بەيسەنبى, 28 ناۋرىز 2024
جاڭالىقتار 4025 0 پىكىر 4 مامىر, 2012 ساعات 10:17

سەرىك ابىكەنۇلى، «الماتى» تەلەارناسى ديرەكتورىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى: تەلەارنانىڭ مۇددەسى - قازاقتىڭ مۇددەسى

- ءوزىڭىز ءبىر تۇتقاسىن ۇستاپ وتىرعان «الماتى» تەلەارناسى قازاق­تىڭ مۇددەسىن قالاي قورعاپ ءجۇر؟

- ءوزىڭىز ءبىر تۇتقاسىن ۇستاپ وتىرعان «الماتى» تەلەارناسى قازاق­تىڭ مۇددەسىن قالاي قورعاپ ءجۇر؟
- جالپى، «الماتى» تەلە­ارنا­سىنىڭ مۇددەسى - تۇتاسىمەن قا­زاقتىڭ مۇددەسى دەسەك قاتە­لەسپەس­پىز. ويتكەنى بىلتىر مەم­­لەكەت­تىك جەلى وتاۋ تۆ-عا قوسىلار الدىندا، اقپارات مي­­­­­­نيس­­­­ترلىگى زەرتتەۋ جۇرگىزدى. ول كەزدە «قا­زاقستان» تەلەارناسى 100 پاي­ىز قازاق تىلىنە وتپەي تۇرعان ەدى. زەرتتەۋدىڭ قورىتىندىسىنا قا­را­ساق، ءبىزدىڭ تەلەارنادا قازاق ءتىلىنىڭ ۇلەسى باسىم ەكەندىگىن كورۋگە بولادى. ناقتىلاساق، 74 پايىز بولعان. ودان بەرى تاعى دا ءبىراز قازاقشا باعدارلامالار قو­سىلدى. دەمەك، انا ءتىلىمىزدىڭ ۇلە­­سى ارتتى دەۋگە بولادى. جالپى، ءوزىڭ تۋعان توپىراقتا ءوسىپ-ءونىپ، انا تىلىڭدە ءتىل سىندىرعان سوڭ، سول ءتىلدى قورعاۋ باستى ماقسات بو­لۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. وسى سەبەپتى، بۇل ارنادا قازاقتىڭ ەسە­­سى كەتىپ جاتقان جوق. ەكىن­شى­دەن، مۇنى ءبىز سوزبەن عانا ەمەس، ىسپەن كورسەتىپ وتىرمىز. ارنا­مىز شاعىن بولعانىنا قاراماس­تان، قازاقتىڭ نامىسىن جىرتا­تىن، جوعىن جوقتايتىن حابارلار اشۋعا بارىمىزدى سالىپ جاتىر­مىز. ول قازاقتىڭ ءتىلىن، ءدىلىن، ءدىنىن قورعايتىن «وزگە الماتى» دەگەن ارنايى رەپورتاجىمىز بولسا، ودان كەيىن تىلگە ارنايى باعدارلاما اشتىق. وعان سەبەپ بولعان، بالتىق ەلدەرىندە بار - ءتىل پوليتسياسى. وسىنداعى نا­مىس­تى قىز-جىگىتتەر باس قوسىپ، «ونداعى تاجىريبەنى نەگە وزىمىزدە ىسكە اسىرماسقا؟» دەپ ويلادىق. سوسىن بەل شەشە كىرىستىك. ءسوي­تىپ، ەكى جارىم جىل بۇرىن «ءتىل ساق­شىسى» دەگەن جوبا ومىرگە كەلدى. وسى جوبانىڭ ارقاسىندا شاھار­داعى 600-گە جۋىق كومپا­نيا­نىڭ قازاقشاسىن تۇزەتتىك. ماسەلەن، رامستور، مەگاورتالىق سەكىلدى ءىرى ساۋدا ورىندارى تارا­لىمى 50 مىڭعا تاقاۋ كىتاپشا­لا­رىن جوي­ىپ، قايتادان قازاق تىلىندە شى­عاردى. بۇرىن تەك ورىس تىلىندە شىعارىپ كەلىپ ەدى عوي. تاعى ءبىر ماسەلە، الماتىنىڭ 5 مەكتەبىندە باستاۋىش