كۇرەڭ كۇزدىڭ تۇسۋىمەن قالىڭ قاراشانى ادەتتەگىدەي الەۋمەتتىك اۋىرتپاشىلىقتار قارسى العالى تۇر. بىراق بۇعان حالىق «قىڭق» دەمەيدى. سەبەبى، قىمباتشىلىققا كوز بەن كوڭىل كوندىگىپ، ەتىمىز ءولىپ كەتكەن. بىزگە ءبارىبىر. قارسىلاسپايمىز. تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ اگەنتتىگى باس بولىپ بەكىتىپ بەرگەن باعالار مەن تاريفتەردى ءۇنسىز قابىلداپ، قالتامىزعا سالماق تۇسسە دە، تولەي بەرەمىز. ەل-جۇرت تاراپىنان كەلىسپەۋشىلىك بولماعان سوڭ ءتۇرلى جەلەۋدى العا تارتقان مونوپوليستەر تاريفتەردى ۇنەمى كوتەرۋمەن كەلەدى.

كۇرەڭ كۇزدىڭ تۇسۋىمەن قالىڭ قاراشانى ادەتتەگىدەي الەۋمەتتىك اۋىرتپاشىلىقتار قارسى العالى تۇر. بىراق بۇعان حالىق «قىڭق» دەمەيدى. سەبەبى، قىمباتشىلىققا كوز بەن كوڭىل كوندىگىپ، ەتىمىز ءولىپ كەتكەن. بىزگە ءبارىبىر. قارسىلاسپايمىز. تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ اگەنتتىگى باس بولىپ بەكىتىپ بەرگەن باعالار مەن تاريفتەردى ءۇنسىز قابىلداپ، قالتامىزعا سالماق تۇسسە دە، تولەي بەرەمىز. ەل-جۇرت تاراپىنان كەلىسپەۋشىلىك بولماعان سوڭ ءتۇرلى جەلەۋدى العا تارتقان مونوپوليستەر تاريفتەردى ۇنەمى كوتەرۋمەن كەلەدى.

مىنە، 1 قىركۇيەكتەن باستاپ ىستىق سۋ مەن جىلۋعا، ەلەكتر قۋاتىنا باعا تاعى وسپەكشى. ەسەپتەگىش قۇرالىن قويماعان تۇرعىندار تىپتەن قينالعالى تۇر. كۇنى كەشەگە دەيىن ولار ىستىق سۋعا جان باسىنا شاققاندا 865,97 تەڭگە تولەپ كەلسە، قىركۇيەكتەن باستاپ 1238,23 تەڭگە تولەۋگە ءماجبۇر. ال جىلۋ قۇنى بۇرىنعى 49,60 تەڭگەنىڭ ورنىنا 72,82 تەڭگە كولەمىندە بەكىتىلدى. جارىقتىق جارىق باعاسى دا جوعارىلايدى. قوقىس شىعارۋ قۇنى دا كوتەرىلگەلى جاتىر. مۇنىڭ ءبارى حالىقتىڭ موينىنا اۋىر جۇك ەمەي نەمەنە؟ الماتى قالاسىندا جولاقى قۇنى 80 تەڭگەگە كوتەرىلگەلى قالا حالقىنان سابىر كەتتى. تيىن ساناپ، تەبەنىن ۇنەمدەپ الەك. تاريفتەرمەن بىرگە تۇتىنۋ تاۋارلارى، ازىق-تۇلىك باعاسى دا شارىقتاپ شىعا كەلەتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. جالپى، باعا مەن ءتاريفتى تەجەۋگە مۇمكىنشىلىك بار ما؟ قىمباتشىلىق نەگىزى نەدە؟ باعا ساياساتىن رەتتەۋدە قانداي كەم-كەتىك بار؟ وسىناۋ وزەكتى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق  ماسەلە اپتا ورتاسىندا «جاس قازاق» كونفەرەنتسياسىندا تالقىلاندى. باسقوسۋعا قارجىگەر-ساراپشى قانات بەرەنتاەۆ، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى، تەحنيكا عىلىمىنىڭ دوكتورى بىرلەسبەك ءالياروۆ، «الاتاۋ جارىق كومپانياسى» اق-نىڭ پايدالانۋ جونىندەگى باسقارۋشى ديرەكتورى ماديار كوبەگەنوۆ، ەكونوميست-ساراپشى مەرۋەرت ماحمۇتوۆا جانە بانك قىزمەتكەرى اسەل احمەتوۆالار قاتىستى.

