جۇما, 29 ناۋرىز 2024
الاشوردا 8292 5 پىكىر 1 قىركۇيەك, 2021 ساعات 12:36

ترويتسك مەكتەبى جانە «ترويتسك تۇرعىنى»

بۇگىنگى كۇننەن تۋرا 160 جىل بۇرىن - 1861 جىلدىڭ 1 قىركۇيەك كۇنى ترويتسك قالاسىندا قازاق بالالارىنا ارنالعان 30 ورىندىق ورىس-قازاق باستاۋىش مەكتەبى اشىلدى. وعان مۇعالىم بولىپ ورىنبور مەكتەبىنىڭ العشقى تۇلەكتەرىنىڭ ءبىرى نۇرىم مۇڭسىزباەۆ بەكىتىلدى. باستاۋىش مەكتەپ ى.التىنساريننىڭ ينسپەكتورلىق قىزمەتى تۇسىندا ەكى كلاستىق ۋەزدىك مەكتەپ دەڭگەيىنە كوتەرىلىپ، 1884 جىلى تورعاي وبلىسىنا قاراستى نيكولاەۆسك ۋەزىنىڭ ورتالىعى ترويتسكىدەن نيكولاەۆسك پوسەلكاسىنا اۋىسقان تۇستا قازىرگى قوستانايعا كوشىرىلىپ الىنادى. دەمەك، ىرگەتاسى ترويتسكىدە قالىپتاسقان، قازىرگى ۋاقىتتا دارىندى بالالار دايىنداۋعا مامانداندىرىلعان ى.التىنسارين اتىنداعى قوستاناي مەكتەبىنە بيىل 160 جىل تولىپ وتىر اعارتۋشىنىڭ 180 جىلدىق مەرەيتويىمەن قاتارلاس كەلگەن ايتۋلى داتانى الەۋمەتتىك ماڭىزى بار وقيعا رەتىندە اتاپ وتۋگە نەگىز بار. سەبەبى اتالمىش مەكتەپ قازاق بالالارىن الەۋمەتتىك تەگىنە قاراي جىكتەمەي، ياعني باي-كەدەيگە بولمەي وقۋعا قابىلداعان العاشقى ورىس-قازاق مەكتەبى. وعان دەيىنگە اشىلعان ورىس ءتىلدى مەكتەپتەرگە (كادەت كورپۋستارى، ورىنبور مەكتەبى) بيلەۋشى توپ پەن باي-باعالاندار، پاتشا ۇكىمەتىنە قىزمەتى سىڭگەن كىسىلەردىڭ بالالارى عانا قابىلداناتىن ەدى.

1850 جىلداردىڭ سوڭىندا، ورىنبور شەكارالىق كوميسسيا جانىنان قازاق بالالارىنا ارنايى اشىلعان ورىس-قازاق مەكتەبىنىڭ العاشقى تۇلەكتەرى ءبىتىرىپ شىعىسىمەن، پاتشا ۇكىمەتى قازاق بالالارىنا ارنالعان باستاۋىش ورىس مەكتەپتەرى قاتارىن كوبەيتىپ، ونى قازاق دالاسىنىڭ الىس تۇپكىرىلەرىندە بوي كوتەرگەن اسكەري بەكىنىستەرگە قاراي كەڭەيتۋگە شەشىم قابىلدايدى. باستاۋىش ورىس مەكتەپتەرى اشىلاتىن ەلدى مەكەندەر قاتارىنا تورعاي، ىرعىز، رايىم، پەروۆسك (اقمەشىت) اسكەري بەكىنىستەرى جانە ترويتسك قالاسى ەنەدى. وندا اشىلاتىن مەكتەپتەرگە مۇعالىمدەردى ورىنبور ورىس-قازاق مەكتەپتەرىنىڭ تۇلەكتەرى قاتارىنان تاعايىنداۋ كوزدەلەدى. وسىلايشا، 1860 جىلى اتالمىش بەكىنىستەرگە ورىنبور مەكتەبىن تامامداعان بەس تۇلەك (تورعايعا – ىبىراي التىنسارين، ترويتسكىگە – نۇرىم مۇڭسىزباەۆ، ىرعىزعا – شاحمۇرات قۇلىبەكوۆ، رايىمعا – جولمۇحاممەد بايجانوۆ، پەروۆسكىگە – حاليلۋلا قۇنانوۆ) «اسكەري بەكىنىستىڭ اۋدارماشىسى جانە مۇعالىمى» دەگەن لاۋازىممەن قىزمەتكە اتتانادى (تولىعىراق:).