سىنىپ­تاردا قىتاي ءتىلى وقىتىلىپ كەل­گەن. سول تۋ­را­لى ءۇش ماتەريال جا­سادىق. زاڭ­سىزدىقتىڭ جويى­لۋىنا قول جەت­كىزدىك. ول جەڭىس تە «ءتىل ساق­شىسىنىڭ» ارقاسى. ءبىز­دىڭ جاساپ جاتقان تىرلىكتىڭ ءناتي­جەسىن وسى­دان دا بايقاۋعا بولا­دى. تاعى ەس­كە سالا كەتەتىن جايت، وتكەن جىل­دىڭ جەلتوقسان ايى­نان باستاپ، ارنامىزدا «تاعدىر مەن تۇلعا» دەگەن حابار شىعارىپ جاتىرمىز. ءبىز كەيدە اردا ازا­مات­تارىمىز دۇنيەدەن ءوتىپ كەت­كەن سوڭ، «اتتە­گەن-اي، نەگە با­رىن­دا قولداما­دىق، قورعامادىق، جاردەم بەر­مە­دىك» دەپ وكىنىپ جاتاتىن ادەتiمىز بار. وسى سە­بەپ­­پەن حاباردى ءدۇن­يەگە اكەلدىك. ماسەلەن، بۇگىندە توسىنان مۇگە­دەك بولىپ، كومەككە ءزارۋ بولىپ جاتقان بەلگىلى اكتەر جۇماقان ابدىقادىروۆ، سازگەر تەمىرالى باق­تىگەرەەۆ جانە وزگە دە ازا­ماتتار جونىندە ءتۇسىرىپ، جۇرتقا ۇسىندىق. حالىق جىلى قابىل­دادى. قازىر سول ازاماتتارعا قول ۇشىن بەرىپ جاتقاندار بار. ول دا وسى حاباردىڭ ارقاسى عوي دەپ وي­لايمىن. سونداي-اق قازاقى مۋلت­فيلم جاساعاۋعا تالپىن­دىق. ءبىر جىلدا 40 سەريا تۇسىردىك. ءاري­نە، ونىڭ ىشىندە كەمشىلىكتەر دە بول­دى. ءبارى كەرەمەت دەۋدەن اۋلاق­پىن. ويتكەنى بىزدە تازا انيماتور­لىق جابدىق جوق. ءبىر وكىنىشتىسى، «جىگىتتەر قازاقتىڭ ءبۇلدىرشىن-بالدىرعاندارى ءۇشىن جانتالاسىپ تىرلىك جاساپ جاتىر ەكەنسىڭدەر، سەندەردى قولدايىق» دەگەن ءبىر قا­زاقتى كورمەدىك. بۇل جەردە ءبىزدىڭ العا قويعان ماقساتىمىز، ۇلتى­مىز­دى تەك سوزبەن ەمەس، ىسپەن دە قولداساق دەگەن وي ەدى.
- ءيiسى قازاق ءۇشىن جاساپ جاتقان ىستەرىڭە قۇداي قۋات بەرسىن. جالپى، وزگە ارنالارداعى قازاقتىڭ ۇلەسى قانداي؟
- ءاي، سول قازاعىم دەپ جىلاپ تۇرعان تەلەارنانى كورمەدىم-اۋ... اركىمنىڭ ارى ءبىلسىن. قازىر قازاق­تىڭ نامىسىن جىرتقاننان گورى، باسقانىڭ نامىسىن جىرتۋ باسىم بولىپ تۇرعان زامان. امال قانشا، سىن ساعاتتاردا كەيبىر ارىپتەس­تەرىم­نىڭ ازاماتتىق پوزيتسياسىن جوعالتىپ الىپ جاتقانى وكىنتە­دى.
- بالكىم بۇل جەردە قازاق جۋر­نا­ليستيكاسىنىڭ دەڭگەيىنىڭ كەمدىگى، تۇيسىك-تۇسىنىگىنىڭ ازدىعى بولار...
- قايدام... ەلىم دەيتىن، ۇل­تىم دەيتىن ازاماتتار قانداي قي­ىن-قىستاۋ كەزىندە دە ولاي سويلە­مەسە كەرەك-ءتى...
- كەيدە ءوزىمىزدى ورىس جۋرنا­ليستيكاسىمەن سالىستىرىپ جاتا­مىز. بۇل جونىندە سان الۋان پىكىر بار. كوزقاراسىڭدى بىلدىرە وتىر­ساڭ...
