ەاەو-نا كىرەتىن قازاقستان، رەسەي، بەلورۋس، ارمەنيا مەن قىرعىزستان الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ ەكونوميكالىق سانكتسياسىنا ۇشىراپ جاتىر. ونىڭ سالقىنىن قازاقستان قازىردىڭ وزىندە سەزىنۋدە. رەسەي جاعىنىڭ «ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعى (ەاەو) ەلدەرىنىڭ بىرىنە سانكتسيا سالىنعان جاعدايدا وداق مۇشەلەرىنىڭ بىرلەسكەن جاۋاپ شارالارىن قولداناتىنى» جايلى ايتۋى، ەۋرو وداقتىڭ سانكتسياسىنا قارسى قازاقستاندى دا بىرلەسىپ قارسى تۇرۋعا شاقىرۋى بارىپ تۇرعان ارانداتۋ. بۇل رەسەي تاراپىنان ونسىز دا ەكونوميكاسى قۇلدىراپ، قالت-قۇلت ەتىپ وتىرعان قازاقستاندى ساياسي سوعىس الاڭىنا تارتۋ.

ەكس-پرەزيدەنت ناحارباەۆتىڭ بەلدەن باسقان باستاماسىمەن دۇنيەگە كەلگەن ەاەو تەك قانا ءبىر رەسەيدىڭ مۇددەسىنە قىزمەت ەتەتىن ۇيىم. «ورتاق پارلامەنت»، «ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋ»، «سبەر تسيفرلى باعدارلاماسى» سياقتى باستامالارى جانە باسەكەگە قابىلەتى تومەن باسقا ەلدەردى دە وداققا قوسۋعا تىرىسۋى رەسەيدىڭ وداقتا ەكونوميكالىق ەمەس، ساياسي مۇددەسى باسىم ەكەنىن كورسەتەدى.

ماسەلەن قازاقستان 2015-2020 جىلداردىڭ ىشىندە ەاەو اياسىنداعى ساۋدادان 44 ملرد دوللار جوعالتقان. بۇل شامامەن 2020 جىلعى جالپى ىشكى ءونىمنىڭ (180 ملرد دوللار) تورتتەن ءبىر بولىگى دەگەن ءسوز. ودان دا قاراپايىمداپ ايتساق، ازەربايجاننىڭ مەملەكەتتىك مۇناي قورىندا 20 جىل بويى جينالعان اكتيۆتەردىڭ قۇنىنا تەڭ. ەندىگى جەردە بۇل وداقتا قالۋ قازاقستان ەكونوميكاسىن قۇردىمعا كەتىرۋ دەگەن ءسوز. بۇگىن قيمىلداماساق، ءبىزدىڭ اقىرىمىزعا جەتەتىن جانە ءبىر فاكتور وسى ەاەو بولماق.

بۇل بىردەن ەمەس، بىرتىندەپ شىعىپ ىسكە اساتىن قادامدار. ماسەلەن قاعاز جۇزىندە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتان بەس ەلدىڭ كەز كەلگەنى قالاعان ۋاقىتىندا شىعا الادى. رەسمي حابار تۇسكەننەن كەيىن 12 اي ىشىندە بۇل پروتسەسس تولىق اياقتالۋعا ءتيىس. ول تۋرالى ەاەو تۋرالى شارتتىڭ 118-بابىندا وداقتان شىققىسى كەلگەن مەملەكەت «وسى وداق اياسىندا اتالمىش ەلدىڭ قاتىسۋىمەن تۋىنداعان قارجىلىق مىندەتتەمەلەردى رەتتەۋگە مىندەتتى» ەكەنى جازىلعان.

ايتارىم، باستاپقى كەزدە ءىس جۇزىندە بۇل قادامنىڭ قازاقستان ءۇشىن اۋىرتپالىقتارى كوپ بولاتىنى دا تۇسىنىكتى. اسىرەسە، رەسەي تاراپىنان ساياسي-ەكونوميكالىق قىسىم جاسالادى. قازاقستانعا قارجىلىق بەرەجاقتارىن تولىقتاي وتەۋدى مىندەتتەيدى. ولاردىڭ «بايلاۋىنداعى» قازىرگى قازاق بيلىگىنىڭ ەاەو-دان شىعا قويۋى دا ەكىتالاي. سولاي بولا تۇرا قازاقستان بۇل ۇيىمنان شىعۋى كەرەك. ولارمەن جالپىلىق (ەاەو -دان تىس) اياسىندا ەمەس، جالقىلىق دەڭگەيىندە ەكونوميكالىق بايلانىس قۇرعانىمىز دۇرىس.

شىعار جول قايسى؟

ءبىزدى ەاەو - قۇلدىعىنان قۇتقاراتىن دا تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ «تۇران» اسكەري-ساياسي-ەكونوميكالىق وداعى بولماق. تۇركى مەملەكەتتەرى مەن تاياۋ شىعىس، ەۋروپا، جاپون، كورەي نارىعىن پايدالانىپ، ورتالىق ازيادا وزىندىك وڭىرلىك ەكونوميكانى جولعا قويۋىمىز كەرەك. بۇعان قازىرگى قازاق بيلىگى بارمايدى. مۇنى قوزعايتىن دا - حالىق، ساياسي اعىمدار جانە جەكەلەگەن قوعام بەلسەندىلەرى.

سۇراق تەك باق بەتتەرىندە عانا ەمەس بارلىق بەيبىت شەرۋلەر مەن پيكەتتەردە كوتەرىلۋى ءتيىس. ادام جانە قوعام ءبىر-بىرىنەن بولەك ءومىر سۇرە المايدى. ءبىز ءۇشىن قوعامدىق پىكىردىڭ ماڭىزى مەن ءرولى وتە ۇلكەن. ءبىز ءوز ۇستانىمىزبەن بيلىكتى قوعامدىق پىكىرگە قالاي قاراۋ كەرەكتىگىن كورسەتەمىز جانە ورىنداتۋعا ماجبۇرلەي الامىز. بۇل ۋاقىت سۇرانىسى.

نۇرلىباي قوشامانۇلى

Abai.kz