ۆاسيلي شۋكشين. پەتكا كراسنوۆتىڭ اڭگىمەسى...
(اڭگىمە)
وڭتۇستىككە بارىپ بەلىنىڭ قۇياڭىن ەمدەتىپ قايتقان پەتكا كراسنوۆتىڭ اڭگىمەسىن تىڭداۋ ءۇشىن تۋىسقاندارى ونىڭ ۇيىنە جينالعان بولاتىن.
پەتكا ءدال سەنبى كۇنى كەلىپ، ىستىق مونشادا ءبىراز بۋلانىپ، ساقتاۋلى «سىباعاسىن» ءسىمىرىپ سالعان سوڭ اڭگىمەگە كىرىستى. تەگىندە ول سوزگە شورقاق جان، ءبىر اڭگىمەنىڭ باسىنان ءتۇسىپ وتىرىپ، اتتاپ-پۇتتاپ اياعىنان ءبىر-اق شىعادى، ونىڭ ۇستىنە «ش»-نى قاسقا تىسىنە تىرەپ، «س» مەن «ز»-نىڭ ورتاسىندا ىسىلداتىپ سويلەيتىنى بار. ادەتتە سوزىنە ەشكىم قۇلاق اسا بەرمەيتىن، بۇرىن-سوڭدى ءدۇيىم جۇرتتى اۋزىنا قاراتىپ كورمەگەن پەتكا قازىر ساسىپ-سابدىراپ تولقۋ ۇستىندە. پەتكانىڭ كۇمپىلدەپ سويلەگىسى، اڭگىمە ايتقىسى-اق كەپ وتىر. اڭگىمەسىنىڭ جۇرتقا قىزىق ەكەنىن دە ءىشى سەزەدى.
– حالىق دەگەن، مليا!.. – ونىڭ ءبىر جامان ادەتى ءار ءسوزىنىڭ اراسىنا «مليا»-نى قىستىرا كەتەدى. پەتكانىڭ ونىسىنا جۇرت قۇلاعى ۇيرەنگەن، ەشكىم تىيمايدى.
– جاعاجايدى جاعالاپ كەلە جاتاسىڭ، مليا، مىندا دا – جالاڭاس قاتىن-قالاس، اندا دا جايراعان – قاتىن-قالاس. كىندىگىنەن اتتاپ جۇرە بەرەسىڭ. پەتكا، بىراق، «كىندىگىنەن» دەگەن جوق، «ىندىگىنەن» دەدى.
– سوندا نە، مۇلدەمگە تىر-جالاڭاش پا؟
– نەگە؟ انانداي بار، الگى نە دەۋسى ەدى... جاعاجايدا كيەتىن ىسقىر ەلى توستارتقىس. ونىڭ ءوزى ايتارعا عانا.
– ال سەن قالاي؟ كيىمشەڭ ءجۇردىڭ بە؟
– نەگە؟ باستاپقىدا مەن تىزكيىممەن جۇرگەم. سوسىن ماعان بىرەۋ جاعاجايدىڭ سانىمەن سايكەسەتىن ەردىڭ بۇتجابارىن كي دەپ كەڭەس بەردى. مەن دە بۇتجابار كيگەن سوڭ كوپكە ءسىڭىپ كەتتىم عوي. ولار قايتەدى دەيسىڭ، مليا، كوسەدە سولاق سالبارمەن، سورتيكپەن جۇرە بەرەدى. بىلايىنسا جۇرە بەرەسىڭ عوي، بىراق جان-جاعىڭا قارايسىڭ: ءبىر ءتۇرلى ىڭعايسىز، مليا...
– باسقالارعا ءبارىبىر شىعار؟
– ماعان سوندا بىرەۋ ايتتى: كوزىڭە قارا كوزىلدىرىك الىپ تاق، – دەدى، – سوندا دەدى ول، – قايدا قاراپ تۇرعانىڭدى ءوزىڭ دە بىلمەيسىڭ.
– ول قالاي؟
– قالاي دەرىڭ بار ما؟ ءما، تاق. تاق. بولدى.
– سودان...
– زويكاعا قارا، انە – بۇرىلما. كوزىڭدى تومەن جىبەر. كوردىڭ بە؟
– سودان...
– بەلگىلى عوي ونىڭ قايدا قاراپ تۇرعانى؟
– راسىندا، مىنە، كەرەمەت!
– كەسكىسىن مەيرامحاناعا كىرەسىڭ، كاۋاپ الدىراسىڭ، ال اندا مۋزىكانى قۇتىرتىپ ويناپ جاتادى، قۇيىنداتىپ جىبەرەدى، ءتىپتى. ءبىرى ەڭىرەتىپ ءان سالادى، ەكىنسىسى ەكىلەنىپ بيلەيدى دەرسىڭ. بيلەيدى-اق ەندى... جۇرەگىڭ جانىپ كەتە جازدايدى. ءبارى ۇيلەسىمدى دەپ ويلايسىڭ، ىلە تاعى ويلايسىڭ: جوق، عاجاپ! ەگەر ولاي بولماسا، مەن نەگە توڭىرەگىمنەن تەك ۇيلەسىم ىزدەپ تۇرۋىم كەرەك. اتوم عاسىرى، مليا، – تەگەۋرىندى تەكپىن كەرەك. ءسوز جوق، عاجاپ! اناداي جەردە بىرەۋ تۇردى، «ۇياتسىزدار» دەپ قويادى. ونى دەرەۋ وقشاۋلاپ جىبەردىك: ۇناماي ما ساعان، قاراما! بار دا ۇيىقتا. ال ءبىر كەزەكتە «وچي چەرنىە»-ءنى شىرقاعاندا، جانارىمدى جاس جۋىپ كەتتى. ءبارىن دە قۇساعىما سىيدىرعىم كەلدى. جىلاپ جىبەرۋگە دە ساق قالدىم، مليا. تاۋعا دا سىعىپ كەتتىك – مەن دەگەن تاۋدىڭ ۇسار باسىنا ورمەلەي جونەلدىم، مليا، دۇنيە تامىلزىپ تۇر. تەڭىز!.. كەمەلەر... ەڭ كەرەمەتى، ءار كەمەدە تەربەلگەن اۋەن باسقا، كۇي بولەك. تەڭىز انمەن سالقىپ جاتقان سياقتى، مليا. ەتەككە تۇسەمىز – قايتادان مەيرامحانا.
– ەگەر اندا دا، مىندا دا مەيرامحانا بولسا، كۇنىنە قانشا جۇمسايسىڭ؟
– ول جەردە ءبىر ادىم اتتاساڭ بولدى، الدىڭنان مەيرامحانا تابىلا كەتەدى. قىمبات، ارينە. سوندا ماعان ءبىر جاناسىر جاقىنىم ءبىرىنسى جانە سوڭعى رەت ەسكەرتتى. جوق، مەيرامحاناسىز دا تۇسپاراحانامەن كۇنەلتۋگە بولادى ەكەن. ءتۇسپاراحانا – قادام باسساڭ قاسىڭدا تۇرادى.
– ءتۇشپاراحانا؟
– ءتۇسپارا. مارحابات ەتىڭىز. ءۇس كەسەسى بىلاي جەتەدى.
– سەن دەگەنىڭ مەيرامحاناعا ءجۇز ەلۋدى جۇگىرتىپ ءجۇر ەدىڭ عوي؟
– ارزان كەرەك ەمەس. مەن سەندەرگە ايتايىن: ول جەردە دورەكى ءسوز قولدانۋعا بولمايدى. ابايسىزدا سەسەدەن تارتىپ جىبەرسەڭ – قۇداي ساقتاسىن! تەك قانا ءازىل جانە ءازىل. ءبارى بۇلكىلدەپ كۇلىپ جۇرەدى، ادەمى ازىلدەسەدى. كۇلىمسىرەپ سويلەسكەندە كوڭىلىڭ سايداي اسىلادى. ماستى كورمەيسىڭ. كەلە جاتاساڭ، بايقايسىڭ: قۋ. نەگىزى قاتتى قىزۋ. بىراق ساتقاياقتامايدى.