- ورىس جۋرناليستەرىمەن كوپ ارالاسامىن. قازىر بايقاي­تى­نىم - ەلىمىزدەگى ورىس جۋرنا­ليس­تي­كا­سىنىڭ داۋرەنى بىتكەلى تۇر. سوناۋ 90-جىلدارى نتك تە­لە­ارناسىندا جۇمىس ىستەپ ءجۇر­گەندە شاحنوۆيچ­تىڭ كومانداسى، ميللەردىڭ كو­مان­داسى دەگەن ۇعىم بار بولاتىن. كەيىن كورىپ ءجۇر­گەنىمىزدەي ورىس جۋرناليستەرىنىڭ كوپ جاعدايدا قۇل­قىننىڭ قۇزىرى­نا قاراي جۇ­مىس جاسايتىنىنا كوز جەتكىزە باستادىق. جاقسى قارجى­لان­دى­رى­لىپ وتىرسا دا، ورىس جۋرنا­ليستيكاسىنان كوتەرىلگەن ادام جوقتىڭ قاسى. بيلىكتەگىلەر­دىڭ دە­نى ءورىستىلدى بولعاندىقتان، قان­داي دا ءبىر شارا جاساپ نەمەسە اق­پارات­تىق سوعىس ۇيىمداستىرسا دا، ەڭ ال­دىمەن، استىرتىن تۇردە ورىس­تىلدى باسىلىمدارعا تاپسىرىس بەرەدى. سونىڭ نەگىزىندە بىزگە ورىس جۋرناليستەرى اقپاراتتى كوپ تا­باتىن، بەرەتىنى كوپ سياقتى كورى­نەدى. بەرتىن كەلە تالاي قۇپيانىڭ بەتى اشىلدى.
ال قازاق جۋرناليستيكاسىنا كەلسەك، تاۋەلسىزدىك العان 91-جىل­دارداعى جۋرناليستەر كوتەرگەن ماسەلە مەن 2012 جىلعى كوتەرىلىپ وتىرعان ماسەلەلەردى قاراپ وتىر­ساق، قازاق جۋرناليستەرىنىڭ پوزي­تسيا­سى وزگەرگەن جوق. «ۇلتىم، ەلىم، جەرىم» دەپ كەلەدى. جانە وسى تۇرعىداعى زەرتتەۋلەر مەن ۇلتقا دەگەن شىن جاناشىرلىقتىڭ ارقا­سىندا جازعان دۇنيەلەر وزگە اعىستارعا بوگەت بولا الادى جانە ولاردان باسىم تۇسە الادى. ءبىر باعىتتا، ءبىر باسىمدىقتا جۇمىس ىستەگەندىكتەن ءبىز الدەقايدا جوعا­رىلادىق.
- قازاق تەلەارنالارىنىڭ كو­رەر­مەنى از، اۋديتورياسى تار. بەر­گەن جارنامانىڭ ءوزى اقتامايدى دە­گەن پىكىرلەر ايتىلىپ جاتادى...
- ەلدەگى تەلەكەڭىستىكتە ءبىر كەمشىلىك - زەرتتەۋ جۇرگىزەتىن كوم­پانيالاردىڭ جوقتىعى. ءسىز بەن ءبىز بىلەتىن «گەلوب مەديا» كوم­پانياسىنان قازاق تىلىندە ءسوي­لەي الاتىن قىزمەتكەر كور­سەڭىز «قۇدايعا ءتاۋبا!» دەرسىز. ءوزى قازاقتىڭ ءتىلىن، جانىن تۇسىنبەيتىن ادام قازاقتىڭ باعدارلاماسىن زەرتتەي الا ما؟ ورىس ءتىلى باسىم بولۋ كەرەك دەگەن ساياسات پا، ءاي­تەۋىر، ءورىستىلدى تەلەارنالاردى سۋىرىپ العا شىعارادى. بىزدەگى ءبىر كەمشىلىك - «مىنا ۇلتتىڭ ەگەسى - قازاق، قازاقتىڭ مەرەيى قا­شان دا ۇستەم بولۋ كەرەك» دەگەن ءسوز انىعىمەن ايتىلمايدى. ورتا­دا عانا ەمەس، جوعارى مىنبەرلەردەن ايتىلاتىن بولسا، وندا زەرتتەۋشى­لەر­دىڭ ءسوز دە، زەرتتەۋدىڭ كورسەتكى­شى دە مۇلدەم وزگەرىپ شىعا كەلمەك. سوندىقتان دا بۇعان سالىستىر­مالى تۇردە قاراۋ قاجەت. شاعىن تە­لەارنا بولساق تا، «ءتىل ساقشى­سىنىڭ» كورەرمەنى از دەپ ويلا­ماي­­مىن. رەسپۋبليكالىق ارنا­لاردا وسىنداي باعدارلامالار بول­سا، ولاردىڭ كورەرمەنى ميل­ليون­داپ سانالار ەدى. ۇلتقا قا­جەتتى نارسە­لەردى بەرىپ، ۇلتتىڭ قا­جەتتىلىگىن وتەي الساق، وندا بىزدە كورەرمەن وتە كوپ بولادى. بار ءما­سەلە سوندا. مەملەكەتتىك «حا­بار»، «قازاقستان» ارنالارىنىڭ ەل كو­لەمىندەگى دەڭ­گەيى 85, 97 پاي­ىز. 4-5 وبلىسقا تا­رايتىن ورىس تەلەار­نالارىنىڭ كورەرمەنى كوپ پە، الدە بۇكىل ەلگە تارايتىن قا­زاق­­تىلدى ارنانىڭ كو­رەر­مەنى كوپ پە؟ بۇل جەردە ەشقان­داي زەرتتەۋدىڭ قاجەتى جوق، مەنىڭ ويىمشا. وسى­عان قاراپ، ستاتيستي­كا­لىق ءمالى­مەتتەردىڭ قالاي جاسا­لاتىنىن بولجاۋعا بولادى.
- كەدەندىك وداق ءبىزدىڭ اقپارات ايدىنىمىزعا قالاي اسەر ەتپەك؟
- سىرتقى اقپاراتتىق ەكسپان­تسيا ءبىزدىڭ اقپارات ايدىنىمىزدى باسىپ كەتپەي مە دەپ قاۋىپتەگەننەن بۇرىن، قازىر ءوزىمىز ۇستاپ وتىرعان اقپارات ايدىنىن ساقتاپ قالا الا­مىز با دەگەن ماسەلە ماڭىز­دىراق. بىراق «ءاي، قايدام» دەگەن كۇمان باسىم. نەگە دەسەڭ، 5 مىڭعا جۋىق باسىلىمنىڭ 700-800-ءى عانا قازاقتىلدى. ەندى ساراپتاي بەر. راس، اقپاراتتىق ەكسپانسيا ءجۇرىپ جا­تىر، ول توقتاعان جوق. كەدەندىك وداق، ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ اياسىندا ءبىز وزگە ەلدىڭ ازاماتتارىنا ەلىمىزدە ەركىن ءجۇ­رۋىنە جول اشتىق. بۇل - وزگە ۇلت­تاردىڭ ۇلەسى وسەدى دەگەن ءسوز. قا­جەت دەسەڭ، ەرتەڭگى كۇنى رەسمي دەپ جازىپ جۇرگەن ورىس تىلىنە مەم­لەكەتتىك دارەجە بەرۋ ماسەلەسى قاي­­تا بوي كوتەرۋى مۇمكىن. قازاق باسىلىمدارىنىڭ ويسىراي ۇتى­لۋى عاجاپ ەمەس. اقپارات تىزگىنىن وسى كۇيدە ساقتاپ قالا الماساق، بۇل بىزگە وراسان زور سوققى بولماق.
- «قازاقستان» ارناسى «بالا­پان»، «مادەنيەت» ارنالارىمەن تولىقتى. بۇل حالىققا نە بەردى جانە سالالىق ارنا اشۋ ماسەلەسىنە قالاي قارايسىز؟
- قاشان دا سانعا جەتۋگە بو­لادى، بىراق ساپاعا جەتە الامىز با؟ «مادەنيەت» ارناسىنا ۇلكەن ءۇمىت ارتىپ ەدىم. «History» سياقتى ارنالاردىڭ دارەجەسىندە بولماسا دا، قازاقتىڭ مادەنيەتىن تاراتا­تىن، ءبىزدى تانىتاتىن كەرەمەت ار­نا «مادەنيەت» بولۋى كەرەك ەدى. وكىنىشكە قاراي، ءوز ىزدەنىسىڭە جاۋ­اپ بەرەتىن باعدارلامالار تابا ال­مايسىز. دوڭگەلەك ۇستەل نەمەسە 5 ادامدى جيناپ الىپ بولاتىن «گوي-گوي» اڭگىمە. وكىنىشتىسى سول - مەملەكەت نازار اۋدارىپ، قارجى ءبولىپ وتىرعان كەزدە قولدا بار مۇمكىندىكتى پايدالانا الماي وتىر­عانى. ارنانىڭ اشىلۋىنا 7-8 اي ۋاقىت بەردى، مىقتى جۋرنا­ليستەردى جيناپ، جاقسى باعدارلا­مالار جاساۋعا بولاتىن ەدى. 70 پايىزى قازاق، 27-30 پايىزى ورىس تىلىنە تيەسىلى بولعان ارنادان جاڭالىق كورمەدىك. بىراق قازاقشا تەلەارنا اشىلعانىنا، ءتاۋبا. حا­لىق­تىڭ كەۋدەسىندەگى ءوزىنىڭ بول­مىسىن، تەگىن زەرتتەۋ ماسەلەسى - مادەنيەتتى زەرتتەۋ ەمەس پە؟! قا­زاق جۋرناليستەرىنە زەرتتەۋ جەتىسپەي­دى. 1-2 ادامنىڭ زەرتتەۋىن الامىز دا، سوعان قۇران سوزىندەي يلانا سالامىز. ءبىر سارابدال پىكىر بولۋ كەرەك. اشىلعان تەلەارنا­لاردىڭ اقساپ جاتقان تۇسى - وسى. ورنى تولاتىن كەمشىلىك شىعار، بۇل. قا­زاقپىز عوي، تەلەارنانىڭ اشىل­عا­نىنا قۋانا بىلەيىك، جاق­سىلىققا سەنەيىك.
- پرايم-تايم ماسەلەسى قالاي شەشىلىپ جاتىر ارنالاردا؟
- بۇل ماسەلە ەكىنشى جوسپارعا ىسىرىلدى دەۋگە بولادى. قابىل­دانعان زاڭ تالاپتارىنا باي­لا­نىس­تى پرايم-تايم ۋاقىتى تەڭ ءبولىسىلىپ جاتىر. «قازاق جارعانات پا؟» دەگەن ماسەلە وڭ شەشىم تابا باستادى. بىراق تاعى دا ساپا ءما­سەلەسىنە كەلىپ تىرەلەمىز. كەشكىلىك جۇمىس ۋاقىتىنان كەيىن ۇيدە وتى­رىپ تەلەديداردان نە باعدار­لاما كورەمىز؟ وتكەندە، ناۋرىز مەرەكەسىندە كوپ ارنالاردان سا­تىپ الىنعان ورىستىڭ باعدارلا­ما­لارىن كوردىم. پەتروسياننىڭ، زادورنوۆتىڭ شوۋلارى، «قيسىق اينا» دەگەن سياقتى باعدارلامالار ەكراننان تۇسپەدى. ناۋرىز مەرە­كەسى ەمەس، پەتروسيان مەن زادورنوۆ­تىڭ تۋعان كۇنى سىقىلدى بولدى. قا­زاق پەن ورىس ازىلدەرىنىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي. زادورنوۆتىڭ اي­تىپ تۇرعان ازىلدەرىن شىن تۇسىنە الاتىن ادام ءوز ۇلتىنا، ءوز بولمى­سىنا مىسقىلداپ كۇلىپ تۇرعانىن اڭعارار ەدى. ورىس ساتيريكتەرى ۇلى يمپەريالىق امبيتسيانى وزدەرى­نىڭ قويىلىمدارى ارقىلى ءسىڭىرۋدى باستى باعىتقا اينالدىرىپ، ۇلكەن جۇمىس ىستەپ جاتىر. كەزىندە «نا­شا راشانى» تاجىكتەر مەن تۇرىك­مەندەر سوتقا بەرۋگە دەيىن باردى. ولاردىڭ «ءبىزدىڭ ورىسىمىز» دەپ تۇرعانى - ورتا ازيانىڭ حالقى. جانە ول حالىقتاردى نادان ەتىپ كورسەتەدى. سول سىقپىتتاعى حابار­لاردى كوبەيتىپ قويدىق، وسىلايشا وزىمىزگە ءوزىمىز كۇلەمىز. وزگەلەر مەنى سىنادى ەكەن دەپ، ءوزىمىز قوسىلا سىناساق، وندا سانامىزدىڭ قانداي «بيىكتىكتە» ەكەنىنە باعا بەرىلەدى.
- ادامعا وي سالاتىن، كوزىن اشىپ، تانىمىن كەڭەيتەتىن ساراپ­تامالىق، تالدامالىق، تانىمدىق باعدارلامالاردان گورى، تۇزى جەڭىل، ارزان ويىن-كۇلكىگە ارنالعان توك-شوۋلار كوبەيدى...
- قازىر قازاق تەلەجۋرنا­ليس­تيكاسى ۇلكەن ءبىر زوبالاڭ ساتتە تۇر. «31 ارنادا» ءبىز ىستەپ جۇرگەندە «تۇجىرىم»، «سويىل»، «كىم؟» حا­بارلارى بولدى، قاتارلاس جىگىت­تەر «دودا» دەگەن باعدارلاما جاسادى. تەك قانا ءبىز ەمەس، كوپتەگەن جىگىت­تەر 2003-2008 جىلدار ارالىعىندا وزدەرىنىڭ قابىلەتى كەلەتىن، وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپ، ونى حالىق الدىنا شىعارۋعا ۇمتىلدى جانە دالەلدەدى. قازىر ءبارى ءازىل-سىقاققا بۇرىلىپ بارا جاتىر. شاعىن ارنا بولعاندىقتان، بىزدە ونداي ءمۇم­كىن­دىك جوق. جۋىردا سالىنىپ جات­قان ستۋديامىز بىتەدى، سول با­عىتتاعى حابارلاردى شىعارامىز. ازىرگە، «پىكىرلەر پيراميداسى» دەگەن حابارىمىز ارقىلى حالىق­تىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ماسەلەلەردى قامتىپ ءجۇرمىز. مەملەكەتتەن اق­شا الىپ وتىرعانداردىڭ ءۇنى الىس­قا بارمايدى. ويتكەنى ولارعا «كوپ نارسەنى اشىق ايتۋعا بولمايدى» دەگەن توسقاۋىل قويىلعان. جەڭىل-جەلپى كۇلكى مەن ازىلگە قۇرىلعان ارزان ماقساتتاعى حابارلاردىڭ كوبەيگەنى وسىدان. ەگەر مۇمكىندىك بەرىلەتىن بولسا، تانىمدىق باع­دار­لامالاردى ولار دا جاسايدى. قابىلەتتى قىز-جىگىتتەر كەز كەلگەن ارنادا بار.
- قازاق جۋرناليستەرى قاي سا­لا­نى تەرەڭ جازا الماي ءجۇر؟
- كەي ماسەلەردى زەرتتەۋدە قازاق جۋرناليستەرىنىڭ كۇشى مەن مۇمكىندىگى جەتپەيدى. بايقوڭىر عارىش ايلاعىنا بايلانىستى داۋ تۋعاندا «ۆرەميا» گازەتى بىرنەشە تىڭ دەرەكتەردى جاريالادى. بىزگە ەسكى-قۇسقى تەحنيكاسىن بەرىپ وتىر­عانىنا دەيىن جازدى. ولار­دىڭ قولىنا وسىنداي مالىمەتتەر قايدان ءتۇستى؟ بۇل تۇستا قازاق جۋر­ناليستەرى ءتىل، ءدىل، ۇلت، اۋىل تاقى­رىپتارىن شىر اينالىپ، ودان ءارى جازا المادىق. ۇلكەن ىسكە ارالاسا الماي، تومەندەگى شارۋالار ماڭىن­­دا ءجۇرىپ الدىق. بۇگىن دە الەم كەڭىستىگىندە بولىپ جاتقان قۇبى­لىستاردى بۇگە-شىگەسىنە دەي­ىن ءجى­لىك­تەپ، جەتكىلىكتى دارەجەدە حا­لىققا بەرە الماي وتىرمىز. قا­زاق جۋرناليستەرى جۇمىلعان جۇ­دى­رىق­تاي بولىپ، وسى ماسەلەلەردى كو­تەر­گەندە عانا ورنى تولاتىن ول­قىلىق، بۇل.
- جۋرناليستەردى سالاعا ءبولىپ وقىتۋ ماسەلەسى دامىعان ەلدەردە وڭ جولعا قويىلعان. بىزگە وسى جۇيەگە كوشەتىن مەزگىل جەتكەن جوق پا؟
- سوڭعى كەزدەرى جۋرناليستەردى وقىتۋ كەرەك پە دەگەن ماسەلە ءتوڭى­رەگىندە ويلانىپ ءجۇرمىن. بۇرىن تەمىربەك قوجاكەەۆ سەكىلدى قارىم­دى ۇستازدار بار كەزدە ءسىز ايتىپ وتىرعان سالاعا ءبولىپ وقىتۋ دەگەن بولمايتىن. ستۋدەنتتىڭ كوكىرەگىنە ءبىلىم ءدانىن سەبەتىن. ونى ءارى قاراي ءوسىرۋ نەمەسە قيراتۋ ستۋدەنتتىڭ ءوز قولىڭداعى شارۋا بولاتىن. قو­جاكەەۆ ماماندىعىنا قىرى جوق ادامدى جۋرفاكتىڭ ماڭىنان ءجۇر­گىزبەيتىن. ارينە، قازىرگى جاس­تار­دى جاسىتقاننان ەشتەڭە ۇت­پايمىز. دەسە دە قازىر وقۋ بىتىرگەن كوپ جۋر­ناليستەردىڭ قولىندا قى­زىل ديپلوم، بىراق بۇل سالاعا نەگە كەل­گەنىن، نە ماقساتپەن تاڭداعا­نىن تۇسىنبەيدى. «ءتاۋبا!» دەپ اي­تايىن، ءبىزدىڭ ارنانىڭ 90 پايىزى - جاس­تار. كوبىسى بيىل وقۋ بىتىرە­تىندەر، ءتىپتى 2-3-كۋرس ستۋدەنت­تەرى بار جۇمىس جاساپ جۇرگەن. قالامدى قالاي ۇستاۋ كەرەكتىگىن، قالاي جازۋ قاجەتتىگىن ءوزىمىز ءۇي­رەتىپ وتىرا­مىز. تەك ساناسىندا جىلت ەتكەن ۇشقىن بولسا بولعانى. قالعانى ەڭبەكپەن، ىزدەنىسپەن كە­لە­تىن ءنار­سەلەر. قازىر ەلىمىز بوي­ىنشا 20-عا جۋىق وقۋ ورنى جۋر­ناليست مامان­دارىن دايىندايدى. مەنىڭ تاڭعا­لاتىنىم - وسىن­شاما وقۋ ور­نىن­دا ءدارىس بەرەتىن ۇستازداردىڭ قايدان شىعىپ جات­قانى. 80-جىل­دارى شىققان كىتاپ­تاردى قازاق­شالاپ، وعان ءبىرلى-جارىم ءوز ماقا­لاسىن قوسىپ، سونى وقۋلىق ەتىپ قازاق جۋرناليستەرىن وقىتىپ، دايار­لاي الامىز با؟ جۋر­ناليستيكا سالاسىندا شەشىلمەگەن ماسەلە شاش ەتەكتەن. سالاعا ءبولىپ وقىتۋ عانا ەمەس، جالپى، جۋرناليس­تيكا ادىستەمەسىن قايتا قاراۋ كەرەك. ول ءۇشىن مەرزىمدى باسىلىم - گازەتتىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىعىپ ءجۇر­گەن ماماندار ءدارىس بەرۋ كەرەك بولار ستۋدەنتتەرگە. كىتاپتاعىنى وقىپ بەرۋگە، ونى ەرتەسىنە قايتا سۇراۋ­عا سول جۋرناليستەردىڭ دە شا­ما­سى جەتەدى. ن.وماشەۆ، م.بار­­مانقۇلوۆ، ت.بەكنيازوۆ، ك.قا­­بىل­عازينا، ق.مۋسين سەكىلدى عالىمدار بۇگىندە جوقتىڭ قاسى. ول كىسىلەردى ءبىز نەگە جىلى ەسكە تۇسىرەمىز؟ سە­بە­بى ولار كاسىپتىڭ قىر-سىرىن اشۋدا ەڭبەكتەنگەن. ءوزى قينالىپ، زەرتتەۋ جۇرگىزبەگەن ادام ەلدىڭ بالاسىنا قايدان جانى اشىسىن. جۋرناليست ءوز حالقىنىڭ قالقانى بولعاندىقتان، وسى سالا بويىنشا مامان دايارلاۋدى تۇبەگەيلى قاراس­تىرۋ كەرەك. سوعىستاردىڭ ىشىندەگى ەڭ اۋىرى - اقپاراتتىق سوعىس. سول سوعىستا مەرەيى ۇستەم بولۋعا ءتيىس حالىق - ول جۋرناليستەر.
- تەمىربەك قوجاكەەۆ سەكىلدى تۇلعالارىمىزدىڭ شاكىرت تاربيە­لەۋ ءۇردىسىن قالاي جوعالتىپ ال­دىق؟
- ءبىز قادىردى، قاسيەت پەن تەكتى جوعالتىپ الدىق. تۇرسىنبەك كا­كى­شەۆ جۋرناليست، كەيىن فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى بولدى. قا­زاققا قانداي قادىرلى كىسى. ول كى­سىلەر كەلە جاتىر دەسە، سەنىڭ كوز­قاراسىڭ، ىشىندەگى ول كىسىگە دەگەن سىيلاۋ قاسيەتىڭ ەرەكشە بولىپ تۇراتىن. قازىرگى ستۋدەنتتەر مۇعا­لىم­نىڭ جانىنان ءبىراۋىز سالەم­دەسپەي دە وتە بەرەدى. سەن ونى «تانىمايسىڭ»، ونىڭ ەڭبەگىن وقى­ما­عانسىڭ. سەبەبى الدىندا وتىر­عان 20 شاكىرتىن ارتىنان ەر­دىرىپ، سوزىنە يلاندىرا الماعان جان­دا قادىر قالماسى انىق. «مە­نىڭ اتىم - قوجا» فيلمىندە مەكتەپ ديرەكتورىنا ءسابيرا ماي­قانوۆا: «مەن سۇلتاننىڭ شى­راعىن جاعا المادىم» دەيدى. الدىنا كەلگەن شاكىرتتىڭ «مامان­دىعىمنىڭ مايتالمانى بولسام» دەگەن ءۇمىتىن اقتاي الماعان ۇستاز­دى ۇستاز دەۋ قيىن. ءبىز سوڭعى 20 جىلدا ەكى بۋىندى جوعالتتىق. مەك­تەپتىڭ دە، جوعارى وقۋ ورنىن­داعى ءبىلىمنىڭ دە دەڭگەيى تومەن. 20 جىلدا مەكتەپتەردى تۇگەلدەي كى­تاپ­پەن قامتاماسىز ەتە المادىق. بۇگىن ءبىر وقۋلىقپەن، كەلەسى جىلى باسقا كىتاپپەن وقيدى. قازاقتىڭ بالالارى - تاجىريبە قۇرالىنا اي­نالدى. ءار اۆتوردىڭ كىتابىن وقىپ، ءارتۇرلى دەرەك الادى. سوڭىن­دا نەنىڭ دۇرىس، نەنىڭ بۇ­رىس­تىعىن بىلمەي شاتاسادى. ال سول تۇلەك جوو-دا نە ءبىلىم الماق؟ ءبىز مەكتەپ باعدارلاماسىنداعى كىتاپ­تار­مەن الىسىپ ءجۇرمىز. وسى 20 جىلدا وقۋ بىتىرگەن مامان­دار­دىڭ نە وقىعانىنان حابارسىزبىز. تا­ريحتى قالاي وقىپ جۇرگەنىن ءبى­لە­مىز ستۋدەنتتەردىڭ. ءار ۇستاز ءوز­دەرىنىڭ ءبىر-ءبىر ماقالالارىن قو­­سىپ، كىتاپ شىعارادى دا، سونى وقىتا بەرەدى. مۇراعات اقتارىپ، شاڭعا كومىلىپ زەرتتەۋ جاساپ ءجۇر­گەندەر از. م.قويگەلديەۆ، د.را­ما­زانوۆ سەكىلدى عالىمدار بولماسا، ديسسەرتاتسيا جازعان دوكتوردىڭ كىتاپتارىنان تىڭ جاڭالىق تاپ­پاي قور بولاسىڭ. فيلوسوفيانىڭ نەگىزى مەكتەپتەردە وقىتىلىپ ءجۇر­گەن «ادام جانە قوعام» ءپا­نىندە «ەۋروپا حالقى ينديۆيدۋال­دىق پسيحولوگيا دا، ازيا حالقى تو­بىرلىق پسيحولوگيادا» دەپ كور­سەتكەن. عالىمدارىمىز ءبىر جەر­دەن كوشىرىپ باستىرا سالعان كىتاپتا نە جازىلعانىن قاراماعان دەگەن ءسوز. ءوز حالقىن، ءوزىن توبىرعا تەڭەگەنىن تۇسىنبەيدى. سولار - پروفەسسور، سولار - دوتسەنت. ايتا بەرسەك، پروبلەما كوپ. بىراق تاۋەل­سىز ەلمىز، ءبارى دە رەت-رەتىمەن ءبىر­تىن­دەپ شەشىلەتىن شىعار دەگەن ۇلكەن ۇمىتتەمىز.

اڭگىمەلەسكەن
سەيسەن امىربەكۇلى،
ارايلىم بيمەنديەۆا

"ايقىن" گازەتى

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1559
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2250
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3499