جاس قازاق: جۇمىسسىزدارىمىز باسىمداۋ، ءوندىرىسىمىز كەمىستەۋ، جالاقىمىز جايسىزداۋ بولا تۇرا، باعا مەن تاريف بىزدە ءجيى كوتەرىلەدى. مۇنىڭ سىرى نەدە؟ اڭگىمەمىزدى وسىدان باستاساق. 
قانات بەرەنتاەۆ: - بىزدەگى باعانىڭ ءوسىمى، ناقتى ايتقاندا،  ازىق-تۇلىكتىڭ، ەلەكتر قۋاتى مەن باسقا دا تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدى-شارۋاشىلىق قىزمەتىنىڭ، كولىكتىڭ بار ءتۇرىنىڭ باعاسىنىڭ ءوسىمى - حالىقتىڭ تابىسىنان الدەقايدا جوعارى. بىراق بۇل ماسەلەنىڭ باسىن ەشكىم اشىپ ايتپايدى. تاريفتەر كوتەرىلەدى. جالاقى سول كۇيىندە قالادى. اسىرەسە، تابىسى تومەن بيۋدجەتتىك سالا ماماندارىنا، زەينەتكەرلەرگە، ستۋدەنتتەر مەن مۇگەدەكتەرگە تىم قيىن. بۇعان قىمبات ءدارى-دارمەكتى، مەديتسينالىق قىزمەتتى جانە ءبىلىم الۋ شىعىنىنىڭ ارتۋىن قوسىڭىز. سوندا ءبىزدىڭ ەلدىڭ الەۋمەتتىك تۇرمىسىنىڭ كورىنىسى كوز الدىڭىزعا كەلەدى. 
دەمەك، ستراتەگيالىق تاۋارلار مەن قىزمەت تۇرلەرىنىڭ باعاسى مەن ءتاريفىن مەملەكەتتىك رەتتەۋدىڭ جوقتىعى حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن قيىنداتا، كۇردەلەندىرە تۇسۋدە. ەلدەگى حالىقتىڭ 60 پايىزى كەدەيشىلىك شەگىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر، ال تابىسى  ەڭ تومەنگى رەسمي كۇنكورىس دەڭگەيىنە جاقىن جۇرت قايىرشىلىقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانى اششى دا بولسا شىندىق. باعا مەن ءتاريفتىڭ تىم قىمباتتاۋى تابىسى تومەن توپتى تىعىرىققا تىرەپ وتىر. سونىڭ ناتيجەسىندە بۇلار ادام ومىرىنە اسا قاجەتتى تاۋارلار مەن قىزمەتتەن باس تارتۋعا ءماجبۇر. ارينە، مۇنداي جاعداي كىمنىڭ كوڭىلىن ءوسىرسىن؟ سوندىقتان ەل-جۇرت كەزەكتى قىمباتشىلىقتى قينالا اۋىر قابىلدايدى. مۇنىڭ اياعى الەۋمەتتىك كوڭىل-كۇيدىڭ بۇزىلۋىنا، ءسويتىپ، ونىڭ ۋشىعۋىنا اكەلەتىنى انىق. قوڭىر كۇزدە نان، ەت پەن ءسۇت قۇنى كوتەرىلسە، جاسىراتىنى جوق، ەلدەگى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق احۋال كۇرت قۇلدىرايدى. ۇكىمەت كەدەن وداعى مەن بىرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭىستىك تۇبەگەيلى ىسكە كىرىسكەنشە، ازىرشە باعا ءوسىمىن وزدەرى جۇرگىزىپ وتىرعان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق  باعام بويىنشا «ەسەپتەن شىعارۋعا» قاۋقارلى. سونىڭ ناتيجەسىندە ءبىزدىڭ باعا رەسەيلىك دەڭگەيگە امالسىزدان جاقىنداپ جاتىر. ال مۇنداي جاعدايدا ءبىزدىڭ جالاقىمىز بەن زەينەتاقىمىز نەگە رەسەيلىك ۇدەدەن شىقپايدى؟ مەنىڭشە، ۇكىمەت بۇل ماسەلەگە باسىن اۋىرتىپ وتىرعان جوق. مۇندايدا تابىلاتىن جەلەۋ كوپ. ماسەلەن، كۇنى بۇگىنگە دەيىن جالعاسىپ جاتقان الەمدىك قارجى داعدارىسى مەن باسقا دا ءتۇرلى «وبەكتيۆتى» جاعدايدى سىنىققا سىلتاۋ ەتە سالادى. دەگەنمەن ەل-جۇرت اقىماق ەمەس، ءبارىن بىلەدى. باعا مەن تاريفتەردىڭ ۇزدىكسىز كوتەرىلۋى - ۇكىمەتتىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ساياساتىنىڭ سىقپىتى. ول حالىقتىڭ تۇرمىسىن، ءال-اۋقاتىن كوتەرۋدى كۇيتتەمەيدى، قايتا مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك شىعىندارىن قىسقارتىپ، ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك مىندەتتەمەسىن حالىقتىڭ موينىنا جىلى يتەرە سالۋعا يكەمدى. 
ماديار كوبەگەنوۆ: بۇل ماسەلە جونىندە  ەندى مەن ءوز پىكىرىمدى ايتايىن. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، سوڭعى جىلدارى «ەنەرگەتيكا تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. وسى زاڭ شەڭبەرىندە ەنەرگەتيكا قۇرىلىمىندا اجەپتاۋىر وزگەرىستەر بولدى. كەزىندەگى «الماتى پاۋەر كونسوليدەيتەد» كومپانياسىنىڭ ءوزى ءۇش ارناعا ءبولىنىپ، ءۇش كاسىپورىن بولىپ قايتا قۇرىلدى. العاشقىسى ءوندىرۋشى «الماتى ەلەكتر ستانسالارى» كومپانياسى. وعان تەتس-1, تەتس-2, تەتس-3, قاپشاعاي گەس-ءى سياقتى كاسىپورىندار كىردى. بۇلار ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەدى. تابيعي مونوپوليالىق تۇلعا. ال ءبىزدىڭ «الاتاۋ جارىق كومپانياسى» اق (ودان ءارى - «اجك») وسى مەكەمەنىڭ ءوندىرىپ بەرگەن قۋاتىن تۇتىنۋشىعا تاسىمالداپ، جەتكىزىپ بەرۋ قىزمەتىمەن اينالىسادى. انىعى، ءونىمدى تاسىمالداپ، تاراتىپ بەرەمىز. سوڭعىسى ەلەكتر ەنەرگياسىمەن قامتاماسىز ەتۋشى كومپانيا. («الماتى ەنەرگوسبىت). سوندا بۇرىنعى ءبىر كومپانيادان ءۇش كاسىپورىن تۋىندادى. ارقايسىسىنىڭ ءوزىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتى بار. وسى قىزمەتتەر ءۇشىن تۇرعىندار ارنايى بەلگىلەنگەن تاريف بويىنشا، ەسەپتەگىش قۇرالدارى ارقىلى تولەم تولەيدى. اقشانى «الماتى ەنەرگوسبىت» كومپانياسى جينايدى. وسى ءتاريفتىڭ ىشىندە ءار كومپانيانىڭ قۇرامداس بولىگى بار. «اجك» 2009 جىلدىڭ ءبىرىنشى قىركۇيەگىندە ورتاشا مەرزىمگە ارنالعان ءتاريفتى بەلگىلەپ، سونى  قوعام الدىندا، قۇزىرلى مەكەمە الدىندا قورعادىق. ءبىزدىڭ قۇرامداس بولىگىمىز 3 تەڭگە 41 تيىن بولدى. تۇتىنۋشىعا قۋاتتى تاسىمالداپ جەتكىزىپ بەرگەنىمىز ءۇشىن ءبىزدىڭ قىزمەت قۇنى وسىنداي دەڭگەيدە بەكىتىلدى. سودان كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءبىزدىڭ ءتاريفىمىز 2009 جىلدىڭ ءبىرىنشى قىركۇيەگىنەن وزگەرگەن جوق. ال ءبىزدىڭ سەرىكتەستەرىمىز بۇل مەزگىلدىڭ ىشىندە ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت وزگەرتتى. وسى جەردە باسا ايتقىم كەلەتىنى، ءبىز نارىقتىق، كاپيتاليستىك قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ وتىرمىز. بۇل قوعامنىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرى، زاڭدىلىعى بولادى. ماسەلەن، ءبىز بۇل قوعامدا ينفلياتسيادان قۇتىلمايمىز. ول باس كوتەرمەي تۇرمايدى. قازىرگى جىلدىق ينفلياتسيالىق كورسەتكىش 7-7,5 پايىز مولشەرىندە كورىنىپ جۇرگەنىن بىلەسىزدەر. دەمەك، وسىعان بايلانىستى ءبىزدىڭ ءتاريفىمىز 7-7,5 پايىز دەڭگەيىندە كوتەرىلۋى كەرەك. ايتپەسە، ءبىزدىڭ جاعدايىمىز