اكىمشىلىك باسقارۋ ورتالىعىنان الىس، مەكتەپكە لايىق عيماراتتار جوق تورعاي، ىرعىز، رايىم سىندى اسكەري بەكىنىستەردەن مەكتەپ جۇمىسىن جولعا قويۋ ىستەرى بىرنەشە جىلعا سوزىلىپ، جوسپارلانعان مەكتەپتىڭ الدى 1864 جىلدان باستاپ اشىلا باستايدى. ال جىلدام جۇزەگە اسىپ، قازاق بالالارىن ورىسشا وقىتۋعا كىرىسكەن العاشقى باستاۋىش مەكتەپ ترويتسكىدە اشىلادى مۇندا 1861 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندە 30 ورىنعا لايىقتالعان باستاۋىش مەكتەپتىڭ تۇساۋى كەسىلەدى (تولىعىراق:). ترويتسكىدە مەكتەپتىڭ جىلدام اشىلۋىنا ورىنبور اكىمشىلىگىنىڭ ەرەكشە ىقىلاس تانىتۋى (تاتار مولدالارىنان مۇسىلمانشا ءبىلىم الىپ جاتقان قازاق بالارىن ورىس مەكتەپتەرىنە تارتۋ), قالانىڭ اكىمشىلىك ورتالىققا جاقىن بولۋى (شەكارالىق بەلدەۋدە ورنالاسۋى) جانە قالانىڭ ىشىنەن مەكتەپكە لايىق عيماراتتىڭ (جالعا الىنۋى) تەز تابىلۋى سىندى فاكتورلار اسەر ەتەدى.

مەكتەپتىڭ اشىلۋىنا ورىنبور وبلىستىق باسقارماسىنىڭ (بۇرىنعى شەكارالىق كوميسسيا) باسشىسى، شىعىستانۋشى (جوشى ۇلىسىنىڭ-التىن وردانىڭ تاريحىن زەرتتەگەن) عالىم ۆ.ۆ. گريگورەۆ ارنايى كەلىپ قاتىسادى. سالتاناتتى ءىس-شارادا ات جارىسى-بايگە ۇيىمداستىرىلىپ، كەيىنىرەك 16 قىركۇيەك كۇنى مەكتەپ اشۋعا ءوتىنىش بىلدىرگەن 24 قازاق بيلەۋشىلەرىنىڭ قۇرمەتىنە ارنايى داستارقان جايىلادى. ەرتەڭىنە، ياعني 17 قىركۇيەك كۇنى ۆ.گريگورەۆ ترويتسكىدە اشىلعان مەكتەپ تۋرالى سانكت-پەتەربۋرگتە شىعاتىن «سەۆەرنايا پچەلا» گازەتىنە «ترويتسكي جيتەل» دەگەن بۇركەنشىك ەسىممەن ماقالا جولدايدى. ماقالا گازەتتىڭ 28 قازانداعى №241 سانىنا «وتكرىتيە كيرگيزسكوي شكولى ۆ ترويتسكە» دەگەن اتاۋمەن جارىق كورەدى.

ۆ.گريگورەۆ ماقالاسىن مازمۇندىق تۇرعىدان بىرنەشە توپقا بولۋگە بولادى. اۆتور ماقالانىڭ باستاۋ مازمۇنىندا دالا جۇرتى العاشقىدا ورىسشا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردى ۇرەيلەنە قابىلداعانىن، كەيىن قازاق بيلەۋشىلەرى ورىسشا ءبىلىمنىڭ اكىمشىلىك قىزمەتتەگى مانساپ جولى مەن ساۋدا ىسىندەگى پايداسىن ءتۇسىنىپ، ونى تاراتۋعا وزدەرى ىقىلاستى بولا باستاعانىن جازسا، ەندىگى ءبىر مازمۇندىق بولىكتە ترويتسك مەكتەبىنىڭ اشىلۋىنا سەبەپ بولعان جاعدايدى باياندايدى. مۇندا ول ترويتسك قالاسىندا مۇسىلماندىق  ءبىلىم الىپ قازاق بالالارىن وقىتىپ جاتقان تاتار مولدالارىنىڭ ءدىني ءبىلىمىن سىنايدى. ماقالانىڭ قورىتىندى بولىگىندە اۆتور اشىلعان باستاۋىش مەكتەپتىڭ وقۋ ءىسىنىڭ مازمۇنىنا سيپاتاما بەرىپ، ونىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا وراي جاسالعان ءىس-شارالار تۋرالى مازمۇنعا ورىن بەرەدى.

بىزدەر شىعىستانۋشى عالىمنىڭ قالامىنان شىققان وسى ءبىر تاريحي جاريالىمدى وقىرماندارعا تۇپنۇسقادان ەشبىر اۋىتقىماي، تۇتاس ۇسىنۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز. ورىس ءتىلدى مەكتەپ پەن ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ ماسەلەسى - بۇگىنگى كۇنگە دەيىن قازاقستاندا وتە وزەكتى. سوندىقتان ءاربىر وقىرمان ماسەلەنىڭ ءتۇپ-تامىرىنا وي كوزىن سالىپ، قازاق دالاسىنا ورىسشا ءبىلىمنىڭ قالاي تاراعانىن، ونى قازاق جۇرتى قالاي قابىلداعانىن، ورىسشا ءبىلىمنىڭ دامۋىنا كىمدەر ىقىلاستى (پايداسىن تانىعاندار) بولعانىن تاريحي جازبادان تانىپ، ءوز تۇيسىگىمەن قورىتىندى شىعارسىن دەپ وتىرمىز.

وتكرىتيە كيرگيزسكوي شكولى ۆ ترويتسكە

تەپەر نە تو، چتو پرەجدە: پۋبليكا ناشا ينتەرەسۋەتسيا ۆسەم، چتو دەلاەتسيا ۆ وتەچەستۆە پو ۋچەبنوي چاستي. ۆ ەتوي ۋۆەرەننوستي، نەليشنيم سچيتاەم پودەليتسيا س سووتەچەستۆەننيكامي مەستنوي ناشەي نوۆوستيۋ ۆ ەتوم رودە: ۆ ناچالە ناستوياششەگو سەنتيابريا وتكرىتا ۋ ناس ۆ ترويتسكە شكولا دليا كيرگيزسكيح دەتەي; ياۆلەنيە ۆەسما وترادنوە ۆو منوگيح وتنوشەنياح! ناچنيوم يزۆەستيە س توگو، چتو، شكولا ەتا نە پەرۆوە ۋچەبنوە زاۆەدەنيە، نازناچەننوە سپەتسيالنو دليا وبرازوۆانيا كيرگيزوۆ. وسوبوە ۋچيليششە دليا كيرگيزسكيح سۋششەستۆۋەت ۆ ورەنبۋرگە ەششە س كونتسا 1840-ح گودوۆ. سۆەرح توگو، دەتي كيرگيزوۆ ورەنبۋرگسكوگو ۆەدومستۆا ۆوسپيتىۆايۋتسيا ۆ ورەنبۋرگسكوم نەپليۋەۆسكوم كادەتسكوم كورپۋسە، ا دەتي كيرگيزوۆ سيبيرسكوگو ۆەدومستۆا - ۆ ومسكوم كادەتسكوم كورپۋسە، س ساموگو وسنوۆانيا ەتيح زاۆەدەني. كوگدا ۆپەرۆىە ۆوزنيكلا مىسل و ۆوسپيتاني كيرگيزوۆ ۆ ناشيح رۋسسكيح ۋچيليششاح، ي پراۆيتەلستۆو پرەدلوجيلو وردىنتسام وتداۆات تۋدا دەتەي سۆويح، ۆوپل ي ستون پودنيالسيا پو ستەپي. سكولكو ني تولكوۆالي كيرگيزام و بلاگودەتەلنوي دليا نيح تسەلي ەتوي مەرى، وني نە حوتەلي ۆەريت ۆ بەسكورىستيە دەيستۆي پراۆيتەلستۆا ي وستاۆاليس ۆ پولنوم ۋبەجدەني، چتو ترەبۋيۋت ۋ نيح اماناتوۆ، كوتورىح پوتوم وكرەستيات ي وتدادۋت ۆ سولداتى. نيكتو نە حوتەل وتداۆات سىنوۆەي سۆويح ۆ «پلەن» ك رۋسسكيم، كاك ۆىراجاليس توگدا كيرگيزى، ي نۋجنا بىلا ۆسيا ناستويچيۆوست، ۆسيا ەنەرگيا نەكوتورىح يز ۆلياتەلنەيشيح وردىنتسەۆ، ستوياۆشيح ۆو گلاۆە ستەپنوگو ۋپراۆلەنيا، چتوبى ۋگوۆوريت پروچيح يسپولنيت جەلانيە پراۆيتەلستۆا.

دا ي تو مەرا ەتا نە سوستويالاس بى، ەسلي بى ەتي ۆلياتەلنەيشيە وردىنتسى، يز ۆيدوۆ ۆىسلۋجيتسيا پەرەد ناچالستۆوم ي پولۋچيت زا ۋسەرديە سۆوي رازنىە زناكي وتليچيا، پوستوياننىي پرەدمەت يح چەستوليۋبيا، نە پودالي ليچنىي پريمەر، رەشيۆشيس ۆپەرۆىە پوسلات دەتەي سۆويح ۆ ومسك ي ورەنبۋرگ. لەت پياتنادتسات، دۆادتسات پروشلو س تەح پور نە بولەە، ي پونياتيا كيرگيزوۆ نا سچيوت ۆوسپيتانيا دەتەي ۆ رۋسسكيح ۋچەبنىح زاۆەدەنياح يزمەنيليس سوۆەرشەننو. تەپەر ۆ ستەپي (گوۆوريم وب ورەنبۋرگسكوي ستەپي، يلي تاك نازىۆاەموي وفيتسيالنو «وبلاستي كيرگيزوۆ ورەنبۋرگسكوگو ۆەدومستۆا») نە وبەرەشسيا وحوتنيكوۆ وتداۆات سىنوۆەي ۆ نەپليۋەۆسكي كورپۋس يلي ورەنبۋرگسكوە كيرگيزسكوە ۋچيليششە. پريچينا تومۋ ۆپروچەم، نادو پراۆدۋ سكازات، نە ۋبەجدەنيە ۆ پولزۋ وبرازوۆانيا وتنوسيتەلنو ۋمستۆەننوگو ي نراۆستۆەننوگو رازۆيتيا چەلوۆەكا - دو ەتوگو ەششە دالەكو، دو ەتوگو ەششە ي رۋس پراۆوسلاۆنايا نە دوروسلا - ا نادەجدا، چتو دەتي ۆوسپيتاننىە ۆ رۋسسكيح ۋچەبنىح زاۆەدەنياح، سدەلايۋت سۆويۋ سلۋجەبنۋيۋ كارەرۋ پو ستەپنومۋ ۋپراۆلەنيۋ بىسترەە ي بليستاتەلنەە، نەجەلي دەتي وردىنتسەۆ، نە ۋچيۆشيەسيا تام، چينوليۋبيە ي ۆلاستوليۋبيە - گوسپودستۆۋيۋششايا ستراستي ستەپنوگو نارودوناسەلەنيا، ا مەستا اۋلنىح ناچالنيكوۆ، ديستانوچنىح پوموششنيكوۆ پراۆيتەلەي، پرەدوستاۆليايۋتسيا تەپەر پرەيمۋششەستۆەننو مولودىم وردىنتسام، وكونچيۆشيم كۋرس ۋچەنيا ۆ ۋپوميانۋتىح كورپۋساح يلي شكولاح. ۆ پولزۋ گراموتنوستي كيرگيزى ۋبەجدەنى، ودناكو جە نە تولكو، كاك ۆ سرەدستۆە پرولوجيت سەبە دوروگۋ پو سلۋجبە، نو ي كاك ۆ نەوبحوديموم پوسوبي پري ۆەدەني تورگوۆىح دەل; تورگوۆوە جە ناپراۆلەنيە، مالو پو مالۋ، پرونيكايۋششەە ۆو ۆسە چاستي ورەنبۋرگسكوي ستەپي، رازۆيۆالوس دوسەلە پو پرەيمۋششەستۆۋ ۆ ۆوستوچنوم وتدەلە، تياگوتەيۋششيم ك ترويتسكۋ، ا نە ك ورەنبۋرگۋ يلي ۋرالسكۋيۋ. مەجدۋ وردىنتسامي ۆوستوچنوي چاستي ورەنبۋرگسكوي ستەپي سچيتاەتسيا ۆ ناستوياششەە ۆرەميا ۋجە نەسكولكو زناچيتەلنىح تورگوۆتسەۆ، ۆەدۋششيح بولشيە دەلا س بۋحاروي ي تاشكەنتوم; ۆ يربيت زدەشنيە كيرگيزى پرەجدە پوچتي ۆوۆسە نە ەزديلي، ا ۆ پروشلوم گودۋ بىلو يح تام دو پياتيدەسياتي چەلوۆەك، تاك چتو ۆ سكوروم ۆرەمەني وني سوۆەرشەننو وۆلادەيۋت تورگوۆلەي ۆ ستەپي رۋسسكيم توۆاروم، كوتورىي پوكۋپالي دوسەلە ۆ ترويتسكە، ۋست-ۋيسكوي، زۆەرينوگولوۆسكە يز ۆتورىح يلي ترەتيح رۋك.

ۆ تاكوم پولوجەني دەل، منوگيە يز وردىنتسەۆ ۆوستوچنوي چاستي نە يمەلي ۆوزموجنوستي وبۋچيت دەتەي سۆويح گراموتە ۆ رۋسسكيح ۋچەبنىح زاۆەدەنياح، وتداۆالي يح دليا ەتوگو ۆ ناۋكۋ ك ترويتسكيم تاتارسكيم مۋللام، گدە، ك سوجالەنيۋ، ۆمەستو سو زنانيەم ماگومەتانسكوي گراموتى زاراجايۋتسيا ۆوسپيتاننيكي ي نەۆەجەستۆەننوستيۋ مۋسۋلمانسكوگو فاناتيزما. ۆرەدنىە پوسلەدستۆيا ەتوگو دليا كيرگيزوۆ دالەكو پرەۆوسحودياششيح تاتار ي پريرودنىمي، ۋمستۆەننىمي سپوسوبنوستيامي ي پراۆديۆوستيۋ، ي چەستنوستيۋ ۆيدنەە ۆسەگو بىلي ترويتسكومۋ پوپەچيتەليۋ پريلينەينىح كيرگيزوۆ، د. س. جۋكوۆسكومۋ، چينوۆنيكۋ، ۆپولنە پرەداننومۋ سۆويم وبيازاننوستيام ي يسپولنيايۋششەمۋ يح س رەدكوي دوبروسوۆەستنوستيۋ. ون سچيول دولگوم پرەدستاۆيت وب ەتوم ناچالستۆۋ، ۋدوستوۆەريايا، چتو منوگيە يز بوگاتىح ي دولجنوستنىح وردىنتسەۆ گوتوۆى نا سوبستۆەننىي سچيوت سودەرجات دەتەي ۆ رۋسسكيح ۋچيليششاح، ەسلي بى ونو بىلو وتكرىتو ۆ ترويتسكە. پرەدستاۆلەنيە ەتو ۋپراۆليايۋششيم وبلاستنوگو ورەنبۋرگسكيح كيرگيزوۆ، يزۆەستنىم وريەنتاليستوم ناشيم ۆ. ۆ. گريگورەۆىم، پرينياتو بىلو ك سەردتسۋ. ون وبرابوتال پروەكت ۋسترويستۆا ۆ ترويتسك كيرگيزسكوي شكولى نا وسوبىح وسنوۆانياح ي ۆوشەل س نيم ك ورەنبۋرگسكومۋ ي سامارسكومۋ گەنەرال-گۋبەرناتورۋ، ا.ن.بەزاكۋ، كوتورىي ودوبريۆ پرەدلوجەننىە گريگورەۆىم وسنوۆانيا دال پروەكتۋ دالنەيشي حود. لەتوم ناستوياششەگو گودا پروەكت ۋدوستويلسيا مونارشەگو ۋتۆەرجدەنيا ي نا سودەرجانيە كيرگيزسكوي شكولى ۆ ترويتسك اسسيگنوۆانو يز كيبيتوچنوگو س كيرگيزوۆ سبورا 1300 ر. سەر. ەجەگودنو، سۆەرح نەبولشوي سۋممى نا پەرۆوناچالنوە ۋسترويستۆو، چتوبى وتكرىت زاۆەدەنيە ي دات ۋچەبنوي چاستي ۆ نەمو جەلاەموە ناپراۆلەنيە، گ. ۋپراۆليايۋششي وبلاستيۋ ليچنو پريبىل ۆ ترويتسك، زاپيساننىە ۆ شكولۋ دەتي وردىنتسەۆ بىلي ۋجە ك پريەزدۋ ەگو نا ليتسو ي تەپەر سلاۆا بوگۋ دەلو ۆ پولنوم حودۋ.

نوۆووتكرىتايا شكولا ۆ ترويتسكە زامەچاتەلنا كاك پو وسوبەننوستي، تاك ي پو پروستوتە ەيو ۋسترويستۆا. پومەششەنيە دليا 30 ۆوسپيتاننيكوۆ س وتوپلەنيەم، وسۆەششەنيەم ي نەوبحوديموي پريسلۋگوي (ستوروج ي پوۆار), راۆنو كاك ي پرەپوداۆانيە پرينياتى نا سچيوت كازنى; ودەۆات ي دوۆولستۆوۆات ۆوسپيتاننيكوۆ پيششەي پرەدوستاۆلەنو يح روديتەليام، س تەم، چتوبى وني ۆىبرالي دليا ەتوگو يز سرەدى سۆوەي دوۆەرەننوگو ي نادەجنوگو وردىنتسا، كوتورىي بىل بى پري دەتياح ۆ رولي ديادكي. پرەپوداۆانيە ماگومەتانسكوگو زاكونا پورۋچەنو مۋللە يز كيرگيزوۆ ي وگرانيچەنو چەتىرميا ۋروكامي ۆ نەدەليۋ. پرەپوداۆانيە وستالنىح پرەدمەتوۆ: ماگومەتانسكوي ي رۋسسكوي گراموتى، رۋسسكوگو يازىكا پو پراۆيلام گرامماتيكي، اريفمەتيكي ي چيستوپيسانيا، ۆوزلوجەنو نا ودنوگو ي ەدينستۆەننوگو ۋچيتەليا يز وتليچنەيشيح ۆوسپيتاننيكوۆ ورەنبۋرگسكوي كيرگيزسكوي شكولى، ستالو بىت، توجە پريرودنوگو كيرگيزا. دۆادتساتيۋ ۋروكامي سۆويمي ۆ نەدەليۋ ۋچيتەل ەتوت نە بۋدەت، كاك بى كازالوس، وبرەمەنەن ۆىشە مەرى، پوتومۋ چتو سپوسوبنوست پرەپوداۆانيا پرينيات لانكاستەرسكي: ۋچيتەل زانيماەتسيا تولكو پونياتليۆەيشيمي ي پريلەجنەيشيمي يز ۆوسپيتاننيكوۆ، كوتورىە پريوبرەتەننىە وت ۋچيتەليا پوزنانيا پەرەدايۋت ۋجە وستالنىم سۆويم توۆاريششام. سپوسوب ەتوت، كرومە درۋگيح ۆىگود ۋدوبەن ي پوتومۋ، چتو يزباۆلياەت وت نەوبحوديموستي رازمەششەنيا نا وتدەلنىە كلاسسى ۆوسپيتاننيكوۆ س رازليچنىمي سۆەدەنيامي ي داروۆانيامي، چتو نەۆوزموجنو ي پو پومەششەنيۋ، نانياتومۋ دليا شكولى. وفيتسيالنوگو سروكا ۋچەنيۋ ۆ نەي نە پولوجەنو: ۋچيس، سكولكو حوچەش; وستاۆلياي زاۆەدەنيە، كوگدا حوچەش. ۆو ۆنيمانيە ك تومۋ، چتو جەلايۋششيە ۋچيتسيا يز ۆزروسلىح – نە رەدكوست مەجدۋ كيرگيزامي، رازرەشەنو پرينيمات ۆ شكولۋ ي تاكيح (نا سكولكو پوزۆولياەت پروستورنوست كلاسسنوي كومناتى) س تەم تولكو، چتو ۆنە كلاسسنوگو ۆرەمەني وني بۋدۋت يمەت پومەششەنيە نە زدەس، ا دولجنى جيت نا سۆويح كۆارتيراح. تاكيم وبرازوم، نوۆووتكرىتايا شكولا سوەدينياەت ۆ سەبە س پەرۆوناچالنىم ۋچيليششەم ي ۆوسكرەسنوە; ۆىگودا نەمالايا! نام ۆ وسوبەننوستي نراۆيتسيا دوپۋششەنيە ك ۋچەنيۋ ۆزروسلىح. نە ستراننو لي ۆيدەت، چتو رەبەنكا، كوتورىي نە پونيماەت پولزى ۋچەنيا زاستاۆليايۋت ۋچيتسيا ناسيلنو، ا مولودوي چەلوۆەك، سوزنايۋششي پولزۋ وبرازوۆانيا، كوتوروگو نە پولۋچيل ۆ دەتستۆە، ليشاەتسيا سرەدستۆ پريوبرەستي ەگو پوتومۋ تولكو چتو ۆىروس؟ تاكيح نەنورمالنىح ياۆلەني تما نە تولكو ۋ ناس، نو ي ۆ زاپادنوم چەلوۆەچەستۆە. بۋدەم نادەياتسيا، چتو، مالو پو مالۋ، ستانۋت وني يسچەزات پوۆسيۋدۋ.

وتكرىتيە شكولى پرازدنوۆانو بىلو كيرگيزامي سكاچكويۋ، وبىچنوي پرينادلەجنوستيۋ ۆسياكيح تورجەستۆەننىح سبوريشش يح، ا ۆلاستي ترويتسكيە بىلي پو ەتومۋ سلۋچايۋ ۋگوششەنى وفيتسيالنىم وبەدوم، نا كوتوروم، مەجدۋ پروچيم، پرەدلوجەنى بىلي توستى زا بلاگودەنستۆيە روسسي، زا پرەۋسپەۆانيە ورەنبۋرگسكوگو كرايا، زا ۋسپەحوۆ كيرگيزوۆ ۆ گراجدانستۆەننوستي; ۆسە بىلو كاك سلەدۋەت. نە تولكو دليا سپيچەي، دا ي بوگ س نيمي! نادو روديتسيا بريتانتسەم، چتوبى سلۋشات س ۋدوۆولستۆيەم دليننىە زاستولنىە رەچي، ۆ كوتورىح تولك نا گروش، ا سلوۆ نا رۋبل.

ترويتسكي جيتەل.

ترويتسك، 17 سەنتيابريا 1861 گ.

الماسبەك ابسادىق

ماقالا قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ 2021-2023 جىلدارعا ارنالعان عىلىمي گرانتتىق قارجىلاندىرۋىنا يە بولعان «تۋرگايسكايا گازەتا» - قازاق رۋحاني مۇراسىنىڭ قورجىنى جانە ولكەتانۋ شەجىرەسى» اتتى جوبا نەگىزىندە دايىندالدى.

Abai.kz

5 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1582
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2281
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3616