اقش باسشىسى دجو بايدەن رەسەيگە كەزەكتى سانكتسيالاردى جاريالادى. سانكتسيالار رەسەيدىڭ اقش ىشكى ساياساتىنا ارالاسقانى ءۇشىن جانە كيبەرشابۋىلدارعا قاتىستى سالىنىپ وتىر.

سانكتسيالار 32 جەكە تۇلعا مەن ۇيىمعا سالىندى. سونداي-اق، رەسەي ەلشىلىگىندە قىزمەت ەتكەن 10 ديپلومات «تىڭشىلىق جاسادى» دەگەن كۇدىككە ءىلىنىپ، ەلدەن شىعارىلاتىن بولدى. رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك قارىزىنا دا سانكتسيا قامىت كيىلدى. تەحنوپوليس «ەرا»، «پاسيت»، «نەوبيت»، «پەرەدوۆىە سيستەمنىە تەحنولوگي»، «پوزيتيۆ تەكنولودجيز» سىندى تەحنولوگيا جاساۋشى كومپانيالار دا ەندى سانكتسيادا. سانكتسيالار رەسەي باسشىلىعىن ابىگەرگە سالىپ قويدى. كرەمل رەسمي سانكتسيالار جاريالانا سالىسىمەن وعان «قاتاڭ جاۋاپ» بولاتىنىن ەسكەرتتى.

اقش-تىڭ قازىرگى بيلىگى وسىدان ءبىر عاسىر بۇرىن كەڭەستىك رەسەيگە، ارتىنشا كسرو بيلىگىنە قارسى ۇستانعان سانكتسيالىق ساياساتتى باسشىلىققا الىپ وتىر. 1917 جىلى قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن اقش رەسەيگە العاشقى سانكتسيالاردى سالدى. كەڭەستىك رەسەيمەن تەڭىز ارقىلى ساۋدا جاساۋعا تىيىم سالىندى. سەبەبى جاڭا بيلىك رەسەي يمپەرياسىنىڭ قارىزىن قايتارۋى ءتيىس ەدى. سانكتسيا رەسەيلىك بيلىككە اۋىر سوققى بولدى. سىرتقى تاۋار اينالىمى 1918 جىلى 88,9 ملن رۋبل بولسا، 1919 جىلى ول كورسەتكىش 2,6 ملن رۋبل دەڭگەيىنە دەيىن ءتۇسىپ كەتتى. رەسەيدەگى ازامات سوعىسى مەن سوعىس سالدارىنان باستالعان اشتىق، سانكتسيا اسەرىنەن سىرت ەلدەرمەن ساۋدا قاتىناسىن جاساۋ مۇمكىندىگىنىڭ ازدىعى ەلدى تيتىقتاتىپ جىبەردى. اقش 1920 جىلى شەكتەۋلەردى الىپ تاستادى. سەبەبى 1919 جىلى باستالعان اشتىق رەسەي حالقىن قىرعىنعا ۇشىراتتى.

جالپى اقش جانە باتىس ەلدەرى كسرو-عا ءتۇرلى سانكتسيالار سالىپ، ونىڭ قاتە ەكونوميكالىق ساياسات ۇستاۋىنا جول اشتى. ءتىپتى ءماجبۇر ەتتى. 1945 جىلعا دەيىن اقش، ۇلىبريتانيا، فرانتسيا كەڭەستىك بيلىككە ءتۇرلى سانكتسيالار ەنگىزدى. ونىڭ ىشىندە التىندى قابىلداماۋ، رەپرەسسيالىق ساياساتقا بايلانىستى ساۋدا قاتىناسىن ءۇزۋ، فينلياندياعا باسىپ كىرۋمەن بايلانىستى سانكتسيالار بار ەدى.

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن ەكى ەل اراسىنداعى ساياسي قاقتىعىس پەن يدەولوگيالىق كۇرەس كۇشەيدى. قىرعي-قاباق سوعىس باستالدى. 1948 جىلى اقش كسرو-عا ستراتەگيالىق ماڭىزى بار قاجەتتى ماتەريالداردى، قارۋ بەرۋدى توقتاتادى. كەيىن وعان ۇلىبريتانيا، كانادا، فرانتسيا، اۋستراليا، جاپونيا جانە باسقا دا باتىستىق بلوكتاعى ەلدەر قوسىلدى.

1962 جىلى اقش كسرو-عا ۇلكەن كولەمدى ترۋبالار ساتۋعا تىيىم سالادى. سونىڭ سالدارىنان كسرو «درۋجبا» مۇناي قۇبىرىن ەكى جىلعا كەشتەتىپ بىتىرەدى. درۋجبانىڭ قۇرىلىسى 1960 جىلى باستالعان بولاتىن. جوسپار بويىنشا ول ەكى جىل ىشىندە ءبىتۋ كەرەك ەدى، الايدا ونىڭ قۇرىلىسى 4 جىلعا سوزىلىپ كەتتى.  وسى رەتتە قازىر اقش-تىڭ «سولتۇستىك اعىم-2» گاز قۇبىرىنا قاتىستى قازىرگى ساياساتىن تۇسىنە الامىز. ونى مۇلدە توقتاتىپ تاستاۋدى جوسپارلاپ وتىر. رەسەيدەن باستاۋىن الاتىن گاز قۇبىرى گەرمانياعا دەيىن كەلىپ، ەۋروپا ەلدەرىنە تارالادى. الايدا اقش بۇل جوبا ەۋروپانىڭ رەسەي گازىنا دەگەن تاۋەلدىلىگىن ارتتىرادى دەپ سەنەدى. سوندىقتان دا وعان سانكتسيالار سالۋدى توقتاتپاق ەمەس. بايدەن 15-ساۋىردە سويلەگەن سوزىندە «سولتۇستىك اعىم-2» جوباسىنا سانكتسيا سالۋ جالعاسىن تاباتىنىن ەسكەرتتى. 2019 جىلى اقش سەناتى 2020 جىلعا ارنالعان اسكەري بيۋدجەتتى جاريا ەتتى. وندا «سولتۇستىك اعىمعا» قاتىستى سانكتسيا سالۋ قاراستىرىلعانى جازىلدى. 2019 جىلدىڭ 20-جەلتوقسانىندا اقش-تىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنت ترامپ «سولتۇستىك اعىم» مەن «تۇرىك اعىمى» جوبالارىنا سانكتسيا ەنگىزدى. 21-جەلتوقساندا «سولتۇستىك اعىمنىڭ» قۇرىلىسى ۋاقىتشا توقتاعانى بەلگىلى بولدى. پۋتين گاز قۇبىرى 2020-نىڭ سوڭىندا اياقتالادى دەپ سەنىم بىلدىرسە، «گازپروم» بولسا «2020-نىڭ سوڭى نەمەسە 2021-ءدىڭ باستاپقى ماۋسىمىندا جوبانى تولىق اياقتايمىز»، - دەپ سەندىردى. دەگەنمەن 2021-ءدىڭ ءتورتىنشى ايى ءوتىپ بارادى، ال گاز قۇبىرى ءالى اياقتالمادى. بايدەن بيلىگى رەسەيگە قىسىمدى ارتتىرىپ جاتىر. دەمەك قۇرىلىسى 90%-عا بىتكەن بۇل جوبا توقتاپ قالۋى دا ىقتيمال. ول دەگەنىمىز رەسەي ەكونوميكاسىنا ميللياردتاعان شىعىن دەگەندى بىلدىرەدى.

كسرو-عا قاتىستى سانكتسيالارعا قايتا ورالساق. 1972 جىلى كسرو باسقا ەلگە بارىپ، ءومىر سۇرگىسى كەلەتىن جاندار ەلگە شىعىن كولەمىن تولەۋى ءتيىس دەگەن زاڭ شىعاردى. اقش وعان جاۋاپ قاتتى، سەبەبى كسرو-دان تەك اقىلدىلار كەلەتىن. ياعني بۇل زاڭ «اقىلدىلار اعىنىن» شەكتەۋ ەدى. ءسويتىپ اقش ەميگراتسياعا قارسى كەلەتىن ەلدەرگە ەكنوميكالىق سانكتسيانىڭ كەز كەلگەن ءتۇرىن ەنگىزۋگە بولادى دەگەن زاڭ قابىلداپ جىبەردى. 1979 جىلى كسرو ءوزىن ۇيىققا باتىرعان اۋعانستانعا باسىپ كىردى. بۇل ونىڭ ۇلكەن قاتەلىگى بولاتىن. ونىڭ ارەكەتىنە قاتىستى باتىستىق بلوك 1980 جىلدان باستاپ بلوك-بلوك سانكتسيالارمەن سوققىلادى. مىسالى اقش-تىڭ سۋىنان بالىق اۋلاۋعا تىيىم سالدى. سالدارىنان كسرو-نىڭ بالىق اۋلاۋ الەۋەتى جىلىنا 75 مىڭ تونناعا دەيىن ءتۇسىپ كەتتى. كەيىن كسرو-عا 17 ملن توننا استىقتى ساتۋدان باس تارتتى.
ارتىنشا ماسكەۋ وليمپياداسىنا باتىستىق بلوك كەلمەدى. تۋريستەردەن قارجى ءتۇسىرۋدى ويلاعان كسرو بارماق تىستەپ قالدى.

كسرو-نى قۇلاتۋعا ۇلكەن ۇلەس قوسقان رەيگان بولاتىن. ول كرەملگە ترۋبا ساتۋعا تىيىم سالدى، ءسويتىپ كسرو گاز جانە مۇناي قۇبىرىنا ترۋبا الۋ ءۇشىن التىندى بىرنەشە ەسە كوپ ساۋدالاۋعا ءماجبۇر بولدى. كەيىن اقش ساۋد ارابياسىن مۇنايدى كوپ وندىرۋگە كوندىرىپ، مۇناي باعاسىن ءۇش ەسە قۇلاتتى. بۇل ەكونوميكاسى شيكىزاتقا بايلانعان كسرو ءۇشىن اۋىر سوققى بولاتىن. قازىرگى باتىس ەلدەرىنىڭ ستراتەگياسىن دا وسىمەن سالىستىرۋعا بولادى. سوڭعى بەس جىلدىقتا مۇناي باعاسى ءتۇسىپ، شيكىزاتقا بايلانعان ەلدەر داعدارىس سالقىنىن سەزىندى. ول ەكونوميكاسى مۇناي مەن گازعا بايلانعان رەسەيگە، ونىڭ وداقتاسى قازاقستانعا دا اۋىر ءتيدى. اقش-تىڭ كسروعا قارسى باسقا دا ستراتەگيالارى بولدى. ول جاپپاي قارۋلانۋ جارىسىنا كسرو-نى كىرگىزۋ، عارىشتى يگەرۋ ءۇشىن جارىس، شيكىزات باعاسىن كوتەرىپ، سوڭىنان قاساقانى باعانى قۇلاتۋ جانە باسقا. ونىڭ بۇل ستراتەگيالارى جۇمىس ىستەدى. سەبەبى باتىسپەن باسەكەگە تۇسەمىن دەگەن ماسكەۋ ىجونەن تۇسەتىن قارجىنىڭ ايتارلىقتاي بولىگىن «سوتسياليستىك الەمنىڭ ۇزدىك بولۋى ءۇشىن» باسەكەلەستىككە شاشتى. ناتيجەسىندە كسرو ەكونوميكاسى شىدامادى. ءسويتىپ 1991 جىلى ماڭگىلىك تاريح قويناۋىنا اتتانىپ كەتتى.

2014 جىلى ۋكرايناعا اگرەسسيا جاساپ، قىرىپدى وككۋپاتسيالاپ العان رەسەيگە قارسى باتىس الەمى سان ءتۇرلى سانكتسيالار ەنگىزىپ كەلەدى. ونىڭ ىشىدە ناتو، اقش جانە ەو ەلدەرىنەن ءتۇرلى ماقساتتاعى سانكتسيالار سالىنۋدا. 2014 جىلدىڭ 6-مامىرىنان باستاپ ناتو رەسەيمەن اسكەري جاتتىعۋلار وتكىزۋ، ورتاق ميسسيالاردى اتقارۋدان باس تارتتى. ارتىنشا رەسەيدى سيرياداعى حيميالىق قارۋدى جويۋ پروتسەسىنە قاتىسۋدان شىعارىپ تاستادى. ەو تاراپىنان رەسەيگە وتە كوپ سانكتسيا سالىندى. ونىڭ ىشىندە رەسەي بانكتەرىنە، جوعارى تەحنولوگيا شىعارۋ كومپانيالارى مەن زاۋىتتارىنا، جەكە تۇلعالارعا، ۇيىمدار مەن ساياساتكەرلەرىنە سانكتسيالار سالىنۋدا. «G8» ۇيىمىنان رەسەيدى شىعارىپ تاستادى، ەندى ۇيىم «G7» دەپ اتالادى. 2014 جىلدان باستاپ حالىقارالىق بانك رەسەيمەن جوبالار جاساۋدى توقتاتىپ قويدى. ءتۇرلى سانكييالار وسىلايشا جالعاسىپ كەتە بەرەدى.

اقش پەن باتىستىڭ رەسەيگە قاتىستى ءوز ستراتەگياسى بار. باتىس الدىمەن رەسەيدى تولىق يزولياتسيالاۋدى ىسكە اسىرۋدا. ءتۇرلى حالىقارالىق ۇيىمداردان شىعارىپ تاستاۋعا بارىن سالۋى سونىڭ دالەلى. ارتىنشا ونى ءتۇرلى حالىقارالىق كاسىپ جۇرگىزۋ، كرەديت الۋ مۇمكىندىكتەرىنەن ايىرا باستايدى، العاشقى لەگى بانكتەرىنە سانكتسيالار سالىپ، حالىقارالىق بانكپەن بىرلەسە جوبا جاساۋىنا تىيىم سالۋى بولدى. وقشاۋلانعان رەسەيدى ەكونوميكالىق سانكتسيالارمەن قىسىپ، ۇلتتىق قورى مەن التىن قورىن تاۋىسۋعا ماجبۇرلەۋدى كوزدەپ وتىر. بۇل پروتسەسستىڭ قانشالىقتى ۇزاق بولارى بەلگىسىز. مۇمكىن ون، مۇمكىن جيىرما جىل. بالكي جارتى عاسىر. بىراق سالىنعان سانكتسيالار ەشقاشان تولىق الىنباسى انىق. سانكتسيا الىنۋى ءۇشىن رەسەي بيلىگى حالىقارالىق شارتتارعا ساي جۇمىس ىستەۋى ءتيىس. ول كەلىسىمشارتتاردى مويىنداۋ، تەرريتوريالىق كۇمان كەلتىرۋدى توقتاتۋ، اگرەسسيالىق ساياساتتان باس تارتۋ. ال ازىرگە سالىنعان سانكتسيالار ءرۋبلدى قۇلاتىپ، ينفلياتسيانى كۇشەيتۋدە. سانكتسيا سەرگەلدەڭگە سالىپ قويدى.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz