انا تىلىنەن باس تارتقان، تابيعات بايلىعى وزىنە سور بولعان ليبەريا قازىر بۇۇ-نىڭ ەرەكشە باقىلاۋىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر.

تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىرىن بىلمەۋ، انا تىلىنەن باس تارتىپ وتارشىنىڭ ءتىلىن تاڭداۋ، تابيعي بايلىعىنىڭ قىزىعىن ءوزى كورە الماۋ، ترايباليستىك تارتىستىڭ كەسىرىنەن توز-توز بولۋ – قارا قۇرلىقتاعى ليبەريا ەلىنىڭ تاريحىنان الاتىن ساباق وسىنداي.

«بوستاندىق جەرى»، «افريكالىق يزرايل» - جەرگىلىكتى نەگرويدتىك تايپالار مەكەندەگەن بۇل جەرگە 1820 جىلدارى سولتۇستىك امەريكادان قۇلدىقتان مىڭداعان رەپاتريانتتار ورالادى (ابوليتسيونيستەر قوزعالىسىن تاريحتان بىلەمىز). امەريكالىقتار قۇرعان جەكە كولونيا رەسمي تۇردە ليبەريا (اعىلشىنشا liberty – بوستاندىق) دەپ اتالىپ، ءوزىنىڭ كونستيتۋتسياسىن قابىلدايدى. 1847 جىلى 26 ماۋسىمدا قونىستانۋشىلار ليبەريا رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالايدى. بىراق رەپاتريانتتار ءوز قانداستارى – جەرگىلىكتى نەگرلەرگە شەكەسىنەن قارايدى، ولاردى جابايى ساناپ، وزدەرىنە قۇل ەتەدى. امەريكادان ورالعاندارىن ماقتانىش كورگەن كەشەگى قۇلدار اعىلشىنشا سويلەپ، جەرگىلىكتى تىلدەن باس تارتادى. مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە اعىلشىن ءتىلىن تاڭدايدى. امەريكالىق-ليبەريالىقتاردىڭ ءدىنى، سالت-ءداستۇرى، مادەنيەتى، تۇرمىسى – ءبارى امەريكالىقتاردىڭ كوشىرمەسى بولادى، ءتىپتى تۋى دا اقش تۋىنا ۇقساس.

ليبەريا پرەزيدەنتتىك رەسپۋبليكا، امەريكالىق ۇلگىدەگى ساياسي جۇيەسى، ساياسي پارتيالارى بار. بىراق، دەموكراتيانى قانشاما كوشىرسە دە، بۇل ەل ازاماتتىق سوعىستان كوز اشپاي كەلەدى. 1980 جىلدارى باستالىپ، 2005 جىلعا دەيىن سوزىلعان ازاماتتىق سوعىس 250 مىڭنان استام ادامدى جالماعان، مىڭداعان ادام ەلدەن كەتكەن، تاۋسىلمايتىن جانجالدان ەلدىڭ ەكونوميكاسى كۇيرەگەن. مەملەكەتتىك مەكەمەلەرى كوررۋپتسياعا بەلشەسىنەن باتقان، جاپپاي جۇمىسسىزدىق، ساۋاتسىزدىق جايلاعان، ەل زاڭسىز قارۋ-جاراق قويماسىنا اينالعان. ادام ساۋداسى ءالى بار، «ترۋششوبالاردا» تۇراتىن جەرگىلىكتى تايپالار وسى كۇنگە دەيىن ەسكى ادەت-عۇرىپتارىمەن ءومىر سۇرەدى، ونىڭ ىشىندە ادامدى قۇرباندىققا شالۋ دا بار.

ليبەريانىڭ وسىنداي ارتتا قالعان، جىك-جىككە بولىنگەن، «ءۇشىنشى الەم» ەلى بولىپ قالا بەرۋىنە كەشەگى وتارشىلار دا، ەلدەگى ساياسي كۇشتەر دە مۇددەلى. ويتكەنى بۇل جەر تابيعي قازبالارعا باي، تاۋلى ولكەسىندە الماز وندىرىلەدى. افريكا قۇرلىعىنداعى تۇراقسىز ەلدەردىڭ ءبىرى بولىپ وتىرعان ليبەريا تۇرعىندارى قازىر نەگىزىنەن گۋمانيتارلىق كومەكپەن ءومىر سۇرەدى. ءوزى 4-اق ميلليون حالىقتىڭ 80 پروتسەنتى كەدەي. بالا ءولىمى وتە جوعارى دەڭگەيدە. مەملەكەتتىك ءتىل – اعىلشىن ءتىلىن ليبەريالىقتاردىڭ ۇشتەن ءبىرى بىلمەيدى، سەبەبى ساۋاتسىز.

مىنە، وسىلاي ەتنيكالىق سەبەپپەن قىرىق جىككە بولىنگەن، انا تىلىنەن باس تارتقان، تابيعات بايلىعى وزىنە سور بولعان ليبەريا قازىر بۇۇ-نىڭ ەرەكشە باقىلاۋىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر.

امانتاي تويشىبايۇلى

Abai.kz