مەملەكەت باسشىسى ونلاين فورماتتا وتكەن تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ بەيرەسمي سامميتىنە قاتىستى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستاننىڭ ۇسىنىسىن قابىل الىپ، تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ بەيرەسمي سامميتىنە قاتىسۋعا كەلىسىم بەرگەن مەملەكەت باسشىلارىنا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.

– بۇل باسقوسۋدى ءبارىمىز ءۇشىن قاسيەتتى تۇركىستاندا ۇيىمداستىرۋدى جوسپارلاعان ەدىك. الايدا پاندەمياعا بايلانىستى كۇردەلى احۋالعا وراي ءبىز ءسامميتتى ونلاين فورماتتا وتكىزۋدى ءجون كوردىك. ىندەتتىڭ بەتى قايتقان سوڭ، بۇرىنعىداي بەتپە-بەت جۇزدەسەمىز دەپ سەنەمىن. وسى مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ، بارشاڭىزدى ناۋرىز مەيرامىمەن تاعى دا قۇتتىقتايمىن. بۇل – كۇللى تۇركى جۇرتىنىڭ ءتول مەرەكەسى. باۋىرلاس ەلدەرگە باق-بەرەكە تىلەيمىن، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.

مەملەكەت باسشىسى ءوز سوزىندە تۇركىستاننىڭ بارلىق تۇركى حالىقتارى ءۇشىن قاستەرلى قارا شاڭىراق، قۇتتى مەكەن جانە اڭسارلى اتاجۇرت ەكەنىن ايتتى. بابالارىمىزدىڭ وسى وڭىردە عۇلاما ۇستاز قوجا احمەت ياساۋيدەن ءدىني ءبىلىم الىپ، تۇركى-يسلام مادەنيەتىن الەمگە تاراتقانىن، تۇركىلەر كىشى ازياعا بەت بۇرعاندا بۇل قۇندىلىقتار ءتۇپ-تامىرىمىزدى ساقتاپ، بىرلىگىمىزدى بەكەم ۇستاۋعا نەگىز بولعانىن اتاپ ءوتتى.

– ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – تۇركى الەمىن XXI عاسىردا ماڭىزدى ەكونوميكالىق جانە مادەني-گۋمانيتارلىق كەڭىستىكتىڭ بىرىنە اينالدىرۋ. تۇركى وركەنيەتىن جاڭعىرتۋدى، ەڭ الدىمەن، ياساۋي مۇراسى مەن قاسيەتتى تۇركىستاندى الەمگە تانىتۋدان باستاۋعا شاقىرامىز. سول سەبەپتى بۇگىنگى سامميت «تۇركىستان – تۇركى الەمىنىڭ رۋحاني استاناسى» دەپ اتالىپ وتىر، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

سونىمەن قاتار قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن تۇركىستان قالاسى تۇبەگەيلى وزگەرىپ، جاڭا كەلبەتكە يە بولعانىنا توقتالدى.

قازاقستان پرەزيدەنتى بۇكىل الەم تەڭدەسسىز سىن-قاتەرلەرمەن كۇرەسىپ جاتقان قازىرگىدەي قيىن ۋاقىتتىڭ وزىندە تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىعى باسەڭدەمەگەنىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. الايدا كۇردەلى كەزەڭدەگى قارىم-قاتىناسىمىزعا تىڭ سەرپىن بەرۋ جولدارىن بىرلەسىپ ويلاستىرۋىمىز قاجەت ەكەنىن جەتكىزدى. وسى ماقساتتا بىرنەشە ماسەلە بويىنشا ويىمەن ءبولىستى.

پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە، ىندەتتى توقتاتۋدىڭ باستى جولى – ازاماتتاردى ۆاكتسينامەن جاپپاي قامتاماسىز ەتۋ. بۇل ورايدا ورتاق مۇددەگە ساي تاجىريبە ءبولىسىپ، تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر ءبىر-ءبىرىن قولداۋى قاجەت دەپ سانايدى. مەملەكەت باسشىسى حالىقارالىق قاۋىمداستىق پاندەمياعا قارسى كۇرەس كەزىندە تۇتاسىپ ارەكەت ەتە الماعانىن، نەگىزگى ءىرى مەملەكەتتەر اراسىندا قايشىلىقتار تۋىنداپ، ۆاكتسينالىق قاقتىعىس باستالىپ كەتكەنىن ايتتى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى دا وسىنداي كۇردەلى جاعدايدا ءوز الەۋەتىن كورسەتە الماعانىن اتاپ ءوتتى. سوندىقتان وسىنداي كەزەڭدە دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە بيوقاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنىڭ ماڭىزى ارتا تۇسكەنىنە توقتالدى.

– بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس اسسامبلەياسىنىڭ 75-ءشى سەسسياسىندا قازاقستان بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى حالىقارالىق اگەنتتىك قۇرۋ تۋرالى باستاما كوتەرگەنى بەلگىلى. سىزدەر وسى تىڭ يدەيانى قولدايسىزدار دەپ سەنەمىن. اگەنتتىك بولاشاقتا بيولوگيالىق قاتەردىڭ الدىن الۋعا جانە قاۋىپتى دەرت بويىنشا مالىمەت الماسۋعا مۇمكىندىك بەرەرى ءسوزسىز، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

پاندەميا بۇرىن-سوڭدى بولماعان ەكونوميكالىق داعدارىسقا اكەپ سوقتىردى. ىندەتتىڭ سالدارىنان ءوزارا ساۋدا اينالىمى ازايىپ كەتتى. ناقتى ايتقاندا، قازاقستان مەن تۇركى كەڭەسىنە مۇشە ەلدەر اراسىنداعى ساۋدا-ساتتىق كولەمى بىلتىر شامامەن 7 ميلليارد دوللار بولدى. بۇل – پاندەمياعا دەيىنگى كورسەتكىشتەن 11,2 پايىزعا تومەن.

– ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز ءۇشىن الىس-بەرىستى ۇلعايتا ءتۇسۋ – باستى مىندەتتىڭ ءبىرى. وسى ورايدا توعىز جولدىڭ تورابىندا ورنالاسقان تۇركىستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق جانە ساۋدا-ەكونوميكالىق مۇمكىندىگى زور. ونىڭ قوماقتى تابيعي رەسۋرسىن، ادامي كاپيتالى مەن تۋريستىك الەۋەتىن ەسكەرىپ، تۇركىستان وڭىرىندە تۇركى ەلدەرىنىڭ بىرلەسكەن «ارنايى ەكونوميكالىق ايماعىن» قۇرۋدى ۇسىنامىن، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ سۋ-ەنەرگەتيكا سالاسى ءوزارا بايلانىستاردىڭ تاعى ءبىر قۇرامداس بولىگى ەكەنىن ايتتى. ويتكەنى سۋ ماسەلەسى ءبىزدىڭ ايماقتاعى وتە ماڭىزدى، كۇردەلى پروبلەماعا اينالىپ وتىر. سونداي-اق ترانسشەكارالىق سۋ رەسۋرستارىن ءتيىمدى ءارى ءادىل پايدالانۋ – وڭىردەگى ەلدەردىڭ تۇراقتىلىعى مەن ءوسىپ-وركەندەۋىنىڭ كەپىلى. وسى ورايدا قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان كورشىلەس مەملەكەتتەرمەن بىرلەسە وتىرىپ گيدروقۇرىلىمدار سالۋ جوبالارىنا اتسالىسۋعا دايىن ەكەنىن جەتكىزدى.

قازاقستان پرەزيدەنتى تۇركى كەڭەسىنە مۇشە ەلدەر اراسىندا جاساندى ينتەللەكتىنى دامىتۋ، اۋقىمدى دەرەكتەردى تالداۋ، تسيفرلاندىرۋ، ينتەرنەت ساۋداسى سياقتى سالالاردا ورتاق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا شاقىردى. مەملەكەت باسشىسى تەحنولوگيا قازىرگىدەي جىلدام دامىپ جاتقان داۋىردە بۇل قادام يننوۆاتسيالاردى يگەرۋگە جانە باسەكەگە قابىلەتىمىزدى ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ سەنەدى. بۇل رەتتە قازاقستان ەلەكتروندىق ۇكىمەت، بانك جانە قارجى جۇيەسىندەگى وزىق تەحنولوگيالار مەن تسيفرلىق شەشىمدەر توڭىرەگىندەگى تاجىريبەسىمەن بولىسۋگە ءازىر ەكەنىن ايتتى.

تۇركى ينۆەستيتسيا-ينتەگراتسيالىق قورىن قۇرۋ جۇمىستارىن تەزدەتۋ وتە وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى. بۇل تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەرگە ورتاق العاشقى قارجى ينستيتۋتى بولماق.

– باستامانى بارلىق مۇشە مەملەكەتتەر پىسىقتاعان سوڭ ونىڭ شتاب-پاتەرىن «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىندا ورنالاستىرۋدى ۇسىنامىن. «استانا» قارجى ورتالىعى – حالىقارالىق دەڭگەيدەگى قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ ۇزدىك تاجىريبەسى مەن زاماناۋي مۇمكىندىكتەرىن بىرىكتىرگەن بىرەگەي الاڭ. مۇندا يسلام بانكينگى جانە سۋكۋك قۇرالدارى كەڭىنەن قولدانىلادى. بۇل ۇيىم تۇركى ەلدەرىنە كەڭ كولەمدە ينۆەستيتسيا تارتۋعا جول اشاتىن ەرەكشە قۇرىلىم بولماق، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق – بولاشاقتاعى تابىستى سەرىكتەستىكتىڭ نەگىزگى فاكتورى. وسى رەتتە قازاقستان پرەزيدەنتى ورتاق مادەني-اعارتۋشىلىق كەڭىستىك قالىپتاستىرعان ءجون دەپ ەسەپتەيدى. پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە، ونى «ۇلى تۇركىلەر» ءبىلىم بەرۋ قورىن قۇرۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. قور ۋنيۆەرسيتەتتەر اراسىندا اكادەميالىق ۇتقىرلىق، تاعىلىمدامادان ءوتۋ، بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ ءىسىن ۇيلەستىرەدى. مەملەكەت باسشىسى باۋىرلاس ەلدەردىڭ جاستارى ءۇشىن قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىندە باكالاۆريات باعدارلاماسى بويىنشا 50 گرانت بولۋگە دايىنبىز دەدى. بۇل 50 گرانت «ياساۋي ستيپەندياسى» دەپ اتالاتىن بولادى.

قازىرگى زاماندا گۋمانيتارلىق جانە اكادەميالىق ىقپالداستىقتىڭ وزەكتىلىگى ارتىپ كەلە جاتقانىن ايتقان قاسىم-جومارت توقاەۆ، ىرگەتاسى ورتا عاسىردا قالانعان تۇركىستان شاھارىنىڭ ارحەولوگيالىق جانە عىلىمي تۇرعىدا ءالى تولىق زەرتتەلمەگەنىن اتاپ ءوتتى.

– سوندىقتان تۇركسوي مەن تۇركى اكادەمياسىنىڭ تۇركىستان وڭىرىندە ارحەولوگيالىق عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە باسا ءمان بەرۋى وتە ورىندى. بۇدان بولەك تامىرلاستىق سيمۆولى رەتىندە تۇركىستاندا حالىقتارىمىزعا ورتاق ساۋلەت نىسانىن سالساق، قۇبا-قۇپ, – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قازاقستان پرەزيدەنتى كەڭەستىڭ مارتەبەسىن ارتتىرىپ، ينستيتۋتسيونالدىق قۇرىلىمىن نىعايتۋ ماقساتىندا ونى تولىققاندى ۇيىمعا اينالدىراتىن ۋاقىت كەلگەنىن ايتتى. مەملەكەت باسشىسى وسى ۇسىنىستى سامميت قورىتىندىسى بويىنشا قابىلداناتىن تۇركىستان دەكلاراتسياسىنا ەنگىزىپ، بەكىتۋدى ۇسىندى.

– قازىرگى حالىقارالىق ساياسات پەن قارىم-قاتىناستا تۇركى الەمىنىڭ ماڭىزى ارتا تۇسكەنى بارشاعا ءمالىم. ەندەشە تۇركى كەڭەسى اياسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ بولاشاعى زور دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. ءبىز وڭىرلىك جانە جاھاندىق ماسەلەلەر بويىنشا ءوزىمىزدىڭ كوزقاراسىمىزدى ءبىلدىرۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ داۋىسىمىز نىق ءارى ايقىن بولۋعا ءتيىس. وسى ورايدا ءبىز بارلىق باستامالار مەن ۇسىنىستاردى باۋىرلاس ەلدەرمەن بىرلەسە جۇزەگە اسىرۋعا دايىنبىز, – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

جيىندا قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى – نۇرسۇلتان نازارباەۆ، ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ، قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ، تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايپ ەردوعان، وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيوەۆ، تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى گۋربانگۋلى بەردىمۇحامەدوۆ، ۆەنگريا پرەمەر-ءمينيسترى ۆيكتور وربان، تۇركى كەڭەسىنىڭ باس حاتشىسى باعداد امىرەەۆ ءسوز سويلەدى.

تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ بەيرەسمي ءسامميتىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا تۇركىستان دەكلاراتسياسى قابىلداندى.

Abai.kz