بۇل كۇندەرى ديداكتيكالىق ولەڭ مەن ليريكالىق ولەڭنىڭ ارا جىگى ايقىندالا باستادى دەسەك تە، بىراق ناعىز ولەڭنىڭ نەندەي ونەر قۇبىلىسى ەكەندىگىن ءتۇسىنىپ جەتپەگەن كەيبىر اقىندارىمىز ءالى دە شاتاسۋدىڭ باتپاعىنان ارىلا الماي كەلەدى. سوندىقتان ءبىز ليريكالىق ولەڭنىڭ جاڭا قالىپتاسا باستاعان قۇرىلىمدىق جۇيەلەرىنە توقتالىپ، بۇل ماسەلەنى ايقىنداۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز.

بۇل كۇندەرى ديداكتيكالىق ولەڭ مەن ليريكالىق ولەڭنىڭ ارا جىگى ايقىندالا باستادى دەسەك تە، بىراق ناعىز ولەڭنىڭ نەندەي ونەر قۇبىلىسى ەكەندىگىن ءتۇسىنىپ جەتپەگەن كەيبىر اقىندارىمىز ءالى دە شاتاسۋدىڭ باتپاعىنان ارىلا الماي كەلەدى. سوندىقتان ءبىز ليريكالىق ولەڭنىڭ جاڭا قالىپتاسا باستاعان قۇرىلىمدىق جۇيەلەرىنە توقتالىپ، بۇل ماسەلەنى ايقىنداۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز.

ارقانداي بiر زاتتىڭ وزiندiك ءتۇر-ءتۇسى، كەلبەت-سيپاتى بولاتىنى سياقتى ولەڭنiڭ دە وزگەشە قۇرىلىمدىق جۇيەسى بولادى. بەلگىلى ءبىر قۇرىلىمدىق جۇيەسىز ولەڭنiڭ دۇنيەگە كەلۋi مۇمكiن ەمەس. وسى نەگiزدە قازىرگى قازاق ولەڭ ونەرىنە كوز جۇگiرتەر بولساق، ولەڭنiڭ iشكi جانە سىرتقى قۇرىلىمدىق جۇيەسىنىڭ ونىڭ ساپالىق دەڭگەيiمەن وتە تىعىز بايلانىستى ەكەندiگi بەلگىلى. ال ولەڭنىڭ ساپالىق دەڭگەيىن عاسىردان-عاسىرعا جالعاسىپ كەلە جاتقان ءداستۇر جالعاستىعىنان بولە قاراۋعا بولمايدى. بۇل كۇندەرى قازىرگى قازاق ولەڭىندە وسى ءداستۇر جالعاستىعى نەگىزىندە قالىپتاسا باستاعان جاڭا قۇرىلىمدىق جۇيەلەر دە جوق ەمەس. قازىرگى قازاق ولەڭ ونەرى ولەڭ شىعارماشىلىعىندا ءاربىر ولەڭنىڭ بەلگىلى ءبىر جۇيە نەگىزىندە ماتەريال قولدانۋ ەرەكشەلiگiنە قاراي بۇل ماسەلەنى ايقىن جىكتەي باستادى. ءبىر توپتاعى ولەڭدەر تازا ليريكالىق سەزiممەن كوزگە تۇسسە، تاعى ءبىر توپتاعى ولەڭدەر دەتالدىق قۇرىلىمىمەن ەرەكشەلەندى. ودان باسقا سيمۆولدىق سيقىرىمەن وقىرمانداردى وزىنە باۋرايتىن بەينەلىلىك قۇرىلىمداعى ولەڭدەر دە ءجيى كەزدەسەدى. مۇنىڭ iشiندەگi سەزiمدiك قۇرىلىمداعى ولەڭدەر ادامنىڭ كوڭiل-كۇيiن بەينەلەيتiن ولەڭدەردiڭ قۇرىلىمدىق جيىنتىعى بولىپ كەلسە، بەينەلىلىك قۇرىلىمداعى ولەڭدەر سيمۆولدىق ولەڭدەردi مەڭزەيتىندىگى بەلگىلى. ال دەتالدىق قۇرىلىمداعى ولەڭدەر بەلگiلi بiر وقيعا نەمەسە دەتالداردى ولەڭگە ماتەريال ەتۋ ارقىلى كوزگە تۇسەدى. قازاق ولەڭ تاريحىندا ەجەلدەن بەرى قاراي ءجيى قولدانىلىپ كەلە جاتقان بۇل ولەڭدىك قۇرىلىمنىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. ءبىزدىڭ بايىرعى جىر-داستاندارىمىزدىڭ ءبارى دە وسى ءبىر قۇرىلىمدىق جۇيەنى ۇتىمدى پايدالانعاندىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. ويتكەنى ءبىزدىڭ بايىرعى تاسقا قاشالىپ جازىلعان ەرلىك داستاندارىمىز بەن جىرلارىمىزدىڭ ءبارى دە بەلگiلi بiر وقيعانى نەمەسە دەتالدى نەگىز ەتە وتىرىپ، دۇنيەگە كەلگەندىگى بارىمىزگە ايان. وعان اۋىز ادەبيەتىمىزدەگى باتىرلىق جىرلار مەن عاشىقتىق جىرلارىن قوساتىن بولساق، وندا بۇل قۇرىلىمدىق جۇيەنىڭ قازاق ولەڭ تاريحىندا يەلەيتىن ورنىنىڭ قانشالىق اۋقىمدى ەكەندىگىن ايقىن اڭعارا الامىز. ەندى ءبىز تومەندە وسى قۇرىلىمدىق جۇيەنىڭ قازىرگى قازاق ولەڭ ونەرىندە قالاي قالىپتاسا باستاعاندىعى جونىندە ىزدەنىس جاساپ كورەلىك.

