كەرەكۋدەگى قوعامدىق تىڭداۋدا حالىق قالاۋلىلارى ساياسي-يدەولوگيالىق ءمان-ماڭىزى ەسكىرگەن 30 كوشەنىڭ اتاۋىن قاراپ، 23-ءىنىڭ اتاۋىن وزگەرتۋ جونىندە ءبىراۋىزدان شەشىم قابىلداعان ەدى. بۇل شاراعا ۆلاديمير جيرينوۆسكي نارازىلىق تانىتىپ، پاۆلودار ورىس قالاسى دەگەن پايىمداۋىن العا تارتتى.

يمپەرياشىل ساياساتكەردىڭ ايتقاندارى پاتشا زامانى مەن كەڭەستىك كەزەڭ مۇرالارىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋدى كوكسەيتىن جەرگىلىكتى پاتشاشىل-كەڭەسشىل توپتىڭ كوڭىلىنە مايداي جاققانى كۇمانسىز. ولار قاراپايىم تۇرعىندارمەن قاتار ەرتىستىڭ كەرەكۋ ءوڭىرىنىڭ اۋاسىن جۇتىپ، سۋىن ءىشىپ جۇرسە دە قازاقستان تاريحىنا، وڭىردە جۇرگىزىلىپ جاتقان ونوماستيكالىق ساياساتقا ءاۋ باستان شەكەسىنەن قارايتىن. كەزىندە وبلىس پارتيا كوميتەتىن ەكى رەت باسقارعان بەلگىلى پارتشەنەۋنىك بوريس ۆاسيلەۆيچ يساەۆ (1932-2018 جج) پاتشازادا پاۆەل رومانوۆتىڭ قۇرمەتىنە قويىلعان پاۆلودار اتاۋىن جانە كوممۋنيستىك قوعامدى دارىپتەيتىن كوشە اتاۋلارىن وزگەرتۋگە مۇمكىندىگىنشە قارسىلىق كورسەتىپ باقتى. ءتىپتى 2005 جىلى:

پەرەليتسوۆششيكي – مانكۋرتتسى،

ۆام، وناماستيكي، كريچۋ،

چتو بى بىت «پوچەتنىم كەرەكۋيتسەم»

يا نيكوگدا نە زاحوچۋ!»، - دەگەن تاقپاق شىعارىپ، قالانىڭ «گورودسكايا نەدەليا» گازەتىنە جاريالادى. ارينە، «پوچەتنىي پاۆلودارەتس» دەگەن قۇرمەتتى اتاقتىڭ بولمايتىنى سياقتى «پوچەتنىي كەرەكۋيەتس» دەگەن اتاقتىڭ دا بولۋى مۇمكىن ەمەس قوي. قارت كوممۋنيست بۇل جاعىن بايىپتاي الماعان سەكىلدى...

تاعى ءبىر جەرلەسىمىز، كەڭەستىك كەزەڭدە «وچەركي پو يستوري كومسومولا پاۆلودارششينى» دەگەن تاقىرىپتا كانديداتتىق ديسسارتاتسيا قورعاعان تاريحشى ماريا سەرافيموۆنا تەرەنيك (1929 جت) پاتشالىق رەسەي يمپەرياسىنىڭ قازاق جەرىنە جاساعان باسقىنشىلىق جورىقتارى مەن وتارشىلدىق ساياساتى جونىندە جاق اشپاعانى ءمالىم. سويتە تۇرا، «ەرتىستىڭ كەرەكۋ ءوڭىرى قازاقتاردىڭ تاريحي مەكەنى ەمەس، بۇرىنعى ورىس جەرى» دەگەن ويىن تۇسپالداپ تا، اشىق تا ءبىلدىردى. ونىڭ وسىنداي سيپاتتاعى جازبالارىن سلاۆيان مادەني ورتالىعىنىڭ ءتورايىمى تاتيانا كۋزينا حانىم «پاۆلودار – نە كەرەكۋ» (!) دەگەن اتاۋمەن جيناق قىلىپ شىعاردى. سونداي-اق ت. ي. كۋزينا پاۆلودار قالالىق ءماسليحاتىنىڭ حاتشىسى ۆ.ن. ۆيحليانوۆپەن بىرلەسىپ جازعان ماقالادا «...بۇل ءوڭىر پاۆلودار ۋەزى اتانىپ تۇرعان كەزدە رەسەيدىڭ ومبى گۋبەرنياسىنا قارايتىن ەدى، امال نە، 1920 جىلى قىرعىز اسسر-ءنىڭ قۇرامىنا قوسىلىپ كەتتى» دەگەن وكىنىشتى ويلارىن جاريا ەتتى («پاۆلودار يلي…»، «گورودسكايا نەدەليا». 13.07.2005 ج.).

اتىشۋلى جەرلەستەرىمىزدىڭ ءبىرى الەكساندر ۆەرۆەكين 2016 جىلى گەوگرافيا ءۇيى (پاۆگەو) قوعامدىق ۇيىمىنىڭ ديرەكتورى ءارى تەلەجۋرناليست رەتىندە XVIII عاسىردا ەرتىس بويىن جاۋلاعان پاتشالىق رەسەي يمپەرياسى بەكىنىستەرىنىڭ ورنىن ىزدەستىرىپ تاۋىپ، باسقىنشى جاساقتاردىڭ «ەرلىگىن» باياندايتىن دەرەكتى فيلم ءتۇسىردى. ونىمەن تىنباي، رەسەيدىڭ ومبى قالاسىنان «بۋحگولتس جولدارىمەن» اتتى ەكسپەديتسيانى پاۆلودارعا شاقىردى. بەس جەلكەندى قايىقپەن جانە بىرنەشە اۆتوكولىكپەن كەلگەن 35 ومبىلىق ساياحاتشىنىڭ كوزدەگەنى: XVIII عاسىردا پودپولكوۆنيك ي.د. بۋحگولتس جاساعى تۇرعىزعان يامىشەۆ بەكىنىسىنىڭ ورنىنا بارىپ ءتاۋ ەتۋ جانە ەسكەرتكىش بەلگى ورناتۋ... راس، ۇلتشىل ازاماتتاردىڭ تالاپ ەتۋىنىڭ ناتيجەسىندە شارانى ۇيىمداستىرۋشى ا. ۆەرۆەكيننىڭ جوسپارى ءىشىنارا عانا جۇزەگە استى.

عايسا پايعامبار دۇنيەگە كەلمەي تۇرىپ مىڭداعان جىل بۇرىن ءبىزدىڭ اتا-بابامىزدىڭ ەرتىستىڭ كەرەكۋ ءوڭىرىن مەكەندەگەنىن وقىپ بىلۋگە الگىندەي جەرلەستەرىمىزدە نيەت جوق. قازاق «قازاق» اتانباي «ساق»، «عۇن»، «تۇركى»، «قيماق»، «قىپشاق» اتانعان تاريحي كەزەڭدەر مەن ودان بەرگى التىن وردا، اق وردا، قازاق حاندىقتارى زامانىندا عۇمىر كەشكەن بابالارىمىزدىڭ قالالارى مەن مولالارىنىڭ ورىندارى وسى وڭىردە ەكەنىن بايقاسا دا مويىنداۋعا ەنجار. ەسەسىنە، رەسەي اسكەرلەرى زەڭبىرەكتەرمەن قارۋلاندىرعان قالماقتاردىڭ ۋاقىتشا باسىپ العان قازاقتىڭ اتا قونىسىن جوڭعارلاردىڭ جەرى دەپ جالعان سويلەۋگە شەبەر.

ەندى، كەرەكۋدە 23 كوشە اتاۋىنىڭ ەگەمەن ەلدىك رۋحىنا ساي كەلەتىن اتاۋلارمەن اۋىستىرىلۋىنا قوعام بەلسەندىلەرى، جۋرناليستەر، بلوگەرلەردەن تۇراتىن پاتشاشىل-كەڭەسشىل توپتىڭ ءباسپاسوز ارقىلى بايبالام سالىپ قارسى شىققانىنا كەلەيىك. بۇل كۇتىلگەن جايت ەدى. بىراق وسى توپ ۆ. جيرينوۆسكيمەن استىرتىن بايلانىس ورناتىپ، اقپاراتتىق سوعىستا «ورىس الەمىنىڭ» سويىلسوعارلارىنا اينالادى دەگەن وي قاپەرىمىزگە كىرمەپتى. قازىر ولار بەتپەردەسىن ءتۇسىرىپ، ءتۇر-كەلبەتىن كورسەتسە دە، ءىس-ارەكەتتەرىنە مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان قۇقىقتىق-ساياسي باعا بەرىلمەيتىنىن سەزەمىز. بۇرىن سولاي بولعان، بۇگىن دە، ەرتەڭ دە سولاي بولاتىن شىعار. ويتكەنى ءبىز تاسپەن اتقاندى اسپەن اتۋعا داعدىلانعان ەلمىز...

ب.ۆ. يساەۆ دۇنيەدەن وتكەنىندە وبلىس باسشىلىعى قارت كوممۋنيستىڭ قازاسىنا قابىرعاسى قايىسىپ، قازاناماعا جارقىن بەينەسى جادىندا ساقتالاتىنىن جازدى. م.س. تەرەنيك رەسەيگە قونىس اۋدارعانىندا اكىمدىك قىزمەتكەرلەرى الدىنان اق جول تىلەپ، قيماستىق سەزىممەن شىعارىپ سالدى. ت.ي. كۋزينا سلاۆيان مادەني ورتالىعىنىڭ جەمىستى قىزمەتى ءۇشىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ قۇرمەت-قوشەمەتىنە بولەنۋدە... ءتىپتى 2019 جىلى كرەملدىڭ گەورگي زالىندا رەسەي پرەزيدەنتى ۆ.ۆ. ءپۋتيننىڭ ءوز قولىنان «دوستىق» وردەنىن الدى!

ساشا ۆەرۆەكين بولسا، جۋىردا قازاقستان جۋرناليستەر وداعى وبلىستىق فيليالىنىڭ توراعالىعىنا سايلاندى... ايتپاقشى، كەزىندە ماسكەۋدى جاۋلاپ الىپ، ورتەپ جىبەرگەن جورىقشى قولباسشىلاردىڭ قۇرمەتىنە «توقتامىس حان جولدارىمەن» نەمەسە «ناپولەون جولدارىمەن» اتتى ەكسپەديتسيالار ۇيىمداستىرىلعان جوق. وندايعا رەسەي بيلىگى جول بەرمەيدى. ال بىزدە، كەرىسىنشە، ا. ۆەرۆەكين مەن ونىڭ ومبىلىق دوستارىنا قولداۋ كورسەتىلدى...

ءبىر جاقسىسى، جەرلەستەرىمىزدىڭ اراسىندا شوۆينيستىك، سەپاراتيستىك پيعىلداعى ينتەرنەت «باتىرلاردىڭ» ءىس-ارەكەتتەرىن قاتال ايىپتايتىن وزگە ۇلت وكىلدەرى از ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى – ورىس اقىنى، ەڭبەك ارداگەرى كونستانتين ۆاسيلەۆيچ لۋنين. 2002 جىلى قالالىق ءماسليحاتتا چەكيست دزەرجينسكي اتىنداعى ورتالىق كوشەنى اكادەميك ساتباەۆتىڭ اتىمەن قايتا اتاۋ جونىندە ماسەلە كوتەرىلگەنىندە ك.ۆ. لۋنين ءماسليحات دەپۋتاتى رەتىندە باتىل قولداۋ كورسەتتى. ءارى مەملەكەتشىل اقىن رەتىندە الەمدىك داڭققا بولەنگەن جەرلەس عالىمدى اسپەتتەپ ولەڭ وقىدى! ول بۇل جولى پاتشاشىل-كەڭەسشىل توپتى دا، سول توپتىڭ رۋحاني كوسەمى ۆ. جيرينوۆسكيدى دە ولەڭمەن سىنادى! قازاقستاندىقتاردىڭ اراسىنداعى شىنايى دوستىقتىڭ ۇلگىسى وسىنداي بولسا كەرەكتى.

ءسوز سوڭىندا ايتارىمىز، كەيىنگى ونوماستيكالىق شارانىڭ قالىڭ جۇرتشىلىق تاراپىنان قولداۋ تابۋى ەرتىستىڭ كەرەكۋ وڭىرىندە ۇلتارالىق كەلىسىمنىڭ سالتانات قۇرۋىنىڭ ءبىر ايعاعى ەكەنى ءسوزسىز. دەمەك، ونوماستيكا ساياساتىندا وڭ وزگەرىستەر ءالى جالعاسا بەرەدى.

ارمان قاني،

پاۆلودار قالاسى.

Abai.kz