قاجىعۇمار شابدانۇلى. قىلمىس (جالعاسى)
ءىى
جاڭا جىل الدىنداعى جارتى جىلدىق سىناۋ اياقتاي بەرە قابەن ۇيىنە قايتۋعا دايىندالا باستادى.
- وسى مەكتەپتەن امانىمىزدا كەتىپ قۇتىلايىق،- دەپ ماعان دا ايتتى. - «ەسىڭ باردا ەلىڭ تاپ»، ۇيىمىزگە ءتىرى جەتىپ الايىق!
بۇل تۋرالى مەن دە ويلانىپ كورگەنمىن، بەكساپا مەن ومىربەك تە وسىنى ايتىپ ەدى، قايتقىم كەلمەگەن. بۇل قالا قانشالىق قاتەرلى بولعانىمەن نە وقيمىن دەسەڭ دە تابىلىپ تۇراتىن قالا ەدى. مەكتەپتىڭ وقىتۋى ماردىمسىز بولسا دا ءوز بەتىڭمەن وقىپ ءبىلىم الۋعا قولايلى جاعداي كوپ بولاتىن. سونسىن عانا قيماي جۇرگەنمىن. «مەنينگيتتەن امان قالعان سياقتىمىز عوي. وسىلاي ساقتانا ءجۇرىپ وقىساق بولمادى ما؟» دەگەن ۇيعارىمعا كەلگەنمىن. قابەنگە وسى جاۋاپتى ايتتىم.
- بىرەۋىنەن قۇتىلساڭ تاعى ءبىر پالە دايىن تۇرعان شىعار، مەڭگەرۋشىنىڭ ونەرى جەتپەي مە وعان؟- دەدى قابەن. - ادىمىڭ سايىن ارامدىق ويلاپ جۇرگەن دۇشپانىڭ بارشىلىق ەكەنىن ءوزىڭ دە ءبىلىپ ءجۇرسىڭ بيعاش، سەنىڭ دە قايتىپ كەتكەنىڭ ءجون، ايتەۋىر مەن كەتەمىن!
بەكساپا مەن ومىربەك تە وسىنداي بەكىمىن ايتىپ ەدى. جاناشىر دوستارىمنان تەك قۋات قالاتىنىن مەدەۋ ەتكەندەي، تاعى دا قالاتىنىن ويلاپ تۇرىپپىن دا:
- نۇريا دا قايتا ما؟- دەپ قالىپپىن.
قابەن كۇلىپ جىبەردى، قارقىلداي كۇلگەندە ءجۇزى قىزعىلت تارتا قالدى. وعان تاڭدانىسپەن قاراسام دا، بەتىمنىڭ قىزۋىنان ءوزىمنىڭ دە قىزارعانىمدى بايقادىم.
- نەگە كۇلەسىڭ؟
- ءبىلىپ قويدىم، قۋلارىم!
- نەنى ءبىلدىڭ؟
ءىى
جاڭا جىل الدىنداعى جارتى جىلدىق سىناۋ اياقتاي بەرە قابەن ۇيىنە قايتۋعا دايىندالا باستادى.
- وسى مەكتەپتەن امانىمىزدا كەتىپ قۇتىلايىق،- دەپ ماعان دا ايتتى. - «ەسىڭ باردا ەلىڭ تاپ»، ۇيىمىزگە ءتىرى جەتىپ الايىق!
بۇل تۋرالى مەن دە ويلانىپ كورگەنمىن، بەكساپا مەن ومىربەك تە وسىنى ايتىپ ەدى، قايتقىم كەلمەگەن. بۇل قالا قانشالىق قاتەرلى بولعانىمەن نە وقيمىن دەسەڭ دە تابىلىپ تۇراتىن قالا ەدى. مەكتەپتىڭ وقىتۋى ماردىمسىز بولسا دا ءوز بەتىڭمەن وقىپ ءبىلىم الۋعا قولايلى جاعداي كوپ بولاتىن. سونسىن عانا قيماي جۇرگەنمىن. «مەنينگيتتەن امان قالعان سياقتىمىز عوي. وسىلاي ساقتانا ءجۇرىپ وقىساق بولمادى ما؟» دەگەن ۇيعارىمعا كەلگەنمىن. قابەنگە وسى جاۋاپتى ايتتىم.
- بىرەۋىنەن قۇتىلساڭ تاعى ءبىر پالە دايىن تۇرعان شىعار، مەڭگەرۋشىنىڭ ونەرى جەتپەي مە وعان؟- دەدى قابەن. - ادىمىڭ سايىن ارامدىق ويلاپ جۇرگەن دۇشپانىڭ بارشىلىق ەكەنىن ءوزىڭ دە ءبىلىپ ءجۇرسىڭ بيعاش، سەنىڭ دە قايتىپ كەتكەنىڭ ءجون، ايتەۋىر مەن كەتەمىن!
بەكساپا مەن ومىربەك تە وسىنداي بەكىمىن ايتىپ ەدى. جاناشىر دوستارىمنان تەك قۋات قالاتىنىن مەدەۋ ەتكەندەي، تاعى دا قالاتىنىن ويلاپ تۇرىپپىن دا:
- نۇريا دا قايتا ما؟- دەپ قالىپپىن.
قابەن كۇلىپ جىبەردى، قارقىلداي كۇلگەندە ءجۇزى قىزعىلت تارتا قالدى. وعان تاڭدانىسپەن قاراسام دا، بەتىمنىڭ قىزۋىنان ءوزىمنىڭ دە قىزارعانىمدى بايقادىم.
- نەگە كۇلەسىڭ؟
- ءبىلىپ قويدىم، قۋلارىم!
- نەنى ءبىلدىڭ؟
قابەن تاعى دا كۇلىپ اپ جاۋاپ قايىردى.
- «بيعابىل دا قايتا ما؟» دەپ، سەنى نۇرياش تا سۇراعان مەنەن. ەندى جاسىراتىن نەلەرىڭ قالدى... ول دا وسىلاي قىزارا سۇراعان.
- قارىنداسىڭ بولعان سوڭ اعا-باۋىرلىق قانا جاقىندىعىمىز بار، كۇلمەي-اق قوي!- دەپ قىزاراقتادىم مەن.
وقۋ قايتا باستالعالى نۇرياعا مومىنبايدىڭ ءولىمىن ەستىرتۋ ءۇشىن قابەنمەن بىرگە ءبىر رەت قانا بارىپ قايتقانىمدى ەسىمە الدىم. جۇرەكتەردى بىلاي قويىپ، كوزدەردى دە سۇزىستىرمەي، ورتاق قازا ۇستىندەگى ورتاق قايعىمىزدى عانا ءبىلدىرىسىپ ايرىلعانبىز. الىستان جارقىلداسىپ، جاقىننان جىلت ەتىپ قانا جاسىرىنىپ تۇراتىن ۇشقىنىمىز ەشقاشان اشىق تۇتانعان ەمەس. كۇزگە جاقىنداعاندا نۇريانىڭ ۇيىنە بارىپ قايتۋ ءجونىن اقىلداسۋى قابەننىڭ ورنىنا اعا تۇتۋى ەسەبىندە عانا ءوتىپ ەدى. «قيسىنى كەلمەيتىن ىسكە قيىردان جۇگىرۋدى قويايىن» دەپ ءوزىمدى شاۋجايلاپ جۇرگەنمىن.
جۇزىمە كوز قيىعىمەن ءبىر-ەكى رەت قاراپ قويعان قابەن «كۇيەۋ جىگىتتى» ۇيالتپايىن دەگەندەي كۇلىمسىرەۋىن تيىپ، باستاپقى سۇراعىما جايما-شۋاق جاۋاپ قايىردى.
- ونىڭ اكەسى تۇرمەدە عوي، سوعان قارايلايدى، ول دا قايتپاي وقيمىن دەيدى... بىراق، تۇبىندە وسى پالەلى جەردەن امان شىعىپ كەتۋلەرىڭ جاقسى، اسىرەسە ءوزىڭ!... ال، قايتقانىڭشا نۇرياعا... مەن ءۇشىن... كوز قاراق بول، بەتى اشىلماعان ايەل بالا عوي!... ونىڭ وزىنە دە «بيعابىلعا تاپسىرامىن، سونىڭ اقىلى بويىنشا ءجۇر» دەپ قايتتىم،- دەپ قابەن تەرىس اينالا كۇلىمسىرەپ جۇرە بەردى. - ءوزى ەركە وسكەن، تىم وتكىر بالا ەدى، نە بولعانىن بىلمەيمىن، وسىنى ايتقانىمدا ءجۇزى قىزارا قالىپ، تومەن قاراي بەردى.
ارادا ەكى كۇن ءوتىپ، ەندى جۇرەر كەزىندە قابەن مەنى قۇشاقتاي الدى. ەكى بەتىمە بەتىن كەزەك-كەزەك باستى دا قولىمنان جەتەكتەي جونەلدى. كوڭىلىم بوساي قالىپ ەدى. جۇرتقا «ەكى اپتا دەمالىسقا عانا شىققان ساباقتاستار وسىلاي قۇشاقتاسا ما!» دەگەن كۇدىك تۋعىزباۋ ءۇشىن بەكي قويدىم. قابەن قاقپا الدىنا شىققان سوڭ قولىمدى قاتتى قىسا كۇبىرلەدى.
- نۇرياشتى ءوزىڭنىڭ ادامگەرشىلىگىڭە تاپسىردىم!- دەدى جالعىز-اق. بۇل سوزىنە ىشتەي قىسىلسام دا الاڭ بولماۋىن ايتىپ جولىنا اماندىق سۇراي بەردىم...