بەكەر، بەكەر اتتالدى ما تابالدىرىق بiر ەلi, -

بوساعادا كيiم iلگiش تۇر ەدi:

بiر قوناقتىڭ سۇپ-سۇر بولدى رەڭi.

سوقپاي قالا جازدادى

بiرەۋiنiڭ جۇرەگi.

تاعى بiرi سالا بەردi تۇنەرiپ

كيiم iلگiشتi كورiپ.

ءۇي يەسi قارسى العان قالباڭداپ،

بiر ايەلدiڭ جۇزiندەگi كۇلكiنi

تەك سول عانا قالدى اڭداپ.

بiر كەلiنشەك سىرت كيiمiن شەشiپ ەدi جiگەرلi -

بiرەر ەركەك باسىن شايقاپ جiبەردi.

ال بiر جiگiت قايتا شىعىپ كەتۋدiڭ

ەپ-ەسەبiن تاپپاي تۇرعان سەكiلدi.

نە بار سونشا؟

نە كورiندi جۇرتقا الگi,

قويان سىندى كورiپ قالعان سىرتتاندى

ۇرiكتi ولار.

قارايدى كەپ كۇندەي ءارi تۇڭiلە:

باي اسىنا ەكi-ءۇش مارتە كۇنiنە

كوزiن سۇزگەن جارلى ۇمiتكەر سەكiلدi,

ارمانداعان ازاماتتار جاي كۇنi

قاراپ ءجۇرiپ سورعا iلiككەن سەكiلدi.

قاۋىرسىنىنان قىراننىڭ

قارعا ۇرiككەن سەكiلدi

قارعا ۇرiككەن سەكiلدi.

نە كوردi ولار سونشاما،

بومبا دا ەمەس، ەمەس بۇل

باسىن كەسiپ iلiپ قويعان جوق ەشكiم،

بiراق ودان دا وتكەن "سۇمدىق" بولىپ تۇر:

كيiم iلگiشكە iلiنگەن، سول كادiمگi

شينەلi ەكەن قاسىم امانجولوۆتىڭ!

"كيىم ىلگىش" اتتى بۇل ولەڭگە دەتال بولعان زات كيiم iلگiشتە ءىلۋلى تۇرعان شينەل. ولەڭدەگi اڭگiمە وسى كيiم iلگiشتە iلiنگەن شينەلدەن ءوربيدi. ولەڭ يەسى كيىم ىلگىشتە ءىلىۋلى تۇرعان سول شينەل ارقىلى سول ءبىر ورتاعا كىرىپ كەلگەن ءبىر توپ ادامنىڭ بەت الپەتىندە بولعان كۇردەلى وزگەرىستەر مەن قۇبىلىستارعا جان-جاقتىلى تالداۋ جۇرگىزىپ كەلىپ، ولاردىڭ ىشكى جان دۇنيەسىندەگى سەزىمدىك ارپالىستى وتە ۇتىمدى تۇردە بەينەلەپ كورسەتە بىلگەن. سول سەبەپتى بۇل ۇزاق ولەڭدi "كيiم iلگiشكە iلiنگەن، سول كادiمگi شينەلi ەكەن قاسىم امانجولوۆتىڭ!" دەگەن جەرگە دەيiن قىزىعىپ وقىپ كەلەمiز دە، ودان ارى اقىننىڭ تومەندەگى مىنا سول دەتال نەگiزiندە جاساعان پايىمداۋى مەن ايتقىشتىعىنا سامارقاۋ بەينەدە قاراپ، ولەڭدi بارىنشا وقىپ شىعۋعا تىرىسامىز:

كيiم iلگiش الدىندا

تالاي پالتو، قالپاقتارمەن جولىقتىم.

پالتولاردىڭ قايسى بiرiن تانىپ قۇر

قۋانۋشى ەم،

ال كيiمنەن ۇركۋدiڭ

ماعىناسىن سوڭ ۇقتىم.

قوناق كۇتتiم،

كۇتكەندەردi كوپ كوردiم،

كەسiرلiكتi, كەڭدiكتi دە وتكەردiم.

كيiم iلگiشكە قاراپ،

تۇستەپ تانىپ قالپاقتاردى ءمانi كوپ

قۇبىلىستان قاباقتاردى بايقاپ قالدىم سان رەت.

بiر كارiگە ويىمدى ايتتىم - ەستiگەنiم بولسا انىق،

قاسىم اقىن دەدiم مەن

وتىرىستا جايسىز بولعان تەگiندە،

ايتپەسە ودان ەل ۇركەمە سونشالىق؟

- راس، - دەدi اعا سوندا، - ءبارi راس،

ەشكiمگە اقىن قيانات قىپ جارىماس،

ادام ەدi ول اقىلى ەمەس، جانى ماس،

ءسوز تانىماس ادامدى دا تانىماس،

تانىماستار قىلىعى عوي الگi دە.

قاسىم سىرىن ۇعىنبادى كوپ ەشكiم،

مەزگiلiندە مەندە ۇعىنعان ەمەسپiن.

وتىرىستا عاجاپ ەدi ول - جiگiت قوي،

دەدi قاريا، قالپاعى دا قاۋىپتى.

الدە كiمنiڭ شينەلi مەن جاعاسى

تالاي سىردى اشادى ەكەن،

قاراشى،

ادامداردىڭ iشiندەگi الاسى:

مەن-مەندiك پەن مەزى مىلجىڭ اراسى،

كۇندەۋلەر مەن مەنسiنبەۋلەر اراسى

مۇنشا جاقىن بولعانى عوي، شاماسى؟!

سىمپىس تiرiلiك سىرتى عانا شiرەنگەن،

كوكiرەگiندە كوك ءتۇيiر جوق، بiلەم مەن،

جاعاڭ عانا ۇقسايدى تەك بiلگiشكە،

جاساندىلىق، جايسىزدارمەن بiرگە iشپە.

سەن ونەرگە سىرتتان كەلگەن ادامسىڭ،

بارلىق پالتو جات ساعان،

بارلىق قالپاق جات ساعان،

سوندىقتان دا ساقتان كيiم iلگiشتەن! ...

ءسويتiپ ءبىز بۇل ولەڭنىڭ ايتار ويىن جەرiنە جەتكiزە ايتىپ تاستاپ، ولەڭ مەن وقىرمان اراسىندا بەلگىلى دارەجەدە بۇكپەلەۋ قالدىرماعاندىعىنا ءبىراز رەنiش بiلدiرەمiز. تەگىندە، ولەڭنiڭ سوڭعى شەشەندiك پايىمداۋعا قۇرىلعان ءبولiمi باسى ارتىق دۇنيە بولۋى مۇمكىن. ويتكەنi ول جاداعاي ولەڭدەرگە ءتان بەينەسىز بەينەلەۋ تاسiلiمەن ولەڭنىڭ كولەمىن ۇزارتىپ وتىرعان سياقتى. بۇل ولەڭ تەگiندە سول بiز قىزىعا وقىپ كەلگەن جەرگە جەتكەندە-اق ءوزىنىڭ ولەڭدiك ابىرويىمەن وتە ۇتىمدى تۇردە اياقتاپ كەتكەن بولاتىن. جۇمەكەننiڭ دەتالدىق قۇرىلىمداعى وسىنداي ولەڭدەرiندەگi شۇبالاڭقىلىق نەمەسە وي-قيال وزەنىنەن وتكەل تابا الماي ءبىر ورىندا اينالسوقتاي بەرۋى مۇحتار شاحاننىڭ وسى تەكتi ولەڭدەرiندە دە ءجيى كەزدەسەدi. ونىڭ كەرiسiنشە، ايگىلى اقىنىمىز ماعجان جۇماباەۆتىڭ مىنا ءبىر دەتالدىق قۇرىلىمداعى ولەڭى بالعانىڭ سابىنداي شىمىر دا، شيراقى ءارi قاعىلەزدiگiمەن دەتالدىق قۇرىلىمداعى ولەڭدەردiڭ ەڭ تاڭداۋلىسى بولىپ كوزگە تۇسەدi. مىسالى،

قاراڭعىلىق قويۋلانىپ كەلەدى،

پەش ىشىندە شوق اقىرىن سونەدى.

كۇلىمسىرەپ جانىمداعى جاس بالا

قىزىق كورىپ سونگەن شوقتى ۇرەدى.

شوق ۇستىنەن كىشكەنە ۇشقىن ۇشتى دا،

بىرازىراق شوق قىزارا ءتۇستى دە،

دەرەۋ ءسونىپ، تەزىرەك كۇلگە اينالدى،

استىنداعى ىستىق كۇلدى قۇشتى دا.

پەش ىشىندە شوق اقىرىن سونەدى،

سونگەن شوقتى ءۇرىپ بالا كۇلەدى.

وي باستى ما؟ الدە كوزىم تالدى ما،

ءمولت-ءمولت ەتىپ كوزىمە جاس كەلەدى.

قاراڭعىلىق قويۋلانىپ كەلە جاتقان كەشتە سونگەن شوقتى قىزىق كورىپ، ۇرلەپ وتىرعان بالانىڭ بەينەسى كوز الدىمىزعا كەلەتىن بۇل ولەڭگە دەتال بولعان بالانىڭ قىلىق-قيمىلى اقىنعا وي سالادى. وسى ءبىر شاعىن دەتالدىڭ وزىنەن اقىننىڭ ولەڭ ورنەگىن قۇرا الۋى ونىڭ اقىندىق قارىمىنىڭ قانداي ەكەندىگىن بايقاتىپ تۇرعانداي. ءسونىپ بارا جاتقان شوق پەن ونى ۇرلەپ، ويناپ وتىرعان بالانىڭ قيمىل-ارەكەتىن باقىلاپ وتىرعان اقىننىڭ "وي باستى ما؟ الدە كوزىم تالدى ما، ءمولت-ءمولت ەتىپ كوزىمە جاس كەلەدى" دەپ، قىزدىڭ جيعان جۇگىندەي تىپ-تيناقى ەتىپ، ولەڭىن تۇيىندەۋىنىڭ ءوزى دە بۇل ولەڭ ءۇشىن زور تابىس اكەلىپ تۇر. ويتكەنى دەتالدىق ولەڭدەر بەلگىلى ءبىر وقيعانى نەمەسە بولعان ءىستى قاز قالپىندا بايانداي سالاتىن ولەڭدەر ەمەس، قايتا ول سول وقيعا مەن ءومىر وتكەلدەرىنەن بەلگىلى ءبىر سەزىمدىك تولعانىس ىزدەيتىن تەتىك بولۋى كەرەك. جوعارىداعى ولەڭ انە سونداي ءوز مىندەتىن تولىعىمەن ورىنداپ وتىرعاندىقتان وقىرماننىڭ ويىنان شىعىپ وتىر.

«اباي-اقپارات»