ءبىر قىزىق بولدى! چەحوۆ تۇرعان ءۇيدى كورمەك بوپ باردىق، ەدەندى بىلعاماۋ ءۇسىن اياعىمىزعا سۇبەرەك ساركەي ىلدىك. باياۋ باسىپ ءجۇرىپ كەلەمىز، تىڭدايمىز...اينەكتىڭ ىسىندە بىلعارى تون ءىلۋلى تۇر ەكەن. الگى جەردە ءبىر ايەل، يناباتتى-اق جان ەندى، اينەكەتىڭ ىسىنە ءۇڭىلىپ... ايقايلاپ جىبەرگەنى: «ول سونداي زور بولىپتى عوي!» داۋىسى تىم وعاس سىقتى. – پەتكا يناباتتى ايەلدىڭ تاڭدانىسىن جاسىرا الماي تاڭداي قاققانىن ەسىنە ءتۇسىرىپ جالعىز ءوزى ۇزاق كۇلدى. – اياعىندا بيىك وكسە، توندى جانىعىپ جاقىننان كورمەك بولدى دا، بارق ەتە قالدى. ءبارى ءىسىن باسىپ كۇلىپ قاپتى.
– ول نە تون. قانداي تون؟
– چەحوۆتىڭ تونى، جازۋشىنىڭ. ول سول توندى كيىپ كەزىندە ساحالين بارعان.
– سەت جاعاسىن ەستىگەن ەكەنسىڭدەر عوي؟ ال مەن ونى كوزىممەن كوردىم. سول توننان بويىن سۋىق العان. سونداي تونمەن سىبىرگە ساپارلاعانىن ايتساڭسى. مەن ودان سۇرادىم: «ول نەگە قۇرت اۋرۋىنا سالدىققان؟» – «ءيا، نە عوي، ءومىرى قيىن، تاعدىرى اۋىر بولعان»، – دەپ جاقاۋراتا باستادى. قايدام، انانداي بىلعارى تونمەن بۇكىل ءسىبىردى كەزىپ سىعۋعا بولاتىن ەدى...
– شىنىمەن ءومىرى قيىن بولعان شىعار، ايتپەسە، تون ورنىنا تۇلىپ كيەر ەدى.
– مۇمكىن، ەسىل ەر بۇل جاقتى قانداي اياز بۋىپ تۇراتىنىن بىلمەگەن بولار.
پەتكا ءۇنسىز قالدى، ويتكەنى ول ەكسكۋرسوۆود ايەلدەن چەحوۆ سىبىرگە جازدا باردى ما، الدە قىستا باردى ما دەپ سۇراۋدى ەسكەرمەپتى.
– بىلەسىڭدەر مە ونىڭ بويى قانداي بولعان؟
– كىمنىڭ؟
– چەحوۆتىڭ. ءجۇز سەكسەن مەتر بولعان!
چەحوۆتىڭ بويشاڭدىعى پەتكانىڭ تۋىستارىن تاڭ قالدىرا قويمادى. ءتىپتى ودان دا بيىك بولعان دەستى. ال ەكسكۋرسانت ايەلدىڭ سوزىنە سوندا تۇگەل قايران قالىسقان، پەتكا دا كوپپەن بىرگە باس شايقاعان-دى. قازىر دە ول اعايىندارىن تاڭقالدىرماق ەدى... بولمادى.
– ال بەلىڭنىڭ قۇياڭىن قايتتىڭ؟ ءتاۋىر بولدىڭ با؟
– قۇياڭنىڭ قۇقايىنان قۇتىلعان سياقتىمىن، سەزبەيمىن. مىنە، قارا: تۇرام، ەڭكەيەم، تىكتەلەم... – پەتكا ورنىنان تۇردى، ەڭكەيدى، تۇزەلدى. – بۇرىن ەڭكەيسەم بويىمدى جازا الماي قالاتىنمىن.
– تاۋدىڭ باسىنا تورتتاعانداپ ورمەلەدىم دەپ ەدىڭ؟
– ول – تاۋ عوي! تاۋعا سىعۋ ماعان قازىر اۋىرلاۋ.
– ەندەشە قايتالىق، – دەدى پەتكانىڭ قايىن اتاسى. ءوزى وتىرعان ورنىنان زورعا تۇرەگەلىپ، قايتادان تىزە بۇكتى. – ەرتەڭ ەرتە تۇرۋ كەرەك. مەنىمەن بىرگە ءشوپ شابۋعا باراسىڭ با؟ الدە جول سوقتى بولىپ شارشاپ كەلدىڭ بە؟ دەمالاسىڭ با؟
– بارامىن، – دەدى پەتكا قۇلشىنا جاۋاپ قايىرىپ، – ابدەن-اق دەمالدىم.
– وعان شابىندىقتىڭ كولەمىن ەسەلەپ بەرۋ كەرەك، – دەدى جۇرتپەن بىرگە جىلى جاقتىڭ اڭگىمەسىن تىڭداۋعا كەلگەن رودين اعاي. – ءبىر ايعا مىڭ جارىم نورما – بۇل دەگەنىڭ...
– الىس جول ءجۇرىپ كەلدى عوي! – دەدى ەنەسى بۇرقىلداپ.
– ەشتەڭە ەتپەيدى، دەمالعاننىڭ ەڭبەك دەسە دەلەبەسى قوزىپ تۇرادى.
قۇرىپ كەتكىر قۇياڭعا ەكى ءجۇز سومنان ارتىق اقشا جۇمساعانىنا پەتكا ىڭعايسىزدانىپ قالدى.
– قۇياڭ قايتىپ سوقسا، مەن تەك ءوزىمدى كىنالايمىن.
– سەنى كىم كىنالايدى! – اتاسى اعىنان جارىلدى. – سەنى ەشكىم كىنالامايدى. دەرتتەن ايىعۋ قاشاندا قىمباتقا تۇسەدى.
وسىعان ءبارى توقتادى.
تەك ەنەسى عانا بىرەر ءسوز قوستى:
– بۇدان بىلاي كۇتىنىپ ءجۇر! كۇتىنۋ دەگەندى تەگى بىلمەيسىڭ. سىزدى جەرگە جاۋىرىنىڭدى بەرىپ، ماشينانىڭ استىنا تەرلەپ تۇرىپ كىرىپ كەتەسىڭ. سويتۋگە بولا ما ەكەن! ارقاڭا كۇپايكەڭدى توسەپ جاتپايسىڭ با، قولىڭ دا توڭباس ەدى. ەسەسىنە دەنىڭ ساۋ!
مۇجىقتار ءبىر ءبىر قايىرا شىلىم سوردى. رودين اعاي ۇيىنە قايتتى.
پەتكا پاپيروسىن تارتىپ ۇستەلدىڭ شەتىندە وتىر، تەمەكىنىڭ تۇقىلىن تارەلكەنىڭ ەرنەۋىندەگى كۇلىمەن سىپىرىپ، ۇقىپتاپ ءسوندىردى دە، بۇرىشقا تاستادى، سوسىن تۇپكى بولمەگە – ايەلى زويا جاتقان بولمەگە ەندى.
زويا توسەكتى سالىپ، تەرىس قاراپ جاتىپ قالعان ەكەن. سىرت كيىمىن شەشپەگەن پەتكا جارىن الدىمەن ايمالاپ، ءسۇيىپ العىسى كەلدى. زويا كورپەنى بۇركەنە ءتۇستى. پەتكا سىبىرلادى:
– سەن نە؟
– ەشتەڭە... جاقىنداما ماعان. ولار جاعاجايدا جارقىراپ جاتتى عوي، نەمەنەگە ىنتىعاسىڭ ماعان؟
– ءوي، زوي، بۇنىڭ نە؟
– «بۇنىڭ نە؟»، «بۇنىڭ نە؟». جولاما قاسىما، ءبىتتى. انا جاقتا قىزىقتاعانىڭ از بولدى ما؟
پەتكا سيرەك اشۋلاناتىن ادام، ايتسە دە، وسى جولى تۇتەپ كەتتى:
– اقىماقسىڭ سەن، اقىماقسىڭ!.. كىمگە كەرەك بولىپپىن مەن ول جەردە؟ مەنسىزدە وندا جەتەدى – اۋەلدەسەڭ سونىمەن شىنداپ اينالىساتىندار بار. ولاردى مەنىمەن سالىستىرما!
زويا كورپەنى سەرپىپ تاستادى دا، جۇرەلەپ وتىردى. ول ىزالى ەدى.
– كەش بويى سەنى قاي سايتانىڭ ءتۇرتىپ تەك سولار تۋرالى ايتقىزدى؟ باسقا ەشتەڭە تاپپادىڭ با – قاتىن-قالاش، قىز-قىرقىن... اندا جالاڭاش قاتىن، مىندا جالاڭاش قاتىن...
– جاعاجايدا جالاڭاس قاتىن-قالاس ءورىپ جۇرسە، مەن وزگە نەنى ايتامىن؟
– سەن قاتىن-قالاش، قىز-قىرقىنعا كوزىڭدى ءسۇزۋ ءۇشىن ەمەس، ەمدەلۋگە كەتكەنسىڭ! بۇعان قايتەر دەسەڭ، كوزىلدىرىك ساتىپ ال دەپ كەڭەس بەرىپتى... اردان بەزگەن! داستارحان باسىندا ۇياتتان ورتەنىپ كەتە جازداپ ارەڭ وتىردىم.
– جازعان-اۋ، ىم، بەلگى بىلدىرمەدىڭ بە؟ مەن قىزىق بولسىن دەپ ەسە بەرىپپىن. سۋ سىعارما ەندى. بەكەرگە سۋ سىعارىپ وتىرسىڭ.
– سۋ سىعارما، سۋ سىعارما... سۋىسىلداعان قارا باسقىر!
– قوي، قويا عوي ەندى، – پەتكا ەلجىرەي سويلەدى. – مەن ءبىراز كىرەبەرىستە وتىرىپ كەلەيىن، سىلىم سەگەيىن. – ول ىشتەي ايەلىنىڭ رەنىشىمەن رياسىز كەلىستى: اڭگىمە قىلىپ ايتاتىن ماردىمدى تاقىرىپ تاپپاعان سوڭ اۋزىنا تۇسكەندى اڭقىتا بەرگەنى راس-اق قوي. مەيرامحانا تۋرالى ءسوز قوزعاعانى ءتىپتى قيسىنسىز ەدى، ءبىر ايدا مەيرامحاناعا ەكى-اق رەت بارىپتى. سونىڭ بىرىندە «وچي چەرنىە» شىرقالعان. ءيا، راس، بي بولعان.
– مەن تەمەكى تارتۋعا كەتتىم.
– قايدا كەتسەڭ، وندا كەت!
پەتكا اۋىز ۇيگە شىعىپ، ارقاسىز ورىندىققا وتىردى. ايەلىمەن ارادا بولعان اياقاستى كەرىسكە كەيىگەن جوق – ول سونداي، زويا: اشۋى بۇرق ەتەدى دە تەز باسىلادى. ءسوز قۋىپ، كەك تۇتپايدى.
ءتۇن... باقتاعى قايىڭ جاپىراعى ساتكە سىلكىنىپ، ءسال جەلپىنىپ الدى... قورا-جاي جاقتان سيىردىڭ، بۇزاۋدىڭ، تاۋىقتاردىڭ جىلى دەمى، تىنىسى جەتەدى. قولجۋعىشتىڭ شۇمەگىنەن شلاپشىنگە تىرس-تىرس تامشى تامادى. تەڭىزى ءۇنسىز تولقىعان، جىلى جاقتىڭ الىستا قالعان تۇندەرى ويعا ورالادى... پەتكا كۇلىمسىرەپ وتىرىپ: «جەر نە دەگەن بايتاق ەدى؟» دەپ ويلادى. پالمالار وسەدى; ادامدار بيلەيدى، كۇلەدى; سامساعان اپپاق ۇيلەر – بۇل جەر بەتىندە نە جوق دەسەڭشى!
ءتۇن. تەرەزەنىڭ قاقپاسى اقىرىن تەربەلىپ ىسقىرادى – ول جانە ۇزبەي ءۇن شىعارىپ تۇرادى. قايىڭنىڭ جاپىراقتارى سىبدىرلايدى. كەنەت تىنا قالادى – تىنىشتىق، سوسىن قايتادان سىبدىرلاپ، دەگبىرسىز شۋلاي جونەلەدى... سويتەدى دە تىنشيدى. وسىنىڭ ءبارى جاندى تەربەيتىن تانىس كۇي.
پەتكا راحات حال كەشىپ وتىر.
ورىس تىلىنەن اۋدارعان داۋرەن قۋات
Abai.kz
