بىرتۋعان قىرعىز جۇرتىندا سادىق شەر-نياز دەگەن اعا بار. ۇزاق جىلدار بويى «ايتىس» قورىن باسقارىپ، قازاق پەن قىرعىزعا قوس بايگە تىگىپ، ەلارالىق ايتىستار وتكىزىپ جۇرگەن، قىرعىزعا، قىرعىز تۇگىلى قازاققا ەسىمى بەلگىلى كينوگەر. مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى.

بىلتىر ماۋسىمدا Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنا ارنايى سۇحباتىن جاريالادىق. سول سۇحباتىندا قازاق پەن قىرعىزداعى ەلىشىلىك ءھام ەلارالىق ءبىراز ماسەلەگە قاتىستى اشىق پىكىرىن ايتىپ: «ريم يمپەرياسى دا، سوۆەتتەر وداعى دا – جاڭالانۋ بولماعاندىقتان قۇلادى... ساياساتشىلار دۋال قۇرادى، مادەنەت ادامدارى كوپىر سالادى. مادەني بىرىگۋ بولماي - تۇركى حالىقتارى شىنايى كۇشكە اينالا المايدى. ءبىز كورپەندە ساياساتتىڭ شەڭبەرىنەن شىعا الماي ءجۇرمىز. قازاق پەن قىرعىزدىڭ اراسى سۋىسا – وعان ەل باسشىلارى كىنالى. باسقا ەلدەردىڭ جولى بىزگە ۇلگى ەمەس»، - دەپ سويلەگەن ەدى.

سادىق شەر-نياز قىرعىزستاننىڭ جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى (پارلامەنت) بولعان. قىرعىزستاننىڭ مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى، قىرعىز رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ مۇشەسى قىزمەتتەرىن اتقارعان.

سادىق شەر-نيازدى قازاق جۇرتى «قۇرمانجان داتقا» ءفيلمى ارقىلى تانيدى. اتالعان كينوتۋىندىنى قازاق كورەرمەندەرى جوعارى باعالاپ، كينوسىنشىلار: «فيلم وتە ءساتتى تۇسىرىلگەن، قىرعىزدىڭ كەرەمەت جەرى مەن ءومىرىن كورسەتىپ قانا قويماي، ەلدى بىرلىككە ۇندەيتىن شىعارما ەكەن»، - دەپ جاتتى. «قۇرمانجان داتقا» ءفيلمىن قازاق پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ تا بىرنەشە مارتە ءسوز ەتتى. قازاق كينوگەرلەرىنە ۇلگى ەتتى. «از عانا قاراجاتقا تاماشا تاريحي كينوتۋىندى تۇسىرۋگە بولاتىنىنىڭ دالەلى»، - دەپ سويلەدى.

قازىر سادىق شەر-نياز مىرزا قىرعىزستاننىڭ فرانتسياداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى قىزمەتىن اتقارىپ ءجۇر.

قازاقتا بولىپ جاتقان «قاڭتار وقيعاسىن» الەم جۇرتى اڭگىمەلەپ جاتىر، ءالى. اۋانى دا ءارتۇرلى. ءبىرى دوسكوڭىلدىك بىلدىرسە، ءبىرى «قۇلاننىڭ قاسۋىنا مىلتىقتىڭ باسۋى»، - دەپ ەلدەگى الاعاي دا بۇلاعاي ءساتتى ءوز پايداسىنا شەشىپ قالۋدىڭ قامىمەن الاشاپقىن بولۋدا. ەل ىشىندەگى ءھام حالاقارالىق اقپاراتتارعا قانىقسىزدار. ەلدەگى سوڭعى كۇندەرى بولىپ جاتقان اۋىس-تۇيىستەر مەن قابىلدانىپ جاتقان قاۋلى-قارارلاردى دا، جاسالىپ جاتقان جۇمىستاردى دا كورىپ-ءبىلىپ وتىرسىزدار. قايتالاپ ايتىپ، قۇلاقتى جاۋىر قىلمايىق.

ءبىز بۇگىن سادىق شەر-نياز مىرزانىڭ «قاڭتار وقيعاسىنا» قاتىستى از عانا پىكىرىن، تىلەگىن قازاق وقىرماندارىنا، Abai.kz وقىرماندارىنا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

سادىق شەر-نياز:

«قازاعىم كەيدە تىنىش، كەيدە تولقىن. تىنىش بولساڭ، تىنىشتىعىڭا ورتاقپىن»، - دەر مە ەدى، الىقۇل، كىم بىلەدى؟..

نە بولسا دا، سابىر تىلەپ تۇرمىز. اشۋدىڭ ارتى اشۋ. قازاق ەلىنە سابىر، جۇرت باسشىلارىنا كوسەمدىك بەرسىن.

قىرعىزدىڭ باسىنان دا وسى قىپ-قىسقا 25-30 جىل ىشىندە نەلەر وتكەن جوق؟! البەتتە، ءبىز وسىنداي قان-توگىسسىز، وركەندەپ-وسسەك بولاتىن دا ەدى. وسى رەۆوليۋتسيالارسىز-اق، مەملەكەتىمىزدى بيىكتەتىپ، دامىتا الاتىن با ەدىك؟! ارينە! وسى جولدى سىزدەرگە تىلەيمىن، باۋىرلاستار! ويتكەنى، قانشا رەۆوليۋتسيا بولسا دا، بيلىككە ۇمتىلعاندار بيلىككە كەلەدى. ودان كىمنىڭ ۇتىپ، كىمنىڭ ۇتىلارى كۇماندى.

ال ەندى بۇل وقيعالار بارىمىزگە ساباق. و، تۇگىلى قىرعىزعا دا ساباق. ويتكەنى، ءبىز وسىنداي پەندەمىز. باسىمىزعا الەمەت كەلمەي، الدىمىزدى اڭداپ بىلمەيدى ەكەنبىز.

مەن كەيدە قورقامىن، ءبىز ءوستىپ قىزىلشەكە بولىپ جاتقاندا، سىرتىمىزدان دۇشپان باسىپ كىرسە نە بولماقپىز؟ قازاق تا، قىرعىز دا؟.. اشۋىمىزدىڭ اياعىندا مەملەكەتىمىزدەن ايىرىلىپ قالساق شە؟ قۇداي ساقتاسىن! بىراق، ساقتانساڭ ساقتايدى.

ءبىر كوزىمىز ءبىر كوزىمىزگە جاۋ زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ەل مەن بيلىكتى جاقىنداستىراتىن جاڭا فورمالار تابۋ كەرەك سەكىلدى. جاڭاسىن تابا الماساق، سالتىمىزدا بارىنا جۇگىنگەن ءجون. ىرگەرىدەگى اقساقالدار ينستيتۋتى بار ەمەس پە؟.. قازىر مىنە، «اقشاقال» دەگەن ءسوز پايدا بولدى. ونى دا بيلىك جاقسىلاپ پايدالانىپ جاتىر. وردەن-مەدالداردى كەۋدەسىنە تاعىپ، سىي-قۇرمەت قىلىپ جاتسا، ول پەندە جارىقتىق، سوعان كونە سالادى ەكەن...

بىراق، ءبىرىبىر ءاربىر التى اي سايىن، كومپيۋتەرگە تەرىپ، شاقىرىپ، 65-تەن اسقان اقساقالداردى جيناپ، سولاردىڭ ءسوزىن ەستىپ تۇرساق قانە؟ مەيلى، كىمى كەلسە، سونىسى كەلسىن. جوعارعى ءبىلىمدىسى كەلسىن، سۋشى، مالشىلارى كەلسىن. بىراق، بىزگە اششى بولسا دا شىندىقتى ايتىپ بەرىپ تۇرسىن.

گەرمانيانىڭ اسكەري ۋستاۆىندا ءبىر پۋنكت بار ەكەن. كومانديرىڭە ارىز بەرگىڭ كەلسە، ول وقيعا بولعان ۋاقىتتان ءۇش كۇن وتكەننەن كەيىن عانا ارىز بەرە الادى ەكەنسىڭ. اشۋىڭ قايناپ تۇرعان ۋاقىتتا ارىز بەرە المايسىڭ. مۇمكىن وسىنداي ەرەجە-سالتتارىمەن گەرمانيا - گەرمانيا بولىپ تۇرعان شىعار؟

ءبىز ەلشىلەر ءبىر جاققا جينالىپ بارا قالساق، ەڭ قۇرىعان، ميلليونداعان ەلى اشارشىلىقتا كۇن كەشىپ جۇرگەن مەملەكەتتەردىڭ ەلشىلەرى ەڭ قىمبات كولىكتەر ءمىنىپ جۇرەدى. مۇمكىن، وسى ءۇشىن دە قۇداي ولارعا بەرمەي جاتقان شىعار. ءسان-سالتاناتتى ءبىز بيلىككە قىلعان قوشەمەت دەپ ءبىلىپ قالدىق. ءسان-سالتانات – ەلىڭە قىلعان قىزمەت ەمەس پە؟ «قانشالىق بيىككە شىقساڭ دا، سونشالىق حالىقتان تومەن بول» دەگەن ەل ءسوزىن ۇمىتىپ بارا جاتىرمىز. ارامىزدا تالاس كوپ بولىپ كەتتى. بۇل دا ۇلكەن ماسەلە. كور دۇنيەنىڭ ۇستىنەن كومەلەنگەندەردى كوردىم. بىراق، وسىلاردىڭ ىشىنەن ەڭ قاۋىپتىسى – اشۋ. اشۋعا الدىرماي، سابىر تىلەيمىن. باۋىرىما سابىر تىلەيمىن. قازاعىما سابىر تىلەيمىن. تۋعانىما سابىر تىلەيمىن. تۇعىرداعىلارعا كوسەمدىك تىلەيمىن.

تاقىرىپقا وراي:

قىرعىزستاننىڭ ايتىس اقىنى ازامات بولعانباەۆ تا بىزدەگى وقيعالارعا الاڭداۋشىلىق ايتىپ، ەكى اۋىز پىكىرىن جولداعان ەكەن. قاراڭىز، مارحابات...

ازامات بولعانباەۆ:

قىرعىز بەن قازاق ەلىنىڭ ۇلى مۇراسى – بۇل ايتىس ونەرى. قازاق اقىندارى قىرعىزدا، قىرعىز اقىندارى قازاقتا جىردىڭ دا، سىيدىڭ دا تورىندە بولدى. بۇل ىستەرگە «ايتىس» قوعامدىق قورى شىن نيەتىمەن بەينەت قىلىپ، ەكى ەلدىڭ ورتاسىنداعى ۇلى ىنتىماقتىققا جول سالدى. ولاردىڭ ساپ باسىندا قىرعىزدان – سادىق شەر-نياز اعامىز باستاپ، ەلميربەك يماناليەۆ، شايىربەك ابدىراحمانوۆ، فارحاد بەكمانبەتوۆ، شەكەربەك ادىلوۆ، ميرلان سامىيقوجا، ازامات بولعانباەۆ، اسىلبەك ماراتوۆ ت.ب. ۇيىستىرۋدا جۇرگەن جىگىتتەر بولدى. قازاقتان – دارحان قىدىرالى اعامىز باستاپ، اقان ءابدۋالي، سەرىك قاليەۆ، ايبەك قاليەۆ، بالعىنبەك يماشەۆ، مۇحتار نيازوۆ، ءبورىباي ورازىمبەت ت.ب. ازاماتتار ساپتا تۇردى.

بىرنەشە مارتە قوس بايگە تىگىلىپ، ەڭ مىقتى ايتىستار ءوتتى. قازاق ەلى دە دارحان قىدىرالى اعامىزدىڭ باستاماسىمەن قوس بايگە تىگىلگەن ايتىستار ۇيىمداستىرا باستادى. قازاق ەلىنەن كەلگەن ءاربىر اقىندى ەلدىڭ ەركەسى قاتارلى مىقتى سىيمەنەن ۇزاتقانعا ءبىز دە ارەكەت ەتىپ جاتتىق. ءبىز دە قازاقتان ودان كەم سىي كورمەدىك.

راس، ايتىستىڭ تابيعاتى سولاي ەكەن، جەكەلەگەن ماسەلەلەردە تالاس-تارتىستار بولعان كەزدەر دە بولدى. بىراق، تالاسىمىز بولعان جەردە قالاتىن. بىلتىر تۇركسوي-دىڭ دەمەۋىمەن انكارادا دا ايتىس بولىپ، ول جەردەگى جەرگىلىكتى جۇرت تا قازاق پەن قىرعىز اقىندارىنا وزگەشە قۇرمەتپەن قارادى. ۇيىمداستىرۋدى دۇيسەن قايسەيىنوۆ، قوجاگەلدى كۇلتەگىن، باقىتجان وماروۆ سىندى اعالار جۇرگىزدى.

جاقىندا عانا باۋىرجان حاليوللا اعامىز ەكى ەلدىڭ ىنتىماعىن داڭعازالاعان ءىس-شارا قىلىپ، مۇحتار اۋەزوۆ ساياقبايدىڭ ءۇنىن الماتىدا جاڭعىرتسا، باۋىرجان اعا ماناسشى ازيز بيمىرزاۇلىنىڭ ونەرىن ورالدا جاڭعىرتىپ، ەكەۋىمىزگە ەكى كۇلىك ات مىنگىزىپ، ۇزاتتى.

بۇل كۇنى قازاق ەلى اۋىر كۇندەردى باستان كەشىرۋدە. بىرتۋعان ەلگە سابىر جانە ىنتىماق قالايمىن. مەملەكەتتىڭ بۇتىندىگى، ۇلتتىڭ بىرلىگى بارلىعىنان ماڭىزدى. قازاق جەرىندەگى ايتىس اقىندارىنا اماندىق قالاپ، سابىر تىلەيمىن. قازا بولعانداردىڭ جاقىندارىنىڭ قايعىسىنا ورتاقتاسىپ، كوڭىل ايتامىن. بيلىك باسىنداعىلار كەلەدى، كەتەدى، بىراق، ەل قالادى.

قۇرمەتتى قازاق اقىندارى، قازاقستاننىڭ قالالارىندا قىرعىز كورسەڭدەر قولداۋ كورسەتىپ، قامقورلىق جاساي جۇرىڭدەر. ءبىز ءبىر-بىرىمىزگە جۇرەك جانە تىرەك بولايىق. ەلميربەك اعامىز ايتقانداي، ەلىمىزدە ىنتىماق بولسا، بىزدەن دە تالاي جىر شىعادى. سادىق اعامىز بەن دارحان اعامىز دەمەۋ بولىپ، بيىل پاريجدە دە ايتىس وتپەك. جاقسى كۇندەر ءالى الدىمىزدا. ءار قازاق مەنىڭ جالعىزىم...

دايىنداعان نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz