگىزى ماقال-ماتەلدىڭ ءبارى دۇرىس دەپ ايتۋعا بولمايدى. ونىڭ دا كەرىسى بار. سونىڭ بىرىنە قادىر بىلدىرمەي قارسىلىق جاساعان. «ەسەپتى دوس ايىرىلىسپايدى» دەگەن ءسوز بار. دوس بولساڭ دا ەسەپتەسىپ ءجۇر دەگەن سياقتى. ال بۇل ءسوز قادىردىڭ ميىنا سىيماعان، تومپاق كەلگەن. ول ءبۇي دەيدى: «ەسەپتى دوس ەسەپ ايىرىسىپ تىنادى»، - دەيدى. قايسىسىنا سەنەمىز؟ ارينە قادىر مىرزا اليگە سەنەمىز. ەسەپ بولعان جەردە قالاي دوستىق بولسىن؟ ءبىر كۇنى: «كىتاپتارىمدى رەتتەپ جاتىر ەدىم، بىرەۋلەر الىپ كەتە مە دەپ، ەكى-ۇشتەن جيناپ قويعان ەكەنمىن. ارتىقتارىن كەلىپ الىپ كەتەسىڭ بە، ۋاقىتىڭ بولسا»، - دەپ تەلەفون شالدى. جۇگىرىپ جەتىپ باردىم. كىتاپ دەگەن قۇندى نارسە عوي. جيناپ قويعان ەكەن. الىپ، قالتاما قولىمدى سالا بەرسەم: «بىلگەم،سەنىڭ سويتەتىنىڭدى، مەنى وكپەلەتەسىڭ، دوستىڭ اراسىندا قۇرمەت، الىس-بەرىس جۇرسە دە، اقشا جۇرمەۋى كەرەك»، - دەدى. مەن قالام جينايمىن عوي. «سەن باي ەكەنسىڭ عوي»، - دەپ تەلەفون شالادى ءبىر كۇنى. «سەنىڭ 1000 قويىڭ بار ەكەن عوي. مەنىڭ 100 قويىم بار ەدى، سول جوعالىپ قالا ما، بىتىراپ كەتە مە، انا 1000 قويىڭا قوسىپ قويشى»، - دەيدى. «بۇل نە دەپ تۇر؟»، - دەپ تۇسىنبەي قالدىم. «ەە-ە، قالامى بار ەكەن عوي»، - دەپ جۇگىرىپ باردىم تاعى دا. بۇنىڭ باعاسى بار عوي دەپ، تاعى دا قالتاما قولىمدى سالا بەرىپ ەدىم: «ءاي سەن، ءسوز ۇقپايدى ەكەنسىڭ»، - دەپ كەيىدى. كەيدە مىنانداي جاعداي بولادى، ادام ءوزى جازادى، اقىلدى بىرەۋگە ايتادى، بىراق ءوزى ورىندامايدى. ال قادىر ءوز ايتقاندارىن ءوزى ورىندايتىن. جاڭاعى، «ەسەپتەسكەن دوس بولمايدى» دەگەن ءسوزىن ءوزى بەرىك ۇستاندى.

قالي سارسەنباي: «ايەل باس، ەركەك مويىن» دەگەن تاراۋ بار مىنا كىتابىنىڭ ىشىندە. ماحابباتتى باستان-اياق شاعىپ ايتىپ بەرەدى. سونداعى ءبىر عانا ءسوزىن ايتايىن: «ايەلگە بەرگەن اقشانىڭ بولاشاعى جوق»، - دەيدى. بىردەن تۇسىنەسىڭ...

جۇسىپبەك قورعاسبەك: ءبىر قاراساڭ، تۇرمىستاعى جاعدايعا بايلانىستى ايەلدى تومەن ءتۇسىرىپ تۇرعان سياقتى. «ءدارىنىڭ دۇرىسى -  ايەلىڭ» دەيدى، بىراق. ال شىن مانىسىندە بىتىستىرەتىن دە وسى، ادامنىڭ نامىسىن قامشىلايتىن دا وسى سوزدەر.

قالي سارسەنباي: «ۇيلەنبەگەن ەركەك ەسىن جيماي وتەدى» دەگەن ءسوز قاي جاعىنان الساڭدا ءدوپ ايتىلعان. «اۋىلدا تۋىسقاندار تۇرادى، قالادا جۇعىسقاندار تۇرادى»، - دەيدى. راس قوي. «مونوماحتىڭ بوركى بولعانشا، كوپتىڭ كوركى بول»، - دەيدى. «قازاق بولىپ جارىماي جۇرگەنىڭە وكىنبە، قازاق بولىپ جارىتا الماي جۇرگەنىڭە وكىن»، - دەيدى. وسىنىڭ ءبارى ومىردە رەت-رەتىمەن كەزدەسىپ وتىرادى. «ايەلدى توبەڭە شىعارما، ءوزى-اق شىعادى»، - دەگەندەي ءبىر ءسوزى جانە بار.

ورازاقىن اسقار: بۇل كىسى اياق استىنان ايتا سالاتىن. ءبىر كەزدە جازۋشى-سىنشىلار وتىرىپ الىپ، مەنىڭ ءبىر كىتابىمدى تالقىلاپ وتىرعان. بىرەۋى ايتتى: «مەن كوزاينەگىمدى ۇيگە قالدىرىپ كەتىپپىن. وقيىن دەسەم كورمەي وتىرمىن»، - دەپ. سوندا قادىر: «كورمەي وتىرساڭ ول دۇرىس قوي، ال كورە الماي وتىرساڭ بولمايدى عوي»، - دەپ قويىپ قالدى. ءسوزدى ويناتقانىن قارامايمىسىڭ. ەرتەسىندە مىلتىقباي دەگەن اقىن «قادەكەڭ ءوستىپ ايتتى»، - دەپ گازەتكە باسىپ جىبەرىپتى. كىتاپتار كوپ بولاتىن. «وسىنىڭ ءبارىن وقىدىڭ با دەسەك، ءتيىپ-قاشىپ وقىدىق قوي. وقىلماعان كىتاپ جوق»، - دەيتىن. ابايدى كوپ زەرتتەگەن. وسى كىتابىندا «اباي بولسا قايتەر ەدى» دەگەن ءبولىمى بار عوي. سوندا ءبۇي دەيدى: «ينتەرنەتتى وقىپ ءجۇر، تالاي قازاق بالاسى». سوسىن: «جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم» دەگەندى، «جاسىمدا پارا بار دەپ ەسكەرمەدىم» دەپ جازار ەدى اباي»، - دەپ قويادى. «قارتايدىق، قايعى ويلادىق، ۇيقى سەرگەك» دەگەندى، «قارتايدىق، توقال ويلادىق، ۇيقى سەرگەك»، - دەيدى. توقالدان-توقال العاندارعا ايتىپ وتىرعانى عوي. بۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، ماقال-ماتەل، قاناتتى ءسوز جاعىنان مەنىڭ ويىمشا قازاققا جەتەتىن حالىق جوق. ءبىر اقىننىڭ ماقال-ماتەلى ءبىر كىسىنى ۇرىپ جىعاتىنداي توم بولىپ وتىر عوي. قازاقتىڭ ماقال-ماتەلدەرى جينالىپ بىتكەن جوق. ال سونى جيناساڭ، ول كوپ دۇنيە. سوعان قاراماستان «قازاقتان ءسوز قالماعان» دەپ قويادى قازاقتار. كەيىننەن «ابايدان ءسوز قالماعان»، - دەگەن ءسوز شىقتى. ەندى «قادىردان ءسوز قالماعان»، - دەۋ كەرەك سياقتى.

قادىر مىرزا ءالي ءوزىن بالالارعا ولەڭ جازۋمەن شىنىقتىردى. سوعان سانالى تۇردە باردى. بالالارعا ولەڭ جازۋ بارىنەن قيىن. بالالار تۋرالى جازۋ بار دا، بالالارعا جازۋ بار. شىمىر جاڭعاق دەگەن بار. شاعىلۋى قيىن. بالالارعا ولەڭ جازۋ سول شىمىر جاڭعاق شاققان سياقتى. سودان باستادى-داعى، «كۇمىس قوڭىراۋ» دەگەن كىتاپپەن اياقتادى. سودان كەيىن بارىپ، ۇلكەندەرگە كەتتى. ۇلكەندەرگە كەتكەندە قايتتى دەيسىز؟ ەڭ الدىمەن «وي ورمانىن» ءوزى ءۇشىن جازدى. ەكىنشىسى -  «اق وتاۋ»، وتباسى ءۇشىن جازدى. ءۇشىنشىسى - «بۇلبۇل باعى»، بۇل تۇرعان قالاسى. ءتورتىنشىسى -  «جەرۇيىق». ول دالاسى، ەلى. بەسىنشىسى -  «الاقان». ول بەس ارىس. ال سودان سوڭ «دوڭگەلەنگەن دۇنيەنى» جازامىن دەگەن.

جۇسىپبەك قورعاسبەك: بۇكىل شىعارماشىلىعى جوسپارلانعان ەكەن عوي.

ورازاقىن اسقار: سول جوسپاردىڭ ەڭ سوڭعى نۇكتەسى وسى افوريزمدەر.

قالي سارسەنباي: «كۇيبەڭ تىرلىكپەن جۇرگەن ادامدار مەن تۋرالى ايتۋعا ۋاقىتتارى بولا بەرمەس» دەگەندەي ويمەن، ءوزىنىڭ قادىرىن ءوزى سەزىنىپ، «جوق، ولمەيمىن» دەگەن ەڭ سوڭعى ولەڭىن جازىپ، قالدىرىپ كەتتى. سونىڭ ىشىندە مىنانداي جول بار ەكەن:

«ءولىپ-وشكەن جاستىق، جىگىت كۇنىندە،

مەندىك سوزبەن قارار سۇيگەن گۇلىنە.

مەن بولماسام، ءبىر-اق ءسوزىم ايتىلار،

سايراپ تۇرعان شەشەندەردىڭ تىلىندە.

جۇرەك نەگە، وكپە نەگە بۇلقىندى؟

قيمايدى ما، وتكەن شاقتى، بال كۇندى.

ادەمى ءازىل، ءبىر كەزدەرى ايتقانمىن.

ءالى تالاي دۋ كۇلدىرەر حالقىمدى».

جۇسىپبەك قورعاسبەك: بارەكەلدى! قالەكە، مىناۋ بۇگىنگى اڭگىمەمىزدىڭ ءتۇيىنى سياقتى ولەڭ ەكەن. اۋىز ادەبيەتىندەگى، حالىق ادەبيەتىندەگى قازىنامىز تولىق جيناقتالىپ بىتپەي جاتقان زاماندا، كەشە عانا ارامىزدا بولعان قادىر مىرزا اليدەي تۇلعانىڭ قالامىنان شىققان افوريزمدەردى جيناقتاپ، شىعارىپ جاتۋىمىزدىڭ ءوزى وقىرمان ءۇشىن ۇلكەن ولجا دەپ ەسەپتەيمىز. راحمەت!

گازەتتىك نۇسقاسىن جاساعان - بالجان مۇراتقىزى

«حالىق ءسوزى» گازەتى