ءساۋىردىڭ 5-ءى كۇنى Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا پروفەسسور شەگەباي نۇرسەيىتوۆتىڭ «مىرقىنىڭ قاجىعا بارۋى. مەككەدەگى تاكيانى كىم سالدى؟» اتتتى ماقالاسى جاريا بولعان. وندا مىرقى مۇرتازاۇلى جاراسباەۆتىڭ مەككەگە ساپارى ءھام مەككەدەگى تاكيانى كىم سالدىرعانى جايلى باياندالعان. بۇگىن رەداكتسيامىزعا مىرقىنىڭ ءىنىسى ءمىنايدار جاراسباەۆتىڭ نەمەرەسى زۇقارناي سەيتوۆتىڭ جوعارىداعى اتالعان ماقالاداعى بۇرمالانعان دەرەكتەرگە قاتىستى جازعان جاۋابى كەلىپ ءتۇستى.

رەداكتسيادان

مەنىڭ دانا اتالارىم تۋرالى ازدى-كوپتى...

پروفەسسور ش.ن. ءوزىنىڭ جازباسىندا مىرقى مۇرتازاۇلى جاراسباەۆ تۋرالى عاجاپ، كەرەمەت، ادام نانعىسىز وتىرىك جازادى. پروفەسسور سول كەزدەگى بارلىق قۇرمەتكە لايىق، كوپكە بەلگىلى شاقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان، بەدەلدى ادام تۋرالى سالقىنقاندى تۇردە، جايباراقات بىلاي دەيدى: «مىرقى مىرزا قاجىلىق جاساپ مەككەدەن قايتار جولدا، 1876 جىلى ستامبۋل ارقىلى تەڭىز كەمەسىمەن كەلە جاتقان ساپارىندا، كەنەتتەن اۋىرىپ، قايتىس بولدى. ونىڭ دەنەسىنە تاستار بايلانىپ، تەڭىزگە لاقتىرىلدى». سۇمدىق! مەن پروفەسسوردىڭ وسى جازباسىنداعى قورقىنىشتى جولداردى 2-3 رەت وقىدىم، سودان كەيىن عانا بۇل اداسۋشىلىقتى ءتۇسىندىم. بۇل لاس ارەكەتتى كىم ويلاپ تاپتى؟ پروفەسسور ش. ن. ءوزىنىڭ دانا باسىمەن نەمەسە قاسىنداعى باسقا داناگويىمەن! پروفەسسور ش. ن. حالىق اراسىندا كەڭىنەن تانىمال ادام تۋرالى قورقىنىشتى وتىرىكتەن كەيىن ونىڭ جازباداعى جازباسى تەرىس. باقىتىمىزعا وراي، قازاقتاردان قاجىلىققا بارعاندار جانە مىرقى، ونىڭ ەكى ءىنىسى ءمىنايدار مەن اپپاز، قۇنانباي، نۇرپەيىس حازىرەت جانە ولارمەن بىرگە جۇرگەن ادامدار وتانىنا، وتباسىلارىنا امان-ەسەن ورالدى.

قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى، ەتنوگراف تىنىشبەك دايراباي «قازاق باتىرلارى» گازەتىنىڭ 2002 جىلعى قازان ايىنداعى №10(51) ءنومىرلى سانىندا «جاراسباەۆتار اۋلەتى» اتتى ۇلكەن ماقالا جاريالادى. ماقالادا ول مىرقى مىرزا مۇرتازاۇلى جاراسباەۆ 1840 جىلى دۇنيەگە كەلىپ، 1916 جىلى قايتىس بولعان دەپ جازادى. «نۇر قازاقستان» قورىنىڭ جەتەكشىسى امانگەلدى ابدىحالىقتىڭ «مىرقى قايدا جەرلەندى؟» دەگەن سۇراعىنا ەتنوگراف دايراباي مىرزا ۇلكەن قۇرمەتپەن «قىزىلوردادا جەرلەندى»، دەپ جاۋاپ بەرەدى.

مەن مىرقىنىڭ ۇلى، بۇگىنگى كۇندە مەيىرىمدى جانە اقكوڭىل اتامىز سالىقپەن بىرنەشە رەت كەزدەستىم. ول چەليابى وبلىسىنىڭ برەدى اۋدانىندا جاراسباەۆتار وتباسىمەن بىرگە تۇردى. سالىق اتاعا كورشى بولىپ مىرقىنىڭ نەمەسى وپابەك حاميتوۆ تۇردى. ءبىرىنشى مۇلكىمىزدى تاركىلەۋدەن كەيىن، وتباسىمىزدى سەمەي وبلىسىنىڭ جارما اۋدانىنا جەر اۋدارعاننان كەيىن جەتىقارا اۋدانىنىڭ شەنەۋنىكتەرى ءاردايىم جاراسباي ۇرپاقتارىن قۋدالادى، سوندىقتان ولار كورشىلەس برەدى اۋدانىنا قونىس اۋدارۋعا ءماجبۇر بولدى. اۋداندا قوي سوۆحوزى بولدى، ولار قوي باعىپ، ساۋىپ، زاۋىتتا قوي سۇتىنەن «برىنزا» ءوندىردى.

مەنىڭ اكەم سەيىتتىڭ اڭگىمەلەرى بويىنشا ءبىزدىڭ جاراسباي اتامىز رەسەي يمپەراتورىنىڭ قۇرمەتىنە يە بولعان. بۇل ءبىزدىڭ اتامىزدىڭ ورىس گەنەرالى ۆ.ا. پەروۆسكيگە حيۋا حانىمەن (1839-1840 جج.) سوعىستا جىلقىلارمەن، تۇيەلەرمەن جانە ازىق-تۇلىكپەن كومەكتەسكەنىنە بايلانىستى. بۇل جورىقتا پەروۆسكيدىڭ اسكەرى وتە قيىن جاعدايدا بولدى جانە ءبىزدىڭ اتامىزدىڭ ماتەريالدىق كومەگى ارميانى ولىمنەن قۇتقاردى. ول كەزدە وڭتۇستىك قازاقستان حيۋا بيلەۋشىسىنىڭ قول استىندا بولدى. رەسەي يمپەراتورى وسىنداي كومەك ءۇشىن ريزاشىلىق ءبىلدىرىپ، جاراسبايدى سانكت-پەتەربۋرگكە شاقىردى. جاراسباي ءوزىنىڭ ۇلى مۇرتازانى رەسەي استاناسىنا جىبەردى. ول ۇلكەن قۇرمەتپەن قابىلداۋدا بولىپ، التىن جالاتىلعان شاتىر، قازاندىق، پەش جانە ءتۇرلى ۇيگە ارنالعان التىن جانە كۇمىس بۇيىمدار تارتۋ رەتىندە بەرىلدى. شاتىر وتە ۇلكەن بولدى، ونى ورناتۋ بەس اتتى ادامنىڭ كومەگىمەن جۇزەگە اسىرىلدى.

بۇل قىمبات بۇيىمداردى كەڭەس وكىمەتى 1928 جىلى جاراسبايدىڭ نەمەرەسى، مەنىڭ اكەم سەيىت ءمىنايدارۇلىنان تاركىلەدى.

جاراسباي ءبيدىڭ ءۇش ۇلى بولدى - مۇرتازا، بەكنازار جانە ءىلياس. مۇرتازاۇلى مىرقىنىڭ (مىرقىايدار) جانە ءمىنايداردىڭ يگى ىستەرى تۋرالى، سونداي-اق بەكنازاردىڭ ۇلى اپپاز جايلى ءالى كۇنگە دەيىن ەلىمىزدەگى جۋرنالدار مەن گازەتتەردە جازىلۋدا. مۇنداي ماتەريالدار مىسالى «قازاقستان ۇلتتىق ەنتسيكلوپەدياسىنىڭ» 2001 جىلعى 3-ءشى تومىندا، 576 پاراقتا، «پاراسات» جۋرنالىنىڭ 1992 جىلعى №1 سانىنىڭ 16 بەتىندە، «جاس الاش» گازەتىنىڭ 1993 جىلعى 30 ناۋرىزداعى نومىرىندە، «ءبىلىم جارىسى» (قوستاناي وبلىسى) باسىلىمىنىڭ 2002 جىلعى №9 نومىرىندە، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ 1993 جىلعى 19 ناۋرىزداعى نومىرىندە، «انا ءتىلى» گازەتىنىڭ 2018 جىلى 17-23 مامىرداعى نومىرىندە، «الماتى اقشامى» گازەتىنىڭ 2018 جىلى 28 ناۋرىزداعى نومىرىندە، «قازاق باتىرلارى»  2002 جىلعى قازان ايىنداعى №10(51)-ءنومىرلى ساندارىندا ناقتى ايتىلعان.

جاراسباي ۇرپاقتارى تۋرالى «قازاق باتىرلارى» گازەتىندە ەتنوگراف تىنىشبەك دايراباي ەگجەي-تەگجەيلى جازدى. «ۆيكيپەديادا» وتەتىلەۋ بي جانە ونىڭ ۇرپاقتارى تۋرالى جانە سەيىت ءمىنايدارۇلىنا دەيىن تۋرالى قىزىقتى تاريحي ماتەريالدار بار.

تىنىشبەك دايراباي مىرقى، ءمىنايدار، اپپاز، ءىدىرىس جانە ولاردىڭ بالالارى كاكىمجان (كاكىم), سەيىت، ءمۇسىلىم، اپاقاي، ءشاپي ءوز حالقىنا شەكسىز قىزمەت ەتكەندەرىن سەنىممەن ايتۋعا بولادى دەپ جازادى. مۇرتازا مەن بەكنازار ءوز اكەلەرى جاراسباي سياقتى، باي بولعان، كورشىلەرى مەن اۋىل-ايماققا كومەكتەسكەن، مەشىتتەر سالۋ، بالالاردى مەكتەپتەردە وقىتۋ بويىنشا سىڭىرگەن ەڭبەگى ەرەكشە اتاپ وتىلگەن.

      مىرقى (مىرقىايدار) مۇرتازاۇلى جاراسباەۆ (1840-1916 جج.)

پەروۆسك (قىزىلوردا) قالاسىندا تۇرعان. ول ءوز زامانىنىڭ ساۋاتتى، ءبىلىمدى ادامى بولعان، پەروۆسك – ورىنبور تەمىر جولىنىڭ №3 قاشىقتىعىن باسقارۋشى بولعان. مىرقى ءوز قاراجاتىنا قىزىلورداداعى سىرداريا وزەنى ارقىلى وتەتىن ۇلكەن كوپىر سالدىردى. ول پەروۆسكىدەگى قالالىق مەكتەپتىڭ قامقورشىلارىنىڭ ءبىرى بولعان، قىزىلورداداعى ادەمى جانە بەرىك ۇيلەرى 1975 جىلعا دەيىن بولعان.

بەلگىلى اقىن كەنشىمباي (1865-1925 جج.) ايسۇلۋمەن كەزدەسكەندە:

...اقمەشىت، پەروۆسك قالاسىندا ۇيلەر بار،

مىرقى مىرزا سالدىرعان ءوز كۇشىمەن،

سالدىرعان مىرزا مەشىت ءار قالاعا.

مىڭ سومدىق ءار قايسىسىنىڭ داعدىرى بار.

ساۋابى پايعامداردىڭ ارۋاعىنا، - دەگەن.

مەنىڭ اتام (اتالارىم) مىرقى، ءمىنايدار جانە اپپاز جاراسباەۆتار، ەتنوگراف ت. دايراباي جازعانداي، ءوز زامانىندا، XIX عاسىردا قازاق دالاسىندا تانىمال جانە وتە باي ادامدار بولعان. بىرگە تۋعان باۋىرلار مىرقى مەن ءمىنايدار، ورتاق شارۋاشىلىققا يە بولدى، مال مەن باسقا دا مۇلىكتەردى ءوزارا بولىسپەدى. ولاردا 39 مىڭ باس تۇيە جانە سانسىز جىلقى، قوي مەن ەشكىلەر بولعان. مىرقى وتباسىمەن قىزىلوردادا، ال ءمىنايدار قوستاناي وڭىرىندەگى جەتىقارا ماڭىندا تۇرعان. جازعى كەزەڭدە مال قوستاناي جەرلەرىندە جايىلدى، ال قىستا قىزىلوردا جاعىنا، سىرداريا جاعالاۋىنا باعىلدى. اپپازدىڭ ايتۋى بويىنشا، مىرقى اعا ءوزىنىڭ التىنىن ءىرى ەۋروپالىق بانكتەردە ساقتاعان.

1870-1874 جىلدارى قازاقتار اراسىندا العاش مىرقى، ءمىنايدار، اپپاز جانە ابايدىڭ اكەسى قۇنانبايمەن جانە كىشى ءجۇزدىڭ نۇرپەيىس حازىرەتىمەن بىرگە قاجىلىق جاساپ، مەككە مەن مەديناعا بارعان. ولار مەككەدەگى قاجىلىققا كەلگەن قازاقتار ءۇشىن مەككەدە قوناق ءۇي (تاقيا) سالدى. مەنىڭ اتام قۇنانبايعا تاقيا سالۋ ءۇشىن اقشا بەردى. حازىرەت نۇرپەيىستىڭ ۇسىنىسى بويىنشا قوناقۇيگە مىرقىنىڭ ەسىمى بەرىلدى، ويتكەنى ول ونىڭ قۇرىلىسىنا نەگىزگى قاراجات بەردى. باباش جاكەنوۆتىڭ 2001 جىلى قىزىلوردا قالاسىندا شىققان «اقىل ويدىڭ كەڭگە جايدىم قۇشاعىن» اتتى كىتابىنىڭ 77-ءشى بەتىندە مىرقىنىڭ جومارتتىعى مەن بەكزاتتىعى تۋرالى جاقسى ءبىر ەپيزودپەن كورسەتەدى. وندا بىلاي دەپ جازادى: «قازاق حالقى اراسىندا كەڭىنەن تانىمال، مەنىڭ جاقىن تۋىسىم مىرقى جاراسباەۆتىڭ ءومىر تاريحىن تولىعىراق ءبىلۋ ءۇشىن مەن سارى دوسجانعا 1957 جىلى جولىقتىم. ول كەزدە سارى دوسجان 80 جاستان اسقان جانە قاراوزەك ستانتسياسىندا تۇرادى ەكەن. ول كىسىنىڭ ايتۋى بويىنشا، بۇل كۇز مەزگىلىندە بولدى، كۇن سۋىق بولدى، بىردە قار، بىردە جاڭبىر جاۋىپ اۋا-رايى قولايسىز بولىپ تۇرعان بولاتىن. ءبىز 4-5 جىگىت جايلاۋدان قىستاۋعا قاراي جىلقىلاردى ايداپ كەلە جاتتىق، بىزگە مىرقى مىرزا ءوز جىگىتتەرىمەن يەن دالادا كەزدەستى. ول قارا ايعىر ءمىنىپ الىپتى، ايعىردىڭ باسىندا اق تاڭباسى بار ەدى. مىرقى مىرزا ادەمى قارا اڭ تەرىسىنەن تىگىلگەن تون كيىپ الىپتى. ءبىز ول كىسىمەن جىلقىلار، مال توڭىرەگىندە، اۋا-رايى جانە تاعى دا باسقالار تۋرالى ءبىراز اڭگىمەلەستىك. قوشتاساردا مىرقى بىزگە جاقسى جۇمىس، ومىردە اماندىق تىلەپ، ماعان جاقسىلاپ ورالعان قوماقتى ۇلكەن دوربا بەرىپ: «توڭىپ قالماڭدار»، - دەپ قوش ايتىستى. ءبىز دوربانى اشىپ قاراساق، وندا قاعاز ۇلگىدەگى نيكولاەۆ اقشاسى ەكەن، ىشىندە 100 قاعاز اقشا بار ەكەن. ءبىز ول اقشانى ارقايسىمىزعا ءوزارا بولدىك، ماعان 20 قاعاز اقشا كەلدى. بۇل اقشاعا مەن ەلگە كەلگەن سوڭ ۇيلەندىم، ءۇي سالدىم، ءبىرتالاي مال ساتىپ الدىم». مىنە، وسىنداي جومارت جاندى باي-مىرزا بولاتىن مىرقى جاراسباەۆ...

1930 جىلى قوستاناي وبلىسىنان سەمەي وبلىسىنىڭ جارما اۋدانىنا قونىس اۋدارعاننان كەيىن، ءبىزدىڭ وتباسىمىز جەرگىلىكتى نايمان رۋىنا كىرەتىن تۇرعىنداردىڭ جوعارى جاققا قاراي جىبەرگەن «دومالاق ارىزدارى» بويىنشا قاتتى قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرادى. العاشقى تاركىلەۋدەن كەيىن وتباسىندا قالعان، مايدا-شۇيدە زاتتار، باسقا ىسكە اساتىننىڭ بارلىعى تاعى دا تاركىلەندى. وتباسىمىز باتىس ءسىبىر ولكەسىنە كوشىرىلدى، ال مەنىڭ اكەم ءمىنايداروۆ سەيىت قاراعاندى لاگەرىنە جىبەردى. كارلاگتا اكەم قۇنابايدىڭ ءبىر تۋىسىمەن كەزدەسەدى. ول اكەسىنىڭ مىرقىنىڭ تۋعان ءىنىسى ەكەنىن، سول كەزدە قۇنانباي قاجىنىڭ تۋىسى قۇنانبايدىڭ مەككەدە قوناق ءۇي (تاكيا) سالۋ كەزىندە اقشاسى جەتپەي قالعانىن، وعان مىرقىنىڭ اقشالاي كومەكتەسكەنىن، بىراق ءوزىنىڭ ۋاقىتىندا قارىزىن قايتارا الماعانىن ايتتى. سوندىقتان قۇنانباي ءوزىنىڭ تۋىسقاندارىنا: «ەگەر مىرقى، ءمىنايدار نەمەسە اپپاز ۇرپاقتارىنىڭ ءبىرى سەندەرگە كەزدەسەتىن بولسا، ولارعا مەنى كەشىرۋ ءۇشىن وعان مەنىڭ قارىزىم ءۇشىن تيتتەي دە بولسا بىرنارسەمەن كومەك بەرىڭدەر»، دەپ ايتقانىن ايتادى.

ب.ساتىبالدى ءوزىنىڭ «قۇنانباي قاجى» اتتى كىتابىندا مەككەدەگى قوناق ءۇي قۇرىلىسىنا جاپپاس مىرقى مىرزا قۇنانبايعا ەرەكشە كومەك كورسەتكەنىن جازادى. قۇنانباي قاجى بۇل تۋرالى وتباسىلىق ورتادا ءوز تۋىستارىنا ايتقان ەكەن.

تۇركيادا تۇراتىن قازاقتاردىڭ اڭگىمەلەرى بويىنشا قوناق ءۇيدىڭ ماڭدايشاسىندا 1975 جىلعا دەيىن «مىرقى تاقياسى» دەگەن اتاۋ ءىلىنىپ تۇرعان. 2020 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا مەنى يمام جۇزەي مىرزاحمەت امانقۇلۇلى ىزدەپ تاۋىپ، مەككەدە بولعانىن جانە قالاداعى جەرگىلىكتى ەكسكۋرسوۆود كوشەدە ءبىر قوناق ءۇيدى كورسەتىپ، بۇل قوناق ءۇي قازاق جەرىندە تۇرعانىن ايتتى. مەككەدەن جەرىمىزدى ىزدەۋ كەرەك، بىراق ۆيرۋستىق داعدارىس باستالىپ، ماسەلە قوزعاۋسىز قالدى.

ءمىنايدار مۇرتازاۇلى جاراسباەۆ (1842-1919جج.).

قوستاناي ۋەزىنىڭ جەتىقارا ماڭىنداعى اۋىلدا ءىرى بايدىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءمىنايدار كىشكەنتاي كەزىنەن باستاپ حالىق اراسىندا باسشىلىق قىزمەتتەرگە ارالاسىپ، ءوز بالالارىن مەكتەپتەردە وقىتتى. ول تورعاي وبلىسىنان كەلگەن جەتىمدەرگە ماتەريالدىق كومەك كورسەتۋدىڭ باستاماشىسى بولدى، بۇل ءىس-شارانى باسقاردى جانە جەكە ءوزى قارجىلىق كومەك كورسەتىپ وتىردى. ءمىنايدار جەتىقارادا جاسىل مەتالل توبەسى بار اعاش ءۇي سالدى. ءۇي 1928 جىلى مينايداروۆ سەيىتتەن تاركىلەندى. ورىنبوردا ءۇيى بولعان.

جوعارىدا جازعانىمداي، ءمىنايدار مىرزا مىرقى، اپپاز باۋىرلارىمەن بىرگە قاجىلىق جاساپ، مەككەدە قوناق ءۇي سالعان. بۇل تۋرالى تورەبايدىڭ سارامەن ايتىسىندا ايتىلادى:

مەككەدە گاۋحار تاستان ءۇي سالدىرعان،

نايماندا ءمىنايدارداي كىسى بار ما؟

مۇندا تولەباي ساراعا: «نايمانداردىڭ اراسىندا مەككەدە ءىنجۋ تاستارىنان ءۇي سالعان ءمىنايدار سياقتى ادام بار ما»، دەپ سۇراۋ تاستايدى.

ءبىزدىڭ اتامىزبەن بىرگە مەككەگە اۋدارماشى رەتىندە اراب ءتىلىن جاقسى بىلەتىن جاس تاتار مولدا زەينوللا دا بارعان. سودان كەيىن ول رەسەيدە ايگىلى جانە قۇرمەتتى يشان ء(مۇفتي) بولدى. 1934 جىلى مەن اكەممەن بىرگە ترويتسكىدە ول كىسىنىڭ ۇيىندە بولدىم، بىراق ول كىسىنىڭ ءوزى بولمادى. ءبىزدى ونىڭ ۇلى ءابدىراحمان جىلى قابىلدادى.

ءمىنايدار قوستاناي ۋەزىندە بي، سۋديا بولىپ سايلاندى، ورىس-قازاق ايەلدەر گيمنازياسىنا ماتەريالدىق كومەك كورسەتتى.

1880 جىلى ءمىنايداردى رەسەي يمپەراتورى كۇمىس مەدالمەن جانە اۋليە اننا لەنتاسىمەن ماراپاتتادى. 1869 جىلى ول اۋليە ستانيسلاۆ لەنتاسىمەن ماراپاتتالدى.

اپپاز بەكنازارۇلى جاراسباەۆ (1844-1922جج.

سىرداريا وڭىرىندەگى اپپاز ەسىمى ەرەكشە قۇرمەتپەن ايتىلادى.

ازىلكەش اقىن (1830-1902جج.) مەن بولىق قىز اراسىنداعى بەلگىلى ايتىستا:

...اششىكول اششىوزەندەي سايىڭ بار ما؟

جەلىڭدە جەتپىس شۇبار تايىڭ بار ما؟

جەتپىس ىڭگەن، سەكسەن مايا بوتالاتقان،

ەلىڭدە ابەكەڭدەي بايىڭ بار ما؟، - دەپ ايتىلادى.

مۇندا ابەكەڭ دەپ بولجالدى تۇردە ايتىلىپ وتىرعان اپپاز مىرزا بولۋى كەرەك.

اپپاز ءوز باۋىرلارى مىرقى مەن ءمىنايدار سياقتى وتە باي بولدى. قىستا مال سىرداريانىڭ جاعاسىندا، ال جازدا تورعاي مەن قوستاناي جاعىندا باعىلدى. اپپاز ورىنبور-تاشكەنت تەمىر جولىنىڭ قۇرىلىسىنا بەلسەندى قاتىسىپ، ماتەريالدىق كومەك كورسەتتى جانە ونىڭ باستاماسى بويىنشا جولدى سىرداريانىڭ وڭ جاعىمەن وتكىزدى.

ەلگە تانىمال اقىندار بۇداباي مەن جارىلقاپ اپپازعا ءوز اندەرىن ارنادى، وزدەرىنىڭ تۇرمىستىق قاجەتتىلىكتەرى تۋرالى ايتتى. اپپاز ولارعا ماتەريالدىق كومەك كورسەتتى. اپپاز بەدەلدى بي بولدى، ونىڭ سوزدەرىنە قاۋىم قۇلاق اسىپ، تىڭدادى. ءوزىنىڭ دانالىقتى تۇردە ارالاسۋىمەن 8 جىلعا جۋىق سوزىلعان قاڭلى ءجۇسىپ پەن كەتە ءجۇسىپ اراسىنداعى الاۋىزدىقتىڭ الدىن الدى.

اپپاز ءوزىنىڭ بولىسىنداعى مەكتەپتەردى قامقورلىققا الدى، 1870 جىلى قوستانايداعى ايەلدەر ۋچيليششەسىنە قاراجات ءبولدى. رەسەي بيلىگى اپپازعا قۇرمەتپەن قارادى، ونىڭ پىكىرىمەن ساناستى، وعان «قۇرمەتتى بي» اتاعى بەرىلدى. ول بىرنەشە رەت بي جانە حالىق سۋدياسى بولىپ سايلاندى.

مەنىڭ اكەم سەيىتتىڭ اڭگىمەلەرىنە سايكەس، اپپاز قىسقا ءارى نۇسقا سويلەيدى ەكەن. وزىمەن پىكىرلەسكەن ادامداردىڭ جان-جۇيەسىنە ەنە ءبىلۋ قاسيەتىنە يە بولدى. كۇندەلىكتى ماسەلەلەر بويىنشا داۋلاسقان ادامدار وعان جۇگىنگەن كەزدە، ونىمەن كەزدەسۋدەن كەيىن ولار قاناعاتتاندى، ولاردىڭ ماسەلەلەرى اقىلدى جانە ءادىل شەشىلدى.

اپپاز قىزىلوردا ماڭىندا، سىرداريا وزەن جاعاسىنا ۇلكەن التىن جالاتىلعان شاتىر مەن ونداعان اق كيىز ءۇي تىگىپ، ورىنبور گەنەرال-گۋبەرناتورىن قابىلدادى.

          ىدىرىس بەكنازارۇلى جاراسباەۆ (شامامەن 1850-1913 جج.)

قوستاناي ۋەزىنىڭ دامبار بولىسىندا تۇرعان. ىدىرىس قوستاناي ۋەزىنىڭ مەكتەپتەرىنە قارجىلاي كومەك كورسەتىپ، قولداعانداردىڭ ءبىرى بولدى. ول دامبار بولىسىندا حالىق سۋدياسى بولدى. 1890 جىلى گراف ۆورونتسوۆ-داشكوۆ تورعاي جانە قوستاناي ايماقتارىنا بارىپ، وندا ءىدىرىس پەن ءمىنايدار جاراسباەۆتارمەن كەزدەستى گرافتىڭ كەلۋىنە ارنالعان ماقالادا جاراسباەۆتاردىڭ بالالارىنىڭ جازعى جايلاۋىندا 11 مىڭ باس جىلقى بار ەكەندىگى جازىلعان.

مەنىڭ اكەم سەيىتتىڭ ءوزى باي، بولىس بيلەۋشىسى بولعان، بىراق ارقاشان ءىدىرىستىڭ بايلىعىنا، دانالىعىنا، مەيىرىمدىلىگىنە، تەكتىلىگى مەن جومارتتىعىنا تاڭ قالىپ وتىراتىن بولعان. گازەتتەردە مەنىڭ اتالارىم مىرقى، ءمىنايدار، اپپاز، ءىدىرىس ۇلكەن دەنەلى، فيزيكالىق قۋاتتى، بيىك بويلى، ادەمى اقىلدى جۇزدەرى جانە ادەمى مەيىرىمدى كوزدەرى بار ادامدار دەپ جازىلعان. مەن مىرقىنىڭ نەمەرەسى وپابەك اعانىڭ دا كوزى ۇشقىنداعان،  اتالارىنا تارتقان وسىنداي ادەمى ءجۇزدى ەكەنىن بايقادىم. مەنىڭ اكەم وپابەك وتە اقىلدى، ادەپتى جانە ىسكەر ەكەنىن ايتىپ وتىراتىن. وپابەك اعا سويلەگەن كەزدە ونىڭ ساماي سۇيەكتەرى ءدىرىل قاعىپ، ءاربىر ءسوزدى ايتۋىنا وراي بەت-جۇزىندە سوعان لايىق ورامدار مەن شۇقىرلار پايدا بولۋشى ەدى دەيدى. اكەمنىڭ ايتۋىنشا، بۇل دانالىقتىڭ بەلگىسى، مەن ونداي وزگەرىستەردى ەشكىمنەن، ەشقاشان كورگەن ەمەسپىن دەيتىن. سونداي-اق، اكەسى ءمىنايدار اتانىڭ باسىنداعى شاشىن الاردا ادەتتە ەكى ادام بىرىگىپ ۇستارامەن الاتىنىن، ءبىر ادامنىڭ شاش الۋعا شاماسى جەتپەي السىرەپ قالاتىنىن ايتاتىن.

زۇقارناي سەيتوۆ،

ءمىنايداردىڭ نەمەرەسى، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ II ت. مۇگەدەگى

Abai.kz