نەمەسە تاعى دا ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتاۋى تۋرالى...

قۇرمەتتى، الماتى وبلىسىنىڭ سۋ جاڭا اكىمى قانات الدابەرگەنۇلى!

ءسىزدىڭ وبلىسقا اكىم بولىپ كەلۋىڭىز حالىقتىڭ ىشىندەگى ارمان مەن تىلەككە تولى ءۇمىت شىراعىن قايتا جاقتى.

الماتى وبلىسىندا بارشا قازاقتىڭ، قازاقستاندىقتاردىڭ تىلەگىنە اينالعان، ميلليونداعان جۇرتتىڭ تالابى سانالاتىن «ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتاۋىن وزگەرتۋ» دەگەن ءتۇيىنى شەشىلمەگەن ماسەلە بار.

قارادالا وڭىرىندەگى ءتۇرلى الەۋمەتتىك كيكىلجىڭدەردىڭ تۋىنا دا وسى ءبىر اتاۋدىڭ جاناما سەبەپ بولىپ كەلە جاتقانى اقپارات قۇرالدارىندا از ايتىلمادى. ءالى دە بۇل ماسەلە الدىڭىزدان نەشە مارتە شىعارىنا ءبىز كەپىل.

اۋدانداعى مەمقىزمەتكەرلەردىڭ ءوزارا «سەن قازاق، مەن ۇيعىر» دەپ ءبولىنۋى، جابىق، كەيدە اشىق ساياسي تەكەتىرەستەردىڭ ءجۇرۋى، يدەولوگيالىق جۇمىستاردىڭ كەنجەلەپ قالۋى، اۋدان تىزگىنىن ۇستاعان ازاماتتاردىڭ ۇيعىردى ۇلىقتاپ، قازاقتى شەتقاقپاي جاساۋى سەكىلدى سانسىز تۇيىتكىلدەر بولماشى الەۋمەتتىك ارازدىقتىڭ ۇلعايا ۋشىعۋىنا سەپ بولىپ وتىر. مۇنىڭ ءبارىنىڭ اريفمەتيكالىق شەشىمى اۋداننىڭ اتىن وزگەرتۋگە عانا كەلىپ تىرەلەدى.

بيلىك ءبىر ەتنوسقا اۋدان اتى ارقىلى باسىمدىق بەرمەي، قر اتا-زاڭىندا كورسەتىلگەندەي بارشا قازاقستاندىقتارعا تەڭدەي كوزقاراستاعى ساياسات جۇرگىزۋى كەرەك. بار قازاقستاندىققا تەڭدەي ساياسات جۇرگىزىلمەدى دەۋىمىزدىڭ جاي عانا ءبىر سەبەبىن ايتايىن. 1935 جىلداردان بەرى وسى اۋداندى جالعىز قازاق باسقارىپتى. نەگە؟ نەگە ساياسات بارىنە بىردەي جۇرگىزىلسە، بۇل اۋداننىڭ باسشىلىعىنا مەملەكەتتى قۇراۋشى ۇلتتىڭ وكىلى، ياكي ۇيعىردان باسقالارى تاعايىندالمايدى؟ (مۇنداي ونداعان دەرەكتى ءتىزىپ الدا تاعى دا جازا تۇسپەك ويدامىز).

قازاقستاندا 150 ەتنوس تۇرادى! نە سەبەپتى ۇيعىرعا عانا اۋدان اتىن بەرىپ، قالعاندارىن توقالدان تۋعان بالاداي شەتقاقپاي جاساپ وتىرمىز (باسقالارعا دا بەرەيىك)?

مىسال كوپ. توقەتەرىن ايتقاندا وسى وڭىردە «قوردايداعى قىرعىن» سياقتى وقيعا تۋىلىپ كەتپەۋ ءۇشىن دە اۋداننىڭ اتىن وزگەرتۋ كەرەك.

ەكس-اكىم اماندىق باتالوۆ قارادالا وڭىرىندەگى ۇلتتىق سيپاتتاعى پروبلەمالاردى شەشۋگە بارعاندا اۋدان اتاۋىن وزگەرتۋگە ءسوز بەرىپ، ىقپال ەتەتىنىن ايتىپ، ارتىنان سايلاۋدى، ساناقتى، ت.ب ونوماستيكالىق ماسەلەلەردى سىلتاۋراتىپ، اقىرى ۋادەسىن جۇتىپ، زەينەتكە كەتتى.

قوش!

قۇرمەتتى، قانات الدابەرگەنۇلى!

سىزدەن وبلىس، قالا بەردى قازاق حالقى باتىل قادام كۇتەدى. وسى ءوڭىردىڭ تاريحي «قارادالا» دەگەن اتاۋىن اۋدان اتىنا بەرىلۋىنە ىقپال ەتىپ، بارشا قازاقتىڭ، قازاقستاندىقتاردىڭ ىزگى-نيەتتى باتاسىن العايسىز!

ءتۇيىن:

تاعدىر-تاريحتىڭ تەپكىسىمەن از بولىگى 1871 جىلى قۇلجانى «ورىسقا ساتقان» قاراسۇلتانمەن ەرە كەلىپ، قالعانى 1882 جىلعى پەتەربور كەلىسىمىنەن كەيىن قازاق جەرىنە قونىس اۋدارعان ۇيعىر ەتنوسىنا جاۋلىق ويلامايمىز!

سويتە تۇرا ول تاراپتان ىلعي دا پروتەستىك كوڭىل-كۇي سەزىلىپ تۇرادى. مىسالى، اۋدان اكىمدىگىنىڭ الدىنا قويىلعالى وتىرعان مىنا ەسكەرتكىش-تاقتانى قاراعايسىز. بۇل سۋرەتتەن ۇيعىر اقىنى باحتيانى ۇلعايتىپ، مۇقاعاليدى ونىڭ تابانىنا تاپتاتپاق (بۇل ەسكەرتكىشتىڭ باسقا ەسكيزى دە بار. بىراق، مىنانداي نۇسقانىڭ دا بولۋى تۋىس ەتنوستىڭ نيەتىنىڭ «بۇزىق» ەكەنىن كورسەتپەي مە؟) ويلارىنىڭ دا بولعانىن اڭعارۋ قيىن ەمەس!

بۇل باحتيا قازاقتىڭ مۇقاعاليىنا قارىزدار اقىن ەمەس پە ەدى، كەشە!

وسى ءبىر پروتەستىك جايدىڭ ءوزى اۋداننىڭ اتاۋىن تەز ارادا وزگەرتۋ كەرەكتىگىن كوزگە شۇقىپ كورسەتىپ تۇرسا كەرەك...

قانات ابىلقايىر

Abai.kz