ءوزىن بوتەن ەلدىڭ ءبىر بۇرىشىندا ەمەس، دەربەس، تاۋەلسىز مەملەكەتتە، اتا-باباسىنىڭ قاسيەتتى توپىراعىندا تۇرىپ جاتىرمىن دەپ بىلەتىن، جان-دۇنيەسىن، بولمىسىن قازاق سانايتىن ءاربىر ازاماتقا «ۇڭگىرگە» قاتىستى ءسوزدىڭ اۋىر تيگەنى راس.

الايدا بۇل ءسوز تىركەسى نامىسقا قانشالىق باتقانىمەن، الگى پىكىردىڭ اقيقات ەكەنى تاعى دا راس. نەگە دەسەڭىز، قازاق ءتىلى مەملەكەتتى، ەلدى باسقارۋدى جۇزەگە اسىرىپ وتىرعان رەسمي ورگانداردا انىعىندا «ۇڭگىردە» قالىپ وتىر. ويتكەنى ءۇش بۋىن ۇرپاق مەكتەپ ءبىتىرىپ ۇلگىرگەن وتىز جىل بويىندا مەملەكەتتىك مارتەبەسى بولعانىمەن، قازاق ءتىلى قوسالقى، قىستىرما ءتىل رەتىندە ءفورمالدى كەيپىندە قالىپ كەلەدى. سونىڭ سالدارىنان، ودان دا سوراقىسى، ءىس جۇزىندە پايدالانىلمايتىندىقتان، جوعارىدان باستاپ تومەنگە دەيىنگى مەكەمەلەردىڭ قۇجاتتارىنىڭ ساۋاتسىزدىعى كۇن سايىن كوبەيۋدە. بۇل تۋراسىندا «Abai.kz» پورتالىنداعى «رەسمي سالاداعى ساۋاتسىزدىق – تىلگە زور قاۋىپ» دەگەن ماتەريالدا ناقتى دالەلدەرمەن باياندالدى. الگىندەي «بىزدەگى قالالاردىڭ تۇگەلىن اكەلەرىنەن قالعان قاراجاتقا سالىپ بەرگەن» وعان دەيىن جەرگىلىكتى حالىقتى، دالا مەن ۇڭگىردە جۇرگەن دەپ سانايتىنداردىڭ ساناسى سول كۇيىندە سەلت ەتپەي وتىرعانى دا سودان.

ارينە، اتقارىلىپ جاتقان شارۋالار دا از ەمەس. بۇل ورايدا، وتكەن كەزەڭدەرگە قاراعاندا مەملەكەت باسشىسىنىڭ بيىك ءىس-شارالارداعى سوزدەرى، جولداۋلارىندا قازاق ءتىلىنىڭ ۇلەس سالماعى ۋاقىت وتكەن سايىن ەسەلەي تۇسكەنى قۋانتادى. ۇمىتكە باستاپ، سەنىم ۇيالاتاتىن شەشىم-قارارلار دا جەتكىلىكتى. اتاپ ايتقاندا، قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى ە.قوشانوۆتىڭ 2019 جىلعى 15 قاراشاداعى №19-01-38.39 بۇيرىعىندا  اتالعان ۇلىق مەكەمەگە «مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ اقپاراتى مەملەكەتتىك تىلدە ەنگىزىلەدى» دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي تاپسىرىلعان. وسى بۇيرىقتا «ورىس تىلىندە دايىندالعان اقپارات مەملەكەتتىك تىلدەگى تەڭ تۇپنۇسقاسى بولعان جاعدايدا عانا قابىلدانادى» دەپ شەگەلەنگەن. دەمەك، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ مەملەكەتتىك تىلدە دايىنداپ جىبەرگەن قۇجاتتارىنىڭ ورىس تىلىندەگى نۇسقاسىن تالاپ ەتۋ – انىق زاڭ بۇزۋشىلىق. وكىنىشكە قاراي، قازىرگى ۋاقىتتا مۇلدە كەرىسىنشە احۋال ورناعان جانە ونىڭ كەڭەستىك داۋىردەن بەرى مۇرتى بۇزىلماستان جالعاسىپ كەلە جاتقانى اركىمگە ايان. وسىنداي «جاسىرىن» جاساندى ءۇردىستىڭ سالدارىنان ەلىمىزدەگى بارلىق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ اسىرەسە ورىنداۋشى قىزمەتكەرلەرى اۋزى-مۇرنىنان شانشىلىپ، ءبىر قۇجاتتى ەكى تىلدە، ەكى مارتە، ياعني وعان ەكى ەسە ۋاقىتىن شىعىنداپ ازىرلەۋ ۇستىندە. بۇعان ءاربىر ادامنىڭ مي جۇمساۋى، كوز مايى، جۇيكە مەن جان ازابىن قوسىڭىز. شىرىلداعان شىندىقتى ايتقاندا، مۇنداي تاعدىركەشتى احۋال – بۇگىنگى مەمقىزمەت باسىنداعى ناعىز تۇزاققا، بالكىم توزاققا اينالدى. ال، ەندى جالپى مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ جۇمىسىنىڭ وڭتايلىلىعى مەن تيىمدىلىگىنە مۇلدە كەرى اسەرىن تيگىزىپ كەلە جاتقان بۇل زاڭسىز تالاپتىڭ توركىنى قايدا دەڭىز، ول الگى قۇجاتتى قازاق تىلىندە وقىپ تۇسىنە المايتىن ءارتۇرلى كەڭسەلەردەگى جەكەلەگەن لاۋازىم يەلەرىنىڭ جەكە باسى ءۇشىن عانا جاسالۋدا.

باتىس، سونداي-اق، بارلىق وركەنيەتتى ەلدەردە قاتاڭ قالىپتاسقان «time management» قاعيداسىنىڭ وسىلايشا جاساندى تۇردە بۇزىلۋى سالدارىنان مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ الدىندا تۇرعان ستراتەگيالىق مىندەتتەرىن ساپالى ورىنداۋدا كەزدەسەتىن كەمشىلىكتەرگە ۇشىراپ وتىرۋى، مۇنىڭ ارتىندا قوعامنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ قوردالانۋ سەبەبى تۇرعانىن دا بولجاۋعا بولاتىنداي. ساراپشىلار ادەتتە ايتىلاتىن الدىمەن ماتەريالدىق، ەكونوميكالىق ماسەلەلەردى شەشىپ الىپ بارىپ، ءتىل، مادەنيەت، بولمىس، رۋحاني جايتتار كەيىن دەگەن ۇعىمنىڭ مۇلدە تەرىس سالدارى كۇن سايىن ايقىن كورىنىپ كەلە جاتقانىن جانە ودان سايىن تەرەڭدەي بەرەتىنىن ناقتى دالەلدەرمەن ايتۋدا. تۇرمىستىق سيپاتتاعى، انىعىندا ەڭ بەرگى، ءۇستىرت كورىنىسكە تاتيتىن سوڭعى وقيعالاردىڭ ءوزى حالىقارالىق سىلكىنىسكە دەيىن جەتۋى ءتىل ماسەلەسىنىڭ قانجاردىڭ وتكىرلىگىندەي ەكەنىن تاعى ءبىر ءبىلدىردى، ال الگى قانجاردىڭ ەكى ءجۇزى بار ەكەندىگىن ءبىر ءسات تە ەستەن شىعارماۋىمىز ابزال.

بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن قازاقستان جۋرناليستەرىنىڭ كونگرەسىندە قوعام دامۋىنىڭ اعىمداعى ءۇردىسى كەز-كەلگەن اقپاراتتىڭ ەڭ الدىمەن قازاق تىلىندە تۇسىنىكتى جانە جەدەل تۇردە تاراتىلۋى ىشكى ساياسي تۇراقتىلىققا، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە تىكەلەي اسەر ەتەتىن فاكتورعا ۇلاسقانى مالىمدەلگەن بولاتىن. بۇگىنگى جايتتار وسىناۋ پىكىردىڭ تامىرىنا كوز جەتكىزۋدە. اسىرەسە قازىرگى جاھاندىق ىندەت كەزىندەگى احۋال، ەل ىشىندەگى ەكپەگە قارقىندى قارسىلىق، وتىرىس-باسقوسۋلاردىڭ توقتاماۋى، تويدان قاشقانداردىڭ كينوداعىداي «دالاداعى قۋعىنى»، اقىرى «ۇستىمىزگە ۇشاقتارمەن ۋ شاشىپ جاتىر» ءتارىزدى بەيرەسمي جالعان اقپاراتتىڭ رەسمي شىندىق اقپاراتتان باسىم ءتۇسىپ جاتۋى دا ءسوزىمىزدىڭ دالەلى. مۇنىڭ بارلىعى دا قاراپايىم حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى پايدالاناتىن قازاق تىلىنە نەمقۇرايدى، قوساقتاعى ءتىل رەتىندە ەكىنشى سۇرىپ رەتىندە قاراۋدىڭ وكىنىشتى سالدارى. «اۋرۋ قالسا دا، ادەت قالمايتىندىقتان» كەز-كەلگەن، ياعني ەڭ سالماقتى ستراتەگيالىق، اۋقىمدى، كۇردەلى، ساياسي قۇجاتتاردان باستاپ، جەكە ادامعا قاتىستى شاعىن انىقتامالارعا دەيىن ەكى تىلدە قوساقتالىپ جۇرگەن جاعدايدا، ونىڭ قازاقشاسى ەشقاشان سارالانبايتىنى، مۇلدە وقىلمايتىنى حاق. بۇعان كوز جەتكىزگەن مەمقىزمەت قاۋىمى قۇجاتتىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى نۇسقاسىنا ءفورمالدى، اۋدارما، قاجەتسىز، تەك قانا زورلىقپەن جاسالىپ وتىرعان ازاپ رەتىندە قارايتىنىن ايتىپ جاتۋ دا ارتىق. وسىلايشا، «ماڭگىلىك ەل» ۇعىمىن – كوشە، نەمەسە اركا دەپ بىلەتىن، ءشامشى مەن مۇقاعاليدى «الاش» پارتياسىنىڭ مۇشەلەرى، «ءومىربايانىڭدى ايتشى» دەگەن سۇراققا «نيكاكوگو وميربايا نەزنايۋ» دەيتىن، اقىرىندا اياق الىپ جۇرگىسىز گرامماتيكالىق قاتەلەردى ايتپاعاندا، «..اكىمشىلىكپەن قارالدى»، «...ۇكىمەتپەن تاپسىرىلدى»، «...مينيسترمەن قول قويىلدى» ءتارىزدى ادامدى «وتۆيورتكاعا» اينالدىرىپ جىبەرگەن بىتەۋ ۇرپاق پايدا بولدى. ەندەشە ولار ەلدى، ەل بۇلاردى قالاي تۇسىنبەك.

وزگە سالالار سەكىلدى سپورت تا ەلدىڭ دامۋىنىڭ، كوڭىل-كۇيىنىڭ ايناسى دەيتىن بەلگىلى قاعيداعا سۇيەنسەك، بيىلعى وليمپياداداعى توقىراۋ، اسىرەسە بوكستاعى كۇيرەۋ تالاي چەمپيونىڭدى قۋالاپ ءجۇرىپ ساباپ بەرەتىن اۋىل بالالارىنىڭ جاتتىقتىرۋشىلاردىڭ دەنى وزگە ءتىلدى بولعاندىقتان ءمان بەرىلمەي، كوزگە ىلىنبەيتىندىگىندە دەيتىن پىكىردىڭ ابدەن جانى بار جانە بۇل تەك قانا بوكسقا، سپورتقا عانا قاتىستى ەمەس.

ايتپاقشى وسىناۋ وي ءبولىسۋىمىزدى بۇل ەلدە قازاق ءتىلدى باق بارىنان بەيحابار پەندەلەردىڭ ەستىمەيتىنى، دەمەك ونداي ساناتتاعىلارمەن ءوزارا سىندارلى ديالوگتىڭ ورىن الماي كەلە جاتقانى، ورىن المايتىنى دا ءمالىم!

مۇحتار كارىباي

Abai.kz