ادەبيەت تاريحىندا تاعدىر جازۋىمەن وزiنە بەرiلگەن از عانا عۇمىر iشiندە سوڭىنا تالاي ۇرپاق جاتا جاستانىپ وقىر مول مۇرا قالدىرعان جازۋشىلار از ەمەس. سولاردىڭ بiرi - جاپون جازۋشىسى اكۋتاگاۆا ريۋنوسكە (1892-1927). ادەبيەت بiلگiرلەرi ونى نوۆەللا جازۋدىڭ تەڭدەسسiز شەبەرلەرiنiڭ بiرi سانايدى.

ادەبيەتتە وزiندiك دۇنيەتانىمى، كوركەمدiك ءادiس-تاسiلدەرi, ەستەتيكالىق تۇعىرناماسى، ءتول تاقىرىبى بولماعان جازۋشىلار iز قالدىرا الماق ەمەس. ال اكۋتاگاۆادا وسىلاردىڭ ءبارi دە بار بولىپ شىقتى.

ادەبيەت تاريحىندا تاعدىر جازۋىمەن وزiنە بەرiلگەن از عانا عۇمىر iشiندە سوڭىنا تالاي ۇرپاق جاتا جاستانىپ وقىر مول مۇرا قالدىرعان جازۋشىلار از ەمەس. سولاردىڭ بiرi - جاپون جازۋشىسى اكۋتاگاۆا ريۋنوسكە (1892-1927). ادەبيەت بiلگiرلەرi ونى نوۆەللا جازۋدىڭ تەڭدەسسiز شەبەرلەرiنiڭ بiرi سانايدى.

ادەبيەتتە وزiندiك دۇنيەتانىمى، كوركەمدiك ءادiس-تاسiلدەرi, ەستەتيكالىق تۇعىرناماسى، ءتول تاقىرىبى بولماعان جازۋشىلار iز قالدىرا الماق ەمەس. ال اكۋتاگاۆادا وسىلاردىڭ ءبارi دە بار بولىپ شىقتى.

قازiر اكۋتاگاۆا اشقان تاسiلدەر الەم ادەبيەتiندە كەڭ قولدانىس تاپقان. بۇل تاسiلدەر ادەبيەت قانا ەمەس، كينەماتوگرافيانىڭ دا ۇلەسiنە اينالعالى بiراز بولىپ قالدى. جاپون كينوسى پاتريارحتارىنىڭ بiرi اكيرو كۋروساۆانىڭ «قانعا بىلعانعان تاق» اتتى فيلمi سونىڭ بiر ايعاعى. بiر قاراعاندا، فيلم ورتا عاسىرلارداعى جاپون ومiرiنەن سىر شەرتەتiن سەكiلدi. فيلمنiڭ نەگiزiندە كiمنiڭ، قاي حالىقتىڭ تۋىندىسى جاتقاندىعىن بiلمەيتiندەردiڭ بۇعان سەنەتiندەرi دە انىق. ال الەم ادەبيەتiنەن حابارى بار جان فيلم وزەگiندە شەكسپيردiڭ اتاقتى «ماكبەتi» جانە وسى پەساعا مۇرىندىق بولعان بايىرعى شوتلاند ەرتەگiسi جاتقاندىعىن بiردەن اڭعارعان بولار ەدi. جاپون ءومiرi تۋرالى سىر شەرتەتiن شوتلاند ەرتەگiسi. ال مۇنداي مەتامورفوزالار اكۋتاگاۆا شىعارماشىلىعىندا جەتiپ ارتىلادى. راس، اكۋتاگاۆا شىعارماشىلىعىنىڭ باستاۋىندا سان عاسىرلىق تاريحى بار جاپون جازبا ادەبيەتi جاتقاندىعى جاسىرىن ەمەس. ال بۇل ادەبيەتتiڭ ورنى ەرەكشە. اڭعارىپ قاراساڭىز اۋزىمىزدىڭ سۋى قۇرىپ تامسانا بەرەتiن كافكانىڭ اتاقتى «قۇبىلۋىنىڭ» («پرەۆراششەنيە») ءوزi دە كونە جاپون ەرتەگiلەرi مەن ءافسانالارىنىڭ جاداعاي كوشiرمەسiندەي بولىپ كورiنiپ قالاتىنى بار. وسىنداي قۇنارلى توپىراقتا پايدا بولعان ادەبيەتتiڭ وسال بولماسى دا بەلگiلi. وعان بۇگiنگi جاپون ادەبيەتi كۋا.

تومەندە سول ادەبيەتتiڭ بەلدi وكiلدەرiنiڭ بiرi - اكۋتاگاۆا ريۋنوسكە شىعارماشىلىعىنا بايلانىستى جازىلعان ورىس سىنشىسى ا.سترۋگاتسكيدiڭ «اكۋتاگاۆا ريۋنوسكەنiڭ ءۇش جاڭالىعى» اتتى ماقالاسىن بiرشاما ىقشامداپ جاريالاپ وتىرمىز.

I

«بۇگiندi بايىرعىنىڭ كوزiمەن زەر

سالىپ تانۋعا بولادى».

ۋەدي اكيناري.

«كوندزياكۋ مونوگاتاريدە» («باعزى كەزدەر حيكايالارى»), ون بiرiنشi عاسىردىڭ اياعىندا حاتقا تۇسiرiلگەن ادەبي ەسكەرتكiشتە بايۋ ماقساتىندا اۋىلىن تاستاپ استاناعا كەلiپ، راسەمون قاقپاسىنىڭ قاراۋىل - مۇناراسىندا شاراسىزدىقتان قايىرشى كەمپiردi تونايتىن ۇرى جايلى قىسقا عانا اڭگiمە بار. اكۋتاگاۆانىڭ ارقاسىندا (جاپون كينەماتوگرافياسىنىڭ دا ۇلەسi بار) بۇگiنگi كۇنi وسى راسەمون اتاۋى جەر شارىنداعى ءاربiر مادەنيەتتi ادامعا بەلگiلi. ال ءبارi دە جيىرما ءتورت جاسار ستۋدەنتتiڭ ادەبيەتتەگi ءوز تاقىرىبى جايلى ۇزاق ويلانۋلارىنان كەيiن باستالعان ەدi. اسىلى، ول ويلانا كەلە مىناداي ۇيعارىمعا كەلگەن بولسا كەرەك: «مەنiڭ تاقىرىبىم ادام رۋحىنىڭ، ادام پسيحولوگياسىنىڭ شەكسiز الەمi بولۋعا تيiس. ادەبيەت ونەر بولۋعا تيiستi. ولاي بولسا، مەن دە ادەبيەتتi قارابايىرلىق، اقيقات ءومiردi جالاڭاشتاپ كورسەتۋ دەپ تۇسiنەتiندەرگە قارسىمىن. ولاردىڭ داڭعىرالارىن قاعىپ ۇلى مارتەبەلi ونەردiڭ مازاسىن الۋىنا جول بەرمەۋiم كەرەك. بۇل كۇرەستە شەبەرلiك قانا كومەكتەسە الماق. ونداي بولسا، مەنiڭ ۇستانار ءادiس-تاسiلدەرiم قانداي بولماق؟»

مiنە، وسى ارادا اكۋتاگاۆا بiرiنشi جاڭالىعىن اشادى. تسيوبۋتي «روماننىڭ تابيعاتى» ەڭبەگiندە «باستىسى سەزiمدi سۋرەتتەپ بەرۋ. سودان كەيiن عانا مiنەز-قۇلىق پەن ءداستۇر. سەزiم - شىعارمانىڭ ميى» دەپ جازعاندا، اقيقاتتىڭ اۋىلىنان الشاق كەتە قويماعاندىعى انىق. ءيا، ادەبيەت وبەكتiسi ادام پسيحولوگياسى بولۋعا تيiس. بiراق اكۋتاگاۆاعا بۇل ازدىق ەتكەن. ول ادەبيەت سەزiمدi سۋرەتتەۋمەن عانا ەمەس، پسيحولوگيانى زەرتتەۋمەن، سارالاپ-تالداۋمەن شۇعىلدانۋعا تيiس دەپ شەشتi. ال سارالاۋ ءۇشiن قۇرال-سايمان كەرەك ەدi. پسيحيكا الەمiن ادەبي تۇرعىدان تالداۋدىڭ قۇرال-سايمانى قانداي بولۋى مۇمكiن؟ ارينە، وقيعا. تەك قانا وقيعا. وقيعا عانا ادام جان-دۇنيەسiن ساپىرىلىستىرا الادى. قالىپتى جاعدايدا ۇيقىلى-وياۋ جۇرگەن ادام پسيحيكاسىن قوزعالىسقا تۇسiرەدi. قاجەت بولسا ارانداتادى، كورiنبەي جاتقان مۇمكiندiكتەرiن، قاسيەتتەرiن اشادى. Iشكi جان-دۇنيەنiڭ مازمۇنىنا اينالادى. بۇكiلالەمدiك اپات تا، جەكە باستاعى باقىتسىزدىق تا، شينەل ساتىپ الۋ سەكiلدi ءومiردiڭ ۇساق-تۇيەگi دە - وقيعا. وقيعانى تاڭداۋ - اۆتوردىڭ قۇقى. تاڭداۋ اۆتوردىڭ ءوز الدىنا قويىپ وتىرعان ماقساتىنا بايلانىستى جاسالادى. شىعارما كەيiپكەرiنiڭ جەكە باسى، ارقيلى فاكتورلار دا تاڭداۋ بارىسىندا از رول اتقارماق ەمەس. وسىنىڭ ءبارi جيىلىپ كەلiپ ادەبي شەبەرلiكتi قۇرايدى. اكۋتاگاۆا ريۋنوسكە شامامەن وسىلاي ويلاعان بولار. قالاي دەسەك تە، وسى سياقتى ويلاردىڭ جازۋشىنىڭ جان-دۇنيەسiنە مازا بەرمەگەندiگi انىق.

ول بۇكiل بولمىسىمەن جاۋىزدىقتى جەك كورەتiن، قىلمىستىق جولعا تۇسكەننەن گورi اشتان ولگەندi دۇرىس سانايتىن ادام جايلى اڭگiمە جازادى. بiراق سول جاننىڭ ءوزi قايىرشى كەمپiر جاساعان قاتىگەزدiكتi كورگەندە، شىداي الماي وعان قارسى قىلمىستىق iسكە بارادى. جاۋىزدىققا جانى قاس كەيiپكەردiڭ قايىرشى كەمپiردi توناۋى قيسىندى-اق. تابيعي ءھام شىنايى. راسەمون قاقپاسىندا قايىرشى كەمپiردi توناعان ۇرى جايلى بايىرعى كۇلدiرگi اڭگiمە وسىلايشا قاراپايىم كەيiپكەردiڭ پسيحيكاسىنان جارقىن، پسيحولوگيالىق ەتيۋد جاسايتىن اسىل وزەككە اينالادى.

اكۋتاگاۆانىڭ ادام پسيحيكاسىنىڭ كۇرت بۇرىلىستارى مەن پارادوكستارىن سۋرەتتەيتiن نوۆەللالارىنىڭ تامىرى ورتا عاسىرلىق جاۋىنگەرلiك-فەودالدىق ەپوستاردىڭ قايبiر ەپيزودتارى جانە حالىق اراسىندا كەڭiنەن تاراعان كونەكوز كۇلدiرگi اڭگiمەلەردە جاتتى. جازۋشى قانشا ۋاقىت وتسە دە ادام پسيحولوگياسى وزگەرگەن جوق دەپ سانادى. ءومiر ءسۇرۋ تاسiلدەرi مەن مiنەز-قۇلىقتىڭ، وقيعا ۋاقىتى مەن سىرتقى جاعدايدىڭ ءوز تالداۋ-ساراپتاۋلارىنا ەشقانداي اسەرi جوق ەكەندiگiن باسا كورسەتۋگە تىرىستى. ەڭ باستىسى، وقيعا ادام جان-دۇنيەسiنiڭ تەرەڭ قاتپارلارىن اشا السا بولعانى. امال قانشا، ارiپتەستەرi اكۋتاگاۆانىڭ ادەبي ءادiسiنiڭ بايىبىنا بارا العان جوق. ولار ونى بۇگiنگi ناقتى ءومiردiڭ شىندىعىنان قاشادى، كونەگە قۇمار دەپ ايىپتاي باستادى. العاشىندا جازۋشى ءۇنسiز قالعاندى دۇرىس كورگەن. اقىرى اكۋتاگاۆا دا اعىنان جارىلدى.

«مەن ، - دەپ جازدى ول ،- تاقىرىپتى الامىن دا ونى اڭگiمەگە اينالدىرۋعا تىرىسىمىن . تاقىرىپ بارىنشا كوركەم، بارىنشا شىنايى اشىلۋى ءۇشiن ماعان قانداي دا بiر ورتاق قالىپقا سيا بەرمەيتiن وقيعا قاجەت . ال مۇنداي توسىن وقيعانى مەن بۇگiنگi جاپونيادا ءوتiپ جاتقانداي ەتiپ سۋرەتتەي المايمىن . ولاي جاساۋعا ارەكەتتەنگەن كۇنi - اق ساتسiزدiككە ۇشىرار ەدiم . وقيعالار تابيعيلىعىنان ايىرىلعان بولار ەدi. مۇنداي تىعىرىقتان قۇتىلۋدىڭ بiردەن-بiر جولى - وقيعالاردى وتكەنگە اپارۋ، ونى باعزى زاماندا وتكەندەي ەتiپ سۋرەتتەۋ. ماتەريالدارى ەسكi حرونيكالاردان الىنعان مەنiڭ اڭگiمەلەرiمدە iس-قيمىلدىڭ كوبiنە كونە زاماندا وتەتiندiگi وسىنداي قاجەتتiلiكتەن. قىسقاسى، كونە دۇنيە تۋرالى جازسام دا، مەندە وعان دەگەن اناۋ ايتقانداي قۇمارلىق جوق».

اكۋتاگاۆانىڭ ەسكi حرونيكالاردىڭ ماتەريالدارىن پايدالانۋىنا اناتول فرانستىڭ كۆازيتاريحي اڭگiمەلەرiنiڭ ىقپالى بولعاندىعى انىق. بiراق مۇنداي iزدەنiستەر ونىڭ ءوز وتانى جاپونياعا دا تاڭسىق ەمەس-تi. ءحۇIII عاسىردىڭ ەكiنشi جارتىسىندا ءومiر سۇرگەن اتاقتى جازۋشى ۋەدي اكيناري ءوزiنiڭ «تۇماندا قىلاڭىتقان اي» نوۆەللالار تسيكلىنىڭ كiرiسپە سوزiندە: «ولاردىڭ شىعارمالارىن (قىتاي جانە جاپون ادەبيەتi بايىرعى كلاسسيكتەرiنiڭ تۋىندىلارىن) وقىپ وتىرىپ، بۇل دۇنيەلەردiڭ عاجايىپ وبرازدارعا تولى ەكەندiگiن بايقايسىڭ. وقيعالارى جەڭiل، بiر-بiرiمەن بايلانىسپاي جاتقانداي سەزiلسە دە، شىنايى كورiنەدi. ارتىق ءسوزi جوق. ناقتى تiركەستەر وقىرمان قيالىن جەتەلەپ، ەلiكتiرiپ، قىزىقتىرىپ وتىرادى. بۇگiنگە باعزى زاماننىڭ كوزiمەن زەر سالىپ تانىعانداي بولاسىڭ» دەپ جازعان-دى. وسىلايشا ەرتەدە جازىلعان «ادام سەنگiسiز تاڭعاجايىپ وقيعالار» اكۋتاگاۆا شىعارمالارىندا ادام پسيحولوگياسىنىڭ مەحانيزمiن زەرتتەۋدە تاپتىرمايتىن سەنiمدi قۇرالعا اينالدى.

II

«ادام ءومiرi بودلەر جازعان ولەڭنiڭ بiر

جولىنا دا تاتىمايدى»

اكۋتاگاۆا ريۋنەسكە.

اكۋتاگاۆا ءومiر سۇرگەن ۋاقىت وقيعالارعا اسا باي بولدى. بۇل سولتۇستiك-باتىستاعى الىپ ەلدە «كوممۋنيستەر يمپەراتور مەن جەتi گەنەرالدى اتىپ ولتiرسە»، جاپونيانىڭ وزiندە «كۇرiششiلەر كوتەرiلiستەرi» لاپىلداپ تۇرعان ءداۋiر ەدi. جاپونيانىڭ قاي-قاي قالاسىندا دا ورتەنگەن دۇكەندەر مەن قويمالاردىڭ، الىپساتارلاردىڭ الىپ ۇيلەرiنiڭ كۇلگە اينالعان ۇيiندiلەرiن ۇشىراتۋعا بولاتىن. توكيودا تەمiرجولشىلار، باسپاحاناشىلار، اسكەري قارۋ-جاراق قويمالارىنىڭ جۇمىسشىلارى، مۇعالiمدەر، پوشتا قىزمەتكەرلەرi باس كوتەرiپ جاتتى. كورەيادا يمپەراتور ارمياسى حالىق كوتەرiلiسiن اياۋسىز باسىپ-جانشىسا، پريمورە مەن شىعىس سiبiردە جاپون جانە امەريكا سولداتتارى اق گۆاردياشىلاردىڭ كومەگiمەن جەرگiلiكتi كەڭەس حالقىن قىرىپ-جويۋدا بولاتىن.

اكۋتاگاۆا بۇلاردىڭ بارiنەن الىس ەدi. سوعىس، رەۆوليۋتسيا، تابيعي اپاتتار وعان وتپەلi, سۋرەتشiنiڭ نازار اۋدارعانىن قاجەت ەتپەيتiن جايتتەردەي كورiندi. بۇلاردىڭ قاي-قايسىسى دا ارىسى ادام جانىنىڭ جاسىرىن مەحانيزمدەرiن قوزعالىسقا تۇسiرە الاتىن وقيعالار عانا بولا الۋى مۇمكiن. ال، جالعىز، قايتالانباس، باعالانۋعا لايىق ءومiر شىندىعى - ونەر عانا. ول وسى تۇستاردا «ادام ءومiرi بودلەر جازعان ولەڭنiڭ بiر جولىنا دا تاتىمايدى» دەپ جازدى. ناقتىلاي ايتساق، اكۋتاگاۆا بۇل جەردە ونەرگە قىزمەت ەتۋگە ارنالماعان ءومiردi ايتىپ وتىر.

1918 جىلدىڭ شiلدەسiندە «وسوكا ماينيتي» گازەتiندە اكۋتاگاۆانىڭ ەڭ عاجايىپ نوۆەللالارىنىڭ بiرi «توزاق ازابى» جاريالاندى. ەسيحيدە ەسiمدi ساراي سۋرەتشiسi مىناۋ جارىق الەمدە ءوزiنiڭ جاس قىزى مەن ءوز ءومiرiن ارناعان ونەردi عانا جاقسى كورەتiن. سۇلۋلىق پەن كەسپiرسiزدiكتiڭ قۇپياسىن تانىپ بiلگەن، قانداي دا بiر قۋانىش پەن قايعى بولماسىن، ونى سان ءتۇرلi بوياۋدىڭ كومەگiمەن بەينەلەپ بەرە الاتىن وسى بiر حاس شەبەر ىزاقور، بەيمازا ەدi. تاعى بiر كەمشiلiگi, سالاتىن دۇنيەسiن ەڭ بولماسا تۇسiندە بiر رەت كورمەسە كەنەپكە تۇسiرە المايتىن. بiردە ءامiرشiسi وسى ەسيحيدەگە ساراي قابىرعاسىنا توزاق ازابىنىڭ كورiنiستەرiن بەينەلەيتiن سۋرەتتەر سالۋدى تاپسىرادى. العاشقىدا ەسيحيدەنiڭ قولى جاپ-جاقسى-اق جۇرگەن. توزاق وتىن قالادا بولعان ۇلكەن ءورت كەزiندە كورگەن-دi. ال ازاپتان شىڭعىرىپ جاتقان كۇناھار­لاردىڭ بەينەسiن ول ءوز شاكiرتتەرiن قيناۋ ارقىلى بiلiپ-تاۋىپ وتىردى. سونداي-اق، قىتاي كيiمiن كيگەن بۇقا نەمەسە ات باستى توزاق قىزمەتكەرلەرi دە تۇسiنە سان رەت كiرگەن. بiراق سۋرەتشiنiڭ جوباسى بويىنشا كارتينانىڭ ورتاسىندا وتقا ورانعان اتاربا مەن ونىڭ iشiندە تiل جەتكiزگiسiز ازاپتان ءتۇسi بۇزىلىپ كەتكەن جاس ايەل بەينەلەنۋi كەرەك-تi. باسقا-باسقا، ءدال مۇندايدى سۋرەتشiنiڭ ءالi كورمەگەندiگi انىق. سوندىقتان ول قوجايىنىنا ءوتiنiش جاساۋعا بەل بايلايدى...

ءامiرشi قايداعى بiر سۋرەتكە بولا كۇناسiز ايەلدi ولiمگە قيۋعا دايار بiربەتكەي سۋرەتشiگە ساباق بولۋى ءۇشiن، ەسيحيدەنiڭ كوزiنشە iشiنە سۋرەتشiنiڭ جالعىز سۇيiكتi قىزى وتىرعىزىلعان اربانى ورتەۋگە بۇيرىق بەرەدi. ءبارi بۇيرىق بويىنشا iستەلەدi. ادام توزاقتىڭ وتتى جالىنىنا ورانادى، ال ونى ولiمگە بايلاپ بەرگەن سۋرەتشi ءماز-ءمايرام. ءوزiنiڭ وسى تۋىندىسىن اياقتاعان سوڭ ەسيحيدە اسىلىپ ولەدi.

«ادام ءومiرi بودلەر جازعان ولەڭنiڭ بiر جولىنا دا تاتىمايدى». حاس تۋىندىنىڭ قاسىندا ادام ءومiرi دەگەنiمiز نە ءتايiرi? تەك ونەر عانا سۋرەتشiگە شىنايى ءلاززات سىيلايدى. ونەردiڭ جولىنا شالىنعان كەز-كەلگەن قۇرباندىقتى اقتاۋعا بولادى. ءومiردiڭ ماقساتى ونەر عانا بولا الادى. تۇپتەپ كەلگەندە، ادامزات اۋلەتiنiڭ مىنا جارىق جالعاندا تiرشiلiككە كەلۋiنiڭ باستى ماقساتى دا سول ونەرگە قىزمەت ەتۋ ەمەس پە! ال قالعانى - مiنەزدەر شارپىسى، الەۋمەتتiك كاتاكليزمدەر، شارۋانىڭ ازاپتى تۇرمىسى، ساياساتشىنىڭ قۋلىق-سۇمدىعى، تەحنولوگيا، عىلىم - ۇزدiك ونەر تۋىندىسىن دۇنيەگە كەلتiرۋگە قانشالىقتى كەدەرگi كەلتiرگەنi نەمەسە قارايلاسقانىمەن عانا ەرەكشەلەنە، باعالانا الادى.

بۇل اكۋتاگاۆا ريۋنوسكەنiڭ ەكiنشi جاڭالىعى ەدi.

III

«مەن اقىنمىن. جازۋشىمىن.

سونىمەن بiرگە قوعامنىڭ دا مۇشەسiمiن».

اكۋتاگاۆا ريۋنوسكە.

ول كوپ جازدى. ارقيلى جازدى. ۇلكەن تابىسقا يە بولدى. اڭگiمەلەر جيناعى بiرiنەن كەيiن بiرi شىعىپ جاتتى. 1925 جىلدىڭ ساۋiرiندە «بۇگiنگi شىعارمالاردىڭ جيناعى» اتتى كوپتومدىق سەريا اكۋتاگاۆانىڭ تاڭدامالىسىمەن اشىلدى.

راس، ونى سىناپ، وعان اقىل ايتىپ، جالا جاۋىپ جاتاتىن. دارىندى شىعارماشىلىق يەلەرiنiڭ جاعدايى قاي كەزدە دە وسىلاي بولعان، وسىلاي بولا دا بەرەدi. بiراق مۇنىڭ ءبارi ونى ازاپتاعان، جانىن جەگiدەي جەگەن ويلاردىڭ قاسىندا ەشتەڭە ەمەس ەدi. ويتكەنi, كوركەمدiك پرينتسيپتi تاۋىپ، فورمۋلاعا سالىپ بەرۋ ونى پراكتيكادا قولدانۋدىڭ قانشالىقتى تيiمدi ەكەندiگiن دالەلدەپ بەرۋدiڭ قاسىندا تۇك ەمەس ەكەن. سوڭعىسى اۋىر بولىپ شىقتى. راس، اكۋتاگاۆانىڭ مول ادەبي تاجiريبەسi بۇل قايشىلىقتى بايقاماي-اق ءوتiپ كەتۋگە مۇمكiندiك بەرەر ەدi. بiراق جەكە ادامنىڭ، اكۋتاگاۆانىڭ دۇنيەتانىمى تۇرعىسىنان كەلگەندە «ونەر ومiرگە ۇستەمدiك ەتەدi, ءومiر ونەر ءۇشiن» پرينتسيپi جازۋشىنىڭ جان-دۇنيەسiندە جۇزدەگەن «نەگە»، «نەلiكتەن» دەگەن سەكiلدi ازاپتى ساۋالداردى وياتىپ، تىنىمسىز مازالاپ جاتتى. راس، ونەر كادۋiلگi ءومiردi كوركەم وبرازدار ارقىلى بەينەلەۋ پروتسەسi, بiراق ول ايناداعى جالاڭ بەينە عانا بولىپ قالماۋعا تيiس. «ناقتىلىق» تۇسiنiگi سۋرەتشiنiڭ الدىنا قويعان ماقساتىنا وراي، ونىڭ ءوزiنiڭ iشكi جان-دۇنيەسiن دە قامتيتىن، كورسەتە الاتىن بولۋى شارت. ال «بەينە» تۇسiنiگi جاڭاعى ونەر ءتۇرiنiڭ سپەتسيفيكاسىنا تاۋەلدi. بارلىق ۋاقىتتار مەن بارلىق حالىقتاردىڭ مادەنيەتi تاجiريبەسiنەن شىققان قورىتىندى وسى ەدi. اكۋتاگاۆانىڭ تاجiريبەسi دە وسىعان كەلiپ ساياتىن. بiراق بۇل دا جازۋشى جان-دۇنيەسiنiڭ سۇرانىس-iزدەنiسiن قاناعاتتاندىرۋعا جارامادى.

اكۋتاگاۆا ۇلكەن سۋرەتكەر بولاتىن. ونىڭ iشكi تۇيسiك دەڭگەيiندە بولسا دا، ديالەكتيك بولماۋعا قاقىسى جوق-تى. «باسقاسىن بىلاي قويىپ، ادەبي شىعارماشىلىقتاعى «ونەر بارiنەن جوعارى» پرينتسيپi,- دەپ مالiمدەدi ول اقىر سوڭىندا، - ادام ساناسىن تەك مارعاۋ عانا ەسiنەتەدi». وسىعان جالعاستىرا «ونەر بارiنەن جوعارى» پرينتسيپiن قاشاندا ونەر توڭiرەگiندە جۇرگەن دارىنسىز «اتەكتەر» دارiپتەپ وتىرعان» دەپ جازدى. ءپالسافا تاسى اكۋتاگاۆا سونشالىق قاجىر-قايرات جۇمساپ iزدەگەن جەردە بولماي شىقتى. ونەر ونىڭ تۇتىنۋشىسى بار ۋاقىتتا عانا تولىققاندى ونەر بولا الاتىندىعى ءمالiم بولدى. ونەر مەن ونىڭ تۇتىنۋشىسى اراسىندا ەكi جاقتى بەرiك قارىم-قاتىناس بولۋى شارت ەكەن. ول بايلانىس «جازۋشى جازادى، وقىرمان وقيدى» دەگەن جاداعاي تۇسiنiكتiڭ تار اياسىندا عانا قالماۋعا تيiس. وسى جەردە ونەردi تۇتىنۋ ونىڭ توڭiرەگiندە جۇرگەن شالا ساۋاتتىلار مەن بiلiمدi, قالاي كوڭiل كوتەرەمiن دەسە دە ەركi بار از عانا اقسۇيەك شوعىردىڭ ۇلەسiندەگi يگiلiك دەپ كەلەتiن داڭعازالاۋ، توعىشار تۇسiنiكتi الىپ تاستاپ، ونەردiڭ تۇتىنۋشىسى حالىق دەگەن ۇعىمدى قالىپتاستىرساق، كوپتەگەن «نەگە» مەن «نەلiكتەندەر» وزiنەن ءوزi جوعالماق. تۇنەك ورنىندا ساليقالى جۇيە پايدا بولماق: حالىق ءوز قۇرساعىنان ونەردi جاراتپاق، ال ونەر ءوز كەزەگiندە، حالىقتىڭ قۇرساعىن ۇرىقتاندىرماق.

اكۋتاگاۆا شامامەن وسىلاي پايىمدادى. وسىلايشا ءوزiنiڭ ءۇشiنشi جاڭالىعىن اشتى. بiراق كەش ەدi.

جازۋشىنىڭ تىنىمسىز تۆورچەستۆولىق iزدەنiستەگi ازاپتى ءومiرi ونىڭ جۇيكەسiن جەپ بiتiرگەن-دi. ياماگۋتيلiك دۇكەنشi مەن اۋرۋشاڭ ايەلدiڭ پەرزەنتi, جازۋشى اكۋتاگاۆا ريۋنوسكە 1927 جىلدىڭ 4 شiلدەسiندە، 36 جاسىندا، ۆەرونالدىڭ شامادان تىس مول مولشەرiن قابىلداپ، ءوزiن ءوزi ۋلاپ ءولتiردi.

كiم بiلەدi, جازۋشى ءومiرiنiڭ ەرتە قيىلۋىنا ول اشقان جاڭالىقتاردىڭ رەت سانى اۋىسىپ كەتۋi سەبەپشi بولدى ما ەكەن؟

اۋدارعان - ءامىرحان بالقىبەك

(جالعاسى بار)

"اباي-اقپارات"