قيىندايدى. سەبەبى، ءبىز ءۇش جىلدان بەرى ءتاريفتى كوتەرگەنىمىز جوق. ءبىزدىڭ دە توراپتارىمىز، قۇرىلعىلارىمىز بار. ولار بىرنەشە جىلدان بەرى جوندەۋ جۇمىستارىن كورگەن جوق. جۇرگىزىلگەن ساراپتاما قورىتىندىسى بويىنشا، ءبىزدىڭ قۇرىلعىلارىمىزدىڭ 60-70 پايىزىنىڭ توزىعى جەتكەن. وسىنداي دەڭگەيدە وتىرىپ ءبىز تۇتىنۋشىعا ءونىمدى جەتكىزىپ بەرىپ جاتىرمىز. بىلىكتى ماماندارىمىزدىڭ ارقاسىندا، ارينە. ودان ءارى كۇتۋگە بولمايدى. كۇتەتىن بولساق، اپات كوبەيەدى، شىعىن مولايادى. ونىڭ ۇستىنە، ەنەرگەتيكا سالاسىندا ءنورماتيۆتى قۇجاتتار بويىنشا قۇرىلىمدىق ەرەجەلەر بار. قاۋىپسىزدىك ەرەجەسى، تەحنيكانى پايدالانۋ ەرەجەسى بار، مۇنى ەسكەرمەسەك، وندىرىستە اپاتتى جاعداي ورىن الىپ، تۇتىنۋشىعا ءونىمدى جەتكىزۋگە مۇمكىنشىلىك بولماي قالادى. 
اسەل احمەتوۆا: مەنىڭشە، جالپى كوممۋنالدىق تاريفتەردىڭ ءوسۋىنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. كوڭىلدەرىڭىزگە كەلسىن، كەلمەسىن اشىعىن ايتايىن، تاريفتەردىڭ قىمباتتاۋى تۇتىنۋشىلاردىڭ، ياعني قاراپايىم حالىقتىڭ قاراجاتتان ودان ءارى قىسىلۋىنا اكەلىپ تىرەيدى. بۇل، سونداي-اق وندىرىلەتىن تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ قىمباتتاۋىنا دا جول اشادى.  ال كۇندەلىكتى تۇرمىستا  بىزدە ءتۇرلى مۇقتاجدىقتار ورىن الىپ جاتادى. ماسەلەن،  جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ، وتباسىلىق ءىس-شارالار ۇيىمداستىرۋ، ءتىپتى جاڭا تەحنيكانى، جيھازدى الۋ قاجەتتىلىگى تۋىندايدى. وسىنداي كەزدە تۇرعىنداردىڭ قولىندا قاراجات بولماعاندىقتان، اقشا قاجەتتىلىگىنەن  قارىزعا، بانكتەردەن نەسيە الۋعا جۇگىنەدى. بۇل جاعدايدى تەك بيىلعا عانا ءتان دەۋگە كەلمەيدى، وسى كورىنىس بىرنەشە جىل قاتارىنان قالىپتاسىپ وتىر. مەن مۇنى ءوز تاجىريبەمە سۇيەنىپ ايتىپ وتىرمىن. ماسەلەن، حوۋم كرەديت بانكىنىڭ  نەسيە بەرۋ مولشەرىن سالىستىراتىن بولساق، بيىلعى جىلدىڭ التى ايىندا بانك، وتكەن جىلعا قاراعاندا، 2 ەسە ارتىق نەسيە بەرىپ ۇلگەردى. جالپى بيىلعى جىلى «تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەۋ كولەمى 20 پايىزعا وسەدى» دەگەن بولجامدى بىرنەشە ساراپشى تىلگە تيەك ەتكەن ەدى. نارىقتاعى قازىرگى جاعداي ونى راستاپ وتىر.
ەكىنشى جاعىنان، الىپ قاراعاندا، كوممۋنالدىق قىزمەتتەردى تۇتىنۋشىعا جەتكىزەتىن كاسىپورىنداردىڭ  ءىس-ارەكەتىن دە  تۇسىنۋگە  بولادى. جينالاتىن قاراجات قۇرال-جابدىقتى جاڭارتۋعا، ءتىپتى قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسىن ۋاقىتىندا بەرۋگە جۇمسالاتىنىن ەسكەرسەك، وعان تۇسىنىستىكپەن قاراۋعا بولاتىن سياقتى. 
مەرۋەرت ماحمۇتوۆا:  بۇل ماسەلە جونىندەگى پىكىرىم مىناداي. شىنىن ايتۋ كەرەك، جالپى ءبىزدىڭ تابىسىمىز تاريفتەرگە، باعاعا قاراعاندا ءجيى وسپەيدى. تابىس تاباتىنداردىكى ىلۋدە ءبىر كوتەرىلسە، جۇمىسى جوقتار قۋ شوپپەن اۋىز سۇرتەتىنى بەلگىلى. قالاي دەگەندە دە، كەز كەلگەن قىمباتشىلىق حالىقتىڭ موينىنا اۋىر جۇك. مۇنى مويىنداعانىمىز ابزال. 
وسى جەردە ايتا كەتەتىن ءبىر جايت، ونى دا بىرەۋ بىلەر، بىرەۋ بىلمەس، 2009 جىلى تابيعي مونوپولياشىلار تاريفتەر ەسەبىنەن ينۆەستيتسيا جاساۋعا مۇمكىنشىلىك بەرەتىن ەرەجەگە قول جەتكىزدى. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، تابيعي مونوپولياشىلار حالىقتىڭ تولەگەن تولەمىنەن ينۆەستيتسيا جاساۋعا مۇمكىنشىلىك الدى. سونىڭ ارقاسىندا، ولار وزدەرىنىڭ  ءبىراز ماسەلەسىن شەشىپ جاتىر. بىراق نەگە ەكەنى بەلگىسىز، بۇگىنگى قوناقتار بۇل جونىندە ايتپاي وتىر. 
وسى جەردە ايتقىم كەلىپ وتىرعانى، كەزىندە، وسىدان 20 جىل بۇرىن جەكەشەلەنگەن تابيعي مونوپوليالىق كومپانيالار موينىنا العان مىندەتتەمەلەرىن تولىق ورىنداعان جوق. مەنشىك يەلەرى توزىعى جەتكەن جابدىقتاردى جوندەۋگە ينۆەستيتسيا سالمادى. قازىر سول اۋىرتپاشىلىقتى بىزدەر، قاراپايىم تۇتىنۋشىلار اتقارىپ جاتىرمىز. 
ماديار كوبەگەنوۆ: مەن سىزدەرمەن كەلىسپەيمىن. ايتار ءۋاجىم بار: ۋاقىت وتكەن سايىن ءبىزدىڭ، تابيعي مونوپولياشى كاسىپورىنداردىڭ  شىعىنى ءوسىپ جاتىر. جوندەۋ جۇمىستارىنا پايدالاناتىن ماتەريالداردىڭ، قوسالقى بولشەكتەردىڭ باعاسى شارىقتاۋدا. بىراق بۇل تۋرالى مىنا جەردە وتىرعانداردىڭ بىردە-بىرەۋى اۋىزعا المادى. بۇل شىعىن با، شىعىن. ءبىز الماتى قالاسى مەن الماتى وبلىسىنداعى 2,5 ملن حالىققا قىزمەت كورسەتىپ وتىرمىز. ەگەر ءتاريفتى كوتەرمەسەك، كاسىپورىندار، كىشى جانە ورتا بيزنەس، جەكە تۇتىنۋشى، ءبارى-ءبارى قۋاتسىز ادىرا قالادى. ونى ءبارىڭىز دە ءبىلىپ وتىرسىزدار. ال ءبىز تۇتىنۋشى ەسەبىنەن ينۆەستيتسيالىق مىندەتىمىزدى شەشىپ وتىرعانىمىز جوق. بۇل - قيسىنسىز اڭگىمە. ءبىزدىڭ قىزمەتىمىزدى تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ جونىندەگى اگەنتتىك باقىلاپ وتىرادى. زاڭ شەڭبەرىنەن شىعۋعا قۇقىمىز دا، قاقىمىز دا جوق. ءاربىر قادامىمىز باقىلاۋدا. اگەنتتىككە ءار توقسان سايىن، جارتى جىل سايىن، جىل اياعىندا ەسەپ بەرىپ وتىرمىز. تاريفتەن تۇسكەن قارجىنى ءبىز كوبىنە اعىمداعى جوندەۋ جۇمىستارىنا پايدالانامىز. ال ينۆەستيتسيالىق جوبالارعا كومپانيا ءوز قارجىسىنان، ءوزىنىڭ تاۋىپ وتىرعان قوسىمشا تابىسىنان بولەدى. ءۇش جىل بويى ءتاريفتى كوتەرمەگەن سوڭ، ءاۋ باستاعى بەلگىلەنگەن مەرزىم اياقتالعان سوڭ، ءبىز اگەنتتىككە ءوتىنىش جازدىق. ءتاريفتى كوتەرۋ ماسەلەسىنە ءبىز ءبىر كۇندە نەمەسە ءبىر ايدا كەلگەنىمىز جوق. بۇل كوپ جىلعى ەڭبەك. قىزۋ تالقىلاۋ بارىسىندا سان ءتۇرلى پىكىر، ۇسىنىس بولدى. قوعامدىق تالقىلاۋ ۇيىمداستىردىق. باق  ارقىلى حابارلانعاننان كەيىن تىڭداۋعا ءتۇرلى قوعامدىق ۇيىم وكىلدەرى كەلىپ قاتىستى. ءتۇرلى دەڭگەيدە ءوزىمىز دە ۇسىنىمىزدى قورعادىق. ەسەپتەلگەن وندىرىستىك، قارجىلىق قىزمەتىمىزدى، شىعىنداردى  دالەلدەدىك. ناتيجەسىندە، تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ جونىندەگى اگەنتتىك ءبىزدىڭ تۇتىنۋشىعا جەتكىزىپ بەرگەن ءبىر كيلوۆاتت ساعات ەلەكتر قۋاتى ءۇشىن ءتاريفتى 4 تەڭگە 42 تيىن مولشەرىندە بەلگىلەپ، بەكىتىپ بەردى. سوندا ءار كيلوۆاتت ساعات ءۇشىن 1 تەڭگە 1 تيىن قوسىلدى. 
مەرۋەرت ماحمۇتوۆا: مەنىڭ دە ايتارىمدى تىڭداڭىز. ءبىزدىڭ ورتالىق «تاريفتەر مەن باعانىڭ ءوسۋى وتباسى تابىسىنا قانشالىقتى اسەر ەتەدى؟» - دەگەن تالداۋ-زەرتتەۋ جۇمىسىن جاسادى. تابيعي مونوپوليا يەلەرى، سونىڭ ءبىرى سىزدەر، ءتاريفتى كوتەرگەندە وتباسىنىڭ تابىسىنا، كىرىس-شىعىسىنا ءمان بەرمەيسىزدەر. سالىستىرا قاراۋدى دا ءجون سانامايسىزدار. قالاي دا تابىس تابۋدى ويلايسىزدار. سونىڭ سالدارىنان تاريفتەر بولسا، جىلدا 20 پايىزعا كوتەرىلەدى. مۇنى بىرەۋدىڭ قالتاسى كوتەرەدى، ەكىنشىسىنىكى كوتەرمەيدى. ماسەلەن، ەلەكتر قۋاتىنىڭ باعاسى بيىلدىڭ وزىندە  وزگەردى، سوعان قاراماستان، ەندى  تاعى وسكەلى جاتىر ءارى  مۇنىمەن شەكتەلمەسى جانە انىق. 
جاس قازاق: ساۋات مىڭباەۆ ەنەرگەتيكا ءمينيسترى بولعان كەزىندە: «ءبىزدىڭ ەلدە ەلەكتر قۋاتى ارزان ونىڭ قۇنى 2015 جىلعا دەيىن قىمباتتاي بەرەدى»، - دەگەن ەدى. ايتقانى شىندىققا اينالىپ كەلەدى... 
قانات بەرەنتاەۆ: مىنە، كورىپ وتىرسىزدار، تاريف كوتەرۋدىڭ باستى نەگىزى وسى وندىرىستىك قۇرال-جابدىقتىڭ توزىعى، وعان پالەنباي جىلدان بەرى كوك تيىننىڭ بولىنبەگەنى، ءسويتىپ، باعانىڭ قايتا قارالماعانى سىلتاۋ. بۇعان وتىننىڭ، قوسالقى بولشەكتىڭ قىمباتتاعان قۇنىن قوساسىزدار. ەڭ قۇرىعاندا،  ايتار ۋاجدەرىڭىز قىزمەتكەر-جۇمىسشىعا جالاقى قوسامىز دەگەن سىلتاۋ. قۇدايىم-اۋ، بۇل سوڭعى 20 جىلدا وزگەرمەگەن اۋەن عوي. دەگەنمەن وسى ۋاقىت ىشىندە جاعداي نەگە وزگەرمەدى؟ قاراڭىزدار، وندىرىستىك قۋاتتى ارتتىرۋ وتە باياۋ جۇرۋدە. شىعىن جوعارى دەڭگەيدە. جىلۋ بەرۋ جاعدايىنا ءبىز قىس سايىن كوز جەتكىزەمىز. ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن قالالارىنىڭ قازاندىقتارى قاتىپ قالادى. 
بۇعان قوسا تاريفتەردى تۇزگەندە كاسىپورىندار ءبىر «قۋلىققا» بارادى. مۇنى اڭگىمە بارىسىندا مەرۋەرت ايتىپ ءوتتى. وسى «قۋلىق» ارقاسىندا ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدى  ينۆەستيتسيالاۋ ءىسى اقىرىن حالىقتىڭ موينىنا كوشە قويادى. قاراڭىز، ءبىر عانا ۇدەمەلى يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق باعدارلاما اياسىندا ەلەكتر قۋاتىنىڭ ءتاريفى  جىلىنا 10 پايىز، ال شويىن جول قۇنى - 8 پايىزعا وسەدى ەكەن. مۇنى ءبىز زاڭسىز ءوسىم دەي الامىز با؟ جوق، ايتا المايمىز. 
ماديار كوبەگەنوۆ: - قايتا جوندەۋ، قايتا جاساقتاۋ ماسەلەسى جونىندە مەن مىنانى ايتقىم كەلەدى. راس، كەزىندەگى اپك كومپانياسى بۇل ماسەلەگە مۇلدە باس اۋىرتپاعان، ءتىپتى كوك تيىن دا بولمەي، حالىقتان سىپىرىپ اقشانى جيىپ الىپ وتىرعان. مەن وزگە تابيعي مونوپوليستەر جونىندە ەشتەڭە ايتا المايمىن، ال ءبىزدىڭ كومپانيا جوندەۋ، قايتا جاساقتاۋ شارۋاسىنا 2007 جىلدان باستاپ كوڭىل بولە باستادى. ەندى 100 پايىزعا دەيىن توزىعى جەتكەن وندىرىستىك تەحنولوگيانى از ۋاقىتتىڭ ىشىندە جوندەپ نەمەسە اۋىستىرىپ شىعۋعا ماتەريالدىق مۇمكىنشىلىكتى بىلاي قويعاندا، ءبىزدىڭ فيزيكالىق مۇمكىندىگىمىز جوق. انىعىن ايتقاندا، ءبىز ەتەك-جەڭىمىزدى تولىق جيۋىمىز ءۇشىن ءالى كەمىندە 20 جىل ۋاقىت قاجەت. 
- سىزدەرگە مەملەكەتتەن قولداۋ بار ما؟ 
- مەملەكەتتىك قولداۋ جوق دەپ ايتا المايمىز. مىسالى، ازيادا كەزىندە بىرنەشە پودستانسالار سالىندى. وعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن ءبىرشاما قارجى كوزى ءبولىندى. سونىڭ ارقاسىندا تاسىمال  قۋاتىنىڭ دەڭگەيى كوتەرىلىپ كەلەدى. «مەتروپوليتەننىڭ» ىسكە قوسىلۋىنا وراي، تاعى ەكى پودستانسا سالىندى. مۇنىڭ بارىندە مەملەكەتتىڭ ۇلەسى بار. سوندىقتان مەملەكەت تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدى-شارۋاشىلىق قىزمەتىنە قولداۋ كورسەتپەي وتىر دەگەن دە بەكەر اڭگىمە. 
اسەل احمەتوۆا: مىنە، كوردىڭىزدەر مە، تاريفتەردىڭ ۇزدىكسىز قىمباتتاي بەرەتىنىنە كوز جەتىپ وتىر. وسى جەردە مەنىڭ ايتقىم كەلەتىنى، مۇمكىن بىزگە تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدى-شارۋاشىلىق تاريفتەرىن ءبىر جىلدا  بىرنەشە رەت ەمەس، ءبىر عانا مارتە وزگەرتۋگە رۇقسات بەرەتىن زاڭ جوباسىن جاساۋ كەرەك شىعار. بۇل وندىرۋشىگە دە، تاسىمالداۋشىعا دا جانە قامتاماسىز ەتۋشى كومپانياعا دا، ەڭ باستىسى، قاراپايىم حالىققا ءتيىمدى بولماق. 
بىرلەسبەك ءالياروۆ: «تاريفتەر نەگە ۇزدىكسىز وسە بەرەدى؟» - دەپ وتىرسىزدار عوي. ول نەگە وسپەۋى كەرەك؟ 1996 جىلى زەينەتاقى قانشا بولىپ ەدى؟ 3,5 مىڭ تەڭگە بولدى. دۇرىس ايتاسىزدار. قازىر قانشا؟ بۇگىنگى مەجە بويىنشا - 24 مىڭ تەڭگە. بولاشاقتا 32 مىڭ تەڭگەگە دەيىن كوتەرىلەدى. سوندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن زەينەتاقى 10-15 رەت كوتەرىلدى، ال تاريفتەر 4-اق رەت ءوستى. تاريفتەردىڭ اۋىرتپاشىلىعىن كوتەرە المايتىنداي بىزدە كەدەيلەر كوپ ەمەس. 16,5 ملن حالىقتىڭ ۇشتەن ءبىرى عانا كەدەي. سىزدەر، جۋرناليس­تەر، باق وكىلدەرى پوپۋليزمگە ۇرىنباۋلارىڭىز كەرەك. بايلار اقشا تولەمەيدى دەيدى. تولەيدى. ىلۋدە ءبىر كەزدەسەتىن وقيعانى كەيبىر ارنالار دابىرايتىپ، داڭعازا ەتىپ كورسەتەدى، سىزدەر سوعان سەنەسىزدەر. سەنبەڭىزدەر. مىسالى، مەن ءوزىمدى كەدەي سانامايمىن، ۇلكەن ءۇيىم بار،  قىستىگۇنى جارىققا 20 مىڭ تەڭگە، گازعا 100 مىڭ تەڭگە مولشەرىندە تولەيمىن. تولەمەسەم جارىقسىز قالىپ، قاتىپ ولەمىن عوي. 16 ملن حالىقتىڭ ءبىر ملن-ى كەدەي-كەپشىك بولسا، سولاردىڭ جوعىن جوقتاپ، كۇيىن كۇيتتەپ وتىرمايمىز عوي. ءارى-بەرىدەن سوڭ، ءتاريفتى تولەي المايتىندارعا ارنالعان جەكە تولەم جۇيەسى بار. تۇتىنعان جارىعى 90 كۆت/ساعاتتان اسپاسا، تومەن تاريفپەن تولەم تولەيدى. تۇنگى ساعات 23.00-دەن تاڭعى 7-گە دەيىن بۇل امال بويىنشا 3 تەڭگە تولەيسىڭ. شاماڭ كەلمەسە، وسى جۇيەگە قوسىل. وعان شاماڭ جەتپەي بارا جاتسا، ۇنەمدە. 
ماديار كوبەگەنوۆ: دۇرىس ايتاسىز. ءبىزدىڭ قوعامدا قۋات كوزىن ۇنەمدەۋ مادەنيەتى دامىماعان. باق وسى جاعىن تەرەڭ تالداپ، جازۋى ءتيىس. سوندا قالتاعا اۋىرتپاشىلىق تۇسپەيدى. ويباي، «تاريف قىمبات، نەگە قىمبات؟» دەپ شۋلاعاندى جاقسى كورەمىز، سويتە تۇرا، ۇيىمىزدە، جۇمىستا بارلىق بولمەنىڭ جارىعىن جارقىراتىپ قويامىز. كوممۋنالدى-شارۋاشىلىق قىزمەت تۇرلەرىنىڭ قۇنىن تولەۋگە قينالادى ەكەنسىڭ، ۇنەمدەۋدى ۇيرەن. قىستا ءۇيىڭ سۋىق بولسا، قىمتا. قازىر جىلۋ ۇنەمدەيتىن جاڭا ماتەريالدار، تەحنولوگيالار شىعىپ جاتىر. سونى قولدانۋ كەرەك. ال ىستىق سۋعا، سۋىق سۋعا ەسەپتەگىش قۇرالىن قويماعاندار كىنانى وزىنەن ىزدەسىن. ەسەپتەگىش قۇرالىن قويماي وتىر ما، دەمەك، قىمبات ءتاريفتى تولەۋگە قاۋقارلى. 
بىرلەسبەك ءالياروۆ: كاپيتاليستىك قوعام ەشكىمنىڭ كوڭىلىنە قارامايدى. قىزمەتتى پايدالاندىڭ با، اقىسىن تولە. ال ەڭ باستىسى، ەڭبەك ەتكەن ادام ەشقاشان كەدەي بولمايدى. قازاق وسىنى ۇعىنۋى ءتيىس.

كونفەرەنتسيانى جۇرگىزگەن گۇلزات نۇرمولداقىزى

«جاس قازاق» گازەتى