باستاۋىش مەكتەپتەن بەرى بىرگە وقىپ كەلە جاتقان بەكساپا مەن ومىربەكتەن دە ءبولىنىپ، كوڭىلسىزدىك كۇي تاعى دا باۋراي قالىپ ەدى. قىستىق دەمالىسقا بوساعانىمىزعا ەكى ءۇش كۇن وتكەن سوڭ جاتاقحانا تەرەزەسىنەن ءبىر ساباقتاسىم شاقىردى.
- اقىلباي مۇعالىم شاقىرادى، ءتارتىپ بولىمىندە وتىر.
وقىپ جاتقان كىتابىمدى تىعا سالىپ، سىرتقا شىقتىم. قىرباق قاردان سوڭ سەرپىلە باستاعان سۇر بۇلت استىنان تۇسكە كوتەرىلىپ قالعان كۇن كورىندى. ءتارتىپ بولىمىنە بارىپ كىردىم. اقىلباي توردەگى ورىندىقتا وتىر، قورقىنىشتى بولىمدە «ۇلكەن قۇبىجىق» كورىنبەيدى، جايى ءمالىم كىشى قۇبىجىق كامەن عانا بار ەكەن. ماعان ەتەنە، اق جارقىنسىعان شىرايمەن كۇلىمسىرەي قاراپ، ورىندىق نۇسقادى.
- تەاتر ساحناسىنا شىعىپ كورىپ پە ەدىڭ؟ - دەپ سۇرادى اقىلباي مەنەن.
- دوربىلجىندە شىعىپ كورگەنمىن. بىراق ىڭعاي قىز ءرولىن وينايتىنمىن. ەندى قىز بولۋدان ءۇمىتىم ءۇزىلىپ بارادى.
- تىم بولماعاندا كەمپىر بولىپ شىعارسىڭ؟- دەگەن كامەنگە قاراي قالدىم. كەكەسىنى ياكي راس ەكەنىن بايقاعىم كەلە قالىپ ەدى.
- نەگە؟- دەپ كۇلدى اقىلباي مەنىڭ سوزىمە.
- ءۇنىم وزگەرىپتى.
اقىلباي مىرس-مىرس كۇلە ءتۇسىپ:
- بولادى، باسقا ءرول دا بار عوي،- دەدى، - سەنى ءسادۋ حۇيجاڭ1 اتاپ تىزىمدەتتى. بىلتىر سەندەرگە باس مۇعالىم بولعان عوي. بىلەدى ەكەن. قازاق-قىرعىز مادەني-اعارتۋ ۇيىمى «شۇعا»2 پەساسىن دايىنداماق. كەش سايىن سونىڭ جاتتىعۋىنا قاتىناساسىڭ. بۇل مەكتەپتەن مىنا كامەن ەكەۋمىز، سەنەن باسقا جانە ەكى وقۋشى بار. ءار كۇنى كەشكە جاقىن بىرگە بارىپ، بىرگە قايتىپ تۇرىڭدار! مەكتەپ وسى شارتپەن رۇقسات ەتتى، قالاي دەيسىڭ؟
مەن ماقۇلدىق ءبىلدىرىپ شىقتىم. كۇلان سول ۇيىمعا جاردەمشى حاتشى بولىپ ورنالاسقان ەدى. «ول نۇريانى قالاي دا، وسى جاتتىعۋعا شاقىرتقان شىعار» دەگەن ويمەن قىزۋلانا شىقتىم، «ءسادۋ بىزگە مۇعالىم بولعاندا مەنى ساحنادان ەمەس، پارتادان عانا كورگەن عوي، مەنى دە كۇلان تانىستىرعان بولسا كەرەك...»
مولشەرىم دۇرىس سياقتى، سول كۇنى كەشتە بارعانىمىزدا كۇلان مەنى ەجەلگى دوسىنشا قول سوزا قارسى الدى. ءار مەكەمەدەن، ءتىپتى سەميا ايەلدەرىمەن دە كەلىپ، بىرقىدىرۋ كىسى جينالىپ قالىپتى. «نۇريا قاشان كەلەر ەكەن؟!» دەگەن ىنتىزارلىق كوزىمدى ەسىكتەن ايىرار ەمەس. ۋاقىت وتكەن سايىن كوڭىلىم كۇڭگىرتتەنىپ بارا جاتتى. نۇريادان ءوزىمدى تەجەۋ، اعا بولىپ الۋ شارتىم ويىما دا كەلەر ەمەس، ونسىز تىرشىلىگىم تىرشىلىك ەمەستەي، ىنتىعا، ۇزىلە قارادىم ەسىككە. ونىڭ شاقىرىلعان-شاقىرىلماعانىن قاسىمدا وتىرعان كۇلاننان سۇرايىن دەپ قانشا وقتالعانىممەن، قىزارا قالاتىنىمدى ءبىلىپ، باتىلىم جەتپەدى. بەيمازا كوڭىلىم الەم-تاپىراق...
ءسادۋ كلۋب ساحناسىن قورالاي وتىرعان بىزگە سويلەي جونەلدى. ءوزىنىڭ بۇرىنعى وقۋشىلارى «التى جىل كيدى» دەيتىن الا تريكە شاپانىن تاستاپ، جارقىراعان سۋ جاڭا قارا قۇرىم پالتو، قۇرىم ەتىك كيگەن، سيرەكتەۋ قوڭىر شاشتى، اققۇبا ءسادۋ ءتىل-ادەبيەت لەكتسياسىنا ون شاقتى جىل توسەلگەن جاتتىق تا جەتىك تىلمەن بۇكىل قازاق مادەنيەتى تۋرالى سويلەپ، قازاقتىڭ مەشەۋ ساحنا ونەرىن دامىتۋدى باسا دارىپتەدى. بۇرىنعىداي پرينتسيپتىك قانا ۇكىمەت ءسوزى ەمەس، ءوز جۇرەگىنەن شىققان، ءوز ۇلتىنىڭ مادەنيەتىنە جانى اشىعان قامقور ءسوز تىڭداۋشىلارىن ءۇيىرىپ اكەتتى. مۇنىسى جالپى جاعدايدان تاپقان جالقىلىق بەتالىسى، جاڭا ءورىسى ەكەنىن تۇسىنگەندەيمىن. سوندا دا كوزىمدى ەسىكتەن اۋدارماي وتىرىپ تىڭدادىم.
بۇدان سوڭ ۇيىمنىڭ تاعى ءبىر كەكسە قىزمەتكەرى قاعاز جايىپ، كۇنى بۇرىن بولىنگەن ءرول ورىنداۋشىلاردىڭ ەسىمىن وقىپ شىقتى. پەسانىڭ باس كەيىپكەرى شۇعانىڭ ءرولى كۇلانعا بەرىلىپتى. سونى عانا ەستىگەن سياقتىمىن. باسقا رولدارعا كىمدەردى ۇيعارعانىمەن ءىسىم بولعان جوق، كوزىم دە، كوڭىلىم ەسىكتە. «جارق ەتىپ نەگە كىرىپ كەلمەيدى سول شۇعا! نەگە سونشا زارىقتىردى؟!» بۇل جايىمدى سەزىپ وتىرعان كۇلان بىلەگىمە تىرەۋلى شىنتاعىمەن ءتۇرتىپ قالدى ءبىر كەزدە. جالت قارادىم.
- ءوزىڭىزدىڭ قاي رولعا شىعاتىنىڭىزدى ەستىدىڭىز بە؟ - دەپ كۇبىرلەدى دە، سىق ەتە ءتۇستى. مەن جاۋاپسىز جىميىپ قانا قويدىم. تاعى سۇرادى، تاعى ءۇنسىز جىميا سالىپ، ەسىككە قارادىم. قىز اۋزى مەن مۇرنىن باسا ەڭكەيىپ، ۇرلانا كۇلىپ الدى دا:
- كەلمەيدى ول!- دەپ قالدى.
- كىمدى ايتاسىز؟- دەپ مەن بىلمەگەنسي سۇراپ جالتارسام دا، ولاي سوزاقتاتىپ وتىرۋعا ءداتىم جەتپەي، باجىرايا سۇرادىم. - نەگە كەلمەيدى؟
- «نەگە كەلمەيدى» دەپ كىمدى سۇرايسىز؟
- سونى، - دەپ تۇقىرا ءتۇسىپپىن. ىشكى كۇيىمدى تولىق سەزىپ وتىرعان قىز قىستىعا كۇلدى.
- نۇريانى ىزدەپ وتىرسىز عوي؟- دەپ تاماعىن كەرنەي ءتۇستى.
- ول شاقىرىلماعان با؟
- شاقىرىلعان، مەن دە بارىپ قايتتىم. «كەشتە قايتۋىم قيىن، قاتىناسپايمىن» دەيدى. جانە...
كۇلان «جانەسىن» ايتا قويماعان سوڭ:
- «جانەسى» قالاي؟ - دەپ تاعى سۇرادىم. ول ماعان كامەندى يەگىمەن نۇسقاپ قويدى. از كىدىرىستەن سوڭ اۋزىن قۇلاعىما تاقاي سىبىرلادى:
- كامەننەن قورقادى. سىزگە ايتقان شىعار... - مەن تومەن قاراپ وتىرىپ قالدىم. قىز تاعى دا شىنتاعىمەن بۇيىرىمنەن تۇرتە سىبىرلادى، - ءسويتىپ، ءوز ءرولىڭىزدى دە ۇقپاي قالدىڭىز-اۋ!... ول قىزعا ايتايىن، بار جايىڭىزدى وسىدان-اق ءتۇسىنسىن.
- نەنى ايتاسىز، جاڭساق بولادى!- دەپ جالبارىنا قارادىم مەن وعان. ءوزىمدى تەجەيتىن جايىم ەسىمە ەندى تۇسكەندەي، ەندى بەكىنگەن رايعا كەلە قالدىم. - ايتارلىق ەشتەڭە جوق!...
جاتتىعۋ باستالدى دا، ساحنا ورتاسىنا تۇرا قالعان كامەن كۇلاندى دا، مەنى دە شاقىردى.
- ءسىز كارىمنىڭ رولىندەسىز، ءجۇرىڭىز!- دەپ كۇلان ماعان كۇبىرلەي ورنىنان تۇرەگەلدى.
اقىلباي شۇعانىڭ سۇيگەنى ءابىش ءرولىن الىپ، ماعان ونىڭ جولداسى كارىم ءرولى ءبىرىلىپتى. كامەن ماحاببات جاۋى - قاراساي رولىندە ەكەن. درامما اۋىل جاستارىنىڭ كەشكى ساۋىعىنان، وسىلاردىڭ اراسىنداعى تارتىستان باستالاتىن. مەن دە بارىپ تۇرا قالدىم...
دوربىلجىندەگى ايتبەك پەن داۋلەتكە جەتپەگەنىمەن، بۇل جەردە دە مىقتى اكتەرلار بار كورىنەدى. بىراق، مۇنداعى مادەنيەت قايراتكەرلەرى سىرىن دا، سيپاتىن دا ىشىنە تارتىپ، وزدەرىنە الدە ءبىر قالىپ جاساپ الىپ قانا ساياسي باقىلاۋدان امان جۇرگەن ادامدار ءتارىزدى. رولگە شىقپاي، بوس وتىرعان ۋاقىتتارىندا ءتىس جارىپ سويلەسپەيدى، ءازىل دە، قالجىڭ دا جوق، ءتۇپ-ءتۇزۋ كەلىپ قاتىناسىپ، ءتۇپ-ءتۇزۋ قايتىسىپ جاتادى، تاسقىنعا كوپ سوعىلىپ، كوپ مۇجىلعان مالتا تاستارداي تىم بيازى كورىنەدى. «ارالارىندا شپيون-تىڭشى كوپ بولعاندىقتان وسىلاي وتىرىسا ما ەكەن» دەپ تە ويلايمىن. بىراق، مەن بىلەتىن شپيوندار جوقتا دا سول ءباز-باياعى قالىپتارىنان اۋمايدى.
رولعا شىقپاعان شاقتارىندا كۇلان امىسە مەنىڭ قاسىما كەلىپ وتىرادى. قۋا كەلىپ ءبىر جاعىنان كامەن قونىستانادى. سوندىقتان، بىزدەن دە قۇتىمدى ءسوز شىقپاي ءجۇردى.
- ارىراق وتىرشى، كامەن!- دەپ قالدى ءبىر كەزەكتە كۇلان. قاباعى ءسال شىتىنىپ، اق سارى ءجۇزى ءسال قىزعىلت تارتا ءتۇستى.
- قاستارىڭا وتىرعىزعىلارىڭ كەلمەي مە؟- دەپ كامەن كۇبىرلەدى. - مەن ساعان تىڭ حابار ايتايىن دەپ وتىرمىن!
- ال، ايت وندا!
كامەن كۇلاننىڭ اپپاق قۇلاعىن قوس قولىمەن باسسالىپ، ۇزاعىراق سىبىرلادى دا، ورنىنان تۇرىپ كەتتى.
- نە دەيدى؟- دەپ سۇرادىم مەن ول كەتكەن سوڭ.
كۇلان كۇلىپ جىبەرىپ، ءسال كەيكىشتەۋ بولسا دا كەلىستى مۇرنىن ءبىر ءشۇيىرىپ قالدى:
- مۇنىڭ ءسوزىن قويشى، «ءۇرىمجىنىڭ بار تاۋىنا باندى كەلىپ ۇيالاپتى، ءۇرىمجىنى قورشاپ الماقشى ەكەن، ەشكىمگە ايتپا» دەيدى.
- سەنۋگە بولاتىن ءسوز سياقتى ما؟
- بۇل ءبىر سۋايت قوي... بىراق،- دەپ كۇلان كۇلىمسىرەي كىدىردى، - مەنىمەن دوس بولعىسى كەلەدى ءوزىنىڭ. مەنى تارتۋ ءۇشىن شىنىن ايتا بەرەتىنى دە بار. الدىڭعى كۇنى...
پەساعا سۋفلەر1 بولىپ وتىرعان ءسادۋدىڭ رولعا شاقىرۋىمەن كۇلان ساحناعا شىعىپ كەتتى دە، ون شاقتى مينۋتتان سوڭ قايتا كەلىپ جالعاستىردى ءسوزىن.
- باندىلار باركول مەن موري جاقتان اتتانىپ، شونجى تاۋىنا كەلىپتى دەپ انەۋ كۇنى باسقا بىرەۋدەن ەستىگەنمىن. بىراق، ۇكىمەت اسكەرى قۋالاپ تاستاپتى دەپ ەدى. قايتا كەلگەن عوي، بۇل ءسوزىنىڭ ءبىراز شىندىعى بار.
- سىزگە بۇل جەلىم قاي جونىنەن دوس بولماق ەكەن، ءبىلدىڭىز بە؟
كۇلاننىڭ كوزى كۇلمىڭ قاقتى.
- نۇريانىڭ كىلتى مەندە دەپ بىلەتىن سياقتى.
- ءبىزدىڭ مۇعالىم ءوزىڭىزدى «مۇقياتتاپ» جۇرگەن بولماسىن؟
كۇلان كۇلىپ جىبەردى دە مۇرنىن ءشۇيىرىپ، يەگىن كوتەرىپ قالدى.
- بىرەۋدىڭ سىرىن تارتۋعا شەبەر ەكەنسىز، ماعان ءبارىمدى ايتقىزىپ بولدىڭىز، ەندى ءسىز ايتىڭىزشى... نۇرياعا وكپەڭىز بار ما؟
- جوق... ەشقانداي!
- وعان نەگە كورىنبەيسىز؟
«كورىنگەننەن نە پايدا» دەي جازداپ بارىپ، قارسى سۇراۋ قويدىم مەن.
- كورىنبەدى دەپ كىم ايتادى؟
- ايتپاساڭدار دا بىلەمىن،- دەپ كۇلىمدەدى كۇلان، - نۇريانىڭ جاتاقحاناسىندا العاش كورىسكەندە-اق ىڭعايلارىڭدى كوزقاراستارىڭنان تۇسىنگەنمىن. نۇريا مەنەن سىرىن جاسىرماۋشى ەدى، كەيىنىرەك ءسىز «كەلىپ تۇرا ما؟» دەپ سۇراسام، ءۇنسىز قىزارىپ تومەن قارايدى. تاقاۋىرلاتىپ قايتا سۇراعاندا عانا باسىن ءبىر شايقاپ قويادى. ول جاسىرسا دا مەن جاسىرمايىن، ءسىز كوپتەن-اق كورىنبەي قويعانسىز... وعان قاراپ كوڭىلىڭىز جوق پا ەكەن دەسەم، حالىڭىز ودان قالىسپايتىن سياقتى عوي؟
كۇلان سىق-سىق كۇلىپ، اۋزىن باسىپ الدى.
- قالاي؟- دەپ اڭتارىلا قارادىم مەن. ءجۇزىمنىڭ تاعى قىزارا جونەلگەنى بايقالدى. كۇلان مەنى كوز قيىعىمەن اڭدي قاراپ:
- انە،- دەدى، - سەن نۇرياششا قىزاردىڭ... پەسا دايىندىعىنا العاش كەلگەن كۇنى ونىڭ قاتناسپايتىنىن ەستىگەندەگى جۇدەۋىڭ دە قالاي ەكەنىڭدى تۇسىندىرگەن... كورىسپەيتىندەرىڭ، وزدەرىڭدى وسىنشالىق قينايتىندارىڭ نە؟
كۇلاننىڭ تىم سەزىمتال، كوپتى بىلەتىن كوسەم قىز ەكەنىنە كوزىم جەتكەندەي بولدى. نۇريامەن قيسىنىمىز كەلىسپەيتىن احۋالىمدى ايتايىن دەپ وقتالسام دا، قيماستىعىم قيا باستىرماي توقتاتىپ قالدى.
- جاتاقحاناسىندا ادام كوپ ەكەن،- دەي سالدىم، - جازداعىداي ەمەس.
- قاقپا الدىنداعى حابارلاسۋ بولىمىنە ايتساڭ شاقىرىپ بەرەدى. نەمەسە كەلگەنىڭدى بىلدىرسەڭ ءوزى شىقپاي ما؟ قازىر دەمالىس ۋاقىتتارىڭ عوي، بارىپ كورىسىپ تۇر!... كەلەدى دەپ ءار كۇنى كۇتەدى، ءۇنسىز سارىلىپ كوپ وتىراتىن بولىپتى.
- ءار كۇنى كۇتەتىنىن قايدان ءبىلدىڭ؟
- بىلەمىن، سول... سىرىن مەنەن تارتپاقسىڭ عوي كۇيەۋ جىگىت، مۇنان سوڭ مەنىڭ الدىمدا يبالى بولعايسىڭ!
- حۇپ!- دەدىم مەن تۇزەلىپ وتىرا قالىپ،- قايىنبيكەم قايىرىمدىلىق ەتسە، يبام تۇگىل، يمانىمدى دا ۇيىرەيىن!
- ە، مىنە، جاس جىگىت دەگەن وسىلاي بولادى، ەسىككە قۇر جالتاقتاپ بولجىراي بەرمەي، ءوستىپ شىنىڭا كەلسەڭشى!... انەۋ كۇنى مولمەڭدەي بەرگەنىڭدى دە ايتىپ قويدىم وعان! - دەپ كۇلان ەندى اڭدىسۋدى قويىپ، اشىلا ءتۇستى. - وسىندا العاش كەلگەن كۇنى نۇريانى كۇتىپ، كوزىڭ تورتەۋ بولىپ كەتكەنىن، كەلمەيتىنىن ەستىگەنىڭدە بار دۇنيەڭ سەلگە كەتكەندەي كوز جانارىڭ وشە قالعانىن... ءبارىن ايتتىم!
- نەگە سونشا اسىرىپ ايتتىڭ ەندى؟
- قايداعى اسىرۋ، قايتا مەنىڭ تومەندەتىپ ايتقانىم بۇل. بالەم سول كەزدەگى ءوز ءجۇزىڭدى ءوزىڭ كورمەدىڭ عوي، ادام بالاسىنىڭ جانى اشىرلىقتاي ءمۇساپىر بولىپ قالعانسىڭ!...
- شۇعا!- دەپ شاقىردى سۋفلەر كۇلاندى. كۇلان ساحناعا شىعىپ ءرولىن اتقارا بەردى. وت پەن سۋدىڭ وتىندە بىردەي قالعانداي ءبىر ءتۇرلى قينالىستى ويعا كەتتىم. الىستايىن دەسەم ارمان-مۇراتىم نۇريانىڭ جانىندا ەكەنى حاق، جاقىندايىن دەسەم جاۋىز تاعدىردان حاۋىپتەنەمىن. «كوزگە وتتاي باسىلاتىن كوركەم قىز، جۇرتتى تاڭداندىراتىن دارىن تالاي مىقتىنىڭ تاڭدايىن تاقىلداتپاي ما... شارتى جەتپەي، جاعدايى كەلمەي كوپ كۇتتىرەتىن مەنى كۇتىپ، ەڭ قىزىقتى ءومىرىن وكسىتىپ وتىرا ما! مەنەن جاقسى مىڭداپ تابىلماس پا وعان؟ كەشەگى حاليما سياقتى كەلەمەجگە اينالدىرىپ، ءتىپتى ودان جامان جان ازابىنا جىعىپ كەتپەس پە؟!... ءاي، بولماس، ساپ-ساپ ايتىپ، ءوزىمدى ساقتاپ قالۋىم كەرەك قوي بۇل ورتتەن!» - وسى ويمەن قىنجىلىپ وتىرعانىمدا كۇلان قايتىپ كەلدى.
- نۇرياعا نەگە ولاي ايتتىڭ؟- دەدىم مەن.
- نە بوپتى، ول دا قۋانسىن... سەن بىلمەيسىڭ كۇيەۋ، قىز دەگەن ءوز كوڭىلىندەگى جىگىتىنىڭ وزىمەن بىرگە اۋرۋىن جاقسى كورەتىن حالىق. سەنىڭ جۇرەگىڭنىڭ دە سول اۋرۋعا دۋشارلاسقانىن ەستىسە، ونىڭ اۋرۋى جەڭىلدەي تۇسەدى. ول جاس قىز عوي جانە جۇرەگى تىم نازىك ەكەن... تاني بىلسەڭ،- دەپ كۇلىمدەي كىدىردى كۇلان، - مەن كوپ قىزبەن سىرلاس بولدىم، ءدال نۇرياداي قىزدى تابۋ قيىن!...
«ءاي، ءوزىڭ وسى اۋرۋمەن كوپ اۋىرعان قىزسىڭ-اۋ!» دەگەن ويمەن جىميعان مەنى كەيىنگى «جۇرەگى تىم نازىك ەكەن» دەگەن ءسوزى تاسقىن بوپ اعىزا جونەلگەندەي سەزىلدى. «نۇريا، ءسىرا، مەنەن دە اۋىر حالگە تۇسكەن-اۋ، ول ءتىپتى اۋىرىپ ءجۇر ەكەن عوي!... قوي، قوي، ءسوزسىز كورىسىپ تۇرۋىم كەرەك، ءمان-جايدى اشىق ايتىپ، پىكىرىن ءبىلۋىم، ءتۇسىنۋىم كەرەك!»
- بۇگىن تاڭەرتەڭ ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىپ قايتتى، - دەپ جالعاستىردى كۇلان ءسوزىن، - سەنىڭ الگى مۇشكىل ءحالىڭدى ايتقانىمدا ءتىپتى ەلجىرەپ كەتكەندەي سەزىلدى. «پەسا دايىندىعىنا مەن دە قاتىناسايىن با وندا؟» دەپ قالدى دا، اشىققا شىعا قالۋىن ءوزى ىلە-شالا سەزىپ، قىزارا ءتۇستى. مەن: - قازىرشە وسى بويى قاتىناسپاي تۇرعانىڭ جاقسى،- دەدىم وعان. - ەكەۋىڭ ءبىر-بىرىڭە قاراپ مولتەڭدەسە بەرەسىڭدەر دە، بارىنە سەزدىرىپ قوياسىڭدار، وقۋشىسىڭدار عوي، اسىرەسە كامەننىڭ قاستىعىنا ۇشىرارسىڭدار! الدىڭعى ازىلىمە «قويشى!» دەپ كۇلىپ جىبەردى دە، كەيىنگى سوزىمە مويىنداعانداي، تومەن قاراپ باسىن يزەدى.
كۇلاننىڭ بۇل اقىلىنا مەن دە مويىنداپ، شىن رازىلىقپەن سۇيىنە قارادىم وزىنە.
- اقىلىڭ ابزال ەكەن-اۋ كۇلاش!
كۇلاننىڭ اق سارى ءجۇزى ءسال قىزارىڭقى تارتتى دا، تومەن قاراپ سويلەدى:
- ەكەۋىڭدى جاقسى كورەمىن. تابىسۋلارىڭا قولىمنان كەلگەنىنشە كومەكتەسكىم كەلەدى.... ءتىپتى بار نيەتىممەن تىلەۋلەسپىن سەندەرگە.
مەن راحمەت ايتتىم....
جاتتىعۋدان كەش تارادىق. ەرتەڭ تاڭەرتەڭ نۇريانى ىزدەۋگە اسىققانداي قۇلشىنا كەلىپ جاتىپ ەدىم، ۇيقىم كەلەر ەمەس، اۋناقشي بەردىم. «نۇريا ماعان راس سولاي ىنتىزار ما ەكەن؟!... بىراق، مەندەي كىم تابىلمايدى وعان... ءتاۋىر بىرەۋ تابىلىپ ۇشكىرسە، ۇمىتا سالاتىن حاليما سياقتى سوقپالى دەرت پە الدە؟!... ەمەس... ەمەس... مۇنىڭ مىنەزى ودان مۇلدە باسقا. حاليما قاشان بۇلاي اۋىرىپ ەدى، مەن ول جونىندە قاشان مۇنداي بالدان ءتاتتى، قىلدان نازىك، قورعاسىننان اۋىر قيال كەشىرىپ كورىپ ەدىم! جاي-جاعدايىم تۇرمىس قۇرۋدى ويلاۋعا دا قازىرشە مۇرسا بەرمەيتىندىگىن ايتىپ قويا سالۋ ويىم، ءوز جۇرەگىمە ۋداي اششى ءتيىپ جۇرمەي مە! ءوزىمدى ۇستاۋعا، تيۋعا كەلگەندە پىلدەي كۇشىم نۇريا ەلەستەگەندە شام ماڭىنداعى جىندى كوبەلەكتەي قالتىراي قالاتىنىن نەشە رەت باسىمنان كەشىرىپ كوردىم عوي!... جوق، بۇدان جۇرەگىمدى تيا المايدى ەكەنمىن... قوي، تۇرا تۇر، تۇرا تۇر، باسىمنىڭ اقىلىن تىڭدايىنشى! جۇرەك ءوز جەتەگىنە ەرە كەتەتىن قاي پەندەسىن جىنداندىرماعان، ماحاببات ماسەلەسىنە الدىمەن باستىڭ قىزمەت ىستەۋى ابزال شىعار!...» «مول تۇرمىستا وسكەن ەركە بۇلان سۇلۋ سەنى قاشانعا دەيىن كۇتىپ وتىرار،- دەيدى باسىم، - قىزدىڭ كوزى قىرىمعا تۇسپەي مە، قيىرداعىنا تارتپاي ما. نۇريا قانشا اقىلدى بولعانىمەن، ازعانتاي عانا جاستىق ءومىرى سەنى كۇتتىرىپ تۇرار ما، ول قىرىق كۇندىك قانا بايشەشەك سياقتى ەمەس پە. جيىرما جاستان اسقانسوڭ-اق كەكسەلىك تارتاتىنىن بىلەر دە، بىرەۋمەن كەتەر. بۇكىل جۇرەگىڭمەن سۇيگەن قۇشتارىڭنان ايرىلعاندا كور سەن ءوزىڭدى، بۇكىل ماحاببات اتاۋلىدان بەزە سۋىنعان جۇرەگىڭە كوز جاسىڭ سۇڭگى بوپ قاتار!» - باسىمنىڭ كەرى تارتىپ كەكجيىپ جۇرگەنى وسى ءحاۋىپ قوي. ال وسىنى قايتالاپ تەكسەرىپ كورەيىكشى، مەن ول قىزعا ءوزىمنىڭ قانشالىق كەدەي بالاسى ەكەنىمدى كىرپىش قۇيۋىممەن-اق ۇقتىرىپ ەدىم عوي! «قالىڭدىق ويلاۋعا حالىم جوق، ۇيىمە قايتۋعا دا قارىمى جەتپەيتىن، جايى مۇشكىل سورلىمىن، كەربەزدىگىمە قاراپ، الدە كىم ەكەن دەپ قالما!» دەگەندى ەكى-ءۇش رەت يشارالاپ ەدىم-اۋ. مومىن جەزدەسىنىڭ ەرلەنە قالجىڭداۋى مەنىڭ قامشىلاۋىمنان ەكەنىن سەزە قويىپ، «بۇل ىنجىققا بۇل ونەر قايدان ءبىتتى، ءسىز قايراپ قويدىڭىز-اۋ دەيمىن!» دەپ ىلە تۇسكەن العىر قىز بۇل يشارامدى تۇسىنبەي مە. ءتىپتى قالت جىبەرمەي تۇسىنگەندىكتەن كۇرسىنگەن عوي. سول كەدەيلىك جايىمدى بىلە تۇرىپ-اق مەن ءۇشىن ەركىنەن وسىنشالىق ايرىلىپ، ىنتىزارلىعىن پاش ەتسە، ەڭ بولماعاندا ەندى ءۇش جىل كۇتە الماس پا!... كورىسە ءجۇرىپ كەسەتىپ ايتسام، كەلىسۋىمىز ءيا كەتىسۋىمىز ارمانسىز بولماي ما، جۇرەكتى مۇنداي بىتەۋ جارامەن سىزداتىپ، اسقىنداتا بەرۋىم قايتكەنىم؟ جوق، ەندى سىردى اشۋىم كەرەك. جايىمدى اۋىرلاتا اشىق ايتىپ كەسەتەيىن، شىداپ كۇتە المايتىنى بىلىنسە، الىستاسۋ ەكەۋمىزگە دە جەڭىل بولماس پا؟... ءاي سول «جەڭىلىڭ» قۇرىپ-اق قالسىن-اي، قالاي الىستاي الارسىڭ؟!
كىناراتسىز، تۇنىق ءمولدىر جانى قانداي ونىڭ!...
نۇرىن قۇيا تامىلجىعان ءانى قانداي ونىڭ!...
گۇلىن توسىپ، كۇلكى ۇيىرىلگەن ەرنى قانداي شىركىن!..
جانعا تىنىس، جۇرەككە وت-جالىن اتقان لەبى قانداي؟...
ءار كۇنى اشىق اسپانداي كەڭ، مەيىرىم توككەن كوزى قانداي؟...
سەزىمگە باي، سەرگەك ويلى، تەرەڭ سىرلى ءسوزى قانداي؟...
شىنداپ سۇيسە - شىداپ كۇتسە، جانىم بولار!
جانعا بالاپ ماڭگى ايتار ءانىم بولار!
كۇتە الماسا - كەتە بارسا، قانىپ ىشكەن ءزارىم بولار.
ۋ بەرسە دە لاجىم نە، سىمىرەم دە سەزىپ بالداي!...
«قاراشى، قۇشتارلىقتىڭ ءتىلىن، نەتكەن توكپە اقىن ەدى، تىلگە ورالعان وسى ويىمدى ىرعاققا سالىپ جىبەرسە، وت ولەڭ بولىپ شىعا كەلمەدى مە؟» دەگەن ويمەن كورپەمدى سەرپە تاستاپ، باسىمدى كوتەرىپ الدىم. دەنەم وت بوپ جانىپ، بۇلاۋعا تۇسكەندەي تەرلەپ كەتىپپىن. باس جاعىمنان ورامال الىپ، جەلپىنگەنىمدى سەزەمىن. - «تالاي ءتىل، تالاي جىر بەرەرسىڭ نۇرىم!... گۇلىم!» - دەپ قالعانىمدى سەزبەي تاقپاقتاپپىن.
- نە بولدى ەي ساعان، نە ايتىپ وتىرسىڭ؟- دەپ قالدى ءبىر جاعىمدا جاتقان قۋات. مەن سىلق ءتۇسىپ جاتا كەتتىم. ءبىر جاعىمداعى تىلەۋقان باسىن مەنىڭ جاستىعىما قويا سىبىرلادى.
- ساعان ءبىر جىننىڭ شالىعى تيگەن ەكەن، ءا؟!... ەي، سەن وسى ارتىستىگىڭدى ماعان بەرشى، اقىسىنا سول «نۇرىڭ» مەن «گۇلىڭنىڭ» ءپىرىسى - كۇننىڭ ءوزىن تاۋىپ بەرەيىن، شىجىلداتىپ كۇيدىرسىن دە جاتسىن!
- بىلجىراماشى، ەي! - دەپ تەرىس اۋناپ ءتۇستىم. - ءتۇس كورىپ ەدىم، ساندىراقتاپپىن با؟
- ءتۇس كورسەڭ جانناتقا كىرگەن سياقتىسىڭ عوي، قايىرلى بولسىن!
- ارى جات، ارى جات!
«ەرتەڭ ءسوزسىز بارىپ كەزدەسۋىم كەرەك!» دەپ ويىمدى جالعاستىرا بەردىم...
تاڭەرتەڭ اسحاناعا الدىمەن كىرىپ، بوتقا كۇرىشتى بۇرىن قۇيىپ-اق ءىشىپ ەدىم، زال ەسىگىنىڭ الدىنا تۇرا قالعان مەڭگەرۋشى ىسقىرىق تارتىپ، بار دابىردى ءبىر-اق باستى.
- تاماقتان سوڭ زور جيىن بار، ەشقايدا شىقپايسىڭدار!- دەپ تاسقىندى اعىنىما ءداۋ «قارا بۋراسىن» شوگەرە سالماسى بار ما. بۋلىعىپ وتىردىم دا قالدىم.
ۇيىنە قايتپاي قالعان وقۋشىلار الاڭعا تۇگەل ءتىزىلىپ، جوقتاما جۇرگىزىلە باستادى. پاگون-كاكاردالارىن اسىنىپ-تاعىنىپ تولىق اسكەري فورىمعا كەلىپ العان جياۋگۋاندار جان-جاعىمىزدان شاقىلداپ، تىم زەيىل تۇسكە ەنىپتى. مامىرلاي باسىپ كەلىپ قاسقا باس ءمۇدىردىڭ ءوزى سويلەدى.
سويلەگەنى ءسوز ەمەس-اۋ، تۇپ-تۋرا اسكەريشەسىنەن قايىرعان شورت-شورت بۇيرىق بولدى.
- بۇگىن، وسى قازىردەن باستاپ مەكتەبىمىزدىڭ ءتارتىپ-ەرەجە قولدانباسىنا مىناداي وزگەرىستەر ەنگىزىلدى: ءبىرىنشى، ارقانداي وقۋشى ءتارتىپ ءبولىمىنىڭ رۇقساتىنسىز مەكتەپتەن شىقپايدى، كوشەگە رۇقساتسىز شىققان وقۋشى قاتال جازالانادى; ەكىنشى، سىرتقا شىعاتىن جۇمىستارى بولسا بەس وقۋشى بىرلەسىپ كەلىپ ءتارتىپ بولىمىنەن رۇقسات سۇرايدى، بەسكە تولماسا رۇقسات بەرىلمەيدى، بەسكە تولعان سوڭ عانا ءتارتىپ ءبولىمى بىرەۋىن تورتەۋىنە مىندەتتى گرۋپپا باستىعى ەتىپ سايلاپ شىعارادى، وعان باعىنباعاندارى قاتال جازالانادى. گرۋپپا باستىعى جاۋاپكەرسىزدىك ەتىپ، مەكتەپتەن شىققان سوڭ ارقايسىسىن ءوز ەركىنە قويا بەرسە، وعان مەكتەپتىڭ ەڭ جوعارى جازاسى بەرىلەدى، مۇشەلەرىنە ۇلكەن كۇنا جازىلادى; ءۇشىنشى، سىرتقا شىققاندار باسقا مەكتەپ وقۋشىلارىمەن سويلەسپەيدى، باسقا مەكتەپكە بارمايدى، كوشەدە باسقا مەكتەپ وقۋشىلارىمەن سويلەسكەنى، كوشەدە باسقا مەكتەپكە كىرگەنى قاتال جازالانادى، ۇقتىڭدار ما؟... بۇل - وقۋ-اعارتۋ مەڭگەرمەسىنىڭ بۇيرىعى...
توبەمنەن جاي تۇسكەندەي مەلشيىپ تۇرىپ قالىپپىن. ءتۇن بويى «كوكىرەگىمدى سيپالاپ، قاسىمدا وتىرعان» نۇريا، جاڭا عانا ىستىق بوتقانى وڭەشىم كۇيگەنىنە قاراماي بىرىلداتا تارتىپ جاتقانىمدا دا «اسىقپاي ءىششى، مەن قاسىڭدامىن عوي!» دەپ جانىمدا تۇرعان سياقتى ەدى! ەندى اپساتتە ارامىزعا تەمىر تور قۇرىلىپ، ماڭگىگە ايىرعانداي سەزىلدى، قول جەتپەس ايعا اينالعانداي الىستاپ، قۇشتارلىعىمدى قوزدىرا تىم بيىكتەن نۇرلانا ءتۇستى، ءبىر ساتكە شاقشيعان كۇندى كۇيدىرىپ بارىپ، قارا بۇلتقا ەندى، مىنە، كوز جاسى ىستىق تامشى بولىپ تامدى... تاس قاراڭعى تۇنەككە كىرە، ماي شىراقتاي قالتىلداپ، وشكىندەي كۇيىپ بارادى!...
جيىن سول بۇيرىقپەن تاراتىلدى، قولىمنان تارتقان قۋاتقا ىلەسىپ جاتاقحاناما كەتىپ بارامىن.
- تۇرمە بولدى-اۋ مىناۋ! - دەپ ەگىلەمىن ىشىمنەن.
- الگى التاي كوتەرىلىسشىلەرىنىڭ قورشاپ كەلە جاتقانى راس بولدى عوي؟ - دەدى قۋات. - قاۋپى كۇشەيگەن سايىن قىسادى عوي ەندى!
جاتاقحاناعا سۇلدەرىم جەتىپ، ورنىما قۇلاي كەتتىم. قاتەرلى ورتكە ىلىككەنىم، مۇنىڭ كەمىندە وقۋىما كەدەرگى بولاتىنىن سەزۋلىمىن. «ەڭبەك - ايىقتىرۋشى كۇش» دەگەن ءسوزدى وقىپ ەدىم ءبىر روماننان. دەرەۋ كىتاپتارىما جارماستىم، ءوزىمدى الداندىرۋىم كەرەك قوي!
«سۋعا كەتكەن تال قارمايدى» دەگەندەي، وقىعانىم ميىما قونباعان سايىن تۇيىلە ۇڭىلگەنىممەن، ءوزىم قۇمارتا وقيتىن عىلىمي وقۋلىقتار بۇگىن كوكەيىمە قونار ەمەس. ونى تىعا سالىپ رومان ىزدەدىم. قولىمدا بار ادەبي شىعارمالاردىڭ ىشىنەن قازىرگى ءوز كۇيىمە ءسال لايىق كەلەتىنى - پۋشكيننىڭ «كاپيتان قىزى» مەن «دۋبروۆسكي»، سۇلتانماحمۇتتىڭ «قامار سۇلۋى»، سپاندياردىڭ «قالىڭ مالى»، ءسابيتتىڭ «اداسقاندارى» سياقتى. تورتەۋىن جاستىعىمنىڭ استىنا جاستانىپ، بىرەۋىنە ۇڭىلە جاتىپ ەدىم، وقىماي قۇشاقتاپ جاتا بەرگەنىمدى كەشكە جاقىن ايىققانىمدا ءبىر-اق ءبىلدىم. ايىقتىرعان - ءتارتىپ بولىمىنە اقىلبايدىڭ شاقىرتۋى بولدى.
اقىلباي قازاق-قىرعىز مادەني-اعارتۋ ۇيىمىنا بارىپ مەكتەپ مەكەمەسىنەن ءبىزدى سۇراعان قاتىناس اكەلىپتى دە، كامەندى مەڭگەرۋشىگە سالىپتى. ءار كۇنى كەشتە جاتتىعۋعا قاتىناستىرىپ، ەشكىمگە سويلەستىرمەي «امان» اكەلۋگە سول تىڭشىسى مىندەتتەلگەن سوڭ بارۋىمىزعا رۇقسات ەتىلگەن ەكەن.
«نۇريامەن تىلدەسە الماي قالدىم-اۋ» دەگەن وپىعىم جەڭىلدەپ، قۋانا شىقتىم قاقپادان. «بار جايىمدى كۇلانعا ايتىپ ۇقتىرسام، ول مەنىڭ وزىمنەن دە ايقىنداي جەتكىزىپ، بايىپتاپ تۇسىندىرمەي مە» دەپ قۇلشىنا جەتىپ ەدىم. بىراق، وتكەن كۇندەردەگىدەي كەڭىرەك سويلەسۋدىڭ ورايى تابىلا قويمادى، كامەننىڭ سۇم كوزى مەنەن ايرىلار ەمەس. ءرولىن ورىنداۋ ءۇشىن ساحناعا شىققاندا دا مەنى اڭدي وتىرادى دا، دالاعا شىعارىندا وزىنە جاقىن بىرەۋىنە تاپسىرىپ كەتەدى. مەنەن ءوش الماق ەكەنىن ءتۇسىندىم دە، كۇلان بۇرىنعىسىنداي قانشا جاقىن وتىرىپ، قانشا سويلەسكىسى كەلسە دە، ءتىل قاتپاي قويدىم. مەنىڭ جۇزىمە تاڭدانا قاراپ قويىپ وتىرعان كۇلان، اڭدۋعا تۇسكەن جايىمدى سەزە قويدى بىلەم:
- جەلىمىڭنىڭ ايتقان «باندىسى» راس بولدى،- دەپ قالدى باسىن تومەن سالا بەرىپ. جالعاسىن ءبىراز كىدىرىستەن سوڭ ايتتى. - بوعدانىڭ بىزگە جاقىن بوكتەرىنە دەيىن كەلىپتى.
مەن قولىمدى مۇرنىما اپارا بەرىپ ءتىل قاتتىم:
- سونىڭ شارپۋى ءبىزدى بۋدى!...
كامەن سەزىپ قويعانداي، ماعان سۇزىلە قاراي كەلىپ الدىما تۇرا قالدى:
- مۇنان سوڭ اناۋ ساباقتاستارىڭنىڭ قاسىندا بول! - دەپ ىزبارلانا كۇبىرلەدى دە ورنىما وتىرۋعا ىڭعايلانا بەردى. مەن ونىڭ تۋ سىرتىنان كۇلانعا كوزىمدى قىسا تۇرەگەلىپ، ەكى ساباقتاستىڭ قاسىنا بارىپ وتىردىم.
دارەتكە شىققان بولىپ بارىپ، نۇرياعا حات جازعىم كەلدى. بىراق نە دەپ جازارىمدى بىلمەي قينالا بەردىم. «دەرتىم دە سەن، داۋام دا سەن، ءوزىڭ ءبىلشى نە دەيمىن مەن» دەپ، ماجنۇنشە جازۋ دا كەلىسسىز سياقتى. «ءالى سويلەسىپ كەلىسكەنىمىز جوق قوي، مەجەلەگەن ۋاقىتىمدى كۇتە الا ما، كۇتە الماي ما؟! كۇتە المايتىن جاعدايدا باسىن قۇر اۋىرتىپ، بەكەر اۋرەگە سالىپ قايتپەكپىن!» دەگەن وي قينايدى. «مەنى كۇتە الامىسىڭ؟» دەپ توسىن جازۋدان ورەسكەل ءسوز بار ما!...» سوندا دا سىرتقا شىعىپ، دارەتحاناعا بەتتەدىم. - «جانىم، قاتتى ساعىندىم، دەپ جازۋ ودان دا بەتپاقتىق قوي!» - تىلىمە ورالعان وسىلاردان باسقا ءسوزىم جوق سياقتى. سوندا دا قالامىم مەن قويىن داپتەرىمدى سۋىرىپ الىپپىن.
جاداعايلاپ قانا اماندىق سۇراي تۇرۋدان باسقا باسار جول، اشىلار ەسىك تابىلمادى: «سالەم، نۇرياش!... بۇگىن تاڭەرتەڭ سىزبەن امانداسىپ قايتپاق ەدىم، مەكتەپ ءتارتىبى تۇرمەگە اينالىپ كەتتى. امان بولىڭىز، دەنىڭىزگە ساۋلىق تىلەيمىن!» - وسى سوزدەردى دارەتحانانىڭ كۇڭگىرت شىراعى سىعالاپ تۇرعان داۋالعا جاستاي سۇيكەدىم دە التى بۇكتەپ بارماعىما قىستىردىم.
- كوزىمدى قىسا كەتۋىمنەن بۇيىمتايىمدى سەزگەن كۇلان مەن ەسىككە تاياي تۇسكەندە الدىمنان شىقتى. جاناي كىرىپ پالتوسىنىڭ قالتاسىنا حاتتى سۇڭگىتە بەرگەنىمدە، قولىمدى ءىلىپ اكەتتى.
كۇلاننىڭ ارتىنان كامەن باسپالاي شىعىپ كەلەدى ەكەن. قىزدىڭ ماعان كىدىرمەي كەتكەنىن كورسە دە، سارعىش كوزى تىمتىنە قارادى ماعان.
- مۇنان كەيىن دالاعا بەتالدى شىعا بەرمە! - دەپ كۇبىرلەي ءوتتى. ىزا كەلەتىن ءسوز بولسا دا ىڭعايىنا جۇرە تۇرماي جال جوق ەدى، ۇستارا قازىر سونىڭ قولىندا عوي. قايرىلا قالسام دا جايدارى سويلەدىم:
- دارەتكە باردىم، مۇعالىم ەكە، مۇنان كەيىن رۇقسات سۇراپ شىعايىن!...
جاتتىعۋدان تاراعانىمىزدا كۇلان سۇزە قارايتىن وتكىر قارا كوزىن كۇلىمدەتە ءوتتى جانىمنان:
- تاڭەرتەڭ-اق... ا... ەرتەڭ كەلەسىزدەر عوي؟
جاڭىلعانسىپ، سۇراۋمەن ادەيى بۇزا قايتارعان جاۋابىن ءتۇسىنىپ، كوڭىلدەنە قايتتىم.
كامەن ۇشەۋىمىزدى تىزە ايداپ مەكتەپ قاقپاسىنا جەتكەندە، كۋليڭ1 سۇراعان بىرنەشە داۋىس شاق-شاق ەتە ءتۇستى. مىلتىق كەزەنگەن ءتورت كۇزەتشىگە اڭىرا قاراپ تۇرىپ قالدىق. مۇعالىمدەر مەكتەبىنىڭ قاقپاسىن قارۋلى اسكەر كۇزەتۋشى مە ەدى؟ كامەن الدىلارىنا بارىپ كۋليڭىن كۇبىرلەپ قانا ايتتى. قول يشاراسىمەن قاقپادان كىردىك. مىلتىق شاقىلداتىپ تۇرعاندار اسكەر ەمەس، ءوزىمىزدىڭ حانزۋ ساباقتاستار ەكەن. ۇيعىر، قازاق، موڭعول وقۋشىلار جاتاقحانالارىنىڭ توبەسىنە دە ىڭعاي حانزۋ ساباقتاستار شىعارىلىپتى. ءبارى دە زەكىرەدى، ءبارى دە مىلتىقتى. تۇسىنا كەلگەنىمىزدە وڭشەڭ كۇزەننىڭ ايعىرىنشا شاقىلداسادى. كەيبىرى جولىمىزدان اتىپ تۇرا ارس ەتە ءتۇسىپ قالىپ جاتتى. بارىنەن دە كامەننىڭ سىبىرلى كۋليڭىمەن وتتىك. ەگەر وسى سۇر بۇلتتى ءتۇنى قاسىمىزدا شپيون كامەن بولماسا، مىنا ساباقتاستارىمىز كۋليڭ بىلمەيتىن ادامدى اتىپ تاستايتىن سياقتى. اتۋ بۇيرىعىن العاندىقتارى دەمىكتەرىنەن اڭعارىلادى.
سۇمدىقتىڭ اكەسىن ەڭ تۇپتەگى ءوز جاتاقحانامنىڭ توبەسىنەن كوردىم: ءۇش سيراعىن كەرە بۇعىپ پۋلەمەد تونە قالىپتى، موينىن ءدال ماڭدايشانىڭ ۇستىنەن سوزىپ تۇر. مەڭگەرۋشىنىڭ «ۇلگىلى كلاسىن» «سيلاۋعا» قانشالىق قۇمارتا تونگەنىن پۋلەمەد دالداسىندا وتىرعان جۋان-جۋان ءتورت-بەس حانزۋ ساباقتاستىڭ شاقپاق قايىرا شاقىلداۋىنان تاني قويدىم، سۇر تۇتەكپەن بىردەي تۇتەپ، ايازشا جۇتىنادى. «توقتا!» «تۇر، سولاي!»، «كوتەر، قولىڭدى!» دەسەدى. داڭعىرلاي سويلەي بارىپ كۇبىرلەگەن كامەن ەسىك اشتى دا، سولاردىڭ وزدەرىنشە ءبىر شاق ەتە ءتۇسىپ كىرگىزدى مەنى.
ساباقتاستارىم ءالى ۇيىقتاماپتى، كوبى كيىمشەڭ، سۇرلانىپ وتىر. اقاي مەن مومىنبايدان قالعان ەلەگەن ەندى دارەت استاۋىنا اينالعان سياقتى، سارى سۋعا تولىپ «كەرۋەن سارايدىڭ» ەسىك الدىندا تۇر.
- بۇل نە؟!- دەپ تىكسىنە سۇرادىم مەن.
- سىرتقا شىعارماي قويدى،- دەپ الدىمەن امىرقان تۇتانا قارادى ماعان، - جاتاقحاناعا وتىردىق!
اشۋلانعانداعى داعدىسىنشا تاناۋى قىزارىپ، ەدىرەيىپ العان سالىق تومەن قاراپ تىلدەي كۇبىرلەدى:
- ءيتتىڭ بالالارى!... كوسەۋ مەن تاس كومىردىڭ ىرىلەرىن دە الىپ كەتكەنىن قاراشى مىنا سۋىقتا!
- توبەمىزدەن پۋلەمەد مىلتىق كەزەنىپ وتىرىپ، جاتاقحانامىزداعى قىسقاش پەن تاس كومىردەن قورقىپ، جيىپ اكەتتى، بيعا،- دەپ سەرالى كۇلدى، - مىنا باتىرلىعىنا نە ايتارسىڭ؟
ۇزىن جاعى مەن يەگىن سيپالاپ اۋىر ويدا وتىرعان قۋات جۋان باسىن قاسي سويلەدى:
- «قورىققان بۇرىن جۇدىرىقتايدى» عوي شىراقتار، بارىنەن وسىلاردىڭ قورقاقتىعى قورقىنىشتى!
- راس،- دەپ باسىن يزەي تۇقىردى ىنتىقباي، - ەگەر الگى... تاۋعا كەلگەندەر ءۇرىمجىنىڭ شەتىنە ىلىنسە، ءبىزدى الدىمەن ءوزىمىزدىڭ مىنا ساباقتاستار قىراتىن سياقتى... مىناسى سونىڭ نىسايى! ءاشىم جياۋگۋانعا بارىپ بايانداۋعا جىبەرەر مە ەكەن؟!
- مىنە قىرادى! - دەپ گۇج ەتە ءتۇستى جۋان شاقان. - ۇزىنىراق ارقاندارىڭ بولسا اكەلىڭدەرشى، قازىر-اق اكەلەرىن كوزىنە كورسەتەيىن!
تىلەۋقان ەلەڭ قاعىپ، كۇلىمسىرەي سۇرادى:
- نە قىلاسىڭ ونى؟
- شالما تاستاپ جىبەرىپ، پليموتىن جەرگە توپ ەتكىزەمىن دە، ءاشىم جياۋگۋانعا اپارىپ بەرەمىن!... حانزۋ ساباقتاستار وسى مەكتەپتىڭ وقۋشىسى بولعاندا، ءبىز جاۋى بولىپ كەلىپ پە ەدىك وسىنشا؟
- قولىڭدا كوسەۋ دە جوق، ارتىڭدى قىسىپ وتىر، - دەدى سالىق، - ءبارىمىزدى قىرعىزاسىڭ!
- ءبارىبىر، تىنىش وتىرساق تا قىرىلامىز عوي،- دەپ ىنتىقباي كۇبىرلەدى وعان. - تاۋدان قارۋلى قازاق كەلە جاتقاندا، قولىندا بايلاۋلى تۇرعان قازاقتى اياسىن با، «قاسقىردىڭ بالاسى تاۋعا قاراپ ۇليدى»، ءبارى جاۋ دەمەي مە؟
سەرالى تاعى كۇلدى:
- تاۋدان كەرەي تۇسكەندە ويداعى نايمان قارسى شىعار دەپ مىلتىق بەرە قويمايدى-اۋ وزدەرى!
«مىنە، اقىلعا ەندى كەلە جاتىر،- دەدىم مەن ىشىمنەن، - پۋلەمەتتىڭ اۋزى اقىل تۇسىرە باستاعان ەكەن!»
- شىراقتار، جايشىلىقتا ءبىر-بىرىمىزگە قىرعي قىپ سالعانمەن جاۋگەرشىلىكتە ءبارىمىزدى ءبىر-اق ماتاپ قىرار!- دەپ قۋات ىنتىقبايدىڭ تۇسىنىگىن كۇشەيتە قۋاتتادى....
«ۇلتشىلدىقتىڭ ءورتىن مىلتىقتىڭ تۇتىگىمەن كوسەپ ورشىتكەن دەگەن وسى عوي» دەگەن ويمەن كۇلىمسىرەي شەشىندىم، - «اڭقاۋ پەندەلەردىڭ تالايى-اق تۇسەر وسى ورتكە، وقىر دا ۇيرەنەر ءالى!...»
توبەمنەن قانداي قاتەر ءتونىپ تۇرعانىنا قاراماي تولىق شەشىنىپ، كورپەگە كىردىم. جۇرەگىم ءسال جاي تاپقان سياقتى، نۇرياشقا از دا بولسا لەبىم كەتتى عوي ايتەۋىر. كەشەگى ۇيقىنىڭ ورنىن ەندى تولتىرارمىن.
- قازىرشە قىرا قويماس، - دەدىم قۋاتقا قاراپ، - كۇزەتۋى تىم جاقسى، سەرگەك ەكەن، ءبىزدى ەڭ بولماعاندا اقىماقتىقتىڭ قاسقىرىنان قورعاي الار!...»
ۇيقىمدى قاندىرا ويانىپ، كۇندىزگى ۋاقىتىمدى كەشەگىدەي زايا جىبەرمەي، كىتاپ وقىپ وتكىزدىم. جاتاقحاناعا دارەتتەندىرگەنىنە نارازى بولعان ساباقتاستار شامدانا بىرلەسىپ، ءتارتىپ بولىمىنە شاعىم ايتىپ جاتتى. وعان كىرىسپەي تۇرا تۇرۋدى ءجون كوردىم. ورالقان تاۋداعى ۇيىنە دەمالىسقا كەتكەن. ىنتىقبايلاردىڭ پيعىلىنا ءالى سەنە الماي وتىرمىن.
كەشەگى جاتتىعۋعا بارىپ ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ كۇلان سىرتقا شىعىپ بارا جاتىپ، ماعان ىمداي كەتتى. «سىرتقا شىق!» دەگەنى ەدى. كوپشىلىك الدىندا كامەندى ءبىر ۇيالتىپ، ءسال ەركىندىك الا شىققىم كەلدى.
- باۋگاۋ، مۇعالىم ەكە،- دەدىم كوپشىلىككە ەستىرتە داۋىستاپ،- دارەتكە بارىپ كەلەيىن!
ارتىستەر دۋ كۇلدى. سۋفلەرلىك ىستەپ وتىرعان ءسادۋ دە جالت قاراپ، كۇلىپ جىبەردى. كامەننىڭ سارى ءجۇزى كۇرەڭىتىپ تىعىلا قالدى.
- مۇنىڭ نە؟- دەپ قىزعىلت تارتا جىميدى جاقىن وتىرعان اقىلباي.
- دارەتكە بارماي بولمايتىن سياقتى،- دەپ ءوزىم دە ۇيالعانسي تۇقىرا مىڭگىرلەدىم، - كەشەگى بۇيرىعى بويىنشا رۇقساتسىز شىقپايتىن بولعام!
كامەندى قاعىتقان مىسقىلدار ءار جەردەن شىعىپ جاتتى. «رۇقسات» يشاراسىن كورگەنشە قادالىپ مەن تۇرمىن. يەگىن تىم ىڭعايسىزدانا كوتەردى كامەن. كۇل بەتتەنگەن ىڭعايسىز رۇقساتىن سولاي تارتىپ الا جونەلدىم.
- ءمانسابىڭ قايىرلى بولسىن، كامەن! ەكى اي وقىتۋشى بولعانىڭدا وزىڭە تەتە جىگىت وقۋشىلارعا بۇيتسەڭ، ءتورت ايدا بۇتىنا جىبەرتەرسىڭ!- دەپ قالدى ءبىر ءارتىس.
كۇلان زال ەسىگىنەن ءسال قيىستاي شىعىپ، شام جارىعىنان شالعايىراق مۇيىستە كۇتىپ تۇر ەكەن.
- نۇرياش ساعان سالەمدەمەگە «ياپىر-اي» ءانىن ايتىپ بەردى،- دەدى، - ەسىڭدە شىعار، ءوز جاتاقحاناسىندا ۇشەۋىمىز بىرلەسىپ ايتىپ ەدىك قوي.
وسىنى ايتتى دا كەشەگى ءوز حاتىمداي بۇكتەلگەن ءبىر جاپىراق قاعازدى ۇستاتا سالدى. ىپ-ىستىق ءتيدى الاقانىما. اسىعا اشىپ، ءتۇن قاراڭعىلىعىندا ۇڭىلە ءتۇستىم دە، ماڭدايشاداعى شام تۇبىنە ۇمتىلدىم.
«شىعا الماي جۇرگەن حالىڭىزدى ۇقتىم. ماعان دەنساۋلىق تىلەگەنىڭىزگە راحمەت. سىزگە دە سونى تىلەيمىن!» دەپ جازىپتى نۇريا. اقىرعى ءسوزىنىڭ ءدال ۇستىنە ءبىر تامشى سۋ تامعانداي، داق ءتۇسىپ قالىپتى. كوزىنەن وقىستا ىرشىپ تۇسكەن جاس ءتارىزدى.
كلۋب زالىنا قايتىپ كىرە بەرگەنىمدە الدىمنان كامەن شىقتى.
- بۇل جەردە «باۋگاۋ» ايتىپ، رۇقسات سۇرا دەگەن كىم ساعان؟!
- «دالاعا بەتالدى»، رۇقساتسىز شىقپايتىنىمدى بىلدىرگەنىم عوي، سىزدەن رۇقسات سۇراۋدىڭ نەسى ايىپ؟
- مۇنان سوڭ بۇلاي رۇقسات سۇراۋشى بولما، ماعان قاراپ ىمداي سالساڭ بولماس پا ەدى!... جوق، ءتىپتى مۇنان سوڭ مەنەن دارەتكە رۇقسات سۇراماي-اق قويشى سەن!
- قۇپ، ماقۇل!
قايتىپ كەلىپ ەكى ساباقتاستىڭ كۇلان وتىرعان جاق شەتىنە وتىرىپ ەدىم، نۇريانىڭ سالەمدەمەگە ايتقان «ياپىر-ايى» كومەكەيىمدى بۇلكىلدەتە بەردى. تىم تەرەڭنەن شالقيتىن سول مۇڭ اعىنى اعىتىلا شىعىپ الا جونەلگىسى كەلگەندەي، قىزىقتىرىپ، ەلىتىپ بارادى. بىراق، ورىندىققا ەڭكەيە وتىرىپ، كۇلانعا ەستىلەردەي عانا ىڭىلمەن ايتىپ وتىرمىن. كۇلان ەستىپ وتىرعانىن ءبىلدىرىپ، باسىن يزەپ-يزەپ قويدى.
بۇل ءاندى جاتاقحاناسىنا ەكىنشى رەت بارعانىمدا نۇريانىڭ ءوزى باستاپ ايتقان بولاتىن. وندا «قامار سۇلۋداعى» احمەتتىڭ مىنا ولەڭىنە قوسىپ ايتىپ ەدى:
«ياپىر-اي، كوزقاراسىڭ ءتاۋىر ەدى،
مىنەزىڭ سالماقتىلاۋ اۋىر ەدى.
جاۋابىڭ كەشە-بۇگىن بولماعان سوڭ،
كوز جاسىم كوكتەن قۇيعان جاۋىن ەدى...»
«ءاننىڭ ءوز ءسوزى بۇل ەمەس، ءبىر قىزدان وسى سوزىمەن ۇيرەنىپ قالىپپىن» دەپ، ولەڭىنىڭ ءوز جاعىنان ەشكىمگە قاراتىلماعانىن سەزدىرىپ ەدى سوندا. بۇگىن مۇنى سالەمدەمەگە جولداۋى ءوزىنىڭ جۇرەك كۇيىن، بار سىرىن ماعان توككەنى ەمەس پە؟
بۇعان جاۋاپ رەتىندە مەن دە سول رەت ءوزىم باستاعان «اينام كوزدى» جولداعىم كەلدى. بۇل انگە سوندا مەن مىنا ولەڭدى قوسىپ ەدىم:
«كوزىمنىڭ جانارىنداي ساۋلەم ەدىڭ،
كوڭىلىمنىڭ شىن قۋانىش داۋرەنى ەدىڭ.
كەتپەيسىڭ كۇندىز ەستەن، تۇندە تۇستەن،
باسىمدى نە سيقىرمەن اۋرەلەدىڭ؟!»
بۇل دا «اينام كوزدىڭ» ءوز ءسوزى ەمەس، حالىق ولەڭى ەكەنىن، ءوز ءسوزىن بىلمەيتىندىگىمنەن قوسقانىمدى مەن دە ەسكەرتكەنمىن. «وسى ولەڭدى ەسىنە تۇسىرسە، جاۋاپ سالەمدەمەمنىڭ ءوز سالەمدەمەسىنە ساي كەلگەنى» دەپ ۇيعاردىم. ءبىر ورايى كەلگەندە كۇلانعا مۇنى انىعىراق ايتىپ تىڭداتتىم دا، جولداي قويدىم:
- مەنىڭ سالەمدەمەم وسى، وعان ايتىپ بەرگەيسىڭ!...
كۇلان تۇسىنگەندىگىن بىلدىرە كۇلىمسىرەپ، باس يزەدى.
تەرگەۋشىم، مۇنداي «ادىلەتتى زامانداردا» قىلمىسكەر پەندە قىسىم كورمەي جۇرمەيدى عوي. قىسىم كۇشەيگەن سايىن وعان قارسى كەرنەۋ كۇشى دە ۇستەمەلەي وسەتىنى تابيعي قۇبىلىس. بۇل، ادامزاتتا عانا ەمەس، بۇكىل جان-جانۋار، ماقۇلىقتاردا دا، ءتىپتى بارلىق جانسىز زاتتاردا دا بار قاسيەت. بىراق، سىزشە بولعاندا بۇل، «سارى عىلىمنىڭ سايقال تەورياسى». بۇلاي دەيتىن سەبەبىمىز ۇلى ادىلەت يەسى بولعان ءسىزدىڭ زاڭىڭىزدا: قىسىمعا ۇشىراۋشى قىسۋشىعا قارسى كەرنەۋ بەلگىسىن بىلدىرسە «ناقتىلى كەرى توڭكەرىسشى» ەسەپتەلەدى عوي. قىسىلۋشى ءوزى جويىلعانعا دەيىن قىسىمعا بويۇسىنىپ، قىڭق ەتپەي ولە سالۋعا مىندەتتى. دەمەك، كەرنەۋ كۇشى - كەرى توڭكەرىستىك كۇش.
وسى قاعيدا بويىنشا بۇل تاراۋداعى مەنىڭ قىلمىسىم، جەر بەتىندە جاساۋىما مۇمكىندىك بەرمەيتىن قىلمىس. ماسەلەن دەلىك: قۋىعىم كەرنەپ كەتكەندىكتەن دارەتكە شىعۋعا كامەننەن رۇقسات سۇرادىم; قۇرساعىم كەرنەپ كەتكەندىكتەن ارقامنان جاسىرىن اعىتقان جەلىم، ساياپىل بوراننىڭ ءبىر تاۋلىك ۇرلەۋىنەن كەم تۇسە قويعان جوق; ال، گومينداننىڭ قىستاۋىمەن شاقىلداعان قىتاي ساباقتاستارىمىزدىڭ كوزىمىزگە مىلتىقپەن تۇرتكىلەۋىنە قارسى كەرنەۋ كۇشى، مەنەن ءتىپتى قاتەرلى ءسوز شىعاردى: «گوميندان ۇلتشىلدىقتىڭ ءورتىن مىلتىقتىڭ تۇتىگىمەن كوسەپ ءورشىتتى» دەپ جىبەرىپپىن; نۇريا ەكەۋمىزدىڭ ىنتىزارلىعىمىز كەرنەگەندە جاي ءبىر اندەردىڭ اتتارىن عانا سالەمدەمە ەتىپ ءبىر-بىرىمىزگە جولداپ، تۇتاس ءبىر كۇن سويلەسكەندەي قۇماردان شىقتىق; جاتاق ءۇي توبەسىندەگى مىلتىقتار سىرتقا شىعارماي قاماپ، قۋىق-قۇرساقتارىمىزدى كەرنەتكەندە تولتىرماعان قۋىس ىدىسىمىز قالمادى!...
مىنەكي كەرى توڭكەرىسشىلدىك دەگەن. جەر شارىندا مۇنداي كەرنەۋ كۇشى از با؟ كەرى توڭكەرىس قىلمىستىلارىنىڭ باسىمەن عانا (نەشە ميلليارد بولساڭىزداردا) تويدىرا الاتىندىعىمىزعا ەندى دە كۇمانداناسىز با؟!
(جالعاسى بار)
«اباي-اقپارات»
1 حۇيجاڭ (حانزۋشا) - ۇيىم باستىعى.
2 بەيىمبەت مايليننىڭ تراگەديالىق دراماسى.
1 اكتەردىڭ سويلەيتىن ءسوزىن سىبىرلاپ وقىپ وتىراتىن تەاتر قىزمەتكەرى.
1 كۋليڭ (حانزۋشا) - قاراۋىلدان ءوتۋ ءۇشىن ايتىلاتىن قۇپيا ءسوز.
