زەينەتاقى قورى توڭىرەگىندەگى سوڭعى جاڭالىقتار ەل-جۇرتتى الاڭ ەتتى. بۇعان سەبەپ قازاقستاندا زەينەتاقى جيناعىن الۋدىڭ جەتكىلىكتى شەكتىك دەڭگەيى 2022 جىلى ەكى ەسەگە جۋىق وسەدى.

مىسالى، 2020 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى زەينەتاقى جيناعىن الۋدىڭ جەتكىلىكتى دەڭگەيى كەستەسىن جاريالادى. ول جەردە، 20 جاستاعى سالىمشى ءۇشىن جيناق شەگى 1 ملن 720 مىڭ، 30 جاستاعى سالىمشىلار ءۇشىن شەك 2 ملن 518 مىڭ تەڭگە، 40 جاستاعى سالىمشىلار ءۇشىن 3 ملن 437 مىڭ تەڭگە بولعان ەدى. ال، قازىر 20 جاستاعى سالىمشىنىڭ وزىنە زەينەتاقى قورىنداعى ەڭ تومەنگى جيناق قورى 3 ملن 140 مىڭ بولعالى تۇر.

بجزق باسشىسى نە دەيدى؟

بۇل وزگەرىسكە قاتىستى بجزق اق باسقارما توراعاسى جانات قۇرمانوۆ جاۋاپ بەرىپ، تۇسىندىرۋگە تىرىسىپتى.

«بەكىتىلگەن ەرەجە بويىنشا زەينەتاقى جيناعىن الۋدىڭ جەتكىلىكتى مولشەرى ادامنىڭ جاسىنا قاراي جانە زەينەتاقى تولەمدەرى مەن زەينەتاقى جارنالارىنىڭ وسۋىنە قاراي (يندەكستەلۋ) ەسەپتەلەدى. ەسەپتەۋ كەزىندە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت تۋرالى زاڭعا سايكەس، ەڭ تومەنگى جالاقى، ەڭ تومەنگى زەينەتاقى، ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيى سياقتى الەۋمەتتىك كورسەتكىشتەر قولدانىلادى. وسىعان بايلانىستى تجش مولشەرىن ەسەپتەۋ جىل سايىن ايتىلعان كورسەتكىشتەردىڭ ءوسۋىن ەسكەرە وتىرىپ جۇرگىزىلەدى»، - دەيدى قۇرمانوۆ مىرزا.

قۇرمانوۆتىڭ ايتىپ وتىرعانى، 2022 جىلى مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك كورسەتكىشتەر كولەمى ۇلعايادى دا، سونىڭ اسەرىمەن تجش مولشەرى دە وسپەك-مىس. بيىل ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرى 42 500 تەڭگە بولسا، 2022 جىلى 60 000 مىڭ تەڭگە بولادى دەپ بەكىتىلگەن ەدى، وتكەندە.

بۇل وزگەرىستىڭ نەگىزگى سەبەبى – «بىلىمسىزدىك»

ءبىز ەكونوميست ماقسات حالىق مىرزاعا حابارلاسىپ، اتالعان ماسەلەگە قاتىستى پىكىر سۇرادىق. ەكونوميست ماقسات حالىق تجك كولەمىن ەڭ تومەنگى جالاقى كولەمىمەن ەسەپتەۋ اقىلعا قونبايتىنىن ايتادى

«بۇل جەردە ەڭ تومەنگى جالاقىنىڭ قاتىسى قانشا؟ ەڭ تومەنگى زەينەتاقى ءوسىمىن السىن، ول قانشا پايىزعا ءوستى سونشا پايىزعا ءوسىرىپ جاتسا كىشكەنە بولسا دا لوگيكا بار. زەينەتاقىعا قاتىستى دەيمىز. ال، بۇل جەردە ەڭ تومەنگى جالاقىنى ايتىپ وتىر، ول 41 پايىزعا وسكەن، بجزق 80 پايىزعا ءوسىرىپ وتىر. ياعني ەكى ەسە جوعارى. ەڭ تومەنگى جالاقىنى نازارعا الىپ تجش وسىرگەننىڭ وزىندە، ەڭ تومەنگى جالاقى وسىدان ءۇش جىل بۇرىن 42 500-گە جەتتى. سوندا ءۇش جىلعى ينفلياتسيا بار. سونىڭ 20 پايىزىن ۇشكە بولە سالۋ كەرەك. سوندا 7 پايىز شىعار ەدى. ءارى كەتكەندە 7 پايىزعا ءوسىرىپ جاتسا، اقىلعا قونىمدى، دۇرىس لوگيكالىق ەسەپتەمەلىك تىزبەگى بار دەپ ايتۋعا بولار ەدى. ال، قازىرگى ءوسىم ەشقانداي ەسەپكە دە، لوگيكاعا دا سايكەس كەلمەيدى»، - دەدى ەكونوميست.

