وسىعان دەيىن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين 2021 جىلعى نوبەل سىيلىعىنا ۇسىنىلعانى باق-تا جاريا بولعان. جۋىردا سول پۋتين نوبەل سىيلىعىنا ۇمىتكەرلەر تىزىمىنە ەنگىزىلىپتى. بۇل تۋرالى رەسەي پرەزيدەنتىن نوبەل سىيلىعىنا ۇسىنعان جازۋشى سەرگەي كومكوۆ مالىمدەگەن.

«ۇسىنىس 2020 جىلدىڭ 9 قىركۇيەگىندە جىبەرىلگەن. ال 10 قىركۇيەكتە ءوتىنىمدى وسلوداعى نوبەل كوميتەتىنىڭ شتابى قابىلداعان»، - دەيدى كومكوۆ.

ادەتتە، نوبەل كوميتەتىنىڭ بەيبىتشىلىك سىيلىعىنا ۇمىتكەرلەرىنە قويىلاتىن تالاپتار بار. جەكە ادامدار مەن ازاماتتىق قوعام ۇيىمدارى الەمدەگى بەيبىتشىلىكتى نىعايتۋعا قوسقان ۇلەسى سارالانادى. جاڭاعى جازۋشى ءھام اكادەميك كومكوۆتىڭ پىكىرىنشە، پۋتين بۇل ولشەمدەرگە ساي-مىس. جۋىردا ول ءوزى ۇسىنعان كانديداتتىڭ ء(پۋتيننىڭ) ۇمىتكەرلەر تىزىمىنە ەنگەنى تۋرالى رەسمي تۇردە جاۋاپ العان.

كومكوۆتىڭ ايتۋىنشا، بيىلعى سىيلىقا 286 ادام ۇمىتكەر. «وكىنىشكە وراي، ءپۋتيننىڭ ناقتى كىمدەرمەن باسەكەلەس بولاتىنى بەلگىسىز. سەبەبى، نوبەل كوميتەتىنىڭ قۇپيالىلىق ەرەجەلەرى بار.

ارينە، بەلگىلى عالىمداردىڭ نەمەسە ساياساتكەرلەردىڭ وزدەرى ءوز نوميناتسيالارى تۋرالى جاريالاپ جاتاتىن كەزدەر از ەمەس. دەسە دە، بارلىعى جاريالىلىققا ۇمتىلمايدى. سوندىقتان كوبىنەسە وزدەرىنىڭ سىڭىرگەن ەڭبەكتەرىن قۇپيا ۇستاۋدى ءجون كورەدى»، - دەيدى كومكوۆ.

بۇعان دەيىن شەشەنستان باسشىسى رامزان قادىروۆتىڭ دا نوبەل سىيلىعىنا ۇسىنىلعانى باق-تا جاريا بولعان. قادىروۆتى قولداۋشىلار: «كوميتەت رامزان قادىروۆتىڭ شەشەن رەسپۋبليكاسىندا بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ جونىندەگى كۇش-جىگەرىن جوعارى باعالادى»، - دەپ سانايدى.

تاقىرىپقا تۇزدىق:

2014 جىلى رەسەي قىرىمدى اننەكسيالاعاننان كەيىن، ۋكراينانىڭ شىعىسىندا قارۋلى باسقىنشىلىق جاسادى. شايقاس ءبىر جاعىنان ۋكراينا قارۋلى كۇشتەرى، ەكىنشى جاعىنان دونەتسك پەن لۋگانسك وبلىستارىنىڭ ءبىر بولىگىن باقىلايتىن رەسەي اسكەرى مەن رەسەي قولداعان «سودىرلار» اراسىندا ءجۇرىپ جاتىر. كورسەتىلگەن فاكتىلەر مەن دالەلدەرگە قاراماستان، رەسەي بيلىگى ءوزىنىڭ ۋكرايناعا باسىپ كىرۋىن مويىندامايدى. بۇل رەسمي پوزيتسيا.

پۋتيندىك رەسەيدىڭ سىرتقى ساياساتتاعى «ماڭىزدى جەڭىس» دەپ اتايتىنى – بۇل 2014 جىلى قىرىمنىڭ «ورالۋى» جانە ۋكراينانىڭ دونەتسك جانە لۋگانسك وبلىستارىنىڭ شامامەن ۇشتەن ءبىر بولىگىن ۋكراينادان تارتىپ الۋى. قازىر، وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، ول جەرلەردى «دنر» جانە «لنر» دەپ اتايدى. بۇل تەرريتوريالار ۋكراينانىڭ بۇكىل اۋماعىنىڭ شامامەن 10%-ىن قۇرايدى، ال 2014 جىلدىڭ باسىندا ۋكراينا حالقىنىڭ 10%-ى وسى تەرريتوريالاردا تۇردى.

ەندىگى رەسەي ۋكراينانى ءبىرجولا جوعالتقانى انىق. بۇل تەرريتوريانىڭ 90%-ى جانە قازىرگى ۋكراينانىڭ حالقىنىڭ 90%-ىن قۇرايدى (شامامەن 40 ميلليون ادام). بۇگىنگى ۋكراينا 2008 جىلدان كەيىنگى گرۋزيا سياقتى، جانە بىرنەشە مارتە ناتو اسكەري كۇشتەرىمەن بىرلەسكەن اسكەري جاتتىعۋلار وتكىزدى. بىرنەشە رەت ەۋروپالىق وداق پەن ناتو-عا كىرۋگە نيەت ءبىلدىردى. جاقىن ارادا ەلدە سولتۇستىك اتلانتيكالىق اليانستىڭ بازاسى پايدا بولۋى مۇمكىن. قالاي بولعاندا دا، بۇل تاقىرىپ قازىر ۋكراينادا وتە جوعارى دەڭگەيدە، اشىق تالقىلانىپ جاتىر.

رەسەيدىڭ ۋكراينادان ايىرىلۋى – بۇل ءوزارا ساۋدانىڭ كۇرت تومەندەۋىنەن بولاتىن ۇلكەن ەكونوميكالىق شىعىندار تۋرالى ايتپاعاندا، رەسەي ءۇشىن ناعىز وركەنيەتتىك اپات. ال قىرىمنىڭ جانە شىن مانىندە دونباستىڭ شىعىس بولىگىنىڭ رەسەيگە قوسىلۋى – ۋكراينانىڭ قالعان بولىگىنىڭ شىعىنىن وتەمەيدى. بۇل بۇكىل الەمگە تۇسىنىكتى نارسە.

ۋكراينا ماسەلەسى ودان ارى باتىس پەن رەسەي قارىم-قاتىناسىن جاقسارتۋداعى باستى كەدەرگى بولىپ قالا بەرەدى. ۋكراينا ماسەلەسى: قىرىم جانە ۋكراينا شىعىسى – قولدان جاسالعان رەسەي مەن باتىس ەلدەرىنىڭ قايشىلىعى. اسىرەسە، قىرىم ماسەلەسى شەشىم تابۋ جولى تۇيىققا تىرەلگەن ماسەلە. ۇزاق ۋاقىت وڭىرلىك تىرەس الاڭى بولىپ ساقتالماق.

نوبەل سىيلىعى الەمدەگى ەڭ بەدەلدى سىيلىق. بۇل الەمدىك ماڭىزى بار ماراپات، ەڭ جوعارعى اتاق، سونداي-اق، باسقا جەتىستىكتەردى رەسمي مويىنداۋ. الەم ەلدەرى تۇرعىسىنان اقش وكىلدەرى 1901 جىلدان باستاپ ەڭ كوپ ماراپاتقا يە بولىپتى. وسى ۋاقىت ىشىندە امەريكاندىقتار كەمى 380-گە جۋىق ماراپات العان.

ءتىزىمنىڭ ەكىنشى ساتىسىندا – ۇلىبريتانيا. بريتاندىقتار 133 جۇلدەنى جەڭىپ الىپتى. ولاردىڭ ارتىنان گەرمانيا، فرانتسيا، شۆەتسيا جانە ت.ب. مەملەكەتتەر تۇر. اتالعان قور قۇرىلعاننان بەرى بارلىعى 908 ادام، سونىمەن قاتار 27 ۇيىم نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتانعان ەكەن.

نوبەل ءوزىنىڭ بۇكىل بايلىعىن قور قۇرۋعا مۇرا ەتىپ قالدىردى، ونىڭ قاراجاتى ادامزات تاريحىنا ەرەكشە ۇلەس قوسقاندارعا بەرىلۋى كەرەك. سونىمەن بىرگە، نوبەل بۇل سىيلىقتى شىققان ەلىنە قاراماستان كورنەكتى عالىمدارعا، جازۋشىلار مەن قوعام قايراتكەرلەرىنە تابىستاۋدى تالاپ ەتكەن.

نوبەل سىيلىعىنا ۇمىتكەرلەردى بىرنەشە عىلىمي مەكەمەلەر تاڭداپ، قاراستىرادى. شۆەتسيا كورولدىگىنىڭ عىلىم اكادەمياسى فيزيكا جانە حيميا سالالارى بويىنشا نوبەل سىيلىعىن بەرۋگە قۇقىلى. ەكونوميكا بويىنشا نوبەل مەموريالدىق سىيلىعى دا سول جەردە تاڭدالادى. عىلىم اكادەمياسى 1739 جىلى عىلىمدى دامىتۋعا جانە اشىلعان جاڭالىقتاردى ءىس جۇزىندە قولدانۋعا ىقپال ەتەتىن تاۋەلسىز ۇيىم رەتىندە قۇرىلعان. قازىرگى كەزدە عىلىم اكادەمياسىندا 450 شۆەد جانە 175 شەتەلدىك مۇشە بار.

شۆەد اكادەمياسى – ادەبيەت سالاسى بويىنشا نوبەل سىيلىعىنا ۇمىتكەرلەردى ىرىكتەۋگە جاۋاپتى جەكە ۇيىم. 1786 جىلى قۇرىلعان، ونىڭ ءومىر بويىنا سايلانعان 18 مۇشەسى بار.

كارولين ينستيتۋتىنداعى نوبەل كوميتەتى جىل سايىن مەديتسينا مەن فيزيولوگيا سالاسىندا ەلەۋلى جاڭالىق اشقاندارعا نوبەل سىيلىعىن بەرەدى. كارولين ينستيتۋتى شۆەتسياداعى ەڭ بەدەلدى عىلىمي مەديتسينالىق مەكەمە جانە شەتەلدەگى عىلىمي قوعامداستىق تا ونىمەن ساناسادى. مەديتسينا سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعىنا ۇمىتكەرلەردىڭ وتىنىشتەرىن كارولين ينستيتۋتىنىڭ 50 پروفەسسورى تاڭدايدى.

نورۆەگيالىق نوبەل كوميتەتى بەيبىتشىلىك سىيلىعىنىڭ تاپسىرىلۋىنا جاۋاپتى – «حالىقتار اراسىنداعى باۋىرلاستىقتى نىعايتۋعا، ارميالاردى قارۋسىزداندىرۋعا جانە بەيبىتشىلىك يدەياسىن ناسيحاتتاۋعا» زور ۇلەس قوسقاندارعا بەرىلەدى. نورۆەگيالىق كوميتەت 1897 جىلى قۇرىلعان جانە نورۆەگيا پارلامەنتى تاعايىنداعان بەس مۇشەدەن تۇرادى.

رەسەيدە جىل سايىن جەڭىس كۇنىنە وراي رەسەيلىك تاڭداۋلى اسكەري بولىمدەر مەن ەڭ زاماناۋي اسكەري تەحنيكالاردى قاز-قاتار ساپقا تۇرعىزىپ، اۋقىمدى اسكەري پاراد وتكىزىلەدى. جىل سايىن رەسەيدە سوعىس ارداگەرلەرى ازايىپ كەلەدى. جاسىراتىنى جوق، ولاردىڭ كوپشىلىگى 90-نان اسقاندار. ولاردىڭ دەنى ادام توزگىسىز جاعدايدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانى دا شىندىق.

20 جىلدان استام ۋاقىت ىشىندە «سپاسيبو دەدۋ زا پوبەدۋ! – جەڭىس ءۇشىن اتاما راقمەت!» ۇرانى رەسەيدە كەڭىنەن تانىمال بولعانى بەلگىلى. وسى ۋاقىتقا دەيىن كوپتەگەن رەسەيلىكتەر 9 مامىردا شەتەلدىك كولىكتەرگە، «بەرلينگە!»، «ءبىز قايتالاي الامىز!» دەپ الاشاپقىن بولاتىنىن كوزىمىز كورىپ ءجۇر. بۇكىل وركەنيەتتى الەم ءپۋتيننىڭ باسقارۋىنداعى رەسەيدىڭ اگرەسسيۆتى، رەۆانشيستىك اسكەري جانە حالىقارالىق ساياساتىن كورىپ وتىر.

ودان بولەك، رەسەي بيلىگى دونباسستاعى سوعىسقا جانە 2014 جىلى ۋكراينادان اننەكسيالانعان قىرىمدا سۋپەربەكىنىس قۇرۋعا، گيپەرقارۋ جاساۋعا جانە ت.ب. قىرۋار اقشا جۇمساپ كەلەدى. وسى ايتىلعان فاكتىلەردىڭ بارلىعى دەرلىك رەسەي پرەزيدەنتى ۆ.ءپۋتيننىڭ نوبەل سىيلىعىنا لايىق ەمەستىگىنىڭ ايقىن دالەلى...

كەرىمسال جۇباتقانوۆ،

تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، قازاق-ورىس حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى

Abai.kz