اباي قۇنانبايۇلى. ماسعۇت
يا، اللا، قۇرمەتىنە دوستىڭ ماحمۇت،1
تىلگە يار بەر، ءبىلىنسىن تۇعرى ماقسۇت.
ھارۋان-راشيد حاليفا زامانىندا
باعداتتا ءبىر جىگىت بار اتى ماسعۇت.
شاھاردان ءبىر كۇن ماسعۇت شىقتى تىسقا،
باردى ما كەزى كەلىپ ءبىر جۇمىسقا؟
ءبىر ۇرى باس ساپ توناپ جاتقان جەردە
كەز بولدى ءبىر بيشارا شال بايعۇسقا.
شال بايعۇس ايعايلايدى اتتان سالىپ،
ايىرىپ العان جان جوق ونى بارىپ.
كىم دە بولسا، ءبىر ەرلىك قىلايىن دەپ،
ماسعۇت ۇشتى ۇرىعا وڭدايلانىپ.
ماسعۇتتى ۇرى شاپتى قىلىشپەنەن،
ءتاۋىر-اق جان ساقتاپتى جۇمىسپەنەن.
ەسەن-امان شال داعى قۇتىلىپتى،
ماسعۇتتان جاۋ قاشقان سوڭ ۇرىسپەنەن.
ماسعۇتقا كەلدى الگى شال كوزىن تىكتەپ،
كورسە، باستان اعىپ تۇر قان دىردەكتەپ.
مۇنىڭ قارىزىن مەن دە وتەپ كەتەيىنشى
جىگىت قوي ەر كوكىرەك، جاۋ جۇرەك دەپ:
- ەي، جىگىت، نە قىلساڭ دا، ەر ەكەنسىڭ،
كورگەيسىڭ ەرلىگىڭنىڭ بەرەكەسىن.
سەبەپ بوپ مەنى اجالدان سەن ايىردىڭ،
ماعان قىلعان قارىزىڭدى اللا وتەسىن!
باي ەمەن، باتىر ەمەن، حان ەمەسپىن،
اتاقتى ارتىق تۋعان جان ەمەسپىن.
سەبەپ بولىپ ايىردىڭ مەنى اجالدان،
جاقسىلىقتى بىلمەيتىن شال ەمەسپىن.
مەن - ءبىر شال دۇنيەدە جيھان كەزگەن،
يا، اللا، قۇرمەتىنە دوستىڭ ماحمۇت،1
تىلگە يار بەر، ءبىلىنسىن تۇعرى ماقسۇت.
ھارۋان-راشيد حاليفا زامانىندا
باعداتتا ءبىر جىگىت بار اتى ماسعۇت.
شاھاردان ءبىر كۇن ماسعۇت شىقتى تىسقا،
باردى ما كەزى كەلىپ ءبىر جۇمىسقا؟
ءبىر ۇرى باس ساپ توناپ جاتقان جەردە
كەز بولدى ءبىر بيشارا شال بايعۇسقا.
شال بايعۇس ايعايلايدى اتتان سالىپ،
ايىرىپ العان جان جوق ونى بارىپ.
كىم دە بولسا، ءبىر ەرلىك قىلايىن دەپ،
ماسعۇت ۇشتى ۇرىعا وڭدايلانىپ.
ماسعۇتتى ۇرى شاپتى قىلىشپەنەن،
ءتاۋىر-اق جان ساقتاپتى جۇمىسپەنەن.
ەسەن-امان شال داعى قۇتىلىپتى،
ماسعۇتتان جاۋ قاشقان سوڭ ۇرىسپەنەن.
ماسعۇتقا كەلدى الگى شال كوزىن تىكتەپ،
كورسە، باستان اعىپ تۇر قان دىردەكتەپ.
مۇنىڭ قارىزىن مەن دە وتەپ كەتەيىنشى
جىگىت قوي ەر كوكىرەك، جاۋ جۇرەك دەپ:
- ەي، جىگىت، نە قىلساڭ دا، ەر ەكەنسىڭ،
كورگەيسىڭ ەرلىگىڭنىڭ بەرەكەسىن.
سەبەپ بوپ مەنى اجالدان سەن ايىردىڭ،
ماعان قىلعان قارىزىڭدى اللا وتەسىن!
باي ەمەن، باتىر ەمەن، حان ەمەسپىن،
اتاقتى ارتىق تۋعان جان ەمەسپىن.
سەبەپ بولىپ ايىردىڭ مەنى اجالدان،
جاقسىلىقتى بىلمەيتىن شال ەمەسپىن.
مەن - ءبىر شال دۇنيەدە جيھان كەزگەن،
ەرتەڭ تۇستە كەتەمىن شاھارىڭىزدان.
ەرتەرەك پالەن جەردەن توسىپ تۇرىپ،
الىپ قال ءبىر بازارلىق، جانىم، بىزدەن.
پۇل ءۇشىن قىزىقپاسسىڭ، سەن دە - ءبىر ەر،
سەنى ماعان كەز كىلعان پارۋاردىگەر.
ءبىر قۇدايدىڭ حاقى ءۇشىن مەن تىلەيمىن،
قابىل كور، سەرتىم ءۇشىن قولىڭدى بەر!
- ۇرىعا جىبەرمەدىم مەن نامىستى،
كىم بۇلدار مۇنداي-مۇنداي قىلعان ءىستى.
اللا حاقى دەگەن سوڭ امال دا جوق،
بارايىن، - دەپ ۋادە ەتىپ قول قاعىستى.
ول جەرگە ەرتە تۇرىپ جىگىت باردى،
شال دا دۋشار الدىنان بولا قالدى.
قولىنان ۇستاپ الىپ، ەرتىپ بارىپ،
دالادا ءبىر بۇزىلعان تامعا اپاردى.
بارسا، تامدا ءبىر گۇل تۇر سولقىلداعان،
باسىندا ءۇش جەمىس بار بىلقىلداعان:
ءبىرى - اق، ءبىرى - قىزىل، ءبىرى - سارى،
- تاڭداپ ال، مەن بەرەيىن ءبىرىن ساعان.
اعىن جەسەڭ، اقىلىڭ جاننان اسار،
سارىنى الساڭ، داۋلەتىڭ سۋداي تاسار،
ەگەردە قىزىل جەمىس الىپ جەسەڭ،
ۇرعاشىدا جان بولماس سەنەن قاشار.
ول جىگىت شال سوزىنە قۇلاق سالدى،
كوزىن تومەن جىبەرىپ، از ويلاندى.
اق پەن سارى ەكەۋىن المايمىن دەپ،
قىزىل جەمىس جەيمىن دەپ قولقا سالدى.
- مەن بەرەمىن، تانبايمىن ايتا تۇرا،
وكىنبەسەڭ تۇبىندە جۇرە-بارا.
اق پەن سارى ەكەۋىن الماعانىڭ
ءمانىسىن ايتساڭ ەكەن، جانىم، ءسىرا.
- مەن بولسام ەگەر اعىن جەمەك دەدىم،
اقىلدى بولدىم ەلدەن بولەك دەدىم.
مەن اقىلدى بيلەمەن نە قىلسام دا،
اقىل مەنى بيلەسە كەرەك دەدىم.
اقىلدى جان تابىلماس ماعان سىرلاس،
كورىنە تەنتەك كوپ نادان مويىن بۇرماس.
ادىلەتسىز، اقىلسىز، ارسىزداردى
كورە تۇرا، كوڭىلدە تىنىشتىق تۇرماس.
ادام دەرتتى بولماي ما قۇسا تارتىپ،
تۇششى ۇيقى ۇيىقتاي الماي تۇندە جاتىپ.
ەپتەپ باعىپ، ەسەرگە ەم تابا الماي،
ءتاتتى تاماق جەي المان ءدامىن تاتىپ.
سارىنى جەپ، مەن بولسام بايدىڭ ءوزى،
اۋزىنا تامام جاننىڭ بولدىم ءسوزى.
پالەنشەدەن ءبىر نارسە الساق-اۋ دەپ،
تىگىلەر جان بىتكەننىڭ ماعان كوزى.
جۇرت كۇندەر جۇرتتان ارتىق بايلىق ءۇشىن،
بۇلدايدى بىرەۋ كۇشىن، بىرەۋ ءتۇسىن.
نە قىلسا دا، ناداندار الماقتى ويلار،
مال انتۇرعان كۇيدىرىپ ەلدىڭ ءىشىن.
ەڭبەكسىز مال دامەتپەك - قايىرشىلىق،
اقىلدى ەرگە ار بولار ونداي قىلىق.
ونى ويلارلىق بۇل كۇندە ادام بار ما؟
پايدا ويلاماي قىلادى كىم تاتۋلىق؟
بەرسەڭ، قالار ولاردا نەسى اردىڭ؟
بەرمەسەڭ، سەن داعى يت بىرگە بولدىڭ.
نە ءوزىڭ يت، نەمەسە بار ەلىڭ يت،
داۋاسىز ءبىر پالەگە مىنە قالدىڭ.
قىزىلدى جەسەم، مەنى ايەل سۇيەر،
ارامدىققا جۇرمەسەم، نە جان كۇيەر؟
ۇرعاشى دا كوپ جان عوي، دوسىم بولسا،
دەپ ەدىم ءبىر پايداسى ماعان تيەر.
ەركەكتىڭ ەركەك ادام بولسا قاسى،
قاتىن، شەشە، قىزى جوق كىمنىڭ باسى؟
حان قاھار، قارا كىسى قاستىق قىلسا،
سوندا ۇرعاشى بولماي ما اراشاشى؟
تەگىندە ادام باسى ساۋ بولا ما؟
بويىندا تەكسەرىلمەس داۋ بولا ما؟
ەرى اشۋ ايتسا، ايەلى باسۋ ايتىپ
وتىرسا، بۇرىنعىداي جاۋ بولا ما؟
سونى ويلاپ، قىزىل جەمىس مەن تاڭدادىم،
بەرسەڭىز، جەمەك بولىپ بەل بايلادىم.
توپا-تورساق بۇل ءسوزدى ايتقانىم جوق،
باسىندا-اق ويلاپ تەگىن ابايلادىم.
بۇل سوزگە سالىپ تۇردى شال قۇلاعىن:
- ەندەشە تاۋىپ ايتتىڭ، جە، شىراعىم.
اقىل، داۋلەت اۋەلدەن وزىڭدە ەكەن،
ومىرىڭمەن ارتىلسىن، جانىم، باعىڭ!
بۇل شال بوتەن شال ەمەس، قىدىر2 ەدى،
ەبىن تاۋىپ دارۋعا كەزى كەلدى.
سوزىنە، اقىلىنا، قىلىعىنا
رازى بولعاننان سوڭ، باتا بەردى.
سول ماسعۇت قىدىر شالدان باتا الىپتى،
سوڭىندا ءشامسى-جيھان اتانىپتى.
ماعىناسى: «بۇل دۇنيەنىڭ كۇنى» دەگەن،
جەتىلىپ بىزگە عيبرات ءسوز قالىپتى.
سول زاماندا-اق ناداندار شىرىش بۇزعان،
جالعاننىڭ ءدامىن بۇزىپ، قاۋىپ قىلعىزعان
اقىل مەن مال ەكەۋىن اسىراي الماي،
اراشاشى ىزدەپتى قاتىن، قىزدان.
ەندىگىگە نە سۇراۋ بۇل جالعاندا؟
اقىل-وي، ار-نامىس جوق ەش ادامدا.
ولگەن مولا، تۋعان جەر جىبەرمەيدى،
ايتپەسە تۇرماس ەدىم وسى ماڭدا.
سول ماسعۇت حاليفاعا ءۋازىر بوپتى،
تارقاتىپتى الدىنان كوپ پەن توپتى.
باعاناعى قىدىر شال ءبىر ۋاقىتتا
تۇسىنە ايان بەرىپ جولىعىپتى.
- ەي، بالام، پالەن كۇنى جاۋىن جاۋار،
سول جاۋىننىڭ سۋىندا كەساپات بار:
جەتى كۇن جىندى بولار سۋىن ىشكەن،
جەتى كۇن وتكەننەن سوڭ جانە وڭالار.
ول سۋدان تامام سۋعا سۋ قۇيىلار،
سەل بولىپ، سۋدىڭ ءبارى كەسەل بولار.
ەرتەرەك تازا سۋدان سۋ جيىپ ال،
بۇل - حابارىم، ساقتانساڭ، جانىم، جارار.
بۇل سوزبەن حاليفاعا ماسعۇت باردى،
حابارىن ەستىگەن سوڭ حان دا اڭعاردى.
ايتقان كەزى جاقىنداپ كەلگەن شاقتا،
ەرتەرەك تازا سۋدان قۇيىپ الدى.
بولعان سوڭ ۋادەلى كۇن، جاۋىن جاۋدى،
سۋدان ىشكەن جىندى بوپ، اقىلى اۋدى.
كۇنى-ءتۇنى شۋلاسىپ، تالاسادى،
ۇمىتتى تاماق جەۋ مەن جانە ۇيىقتاۋدى.
بۇلار شۋلاپ ءبىر كۇنى كەلدى ورداعا،
حان مەن ءۋازىر قارايدى تاماشاعا.
ءبارى دە ەسى شىعىپ، جىندى بولعان،
بوس شۋلاپ ءجۇر كىشى ءىنى، ۇلكەن اعا.
ول حالقىنىڭ الدىنا جاقىن باردى
ءسوز ايتىپ ءاربىر ءتۇرلى، اقىل سالدى.
- ءبىر كەسەلگە، بايعۇستار، جولىعىپسىڭ،
ۇيىڭە بار ۇقتاڭدار! - دەپ شىعاردى.
ولار شىقتى ەسىكتەن حانعا وكپەلەپ،
كوشەدە شۋلاپ جانە جىلاعان كوپ:
- حان مەن ءۋازىر اقىلدان ايرىلىپتى،
ولتىرەيىك ەكەۋىن، جىندى ەكەن، - دەپ
ولتىرگەلى ورداعا قايتا ءجۇردى،
بۇلاردىڭ ءسوزىن ەستىپ حان دا كوردى:
- بۇرىنعىدان مۇنىسى قيىن بولدى،
ويباي، ءۋازىر، اقىل تاپ، قايتتىك؟ - دەدى.
- قۇتىلار حال بولمادى مىنا دۋدان،
ءبىز دە ىشپەسەك بولمايدى جىندى سۋدان.
ولتىرەر وڭكەي جىندى ءبىزدى كەلىپ،
جىندى دەپ ەسى دۇرىس ءبىزدى قۋعان.
ەكەۋى جىندى سۋدان ءىشىپ سالدى،
قۇتىرىپ كوپ الدىنا جەتىپ باردى.
وڭكەي جىندى بايقاماي ايتىپپىز دەپ،
قۇلدىق ۇرىپ، بۇلارعا كوپ جالباردى.
سونىمەن بەت-بەتىمەن تارقاپ كەتتى،
ايتەۋىر تارقايتۇعىن ۋاقىت جەتتى.
كوردىڭ بە كوپ تەنتەكتىڭ قىلعان ءىسىن -
ەرىكسىز ەستى ەكەۋىن ەسەر ەتتى.
كوپتىڭ ءبارى وسىنداي، ميسال ەتسەڭ،
كوپ ايتتى دەپ الدانىپ، ۋاعدا كۇتسەڭ.
عاپىل بوپ كوپ نارسەدەن بوس قالاسىڭ،
اڭداماي كوپ سوزىمەن ءجۇرىپ كەتسەڭ.