ول بۇل وزگەرىستىڭ نەگىزگى سەبەبى – «بىلىمسىزدىك» دەپ ەسەپتەيدى. ءتىپتى، وسى شەشىمدى شىعارعان ازاماتپەن پىكىرسايىسقا شىعۋعا دايىن ەكەنىن جەتكىزدى.

«بۇل - پرەزيدەنتتىڭ ايتقانىنىڭ ءبارىن كۇلگە ۇشىرۋمەن تەڭ شەشىم. ەل باسشىسى وسى جولعى جولداۋىندا: «زەينەتاقى قورىندا ارتىق جيناعى بار جاس ازاماتتار سول قاراجاتتى «وتباسى» بانكىندەگى دەپوزيتتىك شوتىنا اۋدارۋىنا مۇمكىندىگى بولسىن، ءسۇيتىپ ولار العاشقى جارناسىن جيناي باستايدى»، - دەپ ايتقان بولاتىن. ال، زەينەتاقى قورىندا قازىر بولىپ جاتقان وزگەرىسكە قاراساق، جاستاردىڭ ەشقانداي جارنا سالۋعا مۇمكىندىگى جوق ەكەنى ايدان انىق. سوندىقتان بۇل شەشىم قايتا قارالۋى قاجەت دەپ سانايمىن. پرەزيدەنتتىڭ ءوزى بۇل شەشىمگە قارسىلىق بىلدىرەدى دەپ ويلايمىن»، - دەدى ەكونوميست.

بۇعان دەيىن Abai.kz پورتالىندا جازعانىمىزداي تجش جەتكىلىكتى دەڭگەيدەن اسقاندا، ازاماتتارعا زەينەتاقى قورىنان اقشا الۋعا قۇقىق بەرىلگەن بولاتىن.

بايلار شەشىپ الدى، كەدەيلەر سان سوعىپ قالدى

بجزق مالىمەتىنشە، 2021 جىلدىڭ قاڭتارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ەكونوميكالىق ءوسۋدى قالپىنا كەلتىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭى كۇشىنە ەندى. زاڭعا سايكەس، ازاماتتارعا زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ ءبىر بولىگىن تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاقسارتۋ، ەمدەلۋدىڭ اقىسىن تولەۋ، سونداي-اق، جەكە باسقارۋشى كومپانيالارعا ينۆەستيتسيالىق باسقارۋعا بەرۋ ءۇشىن پايدالانۋ قۇقىعى بەرىلەدى. بۇل قۇقىقتى زەينەتاقى جارنالارىن تۇراقتى جانە تولىق كولەمدە اۋدارۋ ەسەبىنەن ەڭ تومەنگى جەتكىلىكتى دەڭگەي شەگىنەن اساتىن جانە بولاشاقتا ەڭ تومەنگى زەينەتاقى مولشەرىنەن كەم ەمەس زەينەتاقى تولەمىن الۋعا مۇمكىندىگى بار سالىمشىلار پايدالانا الادى.

ازاماتتاردىڭ پايدالانۋى ءۇشىن قولجەتىمدى زەينەتاقى جيناقتارى تەك مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارىن جانە مىندەتتى كاسىپتىك زەينەتاقى جارنالارىن عانا ەمەس، سونداي-اق، ولاردى ينۆەستيتسيالاۋدان الىنعان ينۆەستيتسيالىق تابىستى دا قامتيدى. قر «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى» زاڭىندا: «زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ ەڭ تومەن جەتكىلىكتى شەگى - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى بەكىتكەن ادىستەمەگە سايكەس ايقىندالعان، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت تۋرالى زاڭدا بەلگىلەنگەن جانە ءتيىستى قارجى جىلىنىڭ 1 قاڭتارىندا قولدانىستا بولاتىن ەڭ تومەن زەينەتاقى مولشەرىنەن كەم ەمەس اي سايىنعى زەينەتاقىنى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قاجەتتى مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارى جانە (نەمەسە) مىندەتتى كاسىپتىك زەينەتاقى جارنالارى ەسەبىنەن قالىپتاستىرىلعان زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ ەڭ تومەن مولشەرى» دەپ ايقىندالعان»، - دەلىنگەن حابارلامادا.

ال، ەندى قاراپايىم ازاماتتارعا جيناقتان كەرەگىنە جاراتاتىن سوما الماق تۇرماق، زەينەتاقى جيناعىن الۋدىڭ جەتكىلىكتى دەڭگەيىنە جەتۋدىڭ ءوزى مۇڭ بولىپ تۇر.

بايلار باي بولا تۇسەدى، كەدەيلەر كەدەيلەنە تۇسەدى

بۇل شەشىمدى قارجىگەر اندرەي چەبوتارەۆ ەڭ ءساتسىز شەشىمنىڭ ءبىرى دەيدى.

«بۇل وزگەرىستى ەشكىممەن تالقالاماستان جاساپ وتىر. ەشبىر جەردە ءتىپتى، انونس تا ايتىلمادى. ءالى ەشكىم تۇسىندىرمەدى. بۇل بارلىق اقپارات تاراۋشى كوزدەردىڭ جانە قور تاراپىنان ءالسىز جۇمىستى كورسەتەدى. بۇل وزگەرىسكە قاراپ بايلار باي بولا تۇسەدى، ال كەدەيلەر كەدەيلەنە تۇسەتىن بولادى. بۇرىن 7% سالىمشىنىڭ قارجى شەشۋگە مۇمكىندىگى بولسا، ەندى ول 3% عانا بولماق. ەگەر راسىمەن ەكونوميكاعا بۇل باعدارلامانىڭ كەرىس اسەرىن سەزسە، وندا ونى مۇلدە جاۋىپ تاستاسىن. وزگەرىستى وتباسى بانكىنە سالىم سالۋدى ماقۇلداۋ زاڭىنان بۇرىن قابىلداپ جىبەرەدى دە، كوپتەگەن جاننىڭ اشۋىنا تيەدى»، - دەيدى ساراپشى.

زەينەتاقى قورىنىڭ سالىمشىلارمەن بايلانىسى جوق

ءماجىلىس دەپۋتاتى، اق جول فراكتسياسىنىڭ جەتەكشىسى ازات پەرۋاشەۆتىڭ ايتۋىنشا، تجش كولەمىن ۇكىمەت بەكىتەدى، ال، جوسپاردى ازىرلەيتىن – ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى. زەينەتاقى قورى ناقتى ەسەپتى جۇرگىزەدى. ءدال قازىرگى قوردىڭ تجش كولەمىن كوتەرۋدەگى جوسپارى قيسىنعا كەلمەيدى.

«كەلەسى جىلدان باستاپ ەڭ تومەنگى جالاقى كوتەرىلەتىنىنە سىلتەۋدىڭ قاجەتى جوق. ونىڭ ۇستىنە ەڭ تومەنگى جالاقى زەينەتاقى تولەمدەرىنە تىكەلەي اسەر ەتپەيدى. ال «كەيىنگە قالدىرىلعان»، ياعني ۋاقىت بويىنشا سوزىلعان ۇردىستەردى ۋاكىلەتتى مەملەكەتتىك ورگاندار زەينەتاقى جيناقتارى بويىنشا ورتا مەرزىمدى، سونداي-اق ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆاداعى تابىستىلىقتى ەسكەرە وتىرىپ، الدىن الا ەسەپتەۋگە مىندەتتى. سونىمەن قاتار، زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ ەڭ از جەتكىلىكتىلىك شەگىن كوزدەيتىن تىكەلەي نورما زاڭنامادا جوق. سوندىقتان بىرىڭعاي زەينەتاقى جيناقتاۋشى قورىنىڭ باسشىلىعىنا ءوز شەشىمىن زاڭناما ارقىلى دالەلدەۋدىڭ قاجەتى جوق»، - دەپ مالىمدەدى دەپۋتات.

دەپۋتات بۇل جاعدايدىڭ تۋىنداۋىنىڭ سەبەبى – زەينەتاقى قورىنىڭ سالىمشىلارىمەن بايلانىسىنىڭ جوقتىعىنان دەپ اتادى.

«بجزق جاڭا شەكتى مولشەردى جاريالاماس بۇرىن، ولاردى ۇكىمەتپەن، سالالىق مينيسترلىكپەن تالقىلاۋى كەرەك ەدى. مەحانيكالىق تۇردە تەك فورمۋلالاردى تولىتىرىپ ناتيجەسىن قوعامعا جايىپ، ونى الاڭداتىپ قويماۋى كەرەك ەدى. بۇل ميلليونداعان ازاماتتارىمىزعا قاتىستى ماسەلە ەمەس پە؟»، - دەپ ءسوزىن تۇيىندەدى دەپۋتات.